WDP, Wstęp do prawoznawstwa


Wstęp do prawoznawstwa

  1. Przedmiot i podstawowe problemy prawoznawstwa.

Przedmiotem prawa jest określone zachowanie ludzkie (uprawnienia i obowiązki) lub stosunki do rzeczy np. czynienie lub zaniechanie czynienia.

Prawoznawstwo- ogół nauk, które za swój przedmiot mają normy prawne i kompleks zagadnień z normami prawnymi związany.

W ramach prawoznawstwa wyróżniamy:

Nauki historyczno-prawne - zajmują się przeszłością państwa i prawa.

W ramach tych nauk wyróżniamy:

Nauki szczegółowe o prawie - (dogmatyczne), stanowią 90% prawoznawstwa. Nauki zajmują się prawem aktualnie obowiązującym wewnątrz państwa i prawem obowiązującym w stosunkach między państwami. Prawo, które reguluje stosunki między państwami to prawo międzynarodowe publiczne. Należy odróżnić od prawa międzynarodowego prywatnego, które zawiera normy kolizyjne wskazujące, jaki system prawa jest właściwy, gdy występuje sprawa z elementem zagranicznym.

W ramach nauk dogmatyczno-prawnych wyróżniamy:

Prawo cywilne- zespół norm.

Nauka prawa cywilnego- zespół twierdzeń o tych normach.

Określonej normie prawa odpowiada kategoria prawa.

Siła nauk dogmatyczno-prawnych polega na związku tych nauk z praktyką.

Słabość nauk- przedmiot badań tych nauk ulega ciągłym zmianom.( wystarczą dwa słowa prawodawcy i całe biblioteki idą na makulaturę).

Nauki ogólne o prawie- występują pod różnymi nazwami.

Może występować pod mianem:

Z prawoznawstwa wydziela się obecnie:

Wyróżnia się pomocnicze nauki prawoznawstwa, do których można zaliczyć:

Koncepcje związane z prawem

  1. Koncepcja prawno-naturalna

  2. Pozytywizm prawniczy

  3. Socjologiczne koncepcje prawne

  4. Koncepcje psychologiczno-prawne

  1. koncepcje prawno-naturalne: powstały w starożytnej Grecji, występowały również w starożytnym Rzymie. Tu zrodziła się klasyczna definicja prawno-naturalna zgodnie, z którą prawo jest sztuką dobra i sprawiedliwości.

Średniowiecze- Św. Tomasz, XVIII- oświecenie, J.J. Rossoue, Wolter, J. Lock- duży rozwój koncepcji prawno-naturalnych. Odgrywały one rolę ideologiczną. Renesans koncepcji po II wojnie światowej.

Ustawowe bezprawie- koncepcja, były ustawy, ale nie było prawa(Niemcy).

Klasyfikacja koncepcji prawno-naturalnych:

Siła tych koncepcji polega na tym, że odzwierciedlają odwieczne dążenie do dobra i sprawiedliwości.

  1. pozytywizm prawniczy: ukształtował się w drugiej połowie XIX w. u jego podstaw leży pozytywizm filozoficzny, za którego twórcę uchodzi August Conte. Pozytywizm ten lży też u podstaw współczesnej wiedzy i nauki odwoływań się do empiryzmu (doświadczenie) i racjonalizmu(rozumu).

Pozytywizm ten powstał w opozycji do koncepcji prawno-naturalnych, które uznawał za metafizykę, czyli coś, co nie istnieje realnie.

Pozytywiści utożsamiali prawo z tekstem prawnym (ustawa, przepisy, akty pochodzące od prawodawcy). Według pozytywistów głównym zadaniem nauki prawa miał być opis i systematyzacja tekstów prawa.

Pozytywiści programowo odcinali prawo od moralności przede wszystkim postulowali, aby nad prawem prowadzić badania nad prawem aktualnie obowiązującym a nie zajmować się badaniami, jaki prawo powinno być( de lege ferenda).

Za ojca pozytywizmu prawniczego uchodzi J. Austin. Uznawał on, że prawem jest rozkaz suwerena zabezpieczony sankcją. Myśl Austina kontynuował Loyd Chart.

W pełni pozytywizm prawniczy rozwinął się w Niemczech w II połowie XIX w. Przedstawicielem był J. Jelinek.

Poglądy pozytywizmu trafiały na bardzo podatny grunt.

Wady pozytywizmu prawniczego

Zalety

  1. koncepcja socjologiczno-prawna(nowożytna): początek w XX w. W Niemczech. Prekursor Rudolf Ihering, napisał „Walka o prawo”, „Interes w prawie”. Twierdził, że prawo to nic innego jak przymusowo chroniony interes. Prawo powstaje w rezultacie walki pomiędzy sprzecznymi interesami, a tan interes, który ma najsilniejsze poparcie staje się prawem.

Na gruncie niemieckim żywe prawo sformułował E. Erlich - prawo oderwane od tekstów prawnych.

