Temat 1: Rozwój w okresie prenatalnym.
„Psychologia rozwoju człowieka”
W badaniach prenatalnych wykorzystuje się nieinwazyjne metody np. obserwacje prenatalnego rozwoju różnych gatunków zwierząt; zachowań dzieci przedwcześnie urodzonych, badania za pomocą specjalnej aparatury i technik (ultrasonografia, endoskopia).
Rozwój prenatalny dzieli się na trymestry.
Pierwszy trymestr rozwoju.
Okres najbardziej intensywnego rozwoju. Rozwój przebiega przede wszystkim pod wpływem genetycznie zakodowanego porządku i wzorca. Im wcześniejszy etap rozwoju tym wpływ pozagenetycznych czynników jest mniejszy.
a) Rozwój fizyczny
Pierwszy miesiąc |
Drugi miesiąc |
Trzeci miesiąc |
Szybkie podziały zapłodnionej kom., która przez ok. tydzień przemieszcza się z jajowodu do macicy (mogą wtedy powstać bliźnięta monozygotyczne) gdzie ulega jej implantacja- kończy się faza jaja płodowego.
Faza zarodkowa (embrionalna)- zarodek ma kształt wklęsłej kuli. Współpracuje z organizmem matki. Zaczyna żywić się cukrem znajdującym się w krwi matki. Podwaja swoją wielkość każdego dnia.
|
Intensywna oogeneza- tworzenie się podstawowych narządów.
Zaczyna powstawać przegroda moczowo- odbytowa, przegrody w sercu, błony oddzielające serce, płuca i trzewia, tkanka chrzęstna i tk. mięśniowa.
Wszystkie podstawowe narz. wew. są ukształtowane, zajmują odpowiednie miejsce oraz spełniają właściwe funkcje. |
Okres płodowy życia.
Indywidualne cechy w wyglądzie i zachowaniu.
|
b) Uk. nerwowy i mięśniowy
Pierwszy miesiąc |
Drugi miesiąc |
Trzeci miesiąc |
Zawiązki uk. nerwowego 13 dnia od poczęcia. Ektoderma- kresa pierwotna, wzdłuż niej powstaje cewa nerwowa. Z c. n. rozwija się r. kręgowy i nerwy obwodowe. 21 dzień.- pierwsze kom. ośrodkowego uk. nerwowego i trzy pierwotne pęcherzyki mózgowe (tyło-, śród- i przodomózgowie) . 4 tydz.- wygięcie kręgosłupa
Pierwsze spontaniczne ruchy są wynikiem samoregulujących się impulsów nerwowych (od rdzenia kręgowego). |
5 pęcherzyków mózgowych; przysadka mózgowa 41 dzień- pierwsze odruchy nerwowe
Spontaniczne ruchy np. wygięcie karku
43 dzień- oznaki fal mózgowych. Rozwój kom. Nerwowych siatkówki, kończy się rozwój soczewki, okolica warg wrażliwa na dotyk 8 tydz,- silny rozwój pęcherzyków mózgowych; ucho wewnętrzne. |
9 tydz.- cewa nerwowa wypełnia się kom. Nerwowymi; doskonali się zmysł dotyku; kończyny mogą poruszać się niezależnie od siebie; nerw węchowy 10 tydz.- doskonali się wrażliwość dotykowa okolic twarzy 11 tydz.- większa część ciała wrażliwa na dotyk (np. klatka piersiowa, ramiona); podstawowe receptory powonienia 12 tydz.- przysadka wydziela hormony; nerw łączący gałkę oczną z częścią potyliczną mózgu; połykanie wód płodowych; ruchy nabierania i wypierania wód p., ssanie; aktywność mózgu charakterystyczna dla gat. Ludzkiego Ruchy najpierw: nagłe, liczne, wolne i nieregularne; później szybsze, płynne, celowe, zorganizowane.
