polityka fiskalna i budzetowa, pliki zamawiane, edukacja

Bazyli Samojlik, podstawy finansów - rok II, wykład:

FINANSE PUBLICZNE, DŁUG PUBLICZNY, BUDŻET I JEGO SALDO

Zakres konstytucyjnych regulacji spraw finansów publicznych

Konstytucja , w szczególności:

Zakazuje zaciąganie zobowiązań [pożyczek, gwarancji, poręczeń] w wyniku których państwowy dług publiczny przekroczyłby 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto;
Przyznaje wyłącznie Radzie Ministrów inicjatywę ustawodawczą co do następujących ustaw z zakresu finansów publicznych: o budżecie państwa i jego zmianach, o zaciąganiu długu publicznego, o gwarancjach finansowych udzielanych przez państwo;
Nakazuje Radzie Ministrów przedłożenie projektu ustawy budżetowej Sejmowi na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego. Termin ten może być niedotrzymany tylko w wyjątkowych przypadkach;
Równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu budżetu Sejmowi, Rada Polityki Pieniężnej ustala i przedkłada do wiadomości Sejmu roczne założenia polityki pieniężnej;
Zakazuje zakładanie pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa;

Zakazuje ustalanie przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej uchwalonej przez Radę Ministrów;
Daje Prezydentowi prawo skrócenia kadencji Sejmu, jeśli w ciągu 4 miesięcy od dnia otrzymania projektu ustawy budżetowej Sejm nie przedstawi uchwalonej ustawy do podpisu Prezydenta;
Nakazuje Prezydentowi podpisanie ustawy w ciągu 7 dni od daty jej otrzymania z Sejmu i pozostawia mu jedynie prawo do zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ustalenia zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją;
Jeśli ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium budżetowym [na okres krótszy niż rok] nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy;

Sektor finansów publicznych

organy władzy publicznej
państwowe osoby prawne i inne państwowe jednostki organizacyjne nie objęte krajowym Rejestrem Sądowym.

Częścią sektora finansów publicznych nie są przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe ani spółki prawa handlowego .

Środki publiczne :

dochody,
przychody;

Dochody to przede wszystkim podatki i opłaty oraz dochody z usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych .

Przychody to przede wszystkim wpływy z zaciąganych kredytów, pożyczek, sprzedaży papierów wartościowych i wpływy z prywatyzacji.

Środki publiczne są:

wydatkowane , to jest stanowią wydatek danego budżetu i
rozchodowane, na spłaty kredytów , pożyczek, wykup wyemitowanych papierów wartościowych i pokrycie deficytu budżetowego

Sektor rządowy i samorządowy finansów publicznych

Na finanse publiczne składają się:

Sektor rządowy

Sektor samorządowy

Struktura sektora rządowego:

Budżet państwa ,
Jednostki organizacyjne sektora rządowego ( jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne)
Fundusze celowe sektora rządowego (Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Alimentacyjny, Gwarantowanych Świadczeń pracowniczych, Promocji Twórczości itp.)

Struktura sektora samorządowego:

Gminy,
Powiaty,
Miasta na prawach powiatów,
Województwa samorządowe,
Jednostki organizacyjne sektora samorządowego (zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne)
Fundusze celowe gminne , powiatowe i wojewódzkie

Potrzeby pożyczkowe:

Deficyt sektora finansów publicznych stwarza potrzeby pożyczkowe tego sektora w celu sfinansowania:

deficytu budżetowego;
długu publicznego;
wykonania operacji finansowych przeprowadzanych w związku z zaciągniętymi zobowiązaniami.

Łączne nominalne zadłużenie sektora finansów publicznych z tytułu

wyemitowanych papierów wartościowych;
zaciągniętych kredytów i pożyczek;
przyjętych depozytów;
wymagalnych ( zapadłych nie zapłaconych) zobowiązań jednostek budżetowych;
wymagalnych ( przedstawionych do zapłaty) zobowiązań z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń,

to dług publiczny.

Dług publiczny sektora rządowego to dług Skarbu Państwa a dług publiczny sektora samorządowego to dług publiczny poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego, łącznie dług sektora rządowego i samorządowego to państwowy dług publiczny..

Źródłem pokrycia pożyczkowych potrzeb budżetu państwa i budżetów jednostek samorządowych są:

Przychody ze sprzedaży skarbowych i komunalnych papierów wartościowych,
Przychody z prywatyzacji;
Przychody z tytułu kredytów i pożyczek.

Maksymalne kwoty przyrostu zadłużenia budżetu państwa z tytułu emisji papierów wartościowych, kredytów i pożyczek w kraju i za granicą ustala ustawa budżetowa.

Jednostki samorządu terytorialnego w związku z potrzebami pożyczkowymi mogą zaciągać kredyty, pożyczki i emitować papiery wartościowe:

Na pokrycie niedoboru budżetu pod warunkiem, że podlegają spłaceniu lub wykupowi w tym samym roku w którym je zaciągnięto lub wyemitowano i z opinią izby rozrachunkowej co do możliwości spłaty;
Na wydatki nie mające pokrycia w dochodach pod warunkiem, że koszty obsługi płatne są co najmniej raz do roku, dyskonto nie większe niż 5% ( przy danej oczekiwanej przez inwestorów stopie zwrotu z inwestycji, ogranicz to długość okresu na jaki można wyemitować papiery dyskontowe) , nie występuje kapitalizacja odsetek.

Ustawa budżetowa ustala dochody budżetu państwa [1. Podatkowe;2. Niepodatkowe;3. Zagraniczne], wydatki na kwotę nie większą niż... oraz deficyt na kwotę nie większą niż....

W budżetach jednostek sektora finansów publicznych:

dochody to prognoza;
wydatki i rozchody to nieprzekraczalny limit.

Dług publiczny

Regulacje w UE

Rządy państw członkowskich unikają nadmiernego deficytu.
Deficyt i dług publiczny odnosi się do całego sektora finansów publicznych [władze centralne, lokalne, regionalne, fundusze specjalne]

Dwa kryteria kwalifikacyjne do Europejskiej Unii Monetarnej [EMU] dotyczyły budżetu i długu publicznego:

Dopuszczalny dług publiczny to taki, którego relacja do PKB nie przekracza wartości bazowej, chyba że malejąc zbliża się do wartości bazowej;

wartość bazową ustalono na 60%.

Dopuszczalny deficyt budżetowy, to taki którego relacja do PKB nie przekracza wartości bazowej , chyba że malejąc zbliża się do niej;

wartość bazową ustalono na 3 %.

Polskie regulacje odnośnie państwowego długu publicznego.

Ustawa o finansach publicznych (w ślad za Konstytucją) obowiązująca od 1 stycznia 1999 roku ustala, że państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 3/5 rocznego produktu krajowego brutto [PKB]. Minister finansów ogłasza w "Monitorze Polskim" państwowy dług publiczny i dług Skarbu Państwa i ich relacje do PKB w odniesieniu do roku budżetowego do 31 maja roku następnego a w odniesieniu do pierwszej połowy roku budżetowego do 30 września tego roku.

Państwowy dług publiczny / mld zł/

		30.06.99	31.12.99	30.06.00
1	Dług skarbu państwa	256,4	264,4	279,5
2	Dług sektora samorządowego	-	9,6	10,3
3	Państwowy dług publiczny (1+2)	-	274,0	289,8
4	Udział państwowego długu publicznego w PKB za 1999r	-	44,4%	-

Jeśli ogłoszona relacja długu do PKB jest większa niż 50% ale nie większa niż 55%:

to w projekcie ustawy budżetowej relacja deficytu do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż w roku w którym ogłoszono przekroczenie granicy 50%, jest to również górne ograniczenie relacji deficytu do dochodów w każdym budżecie sektora samorządowego,
Jeśli ogłoszona relacja jest większa niż 55% ale nie większa niż 60%:
To w projekcie ustawy budżetowej przyjmuje się taki poziom deficytu aby relacja długu Skarbu Państwa do PKB na koniec roku budżetowego, którego dotyczy projekt ustawy, była niższa od ogłoszonej ;
Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji długu publicznego do PKB
W każdym budżecie jednostki samorządu terytorialnego zmniejsza się górne ograniczenie relacji deficytu do dochodu współczynnikiem R= [0.6-(państwowy dług publiczny :PKB):0.05 .W rezultacie zastosowania korekty górnej granicy relacji deficytu do dochodów, dopuszczalny deficyt będzie malał do zera wraz ze zbliżaniem się do granicy 60% R=(0.6-0.6):0.05=0.