Dwa nurty tych koncepcji rozwinęły się w St. Zjednoczonych w latach 1950,60:

Funkcjonalizm ujmował prawo jako środek kontroli społecznej, czyli środek wpływu na zachowanie adresata. W związku z powyższym postulowałby prawo badać przy pomocy metod socjologicznych i koncentrować się na społecznych skutkach działania prawa.

Wady: realiści programowo oddzielali prawo w książkach od prawa w działaniu uznając, że nie jest prawem to, co jest zapisane w książkach i kodeksach, a to jak faktycznie postępują sędziowie i prawnicy.

4) psychologiczna koncepcja prawa: twórca Leon Petrażycki, profesor uniwersytetu w Rosji carskiej. W 1917r. przybył do Polski, 1932r. popełnił samobójstwo.

Lokował prawo w sferze przeżyć psychicznych. Wyróżnił specyficzny rodzaj przeżyć- nazwał jako emocje etyczne, czyli narzucająca się wewnętrzna konieczność potępienia w pewien określony sposób. Metoda badawcza to introspekcje (wnikanie w samego siebie, obserwacja własnych przeżyć psychicznych).

Każda z koncepcji lokuje prawo w innej sferze

W Polsce dominuje koncepcja pozytywistyczna. Sposób kształcenia prawników to sposób pozytywistyczny.

  1. Prawo a inne systemy norm społecznych.

Twórca koncepcji żywego prawa miał wiele racji, iż większość norm wynika z motywacji pozaprawnych (norm moralnych, religijnych).

Prawo dochodzi zwykle do głosu w wyniku konfliktu.

Inne systemy normatywne

Moralność- to ukształtowany historycznie kompleks norm postępowania u podstaw, których leżą oceany dobra i zła.

Moralność ma zwykle charakter grupowy gdzie występują podobne oceny. Są też oceny gdzie moralność ma charakter jednostkowy. Należy wyróżnić elementarne normy moralne- wspólne dla większości danego społeczeństwa np. nie zabijaj.

Od moralności należy odróżnić etykę, która jest nauką o moralności.

Przedmiotem etyki jest badanie tego, co jest dobre a co jest złe.

Rodzaje etyki

Cechą wspólną prawa i norm moralnych jest to, że stanowią normy postępowania.

Prawo- to przymus państwowy.

Różnice pomiędzy prawem a moralnością

Zwyczaje - to zespół norm postępowania u podstaw, których leży tradycja, czyli długotrwała praktyka poparta przeświadczeniem, że w danych okolicznościach należy tak, a nie inaczej postępować.

Zwyczaje w każdym społeczeństwie mają charakter zróżnicowany od zwyczaju należy odróżnić prawo zwyczajowe.

Prawo zwyczajowe- zwyczaj uznany przez organizację państwową za prawo.

Pojęcie zwyczaju jest szersze od prawa zwyczajowego. W Polsce prawo zwyczajowe odgrywa rolę marginalną (wyjątek prawo morskie, które oparte jest na prawie angielskim).

Warunki doktrynalne by zwyczaj mógł być uznany za prawo zwyczajowe:

Religia

Są społeczeństwa, gdzie religia odgrywa dużą rolę (islam), w Europie, Polsce, a są społeczeństwa, gdzie religia odgrywa rolę marginalną (kraj Skandynawskie, Niemcy). W państwach europejskich króluje zasada oddzielenia religii od państwa.

Konkordat- umowa regulująca stosunki kościół-państwo.

Normy religijne możemy podzielić na:

Normy organizacji społecznych:

Najwyższą formą organizacji jest państwo.

Organizacje dają siłę. Partia zrzesza członków, zajmuje jakąś pozycję (partia kanapowa) i może decydować za całe społeczeństwa. Powinien być zachowany stan równowagi.

Przystępując do organizacji bierzemy na siebie obowiązek przestrzegania norm danej organizacji. Takie normy zawarte są w statutach danej organizacji.

Najgorszą sankcją za nieprzestrzeganie norm organizacji jest wykluczenie.

Zasady współżycia społecznego (Art. 58 KC)

Czym są zasady- koncepcja szeroka- zgodnie z którą zasady współżycia to wszystkie normy społeczne oprócz norm prawnych

Koncepcja wąska- zgodnie, z którą zasady to tylko wyłączenie części norm moralnych, które uzewnętrzniają się w stosunkach z innymi członkami społeczeństwa.

Zasady współżycia w prawie są czymś wyjątkowym. Główną funkcją zasad współżycia społecznego jest uelastycznianie prawa i zbliżanie prawa do życia.