Największe transformacje w zakresie rozwoju motorycznego! |
2. Drugi trymestr rozwoju
Intensywny wzrost oraz rozwój uk. nerwowego.
a) Rozwój fizyczny
Czwarty miesiąc. |
Piąty miesiąc. |
Szósty miesiąc. |
Przyrost długości i ciężaru; tarczyca asymiluje jod i wydziela tyroksynę; synteza białek; zwiększenie ilości płynu owodniowego; dojrzewanie śluzówki żołądka i jelit, produkcja kwasów i enzymów trawiennych; pojawienie się bruzd i zwojów na mózgu; móżdżek; mapa ruchowa i czuciowa ciała w przedniej części kory m. |
Porost włosów, brwi i rzęs; paznokcie; fazy czuwania i snu. |
Maź płodowa pokrywa obficie skórę; więzadła stawowe; intensywne kostnienie szkieletu.; mielinizacja mózgowia 7 miesiąc- płuca dziecka na tyle dojrzałe, że istnieje szansa przeżycia poza łonem matki w razie wcześniejszego porodu. 60% snu to faza marzeń sennych. Tworzenie się niektórych odruchów bezwarunkowych. |
b) Umiejętności psychoruchowe
Czwarty miesiąc. |
Piąty miesiąc. |
Szósty miesiąc. |
Schematy ruchowe; chwytanie najpierw bez a później z udziałem kciuka. Jeśli jakaś funkcja nie zostanie wyćwiczona na poziomie nieświadomym w okresie prenatalnym to nie rozwinie się ani świadomie, ani instynktownie po ur. |
Sen, czkawka, kopanie, obroty, przeciągnie się itp. |
Aktywność zależna od docierających bodźców zmysłowych; akt, dziecka i matki jest zharmonizowana- ruchy ciała matki hamują ruchy ciała dziecka, zaprzestanie ruchów przez matkę pobudza ruchy dziecka; rytm naprzemiennej aktywności na wzór matki. |
c) Rozwój zmysłów
Czwarty miesiąc. |
Piąty miesiąc. |
Szósty miesiąc. |
14 i 15 tydz- powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk; reakcja na smak w. płodowych oraz zmianę ich ciśnienia; odruchy błędnikowe; zaczyna funkcjonować narząd Cortiego |
Aktywne kubki smakowe; intensywność połykania w. płodowych zależy od głodu, ich smaku i samopoczucia dziecka (im słodsze wody tym połyka wolniej); reakcja na nagłe zmiany temp., oświetlania oraz silne dźwięki (zwiększona ruchliwość itp.). |
Stopniowo otwiera się szpara powiekowa; gałka oczna porusza się w górę i dół; przestrach na skutek silnych dźwięków; receptory równowagi w pełni dojrzałe.
|
3. Trzeci trymestr rozwoju
Ur. między 28 a 36 tyg. ciąży- wcześniak. Szanse prawidłowego rozwoju zależą od: płci, wagi ciała, wad lub chorób, przyczyn wcześniactwa.
a) Rozwój fizyczny
Intensywny rozwój tk. tłuszczowej; zwiększa się powierzchnia kory mózgowej. Zachodzenie dyskryminacji bodźców, uczenie się, zapamiętywanie, nabywanie nawyków i preferencji, doświadczanie pierwotnych emocji
Siódmy miesiąc. |
Przełom 7. i 8. miesiąca. |
Ósmy miesiąc. |
Dziewiąty miesiąc. |
Lanugo zanika, pozostaje jedynie na plecach i ramionach; jądra zsuwają się do moszny; 6 warstw kory mózgowej; nowe połączenia między kom. Nerw. Oraz wzorce pamięciowe ruchów; widoczna większość odruchów wrodzonych (od. ssania, poszukiwania pokarmu, kroczenia, Moro, chwytny). |
Bioelektryczna aktywność kory m.; pozycja: główką w dół; różnice lateralne; półkula lewa lepiej ukrwiona i odżywiona; kształtowanie się dominacji półkuli zależy od poziomu testosteronu. |
Skóra wygładza się i różowieje a ciało jest bardziej zaokrąglone |
2 tyg. przed ur.- dziecko przestaje rosnąć; czasami pod wpływem hormonów piersi dziecka nabrzmiewają. W jelicie grubym gromadzi się smółka złożona z żółci, martwych kom. Przewodu pokarmowego oraz połkniętych włosków utraconego meszku płodowego. |
b) Stany behawioralne- kombinacja fizjologicznych i behawioralnych zmiennych, które są stałe w ramach trwania danego stanu, a które, po wyraźnych objawach przejściowych, przyjmują parametry charakterystyczne dla innego stanu. Powtarzają się one u danego dziecka oraz występują w podobnej formie u innych dzieci w tym samym wieku.
