Wykład II (3-6)

Mierzenie gospodarki w skali makro

I cz. wykładu

1. Model ruchu okrężnego w gospodarce

2. Rachunek dochodu narodowego

II cz. wykładu

3. Produkt i dochód narodowy jako miary poziomu rozwoju gospodarczego i dobrobytu

4. Poziom i tempo wzrostu gospodarczego

Literatura, pytania i problemy

1. Model ruchu okrężnego w gospodarce

Gospodarstwa domowe dysponują czynnikami produkcji (nakładami), które są niezbędne w procesie produkcji. Najbardziej powszechnym czynnikiem produkcji będącym w posiadaniu gospodarstw domowych jest własna praca (praca żywa). W procesie produkcji jest ona sprzedawana przedsiębiorstwom, a jej ceną jest płaca. Pozostałe czynniki produkcji, czyli kapitał oraz ziemia też są w posiadaniu gospodarstw domowych. Wprawdzie nie są one tak rozpowszechnione jak praca żywa, ale też mają swoich właścicieli, których możemy zaliczyć do gospodarstw domowych.

Dysponenci (właściciele) czynników produkcji oferują przedsiębiorstwom podaż usług czynników produkcji (tab.1). Przedsiębiorstwa natomiast wykorzystują te czynniki do wytwarzania dóbr i usług. Za usługi świadczone przedsiębiorstwom, gospodarstwa domowe otrzymują dochody z czynników produkcji, czyli płace, opłaty z tytułu najmu, dzierżawy oraz zyski. Z kolei z tych dochodów, gospodarstwa ponoszą wydatki na dobra i usługi, które kupują od przedsiębiorstw. W ten sposób przedsiębiorstwa otrzymują pieniądze od gospodarstw domowych potrzebne do opłacenia zakupu usług czynników produkcji. W ten sposób tworzy się ruch okrężny między przedsiębiorstwami a gospodarstwami domowymi.

Tabela 1.

Transakcje zawierane przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa

Gospodarstwa domowe	Przedsiębiorstwa
Dysponują czynnikami, które dostarczają przedsiębiorstwom; Otrzymują dochody od przedsiębiorstw w zamian za dostarczane czynniki wytwórcze; Wydają dochody na dobra i usługi wytwarzane przez przedsiębiorstwa.	Wykorzystują czynniki produkcji dostarczane przez gospodarstwa domowe do wytwarzania dóbr i usług; Płacą gospodarstwom domowym za wykorzystanie czynników produkcji; Sprzedają dobra i usługi gospodarstwom domowym.

Źródło: Begg D., Fischer S., Dornbusch R. 2003. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, wydanie III zmienione, Warszawa, s. 24.

Istotę ruchu okrężnego można przedstawić również w formie rysunku (rys. 1.). Krąg wewnętrzny prezentuje transfery zasobów rzeczowych między dwoma grupami podmiotów, natomiast krąg zewnętrzny symbolizuje odpowiadające im przepływy pieniężne.

Ruch okrężny oznacza przepływy zasobów rzeczowych i pieniężnych między gospodarstwami domowymi oraz przedsiębiorstwami.

Z przedstawionego na rys. 1. modelu gospodarki można wysnuć trzy następujące wnioski:

1. Obydwie analizowane grupy podmiotów są od siebie ściśle uzależnione. Położenie ekonomiczne gospodarstw domowych zależy bowiem od sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw i na odwrót. Z jednej strony, wysokość wydatków gospodarstw domowych na produkty i usługi zależy od ich dochodów, a te z kolei uzależnione są od zapotrzebowania przedsiębiorstw na usługi czynników produkcji oraz wynagrodzeń tych czynników. Z drugiej natomiast strony, wydatki na produkty i usługi decydują o rozmiarach produkcji oraz zapotrzebowaniu przedsiębiorstw na usługi czynników produkcji.

Rys. 1.

Schemat ruchu okrężnego w gospodarce

Źródło na podstawie: Begg D., Fischer S., Dornbusch R. 2003. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo

Ekonomiczne, wydanie III zmienione, Warszawa, s. 25.