  1. Uregulowania zbieżne, rozbieżne i indyferentne.

Np. kradzież jest zabronione przez prawo i potępiana przez normy prawne, religijne i dobre obyczaje. System norm pozaprawnych w takim przypadku wzmacnia prawo

Ma wtedy miejsce konflikt poleceń. Zmusza on jednostkę do dokonania wyboru. Np. aborcja. Rozbieżność uregulowań tego samego typu zachowań przez prawo stanowione i pozaprawne systemy normatywne znacznie zmniejsza społeczną skuteczność prawa, może obniżać jego prestiż a także zmniejszać respekt jakim powinno się ono cieszyć

  1. Spór o istotę prawa.

Wokół pojęcia prawa toczyły się w przeszłości i toczą nadal spory. Głownie dotyczą one istoty tego zjawiska, charakteru i funkcji, jakie wypełnia. Te głęboko sięgające spory ukształtowały współcześnie dwie tradycje filozoficzno-prawne: kierunek prawnonaturalny i pozytywistyczny:

    1. Kierunek prawnonaturalny- najstarszy kierunek. Prawo będące wynikiem działania państwa nie jest jedynym ani najważniejszym zespołem norm regulujących zachowanie ludzi. Oprócz regulacji prawnych państwa istnieje prawo natury formułujące określone normy postępowania (ideały, wartości). Wobec skrajnych tomistów prawo wywodzi się z objawionej woli Boga, która ma odzwierciedlenie w sumieniu człowieka. Współczesne koncepcje prawnonaturalny z reguły nie odwołują się do prawa objawionego.

    2. Kierunek pozytywistyczny- wychodzi z założenia, że prawem jest zespół wypowiedzi o powinnym zachowaniu stosowane przez kompetentne organy ustanowione i gwarantowane przez państwo dysponujące formami przymusu bezpośredniego. Suwerenny charakter władzy państwowej objawia się w możliwości tworzenia prawa, które może podlegać wartościowaniu. Zbiór uregulowań tworzy najważniejszy zbiór norm postępowania. Władza nie jest niczym skrępowana, prawo rozkazem władcy. Kierunek powstał w XIXw za twórcę uważany jest J.Austin.

Obecnie akceptowane jest stanowisko bardziej umiarkowane. Prawo będące wytworem człowieka jest przede wszystkim przejawem kultury. Człowiek tworzy prawo za pośrednictwem różnych instytucji społecznych (np. państwo) jak i również wartości właściwych kulturze, które wyznaczają treść, formy i granice państwa.

W dzisiejszych czasach wyróżniamy kilka podejść do prawa:

      1. Podejście jurydyczne- podejście lingwistyczne do prawa akcentujące stronę językową i formalną. Prawem są wypowiedzi językowe prawodawcy zawarte w tekstach normatywnych takich jak ustawa, rozporządzenie i inne.

      2. Podejście socjologiczne- prawo jako oddziaływanie na stosunki społeczne poprzez skutki, jakie wywołuje. Podejście to bada wpływ określonych układów społecznych na prawo przyczyniając się do tworzenia prawa o określonej treści i założonychcelach.

      3. Podejście psychologiczne- prawo ujmowane jako rodzaj przeżyć. L.Petrażycki uważał, że prawem są przeżycia psychiczne jednostek o dwustronnym charakterze imperatywno-suspensywnym, wyrażające się w wewnętrznym przekonaniu o istnieniu pewnego obowiązku i odpowiadającego mu uprawnienia innej osoby, która może domagać się wypełnienia obowiązku.

      4. Podejście realistyczne- jest to traktowanie prawa jako reguł postępowania, które ujawniają swe rzeczywiste istnienie poprzez zachowania jednostek i grup społecznych. Prawem ma być, więc nie prawo tkwiące w aktach normatywnych, a prawo w „działaniu”.

      5. Podejście aksjologiczne- podchodzi do prawa przede wszystkim jako do zespołu norm postępowania w stosunkach między podmiotami prawa zbudowanego na gruncie określonych wartości w celu ich urzeczywistniania i obrony.

      6. Podejście wielopłaszczyznowe- traktowanie prawa jako zjawiska złożonego, które trzeba badać oraz rozpatrywać w wielu aspektach, które w większości zawierają cech wyżej wymienionych podejść.

  1. Język prawny.

Język prawny - język, w którym formułowane jest prawo, a więc język przepisów i norm prawnych. Jest zawarty tekstach prawnych - Konstytucji, ustawach, rozporządzeniach, dekretach (aktach normatywnych).

Język prawny jest odmianą języka naturalnego. Ma taką samą składnię, natomiast może się różnić w zakresie semantyki. Język prawny zawiera, bowiem w sobie mocno rozbudowany i ściśle uporządkowany, (co do zasady) aparat pojęciowy. Ułatwia on w miarę jednolitą interpretację języka prawnego, której dokonują osoby (organy) analizujące i stosujące prawo.

Język prawny jest językiem pierwszego stopnia (stopnia podstawowego). Natomiast wypowiedzi dotyczące tego języka formułowane są w języku prawniczym, będącym językiem drugiego stopnia (metajęzykiem).

Wobec istnienia zasadniczych różnic pomiędzy przepisami prawa a normami prawnymi, w ramach języka prawnego rozróżnia się język przepisów prawa, oraz język norm prawnych.

  1. Język prawniczy.

Język prawniczy - specyficzny język używany przez osoby stosujące i interpretujące prawo. Jest to język, w którym prawnicy rozmawiają o prawie.