J. G. Nijhuis- stany opisujące Zach. Prenatalne:
- głęboki i regularny san
- aktywny sen
- spokojne czuwanie
- aktywne czuwanie
3 skaźniki wyznaczające każdy stan behawioralny:
- specyficzny rytm pracy serca
- charakterystyczne ruchy ciała
- obecność/ brak ruchów gałek ocznych
Wskaźniki towarzyszące np. obecność i regularność: ruchów oddechowych, ruchów ust, wydalanie mocz;u oraz określone parametry mataboliczne i hemodynamiczne.
Pojawiające się odchylenia od normy są wyrazem zaburzeń rozwoju uk. nerwowego np. wewnątrzmacicznym opóźnieniem wzrostu, wodogłowiem; używki np. narkotyki; leki; dzieci matek z cukrzycą.
c) Rozwój zmysłów
Funkcjonowanie w następującej kolejności: dotyk, równowaga, węch, smak, słuch, wzrok. Jeśli środowisko wew. nie stymuluje zakończeń nerwowych danego zmysłu, to one same wysyłają sygnały, tworząc obwody.
Zjawisko intersensoryczności - rozwój zmysłów jest wzajemnie od siebie zależny. Zaburzeni jednej funkcji może powodować zaburzenie innej.
Zmysł dotyku:
Dziecko dotyka ścian macicy, łożyska, pępowiny, siebie.
Zm. Węchu i smaku:
Skład chem. Płynu owodniowego zależy od odżywiania matki. Zdolność do odróżniania zapachów przyjemnych i nieprzyjemnych. Słodki smak w. płodowych zachęca do picia co dostarcza produktów odżywczych.
Zm. Słuchu:
Reakcja na dźwięki w postaci ruchów ciała, zmiany akcji serca itp. Dz. Najpierw jest wrażliwe na wibracje, później na silne, pojedyncze dźwięki, następnie na coraz bardziej subtelne dźwięki. Głos matki jest bardziej słyszalny niż głos innych osób. Dz. Odbiera dźwięki na drodze pozaakustycznej i uczy się różnicować rytm, natężenie, akcent. Zdolność do odbierania dźwięków o niskich częstotliwościach rozwija się szybciej i są one lepiej przewodzone. Preferencje do słuchania muzyki spokojnej.
Zm. wzroku:
Światło dociera do macicy przez naciągniętą skórę brzucha.. Dziecko różnicuje cienie ( jasne i ciemniejsze). Na nagłe oświetlenie reaguje wzmożoną ruchliwością i zmianą rytmu serca. Siatkówka tworzy własne sygnały i wysyła je do mózgu.
Zm. bólu:
Nocyceptory reagujące na bodźce chemiczne, termiczne i mechaniczne pojawiają się w 7 tyg. życia. W czasie bólu dz. Wykonuje odruchy obronne np. odsuwa się.
4. Nabywanie indywidualnych cech.
Indywidualność ujawnia się szczególnie wyraźnie w przypadku bliźniąt jednojajowych. Normalny rozwój prenatalny może zostać zaburzony. Czynniki zaburzające występują częściej w środowisku ubogim ekonomicznie i kulturowo.