Jeśli ogłoszona relacja jest większa od 60% to:

Rada Ministrów w terminie miesiąca przedstawia Sejmowi projekt programu sanacyjnego mający na celu ograniczenie relacji poniżej 60%;
Projekty budżetów, sektora rządowego i samorządowego, na kolejny rok nie zawierają deficytu ( chyba, że jest on pokrywany z nadwyżek lat poprzednich).

Saldo pierwotne budżetu.

Dochody minus (wydatki pomniejszone o koszty obsługi długu)=saldo pierwotne budżetu.

Spłat rat kapitałowych i wykupu papierów wartościowych nie zalicza się do wydatków budżetowych; w wydatkach budżetu są wyłącznie koszty obsługi długu to znaczy odsetki, dyskonta i prowizje.

Spłaty rat kapitału i wykup papierów wartościowych są w rozchodach finansów publicznych a nie w budżecie a środki na te cele pochodzą z przychodów a nie dochodów budżetu.

Tak więc "saldo pierwotne" to różnica między dochodami i wydatkami danego okresu bez uwzględniania w tych wydatkach pozycji służących finansowaniu kosztów obsługi długu publicznego.

Jeśli saldo pierwotne = zero, to

Dochody =wydatki minus koszty obsługi długu

Jeśli saldo pierwotne jest większe od zera i równe kosztom obsługi długu, to dochody pozwalają pokryć wszystkie wydatki budżetu:

Dochody-(wydatki-koszty obsługi)=koszty obsługi długu

Dochody- wydatki + koszty obsługi długu=koszty obsługi długu

Dochody-wydatki=koszty obsługi długu-koszty obsługi długu=zero

Dochody=wydatki.

Budżet jest więc wtedy zrównoważony.

Dopiero wtedy gdy saldo pierwotne jest wyższe niż koszty obsługi długu w budżecie pojawiają się środki nie tylko na pokrycie kosztów obsługi długu ale i na spłaty długu publicznego. Dodatnie saldo pierwotne stanowi więc oszczędność budżetu , która może być wykorzystana na pokrycie kosztów obsługi długu a w przypadku gdy saldo jest wyższe niż te koszty na spłatę części kapitałowej długu publicznego. Jeśli założymy , że kurs waluty krajowej jest stały, to możliwość zmniejszenia długu publicznego pojawia się dopiero wtedy gdy saldo pierwotne jest większe od kosztów obsługi długu.

Saldo pierwotne w mld zł

	1998	1999	2000	Projekt 2001
Wydatki budżetu państwa	143.5	142.0	152.5	182,3
Koszty obsługi długu	21.2	20.6	19.0	23.0
Wydatki pomniejszone o koszty obsługi długu	122.3	121.4	133.5	159,3
Dochody budżetu	129.0	129.3	137,2	160,5
Saldo pierwotne	6.7	7.9	3.7	1,2

Dodatnie saldo pierwotne wskazuje jakie oszczędności występują w budżecie na pokrycie kosztów długu publicznego. Różnica między wielkością kosztów obsługi długu i saldem pierwotnym jeśli nie ma pokrycia we wpływach z prywatyzacji, powiększa w wyniku zaciągania pożyczek i kredytów, dług publiczny.

Udział finansowania zewnętrznego i wewnętrznego w pokrywaniu deficytu budżetowego i długu publicznego wynika z oceny kosztów i bezpieczeństwa finansowania się na poszczególnych rynkach. Częścią finansowania wewnętrznego ale nie dochodem budżetowym są wpływy z prywatyzacji. Jak widzimy w tabeli poniżej, w ostatnich latach stanowiły one istotne źródło zmniejszające poziom potrzeb pożyczkowych budżetu państwa na finansowanie deficytu budżetowego i długu publicznego. W latach 1999-00 i prawdopodobnie w 2001 roku, po korekcie dochodów budżetowych a więc i deficytu budżetowego o wpływy ze sprzedaży licencji UMTS, przychody z prywatyzacji są większe niż deficyt budżetu państwa. Oznacza to, że dzięki tym wpływom per saldo można nie tylko sfinansować deficyt budżetu państwa ale i zmniejszyć dług publiczny, jeśli założymy że pozostała część sektora rządowego jest zrównoważona. Ujemna pozycja numer 4 w źródłach krajowych wskazuje, że znaczącą część przychodów rozchodowano na zobowiązania skarbu państwa z tytułu nie wypłaconych w latach ubiegłych rekompensat inflacyjnych emerytalno-rentowych i wynagrodzeń w sferze budżetowej

Źródła krajowe i zagraniczne finansowania deficytu budżetowego skarbu państwa

W mld zł

98 wykonanie

99 wykonanie

2000 budżet

2001 projekt

Deficyt

I źródła krajowe

1.prywatyzacja

2.papiery skarbowe

3.kredyt NBP

4.pozostałe

II. Źródła zagraniczne

13.1

13.67

6.7

8.4

-1.0

-0.43

-0.57

12.8

14.0

13.35

7.15

-6.5

-1.2

15.4

20.7

26.9

5.4

-11.6

-5.3

23.0

23.5

18.0

8,2

-2.7

-0.5

Deficyt budżetu skarbu państwa przewiduje się pokryć w 2001 r. ze źródeł krajowych przychodami z prywatyzacji i sprzedażą papierów wartościowych. Przychody ze sprzedaży papierów wartościowych szacowane są na 64.3 mld zł a rozchody na wykup wyemitowanych papierów wartościowych 56.1 mld zł, czyli saldo=8.2mld zł.

Głównym źródłem uzyskania nadwyżki wpływów nad rozchodami będą obligacje, gdyż z bonów skarbowych przewiduje się przychody i rozchody w przybliżeniu na tym samym poziomie około 36.4 mld zł a z obligacji przychody 25.2, rozchody 17.0, saldo=8.2 mld zł.

W części zagranicznej, w ostatnich latach spłaty długu przeważają nad wpływami , czyli w strukturze długu następują przesunięcia na rzecz zwiększenia udziału długu krajowego w długu publicznym. W przypadku występowania deficytu budżetowego, a z takim przypadkiem mamy do czynienia obecnie, oznacza to że sektor rządowy finansów publicznych zgłasza popyt na środki pieniężne będące oszczędnościami krajowego sektora prywatnego w celu :

refinansowania wykupu krajowych papierów wartościowych których termin płatności zapada w danym roku budżetowym,
refinansowania na rynku krajowym tej części długu zagranicznego która jest spłacana zagranicy
finansowania deficytu budżetowego.

Realizacja pierwszego celu nie zwiększa relatywnego udziału sektora finansów publicznych w PKB . Kwota długu pozostaje ta sama, następuje jedynie jego przesuniecie w czasie.

Natomiast realizacja celu drugiego i trzeciego zwiększa udział sektora publicznego w podziale wytwarzanego PKB.

W tym samym stopniu muszą się ograniczyć wydatki konsumpcyjne i inwestycyjne sektora prywatnego realizowane z dochodów krajowych. Równoczesne przesuwanie długu z zagranicy na kraj i finansowanie znaczącego deficytu budżetowego wymagałoby ze strony banku centralnego bardzo wysokiego wzrostu ceny pieniądza to jest poziomu rynkowych stóp procentowych aby ograniczyć popyt sektora prywatnego i zwiększyć podaż oszczędności tego sektora. W przeciwnym przypadku, konkurowanie sfery finansów publicznych, a jak pamiętamy sfera samorządowa też per saldo generuje popyt na środki sektora prywatnego gdyż łącznie wykazuje deficyt, ze sferą prywatną o środki powodowałoby zwiększenie dynamiki wzrostu cen. Oznaczałoby to jednak rosnące koszty finansowania deficytu, refinansowania zapadającego długu krajowego i zamiany długu zagranicznego na krajowy. Oznaczałoby to również znaczące ograniczenie dynamiki tworzenia PKB przez sektor prywatny i ograniczanie możliwości rozwojowych w przyszłości w wyniku wypierania wydatków inwestycyjnych sektora prywatnego przez wydatki i rozchody sektora finansów publicznych. Polityka sektora rządowego łącząca deficyt budżetowy z koncentracją długu na rynku krajowym możliwa jest w pewnym zakresie bez silnie negatywnych skutków tylko w przypadku znaczących wpływów prywatyzacyjnych i dochodów budżetowych typu sprzedaży licencji UMTS oraz zasilania się sektora prywatnego z kredytów i pożyczek zagranicznych. Z takim przypadkiem mamy do czynienia w ostatnich latach. Przychody z prywatyzacji w roku 2000 i 2001 ze znaczną nadwyżką pokrywają deficyt budżetowy, po uwzględnieniu w roku 01 dodatkowych dochodów budżetu w przypadku sprzedaży licencji UMTS. Wprawdzie wpływy z prywatyzacji nie są dochodami a przychodami ale uzyskiwane banknoty nie mają przecież "oznaczeń" iż to przychody a nie dochody. Można więc o tyle samo zmniejszyć potrzeby pożyczkowe sektora rządowego, spłacić a nie refinansować odpowiednią część długu publicznego.