"Język prawniczy" bywa określany także jako "żargon prawniczy" - niektóre osoby mogą jednak to określenie traktować jako pejoratywne

Język prawniczy jest odmianą języka naturalnego, posiada identyczną z nim składnię, różnić się może jednak znaczeniem poszczególnych słów i zwrotów. Ta ostatnia cecha może sprawiać trudności w prawidłowym rozumieniu języka prawniczego, ponieważ potoczne rozumienie pojęć, którymi operują prawo i prawnicy, często będzie prowadzić do nieporozumień i błędnych wniosków. Odmienności terminologiczne języka prawniczego wynikają z potrzeb doprecyzowania i uściślenia terminologii, która ma być używana w aktach prawnych i dyskusji o prawie.

Od języka prawniczego odróżniamy język prawny. Język prawny jest językiem, w którym formułowane jest prawo, a więc jest językiem przepisów i norm prawnych - jest zawarty w tekstach prawnych - Konstytucji, ustawach, rozporządzeniach, dekretach (aktach normatywnych).

Jeżeli język prawny potraktujemy jako język pierwszego stopnia (stopnia podstawowego), to język prawniczy jest językiem drugiego stopnia (metajęzykiem), czyli językiem, za pomocą, którego rozmawiamy o języku pierwszego stopnia (relacje między rzeczywistością a językiem I i II stopnia próbuje przybliżyć poniższy diagram). Język prawniczy jest, więc "nadbudową" języka prawnego. W języku prawniczym wypowiadamy się o mocy wiążącej przepisów prawnych, dokonujemy interpretacji norm prawnych, ustalamy ich treść i możliwość zastosowania w określonej sytuacji, czy też zastanawiamy się nad ich przestrzeganiem i skutecznością.

W obrębie języka prawniczego możemy wyróżnić kilka jego rodzajów:

  1. Norma prawna jako reguła generalna i abstrakcyjna.

Rodzaj wypowiedzi prawodawcy za pomocą, którego określamy normę prawną charakteryzuje się dwoma zasadniczymi cechami: jest to reguła abstrakcyjna i generalna.

    1. Abstrakcyjność normy prawnej- wyznacza ona zachowanie takie, jakie może się wydarzyć w nieokreślonej liczbie przypadków. Np.„kto zabija człowieka” nie jest jednorazowym stwierdzeniem ale odnosi się do nieograniczonej liczby najróżniejszych zabójstw dokonywanych na różnych ofiarach w różnych sytuacjach i przez różnych sprawców. Prawodawca powinien, więc zagwarantować normie powtarzalność bez nadmiernej szczegółowości żeby nie mówić o kazuistyce prawa.

    2. Generalność normy prawnej- oznacza, że jest ona kierowana do pewnej kategorii adresatów, nie zaś do adresata wskazanego, co do tożsamości. Większość norm prawnych czyni adresatem normy prawnej wszystkich obywateli znajdujących się pod rządami danego systemu prawnego. Prawodawca czyni to używając zwrotów, „kto”, „każdy”, „ktokolwiek” lub poprzez podanie cech rodzajowych np.studenci, sprzedawcy. Czasami skierowana jest do jednego adresata np. prezydent, co nie wyklucza jej generalności.

Abstrakcyjność i generalność norm prawnych odróżnia się od aktów stosowania prawa, czyli np. od orzeczeń sądowych, decyzji administracyjnych, które wydawane są w formie indywidualnej i kontrolnej.

  1. Rodzaje uzasadnienia norm prawnych.

Wypowiedzi prawodawcze, zwane normami prawnymi, mogą być uzasadnione:

    1. Wartościami np. etycznymi, estetycznymi czy społecznymi itp., wówczas mówimy o ich aksjologicznym uzasadnieniu.

    2. Uzasadnienie tetyczne- powołanie się na prawo podmiotu uprawnionego do stanowienia norm.

    3. Uzasadnienie teleologiczne- skuteczność osiągnięcia zamierzonego celu.

    4. obowiązywanie formalne (systemowe) - podstawą obowiązywania jest sam akt stanowienia normy, jej cechy formalne (tzn. kto i w jakim trybie normę ustanowił) oraz relacja tej normy do innych norm obowiązujących w danym systemie.

    5. obowiązywanie faktualne (behawioralne) - obowiązują te normy, które są faktycznie stosowane lub przestrzegane. Norma obowiązuje w sensie faktualnym jeżeli społecznie skuteczna.

  1. Katalog właściwości charakteryzujących normę prawną.

Do właściwości charakteryzujących normę prawną zaliczyć możemy:

    1. Normy prawne mają charakter ogólny, gdyż regulują typowe stosunki społeczne. Polega na tym, że mierzy się tą samą miarą zachowania dające się podciągnąć pod jedną klasę zachowań wyróżniającą się wspólnymi cechami.