Czynniki zaburzające rozwój prenatalny:
*zaburzenia rozwoju o charakterze genetycznym:
- aberracje chromosomowe: strukturalne np. zaspół „miauczącego kota”; liczbowe np. zespół Downa; chromosomy płci np. z. Turnera
- mutacje o charakterze monogenowym, przekazywane w sposób dominujący np. choroba Sturge- Webera; recesywny np. galaktozemia; sprzężony z płcią np. hemofilia
- mutacje o charakterze poligenowym np. choroby psychiczne
*czynniki paragenetyczne:- właściwości matki
*czynniki pozagenetyczne powstałe w okresie jajowym, zarodkowym i płodowym spowodowane np. wirusem różyczki, bakterią kiły, pasożytem toksoplazmozy, promieniowaniem RTG, toksynami np. alkohol, niedotlenieniem np. zaburzone krążenie w organizmie matki, stanami niedoboru ilościowego i jakościowego, chorobami matki np. cukrzyca, komplikacjami ciążowymi np. krwawienia w ciąży, stresem matki. W okresie okołoporodowym może dojść do uszkodzeń..
Czy dany czynnik stanie się szkodliwy dla rozwijającego organizmu zależy od:
- właściwości organizmu matki i łożyska
- wł. Konstytucyjnych dziecka
- innych czynników działających uprzednio lub w czasie działania szkodliwego czynnika
-rodzaju, siły i długości czasu działania bodźca.
a) Zależność rozwoju od płci
Pojęcie dymorfizmu płciowego.
Pod wpływem czynników genetycznych i hormonów następuje maskulinizacja i feminizacja mózgu.
Dziewczynki przed ur. Rozwijają się szybciej niż chłopcy np. w zakresie rozwoju kostnego, zdolności słuchowych.
Chłopcy- szybszy proces wzrostu; bardziej podatni na działanie czynników szkodliwych- częściej występują poronienia, choroby, wady wrodzone.
b) Układ nerwowy
3. trymestr- zauważalne różnice dotyczące cech temperamentu np. siła i szybkość reagowania na bodźce. Labilność, zrównoważenie, ekstrawersja i introwersja mogą być uchwytne.
Aktywność ruchowa
Duża aktywność w łonie lepszy rozwój psychoruchowy.
Ponadprzeciętna aktywność płodu może mieć podłoże genetyczne, hormonalne, może być wynikiem reakcji na niedotlenienie lub stres.
Reakcja na stres
Wolne i słabe reakcje w życiu płodowym większa stabilność emocjonalna po urodzeniu.
c) Uczenie się i pamięć w zakresie różnych modalności zmysłowych
Od ok. 7 miesiąca- zdolność zapamiętywania i uczenia się. Zapamiętywanie doświadczeń prenatalnych obejmuje wszystkie modalności zmysłowe.
Zmysł równowagi:
Poziom mięśniowy: przyjmowanie pozycji płodowej zaraz po ur., a w późniejszym życiu poza ta przynosi rozluźnienie w chwilach snu i stresu. Pamięć „ograniczonej przestrzenni” wyraża się w relaksie (np. duży i miękki fotel), pamięć „środowiska wodnego” (np. wypoczynek w wannie), pamięć „rytmicznego kołysania ciała” (np. kołyska, huśtawka). Dzieci kołysane po ur. Lepiej radzą sobie z adaptacją do środowiska i lepiej rozwijają się pod względem fiz. I psych.
Rytm naprzemiennej aktywności:
Biorytm przed ur. Ukształtowany pod wpływem dobowego rytmu aktywności matki. „Skowronki” i „sowy”. Dziecko po ur. Stopniowo przechodzi na swój własny biorytm.