Ogółem, przewiduje się w 2001 roku przychody ze źródeł krajowych i zagranicznych 166.0 mld zł a rozchody 143.0 mld zł. Różnica równa się 23.0 czyli deficyt budżetowy do sfinansowania. W przypadku zmian wielkości dochodów i wydatków budżetowych zmieni się odpowiednio deficyt budżetowy i potrzeby w zakresie jego finansowania.

Struktura długu publicznego

Z 289,8 mld zł długu sektora finansów publicznych:

około 55% stanowi zadłużenie krajowe

około 45% zadłużenie zagraniczne

Struktura podmiotowa zadłużenia krajowego:

wobec krajowych banków komercyjnych 39%
wobec sektora poza bankowego 38%
wobec NBP 13%.
wobec inwestorów zagranicznych [z tytułu SPW] 10%. Zakupione przez nierezydentów bony skarbowe traktuje się jako część zadłużenia krajowego a nie zadłużenie wobec zagranicy.

Zadłużenie wobec banku centralnego powstało w okresie gdy jeszcze nie obowiązywała Konstytucja zakazująca zakładanie finansowania deficytu kredytami banku centralnego.

W strukturze krajowego zadłużenia Skarbu Państwa ponad 85 % stanowią skarbowe papiery wartościowe. Oznacza to, że dług krajowy jest względnie płynny, w tym sensie że wierzyciele krajowi skarbu państwa mogą relatywnie łatwiej i szybciej sprzedać posiadane papiery wartościowe.

Struktura zadłużenia zagranicznego:

80% stanowią kredyty [większość wobec tzw. Klubu Paryskiego]

Dług wobec tzw. Klubu Paryskiego, to zobowiązania wobec rządów, które poręczyły swoim bankom krajowym spłatę kredytów zaciąganych przez Polskę, głównie w latach 70 tych. W rezultacie nie spłacenia tych kredytów przez Polskę, zostały one spłacone bankom za granicą przez ich rządy i dług wobec banków stał się długiem wobec rządów które gwarantowały zapłatę tych długów i w istocie je zapłaciły. Rządy wierzycielskie są nieformalnie zorganizowane, w celu wyrażania i realizowania wspólnej polityki wobec krajów dłużników, to jest między innymi Polski, w tzw. Klubie Paryskim .

20% obligacje[większość to tzw. obligacje Bready'ego];

Polskie dolarowe obligacje Bready'ego zostały wyemitowane w 1994 roku w ramach realizacji porozumienia z bankami komercyjnymi zrzeszonymi w tzw. Klubie Londyńskim. W tzw. Klubie Londyńskim uczestniczą bank, które nie miały gwarancji swoich rządów spłacenia udzielonych kredytów gdy dłużnik nie spłaci. Wyemitowano 6 różnych typów obligacji o terminach zapadalności od 15 do 30 lat. Niektóre są wykupywane w ratach z 7-20 letnim okresem karencji. Wszystkie mają zmienne oprocentowanie oparte na 6-miesięcznym LIBOR i marży 13/16% lub oprocentowanie rosnące w przedziale od -do / na przykład od 4,5% do 7%/. Ponad połowę wartości emisji zabezpieczono zero-kuponowymi obligacjami skarbowymi USA zdeponowanymi w Banku Rezerwy Federalnej w Nowym Jorku. Obligacje te zostały zakupione przez Ministerstwo Finansów z wpływów z emisji dolarowych obligacji skarbowych , które kupił NBP. W 1999 roku te zobowiązania Skarbu Państwa wobec NBP zostały skonwertowane na rynkowe papiery wartościowe, obligacje o stałym oprocentowaniu i zero-kuponowe a NBP w drugiej połowie 2000 roku przystąpił do sprzedaży tych obligacji na aukcjach w ramach polityki pieniężnej ograniczającej nadpłynność, tzw. sprzedażach outright .

Struktura długu zagranicznego jest zasadniczo odmienna niż krajowego. Bardzo mały udział mają w strukturze długu zagranicznego papiery wartościowe.

Ryzyko kursowe długu publicznego.

Ryzyko kursowe długu publicznego polega na tym, że w przypadku posiadania zobowiązania w walucie obcej, złotowa wartość zobowiązania wzrośnie jeśli pieniądz krajowy osłabnie w stosunku do waluty zobowiązania. Przykład:

Jeśli nominalna wartość długu zagranicznego wynosiłaby 30 mld USD, odsetki roczne 1.9 mld USD,a rata kapitałowa do zapłaty 3 mld USD i przewidywany kurs 1USD=4.4 PLN to:

koszt obsługi długu wynosiłby : 4.4*1.9=8.36 mld zł a rozchody na spłatę rat kapitałowych: 3*4.4=13.2 mld zł.

Razem zapotrzebowanie na gotówkę do obsługi długu zagranicznego i na spłatę rat kapitałowych: 8.36+13.2=21.56 mld zł.

Jeśli kurs dolara wzrośnie średniorocznie na przykład o 20% to jest 4.4*1.2=5.28 zł/USD i wystąpią ujemne zrealizowane [to znaczy zapłacone] różnice kursowe:

1.9*(5.28-4.4)+ 3*(5.28-4.4)=4.3 mld zł i

ujemne niezrealizowane [to znaczy naliczone ale nie wymagalne] różnice kursowe czyli złotowy wzrost nominału długu zagranicznego:

(30-3)*(5.28-4.4)= 26.1 mld zł.

Dla uniknięcia tak poważnego wzrostu wydatków, zrealizowane różnice kursowe i kosztów, nie zrealizowane różnice kursowe, konieczne byłoby zabezpieczenie przed ryzykiem, co pociąga za sobą znaczne koszty finansowe lub dążenie do takiego rozwoju wewnętrznego rynku finansowego [takie warunki spełnia na przykład rynek 12 krajów EMU, gdyż kursy wszystkich krajów EMU są względem siebie stałe, czyli w grupie 12 krajów nie istnieje ryzyko kursowe ] i zmniejszenia udziału długu zagranicznego w strukturze długu publicznego aby minimalizować wpływ spadku kursu waluty krajowej na koszty obsługi długu publicznego.

W rozwiniętych gospodarkach rynkowych dług publiczny to zasadniczo wyłącznie wewnętrzne zadłużenie a nie zadłużenie wobec zagranicy. Czasami bezzasadnie utożsamia się dług publiczny wyłącznie z długiem zagranicznym.

Ryzyko refinansowania długu w walutach obcych.

Im większy udział długu zagranicznego tym większe ryzyko niemożliwości refinansowania długu i wzrostu kosztów refinansowania na rynkach zagranicznych, jeśli w związku z deficytem budżetowym i niedostatecznymi źródłami krajowymi konieczne jest zaciągnięcie długu w celu zapłaty rat kapitałowych lub wykupu papierów wartościowych.

Z drugiej strony, stała obecność na rynku zagranicznym papierów skarbowych ułatwia ich refinansowanie a przy znacznej skali emisji i tym samym znacznej ich płynności, zmniejsza koszty obsługi długu.

Ryzyko refinansowania malej również wraz ze wzrostem średniej zapadalności długu, to jest średniego ważonego okresu czasu do terminu płatności, gdzie wagami są nominały długu w różnych okresach płatności..

Ryzyko stopy procentowej długu publicznego.

Ryzyko stopy procentowej polega na tym, że wraz ze wzrostem stopy procentowej rośnie dyskonto bonów skarbowych i rośnie oprocentowanie obligacji skarbowych krajowych i zagranicznych od których odsetki ustalone są jako zmienne.

