Proces myślenia - wyższe procesy poznawcze

Całokształt odzwierciedlania rzeczywistości sprowadza się przede wszystkim do trzech procesów poznawczych.
Pojedyncze cechy przedmiotów i zjawisk odzwierciedlone są we wrażeniach.

Przedmioty i zjawiska całościowo odzwierciedlamy dzięki spostrzeżeniom, natomiast stosunki między elementami czy właściwościami przedmiotów jak i między różnymi przedmiotami są odzwierciedlane dzięki procesowi myślenia.

Myślenie to forma pośredniego poznania świata, przetwarzanie, łańcuch czynności umysłowych, którego wynikiem jest rozwiązanie.

Podział: Myślenie może mieć kształt asocjacyjny (skojarzeniowy, mimowolny, nieukierunkowany, strumień myśli, nieuporządkowany) oraz ukierunkowany zmierzający do określonego celu

Myślenie ukierunkowane przejawia się przede wszystkim w procesie rozwiązywania problemów i zadań.

Cechy myslenia:

Swoistość myślenia polega na tym, że odzwierciedlanie świata dokonuje się w sposób pośredni, tzn. w procesie myślenia nie muszą bezpośrednio oddziaływać narządy zmysłowe, np. mokre ulice mogą sugerować, że padał deszcz lub polewano je mechanicznie

Jedną z cech myślenia jest jego pośredni charakter, ujmowanie relacji.

Inną cechą różniącą myślenie od w.w procesów jest uogólniony charakter myślenia
Uogólnienie polega na odzwierciedlaniu nie tylko jednostkowych przedmiotów, ale także cech typowych dla całej grupy przedmiotów oraz na odzwierciedlaniu w świadomości praw rządzących zjawiskami (stosunki funkcjonalne)

Rodzaje (etapy) myślenia

• Kojarzenie - 1 rok zycia ,

• Myślenie senso- motoryczne (zmysłowo - ruchowe). Występuje ono w ścisłym związku z procesem spostrzegania i czynnościami manipulacyjnymi na przedmiotach. Dominuje u dzieci do 2 - go roku życia ale i dorośli posługują się tym myśleniem w prostych sytuacjach życiowych(wchodzenie na drabine by przekrecic zarownke)- sytuacje praktyczne, poznanie przedmiotów, świata i działanie,

• Myślenie konkretno - wyobrażeniowe (konkretno - obrazowe). Od 3 roku życia. Ten rodzaj myślenia również towarzyszy działaniu, lecz czynności umysłowe są oparte na wyobrażeniach, wyobrażeniach nie spostrzeżeniach. Myślenie konkretno - wyobrażeniowe dominuje w wieku przedszkolnym. Również wiele czynności myślowych u dorosłych przebiega w oparciu o wyobrażenie (np. konstrukcje, budowanie budynkow z klocków, które najpierw dziecko sobie wyobraża).,

• Myślenie słowno - logiczne. Jest ono oparte na słowa będących symbolami pojęć, dlatego nazywane bywa myśleniem pojęciowym lub abstrakcyjnym. Myślenie pojęciowe pojawia się u dzieci w wieku przedszkolnym, a rozwija się w wieku szkolnym w toku procesu nauczania. Myślenie logiczne lub operacyjne to związki między umiejętnościa posługiwania się pojęciem a ujmowanie relacji łączących przedmioty i zjawiska. Słowo, pojecie jest nośnikiem informacji a nie obraz i konkret.
  

Rola słowa w pojęciowym odzwierciedleniu rzeczywistości

Jedną z cech myślenia słowno-logicznego jest jego uogólniony charakter polegający na odzwierciedleniu w świadomości własności typowych dla danej grupy przedmiotów.
Pojęcie to odzwierciedlenie ogólnych istotnych cech, wspólnych dla całej grupy przedmiotów.

Hipoteza to przewidywanie dotyczące treści pojęcia (wykrywanie samego pojęcia wśród innych do niego zblizonych).

Rodzaje pojęć: mogą odpowiadać przedmiotom konkretnym (lampa, ławka) lub abstrakcyjnym (sprawiedliwość, idea), ze względu na rozwój mowy - spontaniczne (potoczne) i naukowe, koniunktywne (wszystkie przykłady muszą posiadać jedną lub więcej cech wspólnych) i dysjunktywne (musi się pojawić przynajmniej jedna z kilku cech wspólnych)

Pojęcie u ludzi dorosłych jest ściśle powiązane ze słowem. Słowa, wyrazy, są symbolem pojęć. Jeżeli rozumiemy znaczenie danego słowa potrafimy manipulować w myśli jego pojęciem. Kształtowanie pojęć dokonuje się na drodze spostrzegania, wyobrażeń i opanowywania słów. Np. spostrzegamy monetę 1 zł należącą do grupy przedmiotów zwanych pieniędzmi. Wyobrażamy sobie pieniądz jako krążek pozbawiony szczegółowych cech monety 1 zł. Odczytujemy graficzny obraz słowa "pieniądz" i rozumiemy, że oznacza ono grupę przedmiotów służących jako środek płatniczy.
O pieniądzach myślimy na tym etapie za pośrednictwem słowa.