2. Z rys. 1. wynika, że istnieją trzy sposoby pomiaru skali działalności (aktywności) gospodarczej, z tego dwa pierwsze mają postać strumieni pieniężnych, a trzeci postać strumieni rzeczowych. W uproszczeniu można je zaprezentować w sposób następujący:

1. jako strumień wydatków na dobra i usługi;

2. jako strumień dochodów czynników produkcji;

3. jako strumień wytworzonych dóbr i usług.

3. Wszystkie metody pomiaru muszą dać jednakowy rezultat. Wynika to ze ścisłego powiązania przepływających strumieni: strumienie pieniężne są odpowiednikami transferu strumieni rzeczowych. Wydatki na dobra i usługi są równe dochodom czynników produkcji, założyliśmy bowiem, że gospodarstwa domowe przeznaczają całe swoje dochody na zakup towarów. Dochody czynników produkcji są równe wartości wyprodukowanych dóbr i usług, założyliśmy bowiem, że przedsiębiorstwa przeznaczają całe swoje dochody na zakup czynników produkcji. Wydatki na dobra i usługi są równe wartości wyprodukowanych dóbr i usług, założyliśmy bowiem, że gospodarstwa domowe kupują dobra i usługi wytwarzane przez krajowe przedsiębiorstwa.

Dochody czynników produkcji muszą być więc równe wydatkom gospodarstw domowych na dobra i usługi. Natomiast wartość wytworzonych dóbr i usług musi się równać całkowitym wydatkom na dobra i usługi.

Skalę działalności (aktywności) gospodarczej możemy zatem mierzyć trzema metodami, a każda z nich daje identyczny wynik:

• wydatkami;

• produkcją;

• dochodami.

Przedstawiony na rys. 1. model ruchu okrężnego ułatwia zrozumienie niezwykle istotnych dla funkcjonowania całej gospodarki współzależności. Schemat ten jest jednakże zbyt uproszczony. Nie uwzględnia bowiem wielu zjawisk występujących w praktyce, takich jak oszczędności i inwestycje, wydatki państwa i podatki, transakcje między przedsiębiorstwami oraz między nimi i zagranicą. W związku z tym stoi przed nami zadanie skonstruowania bardziej rozbudowanego systemu rachunku dochodu narodowego, który byłby w stanie objąć również bardziej skomplikowane zjawiska.

2. Rachunek dochodu narodowego

W państwach Unii Europejskiej stosuje się jednolite metody obliczania produktu krajowego brutto. Rozporządzenie RU (Rady Unii Europejskiej) nr 1287/2003/WE z 15 lipca 2003 r. zobowiązuje państwa członkowskie do obliczania według jednolitych (ujętych w Europejskim Systemie Narodowych i Regionalnych Rachunków - ESA 95), opartych na cenach rynkowych metod zarówno produktu krajowego brutto, jak i dochodu narodowego brutto. Stosowanie tych metod ma być nadzorowane przez Komisję. (Dz.U.UE nr L 181 z 19 lipca, s. 1) (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej).

Produkt krajowy brutto jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

Istnieją liczne odstępstwa od uproszczonego modelu ruchu okrężnego w gospodarce. Gospodarstwa domowe, np. tylko część dochodów przeznaczają na zakup krajowych dóbr i usług, a przedsiębiorstwa tylko część dochodów przeznaczają na zakup czynników produkcji, mamy więc pewne odpływy z dotychczasowego ruchu okrężnego strumieni pieniężnych. Odpływy obejmują: oszczędności gospodarstw domowych (S), wszelkiego rodzaju podatki (T) oraz wydatki na import (Im).

Odpływ z ruchu okrężnego oznacza strumień pieniądza, który nie przemieszcza się z gospodarstw domowych do przedsiębiorstw.

Oszczędności to ta część dochodu gospodarstw domowych, która nie została wydana na zakup dóbr i usług.

Z kolei tylko część dochodów gospodarstw domowych pochodzi z krajowych przedsiębiorstw oraz tylko część dochodów przedsiębiorstw pochodzi z zakupów przez gospodarstwa domowe, mamy więc dodatkowe źródła dochodów, czyli dopływy do dotychczasowych strumieni pieniężnych. Dopływy obejmują: wydatki inwestycyjne (I), wydatki rządowe (G) oraz dochody z eksportu (E_x).