Zm. smaku i węchu:
Doznania smakowe i zapachowe są pamiętane po ur., pomagają w orientacji, zapewniają poczucie bezpieczeństwa. Noworodek po ur. Rozpoznaje zapach matki i preferuje smak jej mleka.
Zm. wzroku:
Tendencja do przyciemniania światła gdy chcemy odpocząć.
Zm. słuchu:
3 trymestr ciąży- zjawisko warunkowania klasycznego i habituacji w zakresie słuchu- dotyczą dźwięków często obecnych w otoczeniu. Są takie dźwięki, które dają poczucie rozluźnienia np. głos matki, szum fal itp. Noworodki wolą słuchać głosu kobiecego niż męskiego.
d) Pamięć doświadczeń emocjonalno- społecznych
Komunikacja neurohormonalna
Zmiany w wydzielaniu hormonalnym np. adrenalina zmiany w zakresie pracy poszczególnych uk. dziecka np. przyspieszenie tętna; zmiany zachowania np. wzmożenie ruchów oraz w realizacji genetycznie zaprogramowanych zmian morfologicznych uk. Nerwowego i procesów fizjologicznych.
Stres, napięcie, niepokój itp. matki:
mogą powstać uszkodzenia różnych narządów np. deformacje palców, uk. nerwowego oraz wpłynąć na dojrzewające struktury mózgowe
wrodzone predyspozycje do określonych reakcji np. lęk, agresja itp.
skłonność do irytacji, płaczu, pobudliwość, trudności z trawieniem, spaniem, oddychaniem
Inf. na podstawie dopływających hormonów czy świat jest przyjazny/ wrogi.
Komunikacja behawioralna
Silne, negatywne przeżycia matki w ciąży mogą być źródłem przemocy wobec dziecka (fetal abuse- znęcanie się nad płodem) np. brak opieki lekarskiej, niedożywienie; maltretowanie dziecka np. udarzanie w brzuch; palnie papierosów, picie alkoholu, sięganie po narkotyki; środki wczesno poronne, aborcja.
Niepokój matki niedotlenienie i/ lub zatrucie toksynami uszkodzenie oś. Uk. Nerwowego, niska waga ur., wcześniactwo trudności noworodka w adaptacji po ur. powstanie i / lub nasilenie się zaburzeń rozwoju psychoruchowego dziecka.
Komunikacja psychiczna
Negatywny wpływ na ciążę:
poprzedzające ciążę (o ponad rok) ważne wydarzenia negatywne
mała gotowość po podjęcia roli macierzyńskiej
doświadczenie w dzieciństwie separacji z jednym lub dwojgiem rodziców
słabe lub konfliktowe więzi a matką w dzieciństwie
przerwanie ciąży przez matkę
śmierć okołoporodowa lub ciężka choroba u starszego rodzeństwa
trudności z własnym dojrzewaniem
negatywne postawy wobec seksualności i trudne przeżycia w tej sferze
Warunki optymalizowania rozwoju dziecka w okresie prenatalnym. Kształtowanie przywiązania rodziców do dziecka:
troska o zdrowie dziecka i matki (prawidłowa dieta, brak używek, dbałość o higienę, odpowiednia ilość snu, odpoczynku, ruchu, kontakt z lekarzem itp.)
nastawienie na komunikację z dzieckiem (uczenie się rozumienia co sygnalizują jego ruchy, rozmowy z dzieckiem, wizualizacja, śpiewanie, granie itp.)
zapewnienie matce dobrego samopoczucia (relaks, humor, otoczenie innych ludzi, spokój itp.)
wzmacnianie więzi małżeńskiej (rozmowy, dzielenie obowiązków, serdeczność, bliskość uczuciowa i fizyczna itp.)