    2. Zachowania, które reguluję norma prawna, są zawsze uchwytne zewnętrznie. Nie są, więc przedmiotem normy mniemania, poglądy, opinie.

    3. Państwo stanowiące normę i sankcjonujące ją, jest czynnikiem zewnętrznym, gwarantującym jej skuteczność.

    4. Między różnymi normami prawnymi występuje hierarchiczne podporządkowanie. Akty normatywne określają miejsce normy prawnej w systemie prawa np. konstytucja, ustawa. Mówimy wówczas o różnej mocy prawnej tych norm, uzależnionych od tego, jakie miejsce w hierarchii organów państwowych zajmuje ten organ, który wydał dany akt normatywny oraz w jakim trybie ten akt został wydany.

  1. Norma prawna jako jednostka strukturalna systemu prawa.

Norma prawna jest elementarną cząstką prawa, toteż jej definicja jest zbliżona do definicji prawa.

Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępowania wydana lub usankcjonowana przez pastwo, zagwarantowana przymusem państwowym.

  1. Budowa normy prawnej.

Norma prawna- to wypowiedź językowa stanowiąca logiczną jednostkę aktu prawnego, konstruowana z przepisów prawnych i zawierająca w swojej treści regułę powinnego zachowania.

Norma prawna to termin właściwy wyłącznie dla języka prawniczego, ponieważ jest konstruowana z przepisów prawa przez prawoznawców w trakcie wykładni prawa.

Konstruować normę prawną z przepisów prawa to znaczy określić jej zakres zastosowania i normowania w prawie.

Ustalić (skonstruować) normę prawną z przepisów prawa to znaczy ustalić, jakiej kategorii adresatów ona dotyczy i w jakiego rodzaju sytuacjach (hipoteza normy) oraz jak powinien się adresat zachować (dyspozycja) i co mu grozi, gdy się nie zastosuje do dyspozycji (sankcja).

Hipoteza - to część normy określająca krąg adresatów oraz jego cechy, np.: „pełnoletni mężczyzna” lub „osoba fizyczna, do których norma się odnosi i okoliczności, które muszą być spełnione, aby norma znalazła zastosowanie np.: „prowadzący pojazd pod wpływem alkoholu lub będąca na utrzymaniu członka rodziny”.

Dyspozycja - to część normy wyznaczająca sposób zachowania (nakaz, zakaz lub dozwolenie) w sytuacji, gdy norma ta znalazła zastosowanie, czyli zostały spełnione warunki zawarte w hipotezie np.: „obowiązany jest zgłosić zmianę miejsca zamieszkania...”

Dyspozycja normy prawnej określa, że wskazane w niej zachowanie jest zakazane, nakazane bądź dozwolone.

Nakaz może przybierać dwie formy:

Polskie prawo zna 2 rodzaje sytuacji, w których adresatowi pozostawiony jest wybór, co do sposobu zachowania się mimo istniejącego nakazu.

    1. zobowiązanie przemienne - polega na tym, że przepis prawa lub postanowienie umowy przewiduje kilka sposobów wykonywania określonego obowiązku. Wykonanie tego obowiązku przez jedną ze stron może polegać na zachowaniu się w jeden lub drugi sposób wedle wyboru osoby uprawnionej (np., jeśli w wypadku sam. zostanie uszkodzony samochód to poszkodowany może żądać naprawy lub pieniędzy),

    2. upoważnienie przemienne - adresat nie ma pełnej swobody wyboru, nie może on dobrowolnie wybierać między dwoma obowiązkami. Adresatowi nakazane jest zachowanie się w sposób A, a tylko w określonych okolicznościach może zwolnić się z tego obowiązku przez zachowanie się w sposób B, który jest również w sposób szczegółowy określony (np. przepis dot. zastępczej służby wojskowej nie w jednostce a np. w szpitalu).

Zakaz - wskazuje typy zachowań uznawanych przez normę za niedopuszczalne.

Dozwolenie - jest to przypadek, z którym się łączy spór w nauce prawa - są głosy, że dozwolenie nie istnieje jako samodzielny dyspozycji, jest pewna funkcja nakazów i zakazów, wolna przestrzeń pomiędzy tymi nakazami a zakazami, przestrzeń określana jako sfera prawnie indyferentna, wolna. Prawo milczy, jest obojętne wobec sposobu zachowania jednostek, znajdujących się w tej sferze np. pisarz może pisać w książce, co tylko chce, nie musi uważać żeby nie naruszyć zakazów i nakazów.

Sankcja - wyraża konsekwencje (dolegliwości) przewidziane przez prawodawcę w przypadku nie zastosowania się do dyrektyw określonych w dyspozycji np.: „ podlega karze pozbawienia wolności do 3 miesięcy do lat 3”. Rozróżniamy sankcje:

  1. karne (represyjne):

  1. egzekucyjne w ramach prawa administracyjnego i cywilnego np.: eksmisja z lokalu czy egzekucja wierzytelności z majątku sprawcy.

  2. sankcja nieważności czynności prawnej np.: obowiązek uiszczenia opłaty skarbowej pod rygorem nieważności zawartej umowy.