Dopływ do ruchu okrężnego to strumień pieniężny, który otrzymują przedsiębiorstwa, ale nie za pośrednictwem gospodarstw domowych.

Inwestycje są to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa.

Należy wyraźnie podkreślić, że przybliżenie uproszczonego modelu ruchu okrężnego w gospodarce do rzeczywistości nie narusza wcześniejszych wniosków dotyczących metod pomiaru działalności gospodarczej. Z dotychczasowej analizy wynika, że produkt krajowy brutto (PKB) można obliczyć trzema metodami:

• pierwszą, sumując wartość dóbr i usług wytworzonych w kraju, czyli metodą sumowania produktów;

• drugą, sumując dochody powstające przy jego wytwarzaniu, czyli metodą sumowania dochodów;

• trzecią, sumując wydatki ponoszone na zakup wytworzonych dóbr i usług, czyli metodą sumowania wydatków.

Metoda sumowania produktów

Polega na sumowaniu wartości dóbr (produktów) i usług wytworzonych w gospodarce w ciągu roku. Przy obliczaniu PKB metodą sumowania produktów należy uważać, aby nie dodawać wielokrotnie tych samych elementów.

Analizując zaprezentowany prosty schemat ruchu okrężnego stwierdzamy, że w praktyce występują nie tylko transakcje między pojedynczymi przedsiębiorstwami a pojedynczymi gospodarstwami domowymi. Ważną rolę odgrywają bowiem nie tylko zakupy pracy żywej (właśnie od gospodarstw domowych), ale istotne znaczenie mają również zakupy surowców oraz maszyn i urządzeń od innych przedsiębiorstw. Aby uniknąć podwójnego liczenia, należy więc wprowadzić pojęcie wartości dodanej.

Wartość dodana to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego (danego) procesu produkcji.

Wartość dodaną oblicza się przez odjęcie od wartości dóbr wyprodukowanych w przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych czynników wytwórczych zużytych do produkcji tych dóbr. Z pojęciem wartości dodanej ściśle wiąże się rozróżnienie między dobrami finalnymi a pośrednimi.

Dobra finalne to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to albo dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitałowe (inwestycyjne, np. maszyny) nabywane przez przedsiębiorstwa.

Dobra pośrednie to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach, gdzie są zużywane.

Metoda sumowania dochodów

Na dochody czynników produkcji składają się: płace, renty, procenty i zyski. Obliczanie PKB metodą sumowania dochodów polega na dodawaniu wszystkich dochodów powstających w procesie wytwarzania dóbr (produktów) i usług w danym roku. Suma dochodów musi być równa ogólnej sumie wartości dodanej.

Metoda sumowania wydatków

Polega na sumowaniu wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe. Do wydatków tych zaliczamy:

• wydatki na dobra konsumpcyjne, czyli produkty (dobra) i usługi wytwarzane w kraju (C_k);

• wydatki na krajowe dobra inwestycyjne (I_k);

• wydatki rządowe na wytwarzane w kraju finalne produkty i usługi, z wyłączeniem płatności transferowych (G_k);

• wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowe (E_xk).

Produkt narodowy brutto i dochód narodowy

Produkt narodowy brutto (dochód narodowy brutto) jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji. Jeśli PNB (DNB) pomniejszymy o dochody netto z tytułu własności za granicą otrzymamy Produkt Krajowy Brutto

Amortyzacja, zwana inaczej zużyciem kapitału trwałego, jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

Dochód narodowy jest to produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce. Oblicza się go przez odjęcie amortyzacji od PNB i podatków pośrednich od PNN.

Rys. 2.

Schemat rachunku dochodu narodowego

PNB (DNB) w cenach rynkowych	Dochód netto z tytułu własności za granicą	Dochód netto z tytułu własności za granicą	Amortyzacja
		G (Wydatki państwa na dobra i usługi)		PKB w cenach rynkowych
							PNN w cenach rynkowych	Podatki pośrednie
		I (Inwestycje)					Dochód narodowy (DN)=PNN w cenach bazowych	Dochód z tytułu czynszów
		NX (Eksport netto)							Zyski
		C (konsumpcja)							Dochód z pracy na własny rachunek
										Wynagrodzenia i płace
	Struktura PNB od strony wydatków	Definicja PKB	Definicja PNN	Definicja dochodu narodowego	Dochody czynników produkcji

Źródło na podstawie: Begg D., Fischer S., Dornbusch R. 2003. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo

Ekonomiczne, wydanie III zmienione, Warszawa, s. 39, 40.