Poród i rodzenie się jako ważne doświadczenie życiowe
D. Read- napięcie emocjonalne matki w czasie porodu:
Napięcie psychiczne napięcie wegetatywne napięcie neuro- mięśniowe niedotlenienie tkanek i wytwarzanie kw. Mlekowego w mięśniach nieefektywne i bardziej bolesne skurcze przedłużenie porodu psychofizyczne wyczerpanie kobiety i wzmożenie jej lęku oraz niedotlenienie dziecka.
Ryzyko niedotlenienia wzrasta kiedy kobieta leży na wznak oraz jeśli dostaje leki uspokajające, przeciwbólowe i znieczulające.
„Pełnia życia w łonie”
10 tydz.- spontaniczne ruchy
12 tydz.- rozpoznawanie zapachów i smaków
16 tydz.- reakcje na dźwięki
20 tydz.- społeczne interakcje między bliźniakami
Cel aktywności płodu:
- rozwijanie układów (szczególnie kostnego, mięśniowego i ośrodkowego ok., nerwowego)
- kształtowanie późniejszych upodobań
1. Ruchy
Początkowo ciało reaguje w podobny sposób na różne bodźce. Ruchy wolne i nieregularne. Później specjalizacja (poruszanie głową, stopami, kopanie, ruszanie palcami u rąk i nóg). Zaciskanie powiek, ściąganie brwi, otwieranie i zamykanie ust. Podnoszenie górnej wargi jako wstępna faza rozwoju ssania (dobre opanowanie ok. 6 miesiąca); rodzaj aktywności przygotowujący do mówienia i oddychania.
Początkowo dz. Unosi się w wodach płodowych głową raz u dołu, raz u góry. Ok. 4,5 miesiąca coraz częściej głowa w dół.
2. Dotyk
8 tydz.- zgięcie górnej części tułowia
10 tydz.- reakcja na dotyk narządów płciowych
11 tydz.- zaciśnięcie palców
12 tydz.- wrażliwość na dotyk powierzchni stóp
17 tydz.- reakcja na dotyk brzucha i pośladków
32 tydz.- reakcja każdej części ciała na taką samą stymulację dotykową
Czubek głowy- brak reakcji
Stymulacji dotykowej dziecko w dużej mierze dostarcza sobie samo.
3. Smaki i zapachy
Wody płodowe składają się z moczu płodu, kwasów tłuszczowych, cholesterolu, cukru i soli = kombinacja wszystkich 4 smaków.
2 miesiąc- kształtowanie się kubków smakowych
Dz. Połyka wody płodowe od ok. 4 miesiąca. Jest ono zdolne po ur. Do rozróżniania smaków. W. płodowe dostają się do nozdrzy i uszu
4. Słowa i dźwięki
Poziom hałasu w macicy podobny do poziomu hałasu w mieszkaniu: szum krwi, burczenie żołądka matki, praca serca, praca płuc, głosy z zew.
Świadomy chociaż śpiący
32 tydz.- przesypia ok.90 % doby
Czuwanie: szybki, nieregularny oddech, połykanie wód płodowych, aktywność ruchowa
Sen aktywny: szybki, płytki, nieregularny oddech, nieregularny rytm serca, gałki oczne poruszają się szybko i nieregularnie, najsłabsze bodźce budzą
Sen głęboki- twarz rozluźniona, brak ruchów gałek ocznych, tętno i oddech regularne, nie porusza się.
„Człowiek się rodzi”
Akcja „Rodzić po ludzku” doprowadziła do znacznej poprawy warunków rodzenia.
„(…) przywróciła minimum godności i podmiotowości rodzącej kobiecie i jej dziecku. Przestano potrząsać noworodkiem, odbierać go matce, krzyczeć nad ich głowami”.
Pierwszym położnikiem renowatorem był F. Leboyer.
W 1987 roku Janet Balaskes sformułowała manifest aktywnego porodu.
Organizatorzy i współpracownicy:
- Ekologiczny Ośrodek Edukacji EKO-OKO
- „Gazeta Wyborcza”
- miesięcznik „Twoje dziecko”
Pomoc również ze strony psychologów.