  1. Koncepcja norm sprzężonych.

Koncepcja norm sprzężonych - składają się na nią 2 normy:

  1. Norma sankcjonowana - określa adresata i warunki, w jakich jest mu nakazane, zakazane bądź dozwolone czynić oraz treść owego nakazu, zakazu bądź dozwolenia. Składa się na nią hipoteza i dyspozycja.

  2. Norma sankcjonująca - stanowi, iż w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej zostanie zastosowana dolegliwość, której rodzaj i stopień jest wyznaczony w treści tej normy. Dyspozycja normy sankcjonującej przewiduje obowiązek ponoszenia skutków naruszenia normy sankcjonowanej oraz upoważnienie dla organów prawa do realizacji tych skutków.

Inny jest adresat normy sankcjonowanej i sankcjonującej. Norma sankcjonowana jest kierowana do pewnej kategorii adresatów określonej rodzajowo, są to adresaci pierwotni. Natomiast norma sankcjonująca skierowana do organów władzy publicznej a także do wszelkich osób, które posiadają kompetencje ażeby oficjalnie stwierdzić naruszenie normy sankcjonowanej i zastosować wobec jej naruszyciela określoną dolegliwość, są to adresaci wtórni.

Norma sankcjonująca jest normą posiłkową, drugiego rzędu, zostaje ona uruchomiona tylko wtedy, gdy naruszona zostaje norma sankcjonowana.

art. „Kto zabija człowieka podlega karze pozbawienia wolności”

norma sankcjonowana: nie wolno zabijać

norma sankcjonująca - sąd wymierza karę pozbawienia wolności osobie, która zabije człowieka.

„Studentowi nakazane jest uczenie się pod groźbą uzyskania oceny niedostatecznej”

norma sankcjonowana - studentowi nakazane jest uczenie się

norma sankcjonująca - egzaminatorowi nakazane jest postawienie oceny niedostatecznej uczniowi, który się nie uczy.

  1. Rodzaje sankcji prawnej.

Sankcja normy prawnej - w języku prawnym występuje w dwojakim znaczeniu:

Najczęściej wyróżnia się 3 rodzaje sankcji prawnych:

    1. sankcja egzekucyjna - polega na przymusowym wykonaniu tego co stanowiło niedopełniony obowiązek adresata np. przymusowa eksmisja z lokalu.
      Sankcja egzekucyjna może również polegać na przymusowym unicestwieniu tego co zostało przez adresata uzyskane wbrew zakazowi np. zburzenie budynku, który został wzniesiony bez zezwolenia.

Sankcja egzekucyjna polega następnie na przymuszeniu adresata do wykonania ciążącego na nim obowiązku np. zmuszenie do zapłacenia zaległych alimentów.

    1. sankcja nieważności:

      • nieważność bezwzględna - następuje z mocy samego prawa exlege bez potrzeby dokonywania dalszych czynności ona czynności od samego początku, oznacza to, że czynność taka nie wywołała żadnych skutków prawnych, a te które wywołała muszą być unicestwione np. przez przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego (wypłacenie odszkodowania). Nieważność bezwzględna ma miejsce w kilku przypadkach:

        • gdy czynność prawna została wywołana przez osobę, która w żadnym razie nie mogła jej dokonać,

        • gdy czynność prawna została wykonana bez wymaganej przez prawo zgody organów władzy państwowej,

        • gdy czynność została dokonana bez zachowania odpowiedniej formy zastrzeżonej przez prawo pod rygorem nieważności np. przeniesienie własności nieruchomości bez aktu notarialnego.

      • nieważność względna - ma miejsce, gdy określ. osoba wystąpi zgodnie z prawem z wnioskiem do odpowiedniego organu o stwierdzenie nieważności, w takim przypadku czynność jest nieważna dopiero od momentu orzeczenia jej przez kompetentny do tego organ. Skutki czynności prawnej pozostają w mocy od momentu wydania wyroku.

      • bezskuteczność zawieszona - polega na tym, że prawo uzależnia związanie określonej osoby postanowieniami umowy od zgody tej osoby czyli osoba musi wyrazić zgodę. Do czasu udzielenia tej zgody czynność jest ważna, ale określona jest mianem czynności kulejącej, gdyż nie uzyskanie zgody w określonym czasie lub odmowa jej udzielenia powoduje nieważność bezwzględną czynności prawnej.

      • bezskuteczność względna - jest stwierdzana przez sąd na żądanie osoby trzeciej pokrzywdzonej dokonaniem czynności prawnej.

  1. sankcja karna - grozi za dokonanie czynów zabronionych. Funkcje sankcji karnej:

Sankcje represyjne w prawie cywilnym w postaci kar umownych.

  1. Definicja i kryteria podziału przepisów prawnych.

Przepis prawny - to zwrot językowy zawarty w tekście prawnym, stanowiący techniczną jednostkę strukturalną aktu prawnego wyrażoną w postaci artykułu lub paragrafu. Przepis prawny to termin zarówno języka prawnego jak i prawniczego.