II cz. Wykładu

3. Produkt i dochód narodowy jako miary poziomu rozwoju gospodarczego i dobrobytu

Kategorie produktu i dochodu narodowego odnoszą się do całej gospodarki. Wskazują one na wielkość produkcji wytworzonej w gospodarce, są więc przydatne przy porównywaniu rozmiarów gospodarek. Znacznie mniej natomiast nadają się do oceny poziomu rozwoju gospodarczego kraju i przeciętnego poziomu życia. Z przytoczonych kategorii na rys. 2. wynika, że najlepiej do oceny poziomu życia nadaje się PNN, ale ze względu na różne stawki podatków pośrednich w poszczególnych państwach oraz różnego podejścia do amortyzacji i przyjmowanie jej na podstawie szacunków, najczęściej porównania międzynarodowe prowadzi się w oparciu o PKB i to w przeliczeniu na 1 mieszkańca.

Tempem wzrostu PKB można zmierzyć (wyrazić):

• tempo wzrostu gospodarczego jednego kraju;

• porównać tempo wzrostu gospodarczego w różnych krajach;

• porównać tempo wzrostu gospodarczego w różnych regionach.

Poziomem PKB można wyrazić:

• wartością PKB ogółem można porównać rozmiary gospodarek w różnych krajach;

• wartością PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca oceniamy przeciętny standard życia w porównywanych krajach.

Struktura wartości dodanej:

• opisuje procentowy udział różnych rodzajów działalności (produkcyjnej i usługowej) gospodarczej w kraju i w poszczególnych latach.

PKB jest więc syntetyczną miarą opisującą poziom rozwoju gospodarczego kraju, regionu, a także wyraża przeciętny standard życia ludności. Stanowi bowiem funkcję zastosowanych czynników wytwórczych, czyli jest miernikiem rozmiarów produkcji i całkowitego dochodu społecznego, ale tylko w sensie ekonomicznym. Jest to ocena wyłącznie ilościowa. Pomija natomiast w ogóle ocenę jakościową, np. rozległą sferę korzyści społecznych i satysfakcji jednostek, które nie są funkcją poniesionych nakładów i nie materializują się w produktach i usługach będących przedmiotem transakcji kupna - sprzedaży.

Nie jest to więc idealna miara dobrobytu i poziomu rozwoju kraju. Nie uwzględnia bowiem wielu elementów.

• Nie zawiera produkcji nie rejestrowanej, czyli tej, która nie jest opodatkowana;

• Nie uwzględnia możliwości oraz rozmiarów wypoczynku mieszkańców kraju;

• Nie uwzględnia stopnia uciążliwości produkcji, jakości i dostępności do mieszkań, poziomu rozwoju infrastruktury, prywatnych zasobów dóbr trwałego użytku, itp.

Prowadzi się zatem liczne badania nad określeniem stopnia rozwoju kraju, czy poziomu warunków życia. Nie określono jednak, w miarę prostego i powszechnego wskaźnika, którym można byłoby zastąpić PKB na jednego mieszkańca. Szczególnie więc w porównaniach międzynarodowych wykorzystujemy ten uniwersalny wskaźnik.

4. Poziom i tempo wzrostu gospodarczego

W Polsce, podobnie jak w innych krajach, które w latach dziewięćdziesiątych rozpoczęły transformację systemową, na początku tego okresu nastąpiło gwałtowne załamanie produkcji. Produkt krajowy brutto, tylko w roku 1990 zmniejszył się o 8% w stosunku do r. 1989. Z kolei w roku 1991 odnotowano dalszy spadek PKB o kolejne 7 % w stosunku do roku poprzedniego.

Rys. 3

Dynamika realna PKB w Polsce w latach 1990-2007 w ujęciu rocznym

(rok poprzedni = 100)

Źródło: opracowanie na podstawie Rocznika Statystycznego RP z roku 1995 s. 528, oraz opracowania GUS „Polska - Podstawowe tendencje (wskaźniki makroekonomiczne)”.