Stąd, w przypadku jeśli przewiduje się znaczące ryzyko wzrostu stopy procentowej, to zakłada się zmniejszanie udziału bonów skarbowych i obligacji o zmiennym oprocentowaniu i zwiększanie udziału obligacji o stałym oprocentowaniu. W sytuacji gdy rynek oczekuje wzrostu poziomu cen oznacza to jednak znaczący wzrost kosztów w wyniku wzrostu poziomu oprocentowania i dyskonta w stosunku co wartości nominalnej zaciąganego zobowiązania w momencie sprzedaży obligacji.

Rozkład kosztów obsługi długu publicznego w czasie.

Poprzez wybór rodzaju i ustalenie sposobu oprocentowania papierów wartościowych można koszty obsługi długu przesuwać w czasie, to jest zmniejszać odsetki do zapłacenia w danym okresie zwiększając koszty obsługi długu w przyszłości. Jeśli w jakimś okresie przypadają znaczące wydatki w stosunku do dochodów budżetowych to takie przesunięcia mogą oczywiście mieć sens ekonomiczny i społeczny.

Kosztem obsługi długu jest dyskonto i oprocentowanie papierów wartościowych. Dyskonto występuje w trzech przypadkach:

1. przy emisji bonów skarbowych, czyli krótkoterminowych papierów wartościowych [termin zapłaty od daty emisji do 52 tygodni]

2. przy emisji obligacji, czyli długoterminowych papierów wartościowych bez oprocentowania czyli tak zwanych zero-kuponowe .

Zwiększanie udziału długoterminowych obligacji zero-kuponowych w obsłudze długu kosztem papierów wartościowych oprocentowanych zmniejsza w okresie od emisji do dnia zapłaty wydatki na koszty obsługi długu.

3. przy emisji obligacji o stałym oprocentowaniu niższym niż przewidywany poziom stopy procentowej.

Obligacje zero-kuponowe i o stałym oprocentowaniu pozwalają zmniejszyć bieżące wydatki na obsługę długu kosztem ich wzrostu w przyszłości a ich kolejne refinansowanie może odsuwać koszty obsługi długu jeszcze dalej w przyszłość, za cenę jednak wzrostu nominału długu publicznego.

Monetyzacja długu.

Między polityka pieniężną banku centralnego a polityką fiskalną występują liczne związki i zależności. Wysoki poziom deficytu budżetowego i konieczność jego finansowania rodzi znaczące potrzeby pożyczkowe sektora finansów publicznych, zwiększa popyt na pieniądz i podnosi jego cenę czyli poziom stóp procentowych, zmusza bank centralny do utrzymywania silnie dodatnich realnych stóp procentowych aby zmniejszyć odpowiednio popyt sektora prywatnego.

Ze względu na mechanizm kreacji pieniądza bankowego przez bankowe instytucje finansowe, skarbowe papiery wartościowe nabywane przez banki mogą być użyte jako zabezpieczenie w operacjach otwartego rynku repo lub pożyczkach z banku centralnego poza tym mechanizmem i w rezultacie spowodować wzrost emisji pieniądza gotówkowego i kreację pieniądza bankowego. Im więc większy jest udział krajowego sektora pozabankowego w finansowaniu długu publicznego tym mniejsza jest groźba monetyzacji długu , czyli dodatkowej emisji gotówki pod zastaw papierów skarbowych i tym samym ryzyko wzrostu poziomu stóp procentowych i kosztów obsługi długu publicznego w wyniku nadmiernego globalnego popytu pieniężnego w stosunku do możliwości wzrostu realnego PKB.

Dochody podatkowe i nie podatkowe budżetu państwa

1998

1999

pw2000

A. dochody ogółem w mld zł

1.dochody podatkowe w mld zł

1.1 udział procentowy dochodów podatkowych w dochodach ogółem

2. dochody nie podatkowe w mld zł

2.1 udział procentowy dochodów nie podatkowych w dochodach ogółem

129.0

116.3

90.1

12.7

9.9

129.3

117.2

90.6

12.0

9.4

137.2

127.0

92.5

10.2

7,5

Głównym źródłem dochodów budżetu państwa są dochody podatkowe.

Dochody podatkowe budżetu państwa

1998

1999

pw2000

Dochody podatkowe w mld zł

podatki pośrednie w mld zł

udział procentowy w podatkach

podatki bezpośrednie w mld zł

udział procentowy w podatkach

podatek dochodowy od osób

prawnych w mld zł

podatek dochodowy od

osób fizycznych w mld zł

116.3

68.7

59.0

47.5

41.0

14.1

33.4

117.2

77.9

66.5

39.3

23.5

16.3

23.0

127.0

87.6

69.0

39.3

31.0

14.1*

25.2**

W dochodach podatkowych budżetu państwa główną część, około 70%, stanowią dochody z podatków pośrednich. Dochody z podatków bezpośrednich to głównie podatek dochodowy od osób fizycznych PIT. Podatek jest określany jako „bezpośredni” jeśli podstawę jego ustalenia stanowi dochód , to jest różnica między przychodami a kosztami uzyskania przychodu. Jeśli podstawa ustalenia podatku jest jakakolwiek inna niż dochód, np. przychód, pole powierzchni, wartość rzeczy lub praw itp., to podatek jest określany jako „pośredni” . W istocie podatki pośrednie w ogóle nie zależą od tego czy występuje w przypadku płatnika podatku lub podatnika jakikolwiek dochód a nawet jakikolwiek przychód.

Od 1999 roku, w podatku dochodowym od osób prawnych będącym źródłem dochodów budżetu państwa mają 5% udziału gminy i 1.5% udział województwa samorządowe. Budżety gminne i wojewódzkie otrzymują wpływy z comiesięcznych zaliczek na podatek dochodowy i z rozliczenia rocznego. W rezultacie, łączne wpływy sektora finansów publicznych z tytułu tego podatku to nie tylko to co trafia do budżetu centralnego ale i część która jest udziałem jednostek sektora samorządowego. Na przykład przewidywane na 2000 rok wpływy z tego podatku w całym sektorze finansów publicznych: *14.1:(1-0.05+0.005)=14.8 mld zł.

Podatek dochodowy od osób fizycznych jest dochodem budżetu państwa ale od 1999 roku gminy mają udział 27,6% we wpływach z tego podatku, powiaty 1% a województwa samorządowe 1.5%. Udziały te są zarówno w zaliczkach jak i w rozliczeniu rocznym. W rezultacie, przewidywane łączne wpływy sektora finansów publicznych na przykład w 2000 roku wynoszą / bez uwzględnienia wpływów z karty podatkowej/ :

25.2:[1-(0.276+0.01+0.015)]= 36.0 mld zł.

Dochody nie podatkowe budżetu państwa to głównie dochody jednostek budżetowych, gdyż nie mają one własnych dochodów, ich dochody są dochodami budżetu którego dana jednostka budżetowa jest częścią, cła [cła można również uznać za podatek pośredni, jeśli natomiast uznaje się cła za „opłaty” to jest to część dochodów nie podatkowych ], wpłata zysku NBP i dywidendy z udziałów skarbu państwa w zyskach spółek z udziałem skarbu państwa.

Podatki pośrednie budżetu państwa

Podatki pośrednie stanowiące dochód budżetu państwa to przede wszystkim podatek od towarów i usług (VAT) i akcyzy. VAT z punktu widzenia płatników tego podatku jest tzw. podatkiem od wartości dodanej. Z punktu widzenia konsumenta, ostatecznego użytkownika-nabywcy dóbr i usług obciążonych podatkiem VAT nie jest to natomiast podatek „od wartości dodanej” tylko pośrednie obciążenie podatkowe, od wartości ponoszonych wydatków lub uzyskiwanych praw. W działalności gospodarczej VAT zapłacony przy nabyciu towaru lub usługi obciążonej procentową stawką tego podatku (na przykład 22%, 7%, lub 3%) określany jest mianem „VAT naliczony”. VAT naliczony występuje więc u nabywcy.