Elementy przepisu prawnego:

  1. poprzednik - określa okoliczności powstania skutków prawnych np.: „Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest określony...”

  2. następnik - ustala skutki prawne wiązane z okolicznościami w poprzedniku np.: „dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu 6 tygodni.”

  3. funktor normotwórczy - łączy oba człony w całość zwrotem wyznaczającym postępowanie np.: „obowiązany jest”

Kryteria podziału przepisów prawnych to podział przepisów ze względu na:

  1. Podział przepisów ze względu na stopień konkretności.

KONKRETNE - są nimi wszystkie te sformułowania tekstu normatywnego, które regulują zasadę pożądanego postępowania podmiotu prawa

przepisy odsyłające ustanawiane są w celu uniknięcia kilkakrotnego powtórzenia w akcie normatywnym tych samych części. Przepisy odsyłające zawierają pewną wskazówkę, odesłanie, gdzie w jakim innym przepisie można znaleźć poszukiwane wzory zachowania się . Są to tzw. przepisy wewnątrzsystemowe, mogą one odsyłać do innych przepisów tego samego akty normatywnego, mogą też wskazywać inny akt normatywny. Dzięki przepisom odsyłającym można zmniejszyć objętość aktów normatywnych.

Odesłania pozasystemowe - wzorów zachowania poszukuję się w innych niż prawo systemach normatywnych. Występują najczęściej w postaci klauzul generalnych - są to odesłania do ocen interpretatorów prawa i służą uelastycznieniu prawa obowiązującego. Wśród przepisów odsyłających pozasystemowych wyróżniamy:

przepisy blankietowe - stanowią rodzaj przepisów odsyłających. Przepisy blankietowe nie ustanawiają same żadnej reguły zachowanie, lecz wskazują na organ państwa, który reguły takie ma wprowadzić.

  1. Podział przepisów ze względu na zasięg ich obowiązywania.

  1. Podział przepisów ze względu na moc ich stosowania.

  1. Podział przepisów ze względu na gałęzie prawa.

  1. Podział przepisów ze względu na stopień ogólności i szczegółowości.

Rozróżnienie przepisów ogólnych i szczegółowych wynika najczęściej z systematyki aktu prawnego.

  1. Przepisy derogacyjne, kolizyjne i przejściowe.

  1. Pojęcie aktu normatywnego.

Akt normatywny (inaczej akt prawodawczy, akt prawotwórczy, źródło prawa) - władcze wyrażenie woli organu stanowiącego prawo, wydane z zachowaniem właściwego trybu i (w odróżnieniu od aktów administracyjnych) skierowane do generalnie oznaczonych adresatów. Jest to akt prawny zawierający normy prawne powszechnie obowiązujące (np. ustawa) lub obowiązujące tylko określoną grupę adresatów (np. akt prawa miejscowego).

Akt normatywny powszechnie obowiązujący dla swojej ważności wymaga, obok wydania go przez umocowany do tego organ w przepisanym trybie, także ogłoszenia (promulgacji) w dzienniku urzędowym. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. Nr 67, poz. 718) ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku urzędowym jest obowiązkowe. Natomiast odrębne przepisy mogą wyłączyć obowiązek ogłoszenia aktu normatywnego niezawierającego przepisów powszechnie obowiązujących. Co do zasady akty normatywne ogłasza się niezwłocznie. Wejście w życie aktu normatywnego poprzedza zazwyczaj vacatio legis. Przepisy powołanej ustawy nie wyłączają możliwości nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej, może to nastąpić tylko wówczas, gdy zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie.

Aktem normatywnym jest m.in.:

  1. Tekst jednolity aktu normatywnego.

Jeżeli liczba zmian w ustawie jest znaczna lub, gdy ustawa była wielokrotnie uprzednio nowelizowana i posługiwanie się tekstem ustawy może być istotnie utrudnione, Marszałek Sejmu ogłasza tekst jednolity ustawy.

O tekście ujednoliconym można z kolei mówić w przypadku treści aktów normatywnych, których jednolitego brzmienia nie ogłoszono w formie obwieszczenia w dzienniku urzędowym, lecz w nieurzędowych publikacjach książkowych, w prasie, w internecie itp.

Regulację dotyczącą tekstu jednolitego zawiera ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych i rozporządzenie o zasadach techniki prawodawczej:

Ustawa może określić termin ogłoszenia tekstu jednolitego. Organy administracji rządowej współdziałają z Marszałkiem Sejmu przy opracowywaniu tekstów jednolitych ustaw. Teksty jednolitego tych aktów ogłasza organ właściwy do wydania aktu normatywnego.