Tak gwałtowny spadek ogólnego poziomu produktu krajowego brutto w Polsce ujawnił prawdziwe oblicze naszej gospodarki, która funkcjonowała w znacznym stopniu jako odizolowany organizm od rynków zagranicznych, a także od rynkowych oczekiwań w kraju. Otwarcie kraju na rynki zagraniczne ukazało niekonkurencyjność naszej gospodarki w stosunku do gospodarek innych krajów, czyli niską jej efektywność, a dodatkowo niedostosowanie strukturalne do oczekiwań rynku wewnętrznego. Obydwa niekorzystne zjawiska były konsekwencją nieefektywnego, a nawet gospodarczo szkodliwego, systemu gospodarki centralnie planowanej. To nie mechanizm rynkowy kreował w Polsce strukturę gospodarczą i nie weryfikował jej efektywności ekonomicznej, a przynależność do militarnego Układu Warszawskiego i gospodarczego ugrupowania Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej wyznaczały zarówno skalę, jak i strukturę produkcji. W efekcie odejścia od tego szkodliwego systemu gospodarczego nastąpiły gwałtowne bankructwa licznych zakładów produkcyjnych, a więc również gwałtowny spadek produkcji, czyli w konsekwencji wyraźne obniżenie poziomu PKB. Ten bardzo niekorzystny trend z lat 1990 i 1991 został zahamowany, a nawet odwrócony już w roku 1992, kiedy to zaobserwowaliśmy po raz pierwszy w całym okresie transformacji wzrost gospodarczy o 2.6% w stosunku do roku 1991.

Czynnikiem napędzającym wzrost PKB była wyjątkowo wysoka dynamika popytu krajowego, zarówno inwestycyjnego, jak i konsumpcyjnego. W roku 1996, spożycie indywidualne wzrosło o 8,8%, przy jednoczesnym wzroście inwestycji o 19,5%, natomiast w roku 1997 konsumpcja indywidualna wzrosła o 7,1%, inwestycje zwiększyły się natomiast o 21%. Główną dźwignią wzrostu gospodarczego w tym okresie była prywatyzacja, niosąca za sobą z jednej strony wzrost wydajności pracy, z drugiej natomiast wzrost inwestycji. Przy czym natężenie procesów inwestycyjnych zawdzięczano aktywności sektora prywatnego, w tym głównie przedsiębiorstwom z kapitałem zagranicznym (Kawiecka 2006). Nie dziwią więc stwierdzenia, że Polska, która jako pierwsza wkroczyła na ścieżkę transformacji ustrojowej, a przez wielu obserwatorów uważana jest za państwo, które do niedawna odnosiło zadziwiający sukces w zakresie przemian gospodarczych wśród krajów Europy Środkowo-Wschodniej (Rapacki 2001, s. 107).

Kolejne lata, to wyraźny spadek dynamiki gospodarczej. Tempo wzrostu PKB począwszy od roku 1998, w którym wyniosło 5% systematycznie się obniżało. W roku 1999 wyniosło 4,5%, 4,2% w roku 2000 i tylko 1,1% w roku 2001. Średnioroczny przyrost PKB obniżył się w tym czasie do 3,7%. Tendencja ta została powstrzymana w roku 2002, w którym wolumen produktu krajowego brutto zwiększył się o 1,4%. W roku 2003 Polska gospodarka rozwijała się w tempie 3,8%, natomiast rok później już w tempie 5,3%, co w znacznej mierze było efektem szoku akcesyjnego związanego z przystąpieniem Polski do UE, jak również rozpoczętych już na początku roku 2003, procesów ożywienia gospodarczego. Rok 2005 to niestety zahamowanie tempa wzrostu PKB do 3,4%.

Jak wspomniano już wcześniej, podobnie jak w Polsce, tak również w większości państw Europy Środkowo-Wschodniej na początku procesu transformacji wystąpił kryzys, który w istocie obnażył rozmiary niewydolności poprzedniego systemu gospodarczego. Tylko w roku 1991 tempo wzrostu PKB na Węgrzech zmalało o 10,2%, natomiast w byłej Czechosłowacji o 14,7%. Po głębokim kryzysie, w większości państw nastąpił z kolei szybki wzrost gospodarczy, trwający w zależności od jego dynamiki do roku 1994 (Węgry), 1995 (Czechy, Słowacja), 1997 (Polska), po którym to okresie większość państw doświadczyła ponownego spowolnienia tempa wzrostu produktu krajowego (Balcerowicz 1997, s. 256-258). Szczególnie widoczne jest to w przypadku Czech w latach 1997-1998, Litwy w roku 1999, Estonii w roku 1999 czy Polski w latach 2001-2002 (tab. 2).