Sprzedawca towaru lub usługi, na które jest obowiązek stosowania stawek VAT, obciąża ceny stawką procentową VAT. Łączna kwota VAT, którą w danym miesiącu zapłacili lub mają zapłacić nabywcy towarów i usług sprzedawanych przez jednostkę podlegającą podatkowi od towarów i usług określana jest mianem "VAT należny". VAT należny występuje więc u sprzedawcy. VAT który dla sprzedawcy jest podatkiem należnym dla nabywcy jest podatkiem naliczonym. Płatnik VAT-u pomniejsza VAT należny czyli przypadający do zapłaty do skarbu państwa o część lub całość VAT naliczonego czyli zapłaconego dostawcom. Zmniejszenie VAT należnego o VAT naliczony następuje w takiej części jaką stanowią koszty zakupionych produktów towarów i usług obciążonych podatkiem w przychodach obciążonych VAT-em należnym. Ta część VAT należnego, która nie może być pomniejszona o VAT naliczony jest kosztem uzyskania przychodu.

Jeśli produkt lub usługa jest obciążona stawką VAT równą zeru, głównie eksport dóbr i usług, to uprawnia to sprzedawcę takiej usługi lub towaru do odliczenia podatku VAT naliczonego, proporcjonalnie do wartości przychodu od którego obowiązuje stawka zerowa i zwrotu ze skarbu państwa kwoty podatku VAT naliczonego a tym samym zmniejszenia kosztów i zwiększenia możliwości konkurencyjnych producentów towarów i usług objętych stawką zerową lub poprawy rentowności takiej produkcji.

W przypadku towarów i usług wolnych od VAT ale nie obciążonych stawką zerową nie występuje VAT należny a tym samym w tej części przychodów nie można pomniejszyć VAT-u naliczonego i staje się on kosztem uzyskania przychodu.

Struktura podatków pośrednich budżetu państwa.

Udział procentowy

VAT
Akcyzowy
Od gier

69,5

29,5

0.5

Ograniczony i nieograniczony obowiązek podatkowy

Nieograniczony obowiązek podatkowy to znaczy obowiązek zapłacenia podatku od całości dochodów bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów i majątku ciąży na :

osobach fizycznych mających miejsce zamieszkania na terytorium RP lub takich , których czasowy pobyt w RP trwa w danym roku podatkowym dłużej niż 183 dni; [nie obejmuje to osób na pobycie czasowym zatrudnionych w oddziałach i przedstawicielstwach banków zagranicznych, spółkach z udziałem podmiotów zagranicznych, przedsiębiorstwach zagranicznych] oraz zagranicznych przedsiębiorstw i zakładów mających siedzibę lub zarząd w kraju.

Ograniczony obowiązek podatkowy to jest podatek tylko od dochodów osiąganych na terytorium RP dotyczy:

osób fizycznych nie mających na terytorium RP miejsca zamieszkania i nie przebywających na terytorium RP dłużej niż 183 dni w roku podatkowym , osób przybyłych do RP na pobyt czasowy w celu podjęcia zatrudnienia w spółkach z udziałem podmiotów zagranicznych , oddziałach i przedstawicielstwach przedsiębiorstw i banków zagranicznych mimo pobytu dłuższego niż 183 dni oraz przedsiębiorstw i zakładów jeśli nie mają siedziby ani zarządu na terenie kraju.

Obowiązek podatkowy nie obejmuje dochodów z niektórych emisji obligacji skarbu państwa i w pewnych przypadkach nie obejmuje dochodów ze sprzedaży akcji nabytych na GPW w Warszawie.

Ze względu na to, że zasada nieograniczonego i ograniczonego obowiązku podatkowego może istotnie ograniczać współpracę gospodarczą, zasady te koryguje się umowami międzynarodowymi, tzw umowami o unikaniu podwójnego opodatkowania. Umowy takie zawierane przez rządy i ratyfikowane przez organy władzy, zwykle zapewniają całkowite lub częściowe zwolnienie z podatku lub odliczenie już zapłaconego podatku w jednym z krajów będących stroną umowy i równe podatkowe traktowanie stron w obu krajach zawierających taką umowę.

Opodatkowanie działalności gospodarczej za pomocą PIT

Osoby fizyczne i spółki cywilne prowadzące działalność gospodarczą zależnie od rozmiaru prowadzonej działalności mogą podlegać jednej z form opodatkowania:

karta podatkowa ( na podstawie decyzji urzędu skarbowego ale dochód budżetu gminnego)
ryczałt od przychodów ze sprzedaży ewidencjonowanej ( procentowe stawki podatku, różne dla różnych rodzajów przychodów)
podatek dochodowy od osób fizycznych PIT.

Podstawę opodatkowania podatkiem PIT stanowi dochód= przychody ze źródła przychodów-koszty poniesione w celu uzyskania przychodu z danego źródła.

W opodatkowaniu PIT nie występuje więc pojęcie kosztów działalności. Pojęcie „koszt” jest wyłącznie przypisane danemu „przychodowi”.

Dochód podatkowy lub stratę podatkową ustala się zawsze w ramach danego źródła przychodów, gdyż w opodatkowaniu PIT nie występuje pojęcie straty na działalności gospodarczej, czyli straty łącznej jako różnicy przychodów i kosztów.

Strata jest zawsze różnicą przychodów [większych od zera] z danego źródła i kosztów ich uzyskania.

Stratę ze źródła przychodów poniesioną w roku podatkowym, pokrywa się w równych częściach [to znaczy najwyżej po 1/3] z dochodu uzyskanego z tego samego źródła w najbliższych kolejno po sobie następujących trzech latach podatkowych.

Przy opodatkowaniu zryczałtowanym podatkiem od przychodów ze sprzedaży ewidencjonowanej [ od 3.3 do 9.5 % przychodów] i karty podatkowej [opłata wnoszona do budżetu gminy na podstawie decyzji urzędu skarbowego], pojęcie straty w ogóle nie występuje.

Źródła przychodów to:

stosunek pracy,
działalność wykonywana osobiście,
wolny zawód,
działy specjalne produkcji rolnej,
nieruchomości lub ich części,
najem i umowy o podobnym charakterze,
kapitały pieniężne i prawa majątkowe,
sprzedaż lub zamiana
inne źródła.

Ustalenie kategorii "inne źródła" jako odrębnego źródła przychodu a więc i kosztów ich uzyskania, a więc i dochodu do opodatkowania oznacza możliwość odrębnego opodatkowania czegokolwiek co nie jest przychodem, kosztem i dochodem kwalifikującym się do źródeł nazwanych inaczej niż "inne", czyli innymi słowy oznacza otwarty katalog możliwych źródeł.

Skala podatkowa PIT

W zakresie opodatkowania osób fizycznych z tytuł wynagrodzeń , płac oraz rent i emerytur można wyróżnić dwa podejścia :

Opodatkowanie tzw stawką liniową czyli stałą nie zależnie od poziomu wynagrodzenia. Taka forma opodatkowania jest na świecie rzadkością .

Opodatkowanie według stawek rosnących wraz ze wzrostem wynagrodzenia, czyli zastosowanie tzw skali progresywnej. Progresywne opodatkowanie wynagrodzeń jest obecnie powszechnie stosowaną zasadą. W przypadku stawek podatkowych rosnących wraz ze wzrostem dochodu, wyższa stawka stosowana jest zwykle wyłącznie w przedziale od ... do... , czyli w każdym przedziale inna , wyższa stawka. W ten sposób unika się przypadków, w których przy przekroczeniu granicznego dla kolejnych stawek dochodu podatek byłby większy niż przyrost dochodu do opodatkowania.

Liczba przedziałów podatkowych i tym samym różnych stawek jest w poszczególnych krajach bardzo zróżnicowana. Do połowy lat 80-tych w niektórych krajach stosowano ponad 30 stawek podatkowych czyli wiele przedziałów i w każdym inna stawka. Liniowemu i progresywnemu opodatkowaniu towarzyszy zawsze stosowanie kwot wolnych od podatku. W niektórych krajach takich kwot wolnych jest bardzo wiele, czyli różne kwoty wolne od podatku dla różnych grup podatników. W rezultacie, następuje wtedy zróżnicowanie opodatkowania poszczególnych grup.

Obok stawki podatkowej liniowej lub różnych stawek dla kolejnych przedziałów dochodu , występuje jeszcze pojęcie efektywnej stopy podatkowej jako relacji między zapłaconym podatkiem PIT a całkowitym przychodem. Wraz z przesuwaniem się dochodu w przedziale danej stawki podatkowej , efektywna stopa podatkowa zbliża się do stawki obowiązującej w danym przedziale. Na poziom efektywnej stopy podatkowej mają również wpływ zwolnienia, odliczenia i ulgi podatkowe.