Obraz odgrywa tylko rolę towarzyszącą. Słowo służy do porozumiewania się.

Kod popjęciowy, kod slowny - wyrażanie swych myśli za pomocą słowa.

Myślenie pojęciowe ujmuje wspólne dla danej grupy przedmiotów własności oraz stosunki między tymi własnościami lub przedmiotami, które wyrażamy za pomocą sądów.

Sądy są, więc formą myślenia abstrakcyjnego. Mogą mieć charakter twierdzący lub przeczący.Sądy wyrażają związki i stosunki zachodzące między pojęciami (stosunki przestrzenne, czasowe, logiczne nadrzedności i podrzędności, przyczynowo-slutkowe)

Rozróżnia się sądy: twierdzące i przeczące, Sądy ogólne - odnoszące się do wszystkich przedmiotów danej grupy , Sądy szczegółowe - dotyczące niektórych przedmiotów należących do jakiejś grupy, Sądy jednostkowe - wypowiadane na temat jednego przedmiotu

Proces wyprowadzania jednych sądów z innych nazywamy wnioskowaniem, rozumieniem. Sądy na podstawie, których wnioskujemy nazywamy przesłankami.

Rozumowanie - to proces lub działanie dokonywanie na pewnych elementach wiedzy i dające w wyniku nowe jej elementy. (wyróżniamy: indukcyjne - na podstawie wielu inf wyrywa się pewną prawidłowość ogólną, dedukcyjne to wyprowadzenie twierdzeń szczegółowych z podstawowego, ogólnego twierdzenia ).

Klasyfikacje rodzajów rozumowania na podstawie 3 poziomom jej rozwoju: rozumowanie potoczne: aktualizowanie schematów już wytworzonych czynności, symboliczne: wyzyskanie elementów które posrednio odnoszą się do przedmiotów działania, formalne: opiera się na symbolach jezyka werbalnego lub specjalnego naukowego. Czynności umysłowe wykonywane sa w ramach systemu określonych reguł i praw.

Insywidualne cechy myślenia.

Myślenie krytyczne - przejawia się tym, że człowiek nie przyjmuje za ostateczne i pewne, pierwsze rozwiązanie przychodzące mu do głowy, lecz rozważa argumenty za przyjęciem lub odrzuceniem danego rozwiązania. Myślenie krytyczne jest zarazem myśleniem zdyscyplinowanym, polegającym na systematycznym stosowaniu przy rozwiązywaniu zadań, określonych zasad i metod pracy
 Z krytycyzmem wiąże się też samodzielność myślenia. Umysł samodzielny nie szuka gotowych rozwiązań, lecz dąży do znalezienia własnej odpowiedzi na pytanie
 Samodzielne myślenie - wyraża się w umiejętności dostrzegania nowych problemów. Przeciwstawieństwem krytycyzmu myślenia jest jego pochopność przejawiająca się w wyprowadzaniu wniosków na podstawie nie wystarczających przesłanek.

Myślenie plastyczne i giętkie - wyraża się w wyszukiwaniu nowych sposobów i metod rozwiązywania zadania w zmiennych warunkach rozpatrywania problemów z różnych punktów widzenia.
 Przeciwstawieństwem umysłu giętkiego jest umysł sztywny, przejawiający skłonność do uporczywego trzymania się wyćwiczonych sposobów postępowania.

Szybkość myślenia wyraża się we wzmożonej aktywności umysłu i zdolności do skupienia się na zadaniu, co pozwala na jego szybkie i skuteczne rozwiązanie. Człowiek odznaczający się szybkością myślenia pracuje wydajnie i ekonomicznie.

Podstawowe operacje myślowe

Operacjami myślowymi nazywamy czynności umysłowe wykonywane w celu rozwiązania

Aby dziecko dobrze mówiło: mowic duzo, plynnie, wyraznie, powoli, prawidłowo, nie wolno go poprawoac ciągle, rozmawiać

Etapy mowy: koniec 1 roku: pojawia się mowa właściwa, 3 lata-pelna komunikacja

jezykowa, specyficzny jezyk, jesscze niepoprawny, 5lat-mowi już jak dorosły

Związek myślenia i mowy: zachodzi miedzy nimi ścisły związek, jednak nie jest to związek tożsamości, gdyż są one odrębnymi procesami i każdy z nich posiada własne, odrębne cechy. Myślenie może przebiegać na poziomie zmysłowo-ruchowych lub wyobrażeniowym i wówczas jego materiałem, tworzywem są obrazy spostrzeżeniowe ;lub wyobrażeniowe. Pojawia się ono w wykonywaniu czynności manipulacyjnych lub innych czynności ruchowych. W chwili poznania przez dziecko języka mowa włącza się w jego czynności poznawcze i całokształt działania nadaje wówczas odzwierciedleniu zmysłowemu charakter sensowny i świadomy. Na szczeblu pojęciowym odzwierciedlenia świata mowa staje się narzędziem myślenia, słowo oznacza bowiem cała klasę przedmiotów. Jeżeli rozumiemy znaczenie słowa, potrafimy w myśli manipulować pojęciemokreślonego problemu. Aby odzwierciedlić stosunki i związki między przedmiotami musimy wyodrębnić ich składniki, a następnie powiązać je w całość tzn. musimy dokonać analizy i syntezy. Analiza i synteza są podstawowymi operacjami myślowymi.