Porównując tempo wzrostu PKB w Polsce i w pozostałych krajach Europy Środkowo - Wschodniej, które w latach 90-tych podobnie jak Polska rozpoczęły transformację systemową i które wspólnie z Polską przystąpiły do Unii Europejskiej, widać wyraźnie, iż po okresie ożywienie gospodarczego, a dokładniej już od roku 1996, w którym Polska notowała najwyższe spośród wspomnianych państw tempo wzrostu PKB, jej pozycja zaczęła się pogarszać. W roku 2000, trzy spośród badanych państw (Estonia, Łotwa i Węgry) osiągnęły wyższe tempo wzrostu PKB niż Polska, natomiast w roku 2001, w którym Polska doświadczyła załamania gospodarczego już siedem krajów nas wyprzedzało. Sytuacja ta nieznacznie poprawiła się w latach 2003-2004, w których to trzy spośród siedmiu państw (Słowenia, Węgry i Czechy) wykazywały niższe niż Polska tempo wzrostu PKB, jednak w roku 2005 Polska gospodarka znów rozwijała się najwolniej w porównaniu z pozostałymi badanymi krajami. Tempo wzrostu PKB Polski wyniosło w roku 2005 - 3,2%, podczas gdy tempo w jakim rozwijała się gospodarka łotewska w tym samym czasie wyniosło 10,2%.

Tab. 2.

Tempo wzrostu PKB w wybranych krajach Unii Europejskiej

(lata 1996-2005, ceny stałe, w procentach w stosunku do roku poprzedniego)

Kraj	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005
Czechy Estonia Litwa Łotwa Polska Węgry Słowenia Słowacja	4,2 4,4 4,7 3,8 6,2 1,3 3,7 6,1	-0,7 11,1 7,0 8,3 7,1 4,6 4,8 4,6	-1,1 4,4 7,3 4,7 5,0 4,9 3,9 4,2	1,2 0,3 -1,7 4,7 4,5 4,2 5,4 1,5	3,9 7,9 3,9 6,9 4,2 6,0 4,1 2,8	2,6 6,5 6,4 8,0 1,1 4,3 2,7 3,2	1,5 7,2 6,8 6,5 1,4 3,8 3,5 4,1	3,2 6,7 10,5 7,2 3,8 3,4 2,7 4,2	4,7 7,8 7,0 8,5 5,3 5,2 4,2 5,4	6,0 9,8 7,5 10,2 3,2 4,1 3,9 6,1
Unia Europejska (15 krajów)	1,7	2,6	2,9	3,0	3,9	2,0	1,1	1,1	2,3	1,5

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Eurostat z dnia 21.07.2006r. - http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=STRIND_ECOBAC&root=STRIND_ECOBAC/ecobac/eb012.

Dystans dzielący Polskę i pozostałe badane kraje Europy Środkowo-Wschodniej od tzw. „dawnej” Unii Europejskiej jest szczególnie widoczny w zestawieniu podanym w tab. 3. PKB na 1 mieszkańca w Polsce, według Parytetu Siły Nabywczej, w roku 2005 wyniósł 11,7 tys. euro i stanowił 46,1% przeciętnej dla „dawnej” UE, podczas gdy w roku 1996 wynosił 6,9 tys. euro i stanowił 38,5% średniej unijnej.

Największy wzrost PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca liczony w stosunku do średniej krajów „dawnej” UE w latach 1996-2005 odnotowano w Estonii - o 20,9 punktu procentowego (z 31,8% do 52,7%) oraz na Łotwie - o 15,9 punktu procentowego (z 27,4% do 43,3%), najmniejszy natomiast w Czechach - o 3,6 punktu procentowego (z 63,7% do 67,3%) oraz w Polsce - o 7,6 punktu procentowego (z 38,5% do 46,1%). Przy czym nawet te kraje w których tempo wzrostu PKB na 1 mieszkańca w badanym okresie było wysokie, nadal plasują się poniżej średniej „dawnej” UE.

PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca w Polsce w roku 2005 w porównaniu do roku 1996 wzrósł o 69,6%, podczas gdy ten sam wskaźnik dla „dawnej” UE wzrósł w analogicznym okresie o 41,9%. W przypadku pozostałych krajów Europy Środkowo - Wschodniej, które w latach 90-tych podobnie jak Polska rozpoczęły transformację systemową i które wspólnie z Polską przystąpiły do Unii Europejskiej największy wzrost PKB per capita w badanym okresie odnotowano w Estonii, gdzie wartość tego wskaźnika w badanym okresie wzrosła o 135,1%, oraz na Łotwie - o 124,5%, najmniejszy wzrost - o 50%, odnotowano natomiast w Czechach.

Tab. 3.

PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca w wybranych krajach Unii Europejskiej

(lata 1996-2005, w tys. euro, wg jednostek PPS, ceny stałe)

Kraj	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005
Czechy Estonia Litwa Łotwa Polska Węgry Słowenia Słowacja	11,4 5,7 5,7 4,9 6,9 7,9 11,2 7,4	11,6 6,5 6,3 5,5 7,5 8,5 12,1 7,9	11,7 7,0 6,9 5,9 8,0 9,1 12,8 8,4	12,2 7,3 7,0 6,4 8,6 9,7 13,9 8,8	12,8 8,2 7,7 7,1 9,4 10,6 14,6 9,5	13,5 8,8 8,4 7,7 9,6 11,6 15,4 10,1	14,3 9,7 9,0 8,3 10,0 12,5 16,0 11,0	14,7 10,5 9,8 8,9 10,2 12,9 16,5 11,3	15,9 11,6 10,8 9,7 11,1 13,6 17,9 12,0	17,1 13,4 12,2 11,0 11,7 14,3 18,7 12,9
Unia Europejska (15 krajów)	17,9	18,8	19,6	20,7	22,1	22,8	23,5	23,7	24,7	25,4

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Eurostat z dnia 21.07.2006r. - http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_economy&root=Yearlies_new_economy/B/B1/B11/daa10000.

Najwyższą dynamikę wzrostu PKB na 1 mieszkańca, począwszy od roku 1997, wykazywały dwa kraje: Estonia i Łotwa. Średnie tempo wzrostu analizowanego wskaźnika w badanym okresie wyniosło tam odpowiednio: 10,0% i 9,4% rocznie, przy czym w przypadku tego drugiego kraju tempo wzrostu w każdym roku było wyższe niż 7%. Interesująco przedstawia się również sytuacja Czech, które przy niewielkiej dynamice w roku 1997 wynoszącej tylko 102, w roku 2005 osiągnęły dynamikę wynoszącą 108, a zatem o 6 punktów procentowych wyższą niż na początku badanego okresu, a mimo to uplasowały się, jako kraj o najniższym tempie wzrostu PKB na 1 mieszkańca w badanym okresie, wynoszącym średniorocznie 4,6%. Polski PKB na 1 mieszkańca rósł średniorocznie w tempie 6,1%, trochę szybciej niż PKB Słowenii (5,9%) i wolniej niż PKB Słowacji (6,4%), podczas gdy średnioroczne tempo wzrostu tego samego wskaźnika dla państw „dawnej” UE wyniosło 4,0%.

Literatura

Balcerowicz L., 1997, Socjalizm, kapitalizm, transformacja. Szkice z przełomu epok. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Begg D., Fischer S., Dornbusch R. 2003. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, wydanie III zmienione, Warszawa.

Heller J. 2005. /red./ Makroekonomiczne aspekty prywatyzacji w roku 2004, Raport wykonany w Katedrze Makroekonomii i Doktryn Ekonomicznych UWM na zlecenie Ministerstwa Skarbu Państwa, Olsztyn.

Heller J., Kawiecka W., 2006. Makroekonomiczne efekty transformacji systemowej w polskiej gospodarce, KMiDE UWM w Olsztynie - raport z badań, maszynopis.