W Polsce w PIT obowiązuje zasada progresji: wyższe dochody po przekroczeniu określonych progów są opodatkowane wyższą stawką podatku. Obecnie obowiązują trzy stawki: 19, 30 i 40 %.

Kwota wolna, jednolita dla wszystkich podatników o którą pomniejsza się podstawę opodatkowania jeśli dochód przekroczy kwotę wolną od podatku w roku 2000 wynosi 2295,8 zł .

Powyżej tego dochodu do 32736 zł obowiązuje stawka 19% [w 99r do 29624zł minus podatek 436,2 zł [w 99 roku minus podatek 394,8zł].

W przedziale ponad 32736 zł do 65472 zł [w 99 r.29624-59248zł] obowiązuje stawka 30% plus podatek 5783,64 [=(32736*0.19)-436.2].

W przedziale ponad 65472 zł] [w 99r. ponad 59248zł] obowiązuje stawka 40% plus podatek 15604,44 [=(65472-32736)*0.3 +5783.64].

Wysokość progów i kwotę wolną od podatku waloryzuje się (zwiększa) corocznie wskaźnikiem wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych CPI; na rok 2000 progi i kwoty wolne z 1999r. zrewaloryzowano wskaźnikiem 1.105 , czyli 10.5 %. Na 2001r wskaźnikiem 1.104 czyli 10,4%. Ponad 90 % podatników mieści się w pierwszym przedziale gdzie obowiązuje stawka 19%.

Obok skali progresywnej w PIT występują też liczne przypadki stawek liniowych. Tak jest gdy

dochody, przychody lub wpływy z różnych źródeł opodatkowuje się odrębnie, nie łącząc ich z tymi dochodami które podlegają opodatkowaniu według skali progresywnej. Dotyczy to w szczególności dochodów ze sprzedaży nieruchomości i praw majątkowych , dochodów z konkursów, gier, sprzedaży premiowej(stawka 10%), dochodów z dyskonta i odsetek od pożyczek innych niż dyskonta i odsetki z papierów skarbowych i komunalnych, wynagrodzeń z funduszy operacyjnych za pomoc policji, organom skarbowym, inspekcji celnej, straży granicznej, WSI , UOP ( stawka 20%), dochodów z nieujawnionych lub nie mających pokrycia źródeł przychodów ( stawka 75%).

Podatek dochodowy od osób prawnych [CIT]

Podstawą opodatkowania podatkiem CIT jest dochód= przychód w rozumieniu przepisów podatkowych CIT minus koszty uzyskania przychodu w rozumieniu przepisów podatkowych CIT .

Podstawą opodatkowania nie jest więc zysk brutto lecz dochód . Zysk brutto jest wyłącznie pojęciem rachunkowo-finansowym , absolutną [ a nie względną jaką jest rentowność ] miarą efektywności gospodarowania i jest obciążany [w sensie rachunkowego tj memoriałowego zmniejszenia stosownie do obowiązującej stawki podatkowej skorygowanego o odpowiednie rezerwy lub należności podatkowe] w celu ustalenia zysku netto ale obciążenie to nie jest podatkiem zapłaconym czy do zapłacenia.

Podatek CIT jest liniowy tj obowiązuje stała stawka, w 2000 r 30%. Niektóre przychody [np. dywidendy] są opodatkowane bezpośrednio stawką 20%. Liniowy charakter podatku dochodowego jest dość powszechnie stosowanym w świecie rozwiązaniem .

Dochody jednostek samorządowych

Zgodnie z Konstytucją jakiekolwiek obciążenia podatkowe wymaga ustawowego uregulowania. Ustawowe podstawy maja również wszelkie podatki i opłaty będące źródłem dochodów jednostek samorządu terytorialnego.

Dochody gmin

Wyłącznym dochodem gmin są następujące podatki:

od nieruchomości,
od środków transportowych,
od posiadania psów,
rolny ,
leśny ,
od spadków i darowizn,
podatek od osób fizycznych prowadzących działalność na podstawie opodatkowania kartą podatkową.

Podatki 1-3 podlegają tzw. indeksacji podatkowej, to znaczy stawki kwotowe tych podatków ustalone w ustawach podwyższa, z upoważnienia zawartego w ustawie o opłatach i podatkach lokalnych, corocznie minister finansów na podstawie opublikowanego przez Prezesa GUS wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych za trzy kwartały, do poziomu cen w trzech kwartałach roku poprzedniego. Rady poszczególnych gmin ustalają własne stawki kwotowe tych podatków nie wyższe niż kwoty maksymalne obowiązujące w danym roku. Na przykład, w podatku od nieruchomości za grunty pod jeziorami, zbiornikami retencyjnymi i elektrowniami wodnymi stawka za 1 ha powierzchni wynosi w 2000 roku 2 zł 79gr a na rok 2001 została zwiększona do 3 zł 09gr , czyli o 10,4%. Stawka na jednego psa wzrasta z 31 zł 74 gr w 2000 roku do 35 zł 05 gr w 2001 roku, czyli też o 10,4%, tak jak wszystkie indeksowane kwoty podatkowe. Wszystkie podatki gminne są podatkami typu pośredniego. Wysokość stawek lub przedziałów podatkowych pozostałych podatków również podlega okresowym zmianom dostosowującym je do wzrostu poziomu cen.

Dochodami budżetów gminnych są również opłaty:

targowa
miejscowa(klimatyczna)
administracyjna
skarbowa,
eksploatacyjna (na podstawie prawa geologicznego i górniczego)

Opłaty :targowa, miejscowa i administracyjna również podlegają corocznej indeksacji podatkowej ministra finansów w wyniku której zostają ustalone maksymalne stawki tych opłat.

Dochodami gminy są :

dochody gminnych jednostek budżetowych,
dochody majątkowe gmin;

Udziały gminy w podatkach:

Gminy mają również udziały w podatkach budżetu państwa:

5% CIT płaconego do budżetu państwa przez firmy posiadające siedziby na terenie gminy lub oddziały i zakłady w innych gminach niż siedziba tych firm [proporcjonalnie do liczby zatrudnionych osób] oraz
27,6% PIT płaconego do budżetu państwa [zaliczek i rozliczenia końcowego] od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy.

Podatki ,opłaty, udziały w podatkach budżetu państwa oraz dochody gminnych jednostek budżetowych i dochody z majątku gminnego są dochodami własnymi budżetów gminnych.

Pozostałe dochody budżetowe gmin to dotacje i subwencje:

trzyczęściowe subwencje ogólne (podstawowa, oświatowa , rekompensująca)
dotacje celowe.

W łącznych dochodach budżetów gminnych w Polsce dochody własne stanowią obecnie około 55% a dotacje i subwencje około 45%. Obecnie występuje bardzo duże zróżnicowanie gmin pod względem dochodów na jednego mieszkańca.

Dochodami powiatów są:

1% wpływów PIT do budżetu państwa od osób fizycznych zamieszkałych na terenie powiatu,

dochody powiatowych jednostek budżetowych,
dochody majątkowe.

Są to dochody własne budżetów powiatowych. Poza tym dochodami powiatów są dotacje i subwencje:

subwencja ogólna (trzyczęściowa):
subwencja (oświatowa , drogowa, wyrównawcza)
dotacje celowe.

W strukturze łącznych dochodów wszystkich budżetów powiatowych w Polsce dochody własne stanowią około 6% a 94 % to subwencje i dotacje.

Budżety miast na prawach powiatów zawierają część gminną i część powiatową a struktura ich dochodów w podziale na dochody własne i pozostałe (dotacje i subwencje) jest zbliżona do dochodów gminnych.

Dochodami województw samorządowych są:

0.5 % CIT od firm posiadających siedzibę lub zakłady i oddziały na terenie województw innych niż ich właściwa siedziba [proporcjonalnie do zatrudnienia] oraz
1,5% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie województwa [PIT]
dochody wojewódzkich jednostek budżetowych,
dochody majątkowe.

Są to dochody własne . Poza tym dochodami budżetów wojewódzkich są dotacje i subwencje:

subwencja ogólna
dotacje celowe.

Dochody własne w łącznych dochodach tego szczebla stanowią około 20%. Dochody budżetowe województw to jedynie około 5% łącznych dochodów sektora finansów samorządowych.