Analiza polega na rozkładaniu całości na części składowe, na wyodrębnianie w przedmiocie jego elementów elementów cech.

Synteza natomiast polega na łączeniu wyodrębnionych składników i własności w całość, na ujmowaniu ich we wzajemne proporcje i zależności.
 Analiza i synteza umożliwiają porównywanie przedmiotów i zjawisk.

Porównywanie jest to kolejna operacja umysłowa polegająca na wyszukiwaniu podobieństw i różnic między przedmiotami, zjawiskami, osobami.

Porównywanie jest podstawą klasyfikacji tzn. podziału na grupy i podgrupy wg. Określonego kryterium (wyróżnaimy porównania przeciwstawne - różne informacje na dany temat i następcze-zestawia się materiał nowo poznany z opanowanym). Operacje myślowe zwane abstrahowaniem i uogólnianiem są podstawą kształtowania pojęć. Abstrahując należy wyodrębnić te cechy, które są jednostkowe, indywidualne dla danego przedmiotu.

Czynność oddzielania w myśli poszczególnych cech przedmiotu nazywamy abstrahowaniem Dla wytworzenia pojęcia nie wystarczy zdolność abstrahowania, trzeba także dokonać uogólnienia, tzn. należy ująć wspólne cechy odpowiadające wszystkim przedmiotom należącym do danej grupy.

Rola mowy w życiu człowieka

Mowa jest podstawowym środkiem porozumiewania się między ludźmi. Za pomocą mowy ludzi przekazują sobie informacje, prowadzą dyskusje, konsultują się. Mowa to indywidualny, synamiczny proces użycia języka, umiejętność pisma, rozumienia czyjeś mowy, to społecznie wprowadzony system znaków i reguł operowania nimi.

Język to system znaków, dzwięków, by porozumieć się miedzy sobą, mają kulturowe wartości.

Mówienie - indywidualna czynność nadania mowy

Warunki mowy: sprawny analizator słuchowy, prawidłowy ukl nerwowy w ośrodku mowy, narząd artykulacyjny mowy, kontakt ze światem

Fazy mowy: mówienie (czynność nadania mowy- rychowy ukl mowy-orodek Bnoka), rozumienie(wymaga przynajmniej dwoch osob - rpzumienie przez słuchanie słów), tekst (utrwalanie w pamięci lub na piśmie czyiś wypowiedzi), jezyk (system reguł, zasad, wyrazów)

Funkcje mowy: W tym wypadku mamy do czynienia z funkcją komunikatywną mowy(podstawowy środek komunikowania się za pomocą mimiki i gestów). Środkiem komunikowania się może być mowa pisana lub słowna (dyskusja, spory, wymiana poglądów).

Mowa słowna jest bogatsza w środki wyrazowe, dzięki którym możemy przekazać różnorodne uczucia.

Mowa pisana natomiast jest bardziej trwała. Dzięki niej możemy utrwalać dorobek naukowo-kulturowy wielu pokoleń. Obok funkcji komunikatywnej mowa spełnia funkcję ekspresywną, która umożliwia wyrażanie stanów emocjonalnych. Środkami wyrazowymi mogą być gesty, mimika pauzy, intonacja głosu. Dzięki nim mowa nabiera głębszego znaczenia. Inną funkcją mowy jest funkcja impresywna, pozwalająca na oddziaływanie na innych. Taką rolę spełniają prośby, polecenia, zakazy, rozkazy. Celem ich jest wywołanie zmian w zachowaniu odbiorcy. Funkcja regulacyjna: dzieki niej stosujemy się do poleceń, nakazów innych lub przeciwstawiamy się im, a za pomocą mowy wew sami kierujemy naszymi czynnościami, dzieki planowaniu czynności możemy przewidzieć skutki, funkcja poznawcza: zdobywanie wiedzy.

 Mowa dzieli się na: Mowę zewnętrzną , Mowę wewnętrzną - związaną bardzo ściśle z procesem myślenia. Przykładem mowy wewnętrznej może być układanie życzeń, jakie mamy złożyć solenizantowi, jak wytłumaczyć nieobecność na lekcji itp.

Cechy mowy: zabarwienie emocjonalne (tonacja, barwa), zasób słów, poprawność (gramatyka), tempo mówienia, wyrazistość, płynność, szybkość.

Tempo werbalizacji myśli zależy od zasobu słownictwa, od znajomości gramatyki.

Mowa bierna: rozumienie słów, ale nie używamy ich, rozwija ale szybkość i lepiej, częsciej używamy, mowa czynna- rozumienie słów i mówienie nimi.

Składniki mowy: fonologiczny-system poszczególnych znaków, semantyczny- znaczeniowy, syntaktyczny-wzajemne związki i układ poszczególnych elementów mowy

Kod jezykowy:-system sygnałów przekazywanych w procesie komunikacji, schemat komunikacji między ludzmi:

---