Kawiecka W., 2006, Wzrost gospodarczy w Polsce w latach 1990-2004. Zagadnienia Ekonomiczne, Wydawnictwo UWM w Olsztynie, (maszynopis w druku).

Milewski R. 2002. /red. naukowa/. Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, wydanie II, poprawione, Warszawa.

Rapacki R., 2001, “Economic performance 1989-99 and prospects for the future” (w:) Poland into the New Millennium, Cheltenham: Wydawnictwo Edward Elgor.

Wstępny projekt Narodowego Planu Rozwoju 2007-2013, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej, Warszawa 2005, http://www.npr.gov.pl/Projekt+NPR+2007++2013/.

Pytania i problemy - ogólne

1. Mierzenie gospodarki w skali makro

2. Model ruchu okrężnego w gospodarce

3. Rachunek dochodu narodowego

4. Produkt i dochód narodowy jako miary poziomu rozwoju gospodarczego i dobrobytu

5. Wzrost gospodarczy w Polsce

Pytania i problemy - szczegółowe

1. Metody pomiaru aktywności gospodarczej

2. Metody obliczania produktu krajowego brutto

3. Metoda sumowania produktów

4. Metoda sumowania dochodów

5. Metoda sumowania wydatków

6. Rachunek dochodu narodowego

7. Produkt krajowy brutto

8. Wartość dodana, dobra finalne i pośrednie

9. Produkt narodowy brutto i dochód narodowy

10. Miary poziomu rozwoju gospodarczego i dobrobytu

11. Różnice między tempem wzrostu PKB a poziomem PKB

12. Struktura wartości dodanej

13. Dynamika zmian PKB w Polsce

Tabela 4

Dochód narodowy przypadający na jednego mieszkańca z uwzględnieniem siły nabywczej walut narodowych

(w procentach, średnio UE w 2001 r. = 100)

Państwa Unii Europejskiej	Państwa kandydujące w r.2001
Luksemburg - 188 Irlandia - 117 (73 r. - 60%) Dania - 116 Holandia - 115 Austria - 111 Belgia - 108 Finlandia - 104 Niemcy - 103 Włochy - 102 W. Brytania - 103 Szwecja - 102 Francja -103 Hiszpania - 84 (86 r. - 72%) Portugalia - 71 (86 r. - 54%) Grecja - 64 (81 r. - 63%)	Cypr - 74 Słowenia - 70 Czechy - 59 Malta - 56 Węgry - 53 Słowacja - 47 Polska - 40 Estonia - 40 Litwa - 38 Łotwa - 33

Źródło: Raport Eurostatu za: „Rzeczpospolita” nr 58 (6135) z 9-10. 03. 02; nr 201 (5974)

z 29.08.01; nr 295 (6372) z 19.12.02 oraz obliczenia własne.

Tabela 5

Dynamika PKB w latach 1995-2002

(na 1 mieszkańca 1995 = 100 ceny stałe)

Państwa Unii Europejskiej	Państwa kandydujące w r.2002
Luksemburg - 132 Irlandia - 166 Dania - 115 Holandia - 118 Austria - 116 Belgia - 115 Finlandia - 128 Niemcy - 110 Włochy - 112 W. Brytania - 118 Szwecja - 121 Francja - 114 Hiszpania - 124 Portugalia - 122 Grecja - 126	Cypr - 115 Słowenia - 132 Czechy - 113 Malta - 118 Węgry - 135 Słowacja - 129 Polska - 132 Estonia - 154 Litwa - 134 Łotwa - 156

Źródło: Rocznik Statystyczny GUS 2003, s. 763, zestawienie własne

Treść wykładu opracował Janusz Heller na podstawie:

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. 2003. Makroekonomia. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, wydanie III zmienione. Warszawa.

• Heller J. 2005. /red./ Makroekonomiczne aspekty prywatyzacji w roku 2004, Raport wykonany na zlecenie Ministerstwa Skarbu Państwa, Olsztyn.

• Heller J., Kawiecka W., 2006. Makroekonomiczne efekty transformacji systemowej w polskiej gospodarce, KMiDE UWM w Olsztynie - raport z badań maszynopis.

• Milewski R. 2002. /red. naukowa/. Podstawy ekonomii. Wydawnictwo Naukowe PWN, wydanie II, poprawione. Warszawa.

13

---