Finansowe instrumenty skarbowe

Skarbowy papier wartościowy to taki papier wartościowy, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela papieru wartościowego i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia [pieniężnego lub niepieniężnego [tylko Minister Skarbu Państwa].Sprzedaż skarbowych papierów wartościowych następuje w granicach limitu zadłużenia określonego w ustawie budżetowej.

Skarb Państwa emituje:

bony skarbowe ,
obligacje skarbowe.

Agentem emisji bonów skarbowych jest NBP.

Agentem emisji obligacji oferowanych w sieci detalicznej jest CDM Grupy Pekao S.A., który organizuje konsorcja dla sprzedaży , obsługi i wykupu obligacji sprzedawanych w drodze subskrypcji oraz w detalu [w POK].

W przypadku emisji obligacji zagranicznych agent emisji jest wybierany każdorazowo. [Eurodolarowe (denominowane w dolarach i sprzedawane na rynku UE) w 95r, JP Morgan; w markach niemieckich w 96r, Deutsche Morgan Grenfell i Credit Suisse First Boston; obligacje Yankee (denominowane w dolarach obligacje zagranicznego emitenta zarejestrowane do sprzedaży w USA) w 97r, JP Morgan].

Wszystkie obligacje skarbowe będące w publicznym obrocie są zdematerializowane, zdeponowane w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych S.A. i są przedmiotem obrotu na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie [ponad 60 serii obligacji skarbowych] a niektóre na CTO [spółka akcyjna 42 biur maklerskich]. Agentem rozliczającym kupno/sprzedaż papierów wartościowych deponowanych w KDPW S.A. jest Bank Śląski w Katowicach S.A..

Bon skarbowy to krótkoterminowy dyskontowy zdematerializowany papier wartościowy na okaziciela emitowany przez Ministra Finansów, którego pierwotny termin wykupu ustala się w terminie krótszym niż jeden rok [przyjmuje się, że rok liczy 365 dni, czyli pierwotny termin wykupu nie może być dłuższy niż 364 dni]. Jest to więc instrument finansowy rynku pieniężnego, oferowany do sprzedaży w kraju [ale nie tylko dla rezydentów] na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywany według wartości nominalnej po upływie okresu na jaki został wyemitowany lub z dyskontem jeśli odkup przez emitenta następuje przed upływem tego okresu.

Wartość nominalna jednego bonu wynosi 10.000 zł. Bony skarbowe mogą być emitowane na okresy od 1 tygodnia do 52 tygodni. Łączną wartość nominalną emisji bonów w każdym roku określa ustawa budżetowa.

Bony skarbowe mogą nabywać rezydenci i nierezydenci, osoby prawne i osoby fizyczne.

Sprzedaż bonów skarbowych przez emitenta odbywa się w drodze przetargu organizowanego przez NBP, zawsze w pierwszy dzień tygodnia [emitent może ustalić też inny termin].Harmonogram emisji na cały rok podaje Minister Finansów. Warunkiem dojścia emisji do skutku jest podanie listu emisyjnego do publicznej wiadomości [prasa o zasięgu ogólnopolskim lub strony internetowe Ministerstwa Finansów].

Agentem emisji bonów skarbowych, to jest NBP, prowadzi Centralny Rejestr Bonów Skarbowych [CRBS], w którym ustala stan emisji bonów skarbowych i jego zmiany oraz prowadzi rachunki bonów skarbowych dla każdego uczestnika przetargów, banków krajowych ( ale nie spółdzielczych), oddziałów banków zagranicznych działających w Polsce, KDPW S.A,, BFG.

Klienci uczestników przetargów mają zdeponowane bony na kontach depozytowych prowadzonych przez CRBS dla uczestników przetargów i posiadacze tych kont odpowiadają za prowadzenie rachunków swoich klientów zgodnie z regułami obrotu dewizowego i publicznego obrotu papierami wartościowymi.

Bony skarbowe mogą być do dnia poprzedzającego dzień wykupu przedmiotem swobodnego obrotu poza rynkiem regulowanym czyli Giełdą, i bez pośrednictwa biur maklerskich.

Uczestnikiem przetargu bonów skarbowych może być ten, kto uzyskał od emitenta bonów skarbowych status uczestnika przetargu [nabył na rynku pierwotnym w okresie ostatnich 3 miesięcy 0.2% wartości wszystkich bonów sprzedanych na przetargach w tym okresie. Wielkość 0.2% obowiązuje w poszczególnych kwartałach dla zachowania statusu uczestnika przetargu [po utracie statusu dwa kwartały pauzy w bezpośrednim uczestnictwie].

Termin zapłaty za bony ustala list emisyjny, jest to zwykle drugi dzień po dniu przetargu.

Uczestnik płaci zgodnie ze złożoną przez siebie ofertą cenową a nie według najniższej zaakceptowanej przez emitenta ceny.

NBP w ramach prowadzonych operacji otwartego rynku może używać posiadane skarbowe papiery wartościowe.

Obligacja skarbowa, to długoterminowy wartościowy papier emitowany przez Ministra Finansów, którego wykup ustala się w okresie nie krótszym niż jeden rok [rok liczy 365 dni], oferowany do sprzedaży w kraju lub za granicą bez oprocentowania lub z kuponami odsetkowymi. Obligacje skarbowe sprzedaje się na rynku pierwotnym z dyskontem, wg nominału , lub powyżej nominału [ z premią] i wykupuje się po upływie określonego w obligacji terminu wg wartości nominalnej lub przed tym terminem ( po kursie wyższym , niższym lub równym nominałowi obligacji.

Ze względu na sposób oprocentowania emituje się obligacje o:

stałej stopie procentowej,
zmiennej stopie procentowej,

indeksowane,
zero kuponowe.

Obligacje o oprocentowaniu zmiennym i oprocentowaniu indeksowanym maja zmienne kupony odsetkowe. Podstawą zmienności oprocentowania jest zwykle rentowność bonów skarbowych emitowanych na pewien okres , na przykład 13-tygodniowych lub wskaźnik [indeks] zmian poziomu cen towarów konsumpcyjnych i usług CPI. Oprocentowanie zmienne i indeksowane stosuje się w okresach znacznej inflacji. Zmienna stopa procentowa jest zazwyczaj nieco wyższa, od kilku do kilkunastu punktów procentowych, niż rentowność krotko terminowych bonów skarbowych lub indeks wzrostu cen. Wraz ze stabilizacją poziomu cen i wygasaniem inflacji zaprzestaje się emisji obligacji o zmiennym oprocentowaniu , zwiększa się udział obligacji ze stałym oprocentowaniem lub bez oprocentowania i wydłużają się do okresów kilkudziesięcioletnich okresy na jakie emituje się obligacje .

Nominał obligacji skarbowej może wynosić 100 zł lub wielokrotność tej kwoty. Obligacje są na okaziciela.

Obligacje mogą być nabywane przez rezydentów, nierezydentów, osoby fizyczne i osoby prawne oraz spółki nie posiadające osobowości prawnej i mogą być przedmiotem obrotu między ich nabywcami jeśli tak ustala list emisyjny.

Jeśli obligacje są sprzedawane na przetargach to prowadzi je NBP. W przetargach mogą brać udział wyłącznie bezpośredni uczestnicy KDPW S.A. Pozostali zainteresowani nabyciem obligacji skarbowych mogą składać oferty tylko przez bezpośrednich uczestników przetargów.

W ofercie zakupu uczestnicy przetargu podają cenę jaką gotowi są zapłacić z dokładnością do jednego grosza, za obligację o danej wartości nominalnej.

Oprocentowanie obligacji jest naliczane od wartości nominalnej (lub powiększonej o odsetki) w okresach odsetkowych.

Wykup obligacji następuje według wartości nominalnej.

Jeśli wykup następuje przed upływem terminu na jaki zostały wyemitowane [przetarg odkupu] obligacje, to cena wykupu może być równa , wyższa lub niższa od wartości nominalnej.

Emitent może zastrzec sobie prawo do wezwania posiadaczy obligacji do bezwarunkowego przedstawienia ich do przedterminowego odkupu [opcja call ].

Cena odkupu może być wyższa, niższa lub równa wartości nominalnej obligacji.

Emitent może przyznać posiadaczom obligacji prawo do bezwarunkowego wezwania emitenta do przedterminowego wykupu obligacji [opcja put ].

Roszczenie o wykup obligacji ulega przedawnieniu po upływie 10 lat od dnia, w którym stało się wymagalne.

Roszczenie o wypłatę odsetek ulega przedawnieniu po upływie trzech lat od dnia, w którym należność z tytułu odsetek stała się wymagalna.

Obligacja zero kuponowa tj mająca zerowe czyli nie istniejące kupony odsetkowe, nie zawiera okresowej płatności odsetkowej a tylko zobowiązanie do zapłaty nominału po upływie terminu na jaki została wyemitowana. Z tego względu musi być sprzedawana z dyskontem to jest poniżej jej wartości nominalnej. Ceny obligacji zero kuponowych zmieniają się wraz ze zmianą poziomu rynkowych stóp procentowych. Rosną przy spadku i maleją przy wzroście. Odwrotnie zmienia się natomiast rentowność nabycia takiej obligacji. Rentowność maleje ze wzrostem ceny i rośnie ze spadkiem ceny obligacji. Nabywca takiej obligacji zyskuje jeśli poziom stóp procentowych jest stały lub malejący, stopniowo w wyniku wzrostu ceny obligacji w miarę przybliżania się momentu jej wykupu. W systemie GAAP uznaje się, że posiadacz takiej obligacji jest zobowiązany do zapłacenia podatku od wzrostu wartości obligacji mimo, że posiadacz obligacji nie otrzyma gotówki aż do czasu jej sprzedaży lub wykupu przez emitenta. Jest wiele typów obligacji zero kuponowych. Najbardziej powszechne są takie, gdzie firma brokerska sprzedaje osobno w częściach obligacje o stałym oprocentowaniu, nominał bez kuponów i osobno kupony odsetkowe. Technika ta jest często wykorzystywana w przypadku obligacji skarbowych w USA i część zero kuponowa jest sprzedawana pod marką obligacja "Kocia " lub "Tygrysia". Kupony odsetkowe, ze względu na stałe oprocentowanie "odłączone" od obligacji , też stają się "obligacjami zero kuponowymi". Od dnia wykupu cena obligacji jest równa jej nominałowi.

Obligacje o stałym oprocentowaniu a zwłaszcza 10 letnie ze względu na to, że Traktat z Maastricht ustala, że ich rentowność jest podstawą do określenia średniej długoterminowej stopy procentowej w danym kraju oraz obligacje zero kuponowe ze względu na popularność na rynku będą w najbliższych latach podstawową częścią emisji skarbowych papierów wartościowych w Polsce. Już obecnie są coraz częściej emitowane przez Ministra Finansów.

Obligacje zero kuponowe emitowane na długie okresy są sprzedawane z głębokim dyskontem. Tak na przykład amerykańska skarbowa obligacja zero kuponowa 20 letnia o wartości nominalnej 100 USD byłaby obecnie sprzedawana za około 30 USD a 30 letnia za 15 USD.

Obligacje zero kuponowe o bliskim od emisji terminie wykupu są bardzo podobne w zachowaniach cenowych i rentowności do bonów skarbowych . Jeśli natomiast emituje się obligacje zero kuponowe o odległym terminie wykupu to ich cena emisyjna znacznie odbiega od wartości nominalnej a ich kurs podlega bardzo silnym zmianom wraz ze zmianami poziomu stóp procentowych. Wzrost kursu przy spadku stóp procentowych i spadek kursu przy wzroście stóp procentowych, co czyni z tych obligacji atrakcyjną inwestycję.

Przykład sprzedawanej przez Ministra Finansów na przetargach obligacji zero kuponowej:

OK1201 [termin wykupu 21 grudnia 2001]

Nominał 1000 zł; Przetargi w pierwszą środę miesiąca w okresie październik 99 marzec 2000 .

Minimalna wartość oferty składanej przez uczestnika przetargu jeden milion złotych. Uczestnicy przetargu składają ofertę zakupu określonej ilości i proponują cenę. Minister Finansów określa najniższą przyjętą dla danego przetargu cenę przetargową. Obligacje mogą być odkupywane przed terminem wykupu.

Na przetargu w dniu 1.12.1999r na 500 mln oferty sprzedaży otrzymano oferty zakupu na 2.11 mld zł; najniższa przyjęta cena przetargowa 754 zł a najwyższa 758 zł, średnia ważona cena przetargowa 755,99 zł;

Średnia ważona "rentowność do wykupu" [YTM]:

[(1000:755.99)^365:740]-1=(1.322768^o.4932432432)-1=[1.14795 -1]*100%=14.795%.

Zapłata następuje 12 dnia miesiąca w którym się odbył przetarg; wykup 21 grudnia 2001 to jest od dnia zapłaty do dnia wykupu mamy 740 dni, stąd 365:740.

Obligacje w sieci sprzedaży detalicznej są oferowane :

(a)W subskrypcji;

Właściciele obligacji składają w POK w którym nabyli obligacje [jeśli obligacje nie są na rachunku inwestycyjnym lub w biurze maklerskim jeśli są zdeponowane na rachunku inwestycyjnym] deklaracje zakupu przez zaliczenie wierzytelności z tytułu przedkładanych do wykupu obligacji na poczet ceny nowej emisji [zapisują się]. Jeśli łączna wartość subskrybowanych przekracza wartość emisji to emitent dokonuje redukcji, jeśli odwrotnie to część emisji nie dochodzi do skutku. Różnica [tylko nadwyżka wierzytelności] wypłacana jest tym którzy nabyli obligacje w drodze subskrypcji.

(b)Na zamianę

polega na sprzedaży obligacji przez zaliczenie na poczet ceny nabywanych obligacji wierzytelności z tytułu obligacji podlegających wykupowi.

Zamiana następuje automatycznie jeśli posiadacz nie złoży innej deklaracji lub przez złożenie zlecenia zamiany. Zamiana wymaga złożenia dyspozycji zakupu i zaliczenia wierzytelności na poczet tego zakupu.

Skarbowy papier oszczędnościowy to papier [o oprocentowaniu stałym , zmiennym, indeksowanym] sprzedawany przez Skarb Państwa wyłącznie osobom fizycznym, udostępniany tylko krajowym osobom fizycznym lub również nierezydentom, wyłączony z obrotu wtórnego lub dopuszczony do obrotu tylko między osobami fizycznymi.

Obligacja indeksowana

COI 1103: czteroletnia wykup listopad 2003, cztery roczne okresy odsetkowe, nominał 100 zł, cena sprzedaży równa wartości nominalnej, oprocentowanie: stopa wzrostu CPI dla 12 miesięcy w miesiącu poprzedzającym okres odsetkowy plus marża 4.5%; w pierwszym okresie odsetkowym stopa procentowa 12.5%; w 2-4 okresie odsetkowym odsetki naliczane są od nominału powiększonego o odsetki; sprzedaż wyłącznie rezydentom osobom fizycznym; obligacje mogą być przedmiotem obrotu wyłącznie między rezydentami osobami fizycznymi ; obligacje przechowuje się w Rejestrze Nabywców Obligacji prowadzonym przez agenta emisji; nie są włączone do obrotu publicznego.

Ze względu na to, że dług zaciągany przez emitenta bonów skarbowych i obligacji lub inaczej pożyczka udzielana przez nabywców bonów i obligacji, nie ma zwykle żadnego zabezpieczenia materialnego, pomocna jest ocena zdolności do spłaty pożyczki, to jest wykupu w terminie i terminowych płatności odsetkowych. Im wyższa ocena zdolności płatniczej emitenta tym zwykle łatwiej i niższym kosztem finansowym można ulokować papiery skarbowe na rynku, zwłaszcza zagranicznym.

W 1995 roku Polska podpisała umowy z trzema agencjami ratingowymi - Fitch, Moody's oraz Standard & Poor's na dokonywanie ratingu. Obecne oceny dla Polski jako emitenta na rynku międzynarodowym są pozytywne we wszystkich trzech agencjach .

Emisja komunalnych papierów wartościowych przez jednostki szczebli samorządowych możliwa jest jeśli znaczącą część ich dochodów stanowią dochody własne. Przy obecnej strukturze dochodów budżetowych możliwe jest to w przypadku części gmin i miast na prawach powiatów, gdyż tylko te jednostki mają znaczący udział dochodów własnych. Zakres pokrywania potrzeb pożyczkowych jednostek samorządowych emisją komunalnych papierów wartościowych jest jednak obecnie znikomy i nieporównanie mniejszy niż budżetu skarbu państwa.