Tekst jednolity ogłasza się w formie obwieszczenia w dzienniku urzędowym, w którym dany akt normatywny ogłoszono. W obwieszczeniu przytacza się przepis ustawy upoważniający do ogłoszenia tekstu jednolitego i tytuł ustawy, której tekst jednolity jest ogłaszany, a ponadto wymienia się te wszystkie ustawy, które wprowadziły zmiany do pierwotnego tekstu tej ustawy. W obwieszczeniu zamieszcza się także treść tych przepisów zawartych w ustawach zmieniających, których nie zamieszcza się w tekście jednolitym, jako niezmieniających tekstu ustawy, której tekst zostaje ujednolicony

  1. Promulgacja aktu normatywnego.

Promulgacja - pot. ogłoszenie każdego aktu normatywnego. Sensu stricto jest to jedynie ogłoszenie ustawy zarządzone przez głowę państwa, czym w ramach swoich kompetencji potwierdza, że ustawę uchwalono zgodnie z przepisami konstytucji oraz poleca wszystkim adresatom jej stosowanie[1].

Aby prawo mogło obowiązywać, musi zostać uchwalone zgodnie z właściwą procedurą, a następnie należycie ogłoszone, (czyli promulgowane). Do ogłoszenia aktów normatywnych służą tzw. organy promulgacyjne. W Polsce są to przede wszystkim dwa dzienniki urzędowe:

  1. Schemat budowy aktu normatywnego.

W toku praktyki stanowienia prawa wypracowano schemat formalnej budowy aktu normatywnego. Biorąc za punkt wyjścia polską praktykę wskazać można na następujące elementy w budowie aktu normatywnego:

  1. Nazwa rodzajowa aktu normatywnego (ustawa, rozporządzenie itp.).

  2. Data uchwalenia (ustanowienia) aktu.

  3. Tytuł określający jego zakres przedmiotowy (np. o szkolnictwie wyższym, o samorządzie terytorialnym, o zgromadzeniach, w sprawie wysokości wynagrodzenia notariuszy, w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy…, albo Kodeks cywilny, Prawo bankowe itp.).

  4. Preambuła (arenga), czyli uroczysty wstęp, w którym ustawodawca przedstawia motywy wydania aktu normatywnego, zamierzone cele, podstawowe wartości itp. Odczytać z niej niejednokrotnie można, jaka była ratio legis (motyw ustawodawczy, sens ustawy) danego aktu prawnego. Preambuła jest wyodrębniona przed pierwszymi przepisami tego aktu. W teorii prawa istnieje spór o to, czy preambuła ma charakter normatywny, czy też jest wyłącznie deklaracją, z której nie można wyprowadzić norm prawnych. Nie zmienia to faktu, że jej postanowienia są wykorzystywane w procesie dokonywania wykładni prawa. Preambuła nie jest koniecznym elementem aktu normatywnego. Występuje tylko sporadycznie, lecz jest częsta w przypadku Konstytucji (np. Konstytucja RP z 02.04.1997r.).

  5. Podstawa prawna- charakterystyczna jest dla aktów normatywnych, które mają charakter wykonawczy względem ustawy. Zamieszcza się ją zwykle po tytule. Akty wykonawcze mogą tylko regulować wyłącznie sprawy przekazane im do uregulowania w upoważnieniu ustawowym i nie mogą wykraczać poza zakres tych spraw.

  6. Część ogólna - obejmująca przepisy, które zawierają elementy wspólne dla norm zawartych w treści przepisów szczegółowych, zwykle elementy hipotez, a także normy sankcjonujące. W części ogólnej umieszczone są również tzw. definicje legalne, które wyjaśniają znaczenie pojęć używanych w danym akcie lub nawet gałęzi prawa.

  7. Część szczególna - zawierająca zasadniczą materię aktu normatywnego, odnosząca się zwłaszcza do dyspozycji i niekiedy sankcji norm prawnych, przy czym przepisy te mogą służyć konstruowaniu norm typu zarówno lex generalis (ustawa ogólna, przepis powszechny), jak i lex specialis (ustawa specjalna, przepis szczególny).

  8. Przepisy przejściowe i końcowe (derogacyjne lub określające termin wejścia aktu w życie).

  9. Podpis złożony zgodnie z wymaganą procedurą (w przypadku ustaw - prezydenta).

  1. Zdarzenia prawne - definicja.

Przez zdarzenie prawne należy rozumieć każde zdarzenie, pociągające za sobą powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego.

Zdarzenia prawne dzielą się na zdarzenia i na działania.

  1. Podział zdarzeń prawnych.

Fakty prawne to wszelkie okoliczności wymienione w hipotezie norm prawnych, wywołujące skutki prawne tj. powodują powstanie lub zmianę uprawnień i obowiązków.

Podział faktów prawnych:

1. Zdarzenia - to okoliczności powstałe niezależnie od zachowania podmiotu np.:

2. Działania to fakty prawne zależne od działań ludzkich i wywołujące skutki prawne.

  1. działania zamiarowe (wolicjonalne) to celowe działanie podmiotu prawa zmierzające do wywołania skutków prawnych.

  1. działania niezamiarowe to takie zachowania podmiotu, które wywołują skutki prawne lecz podmiot do ich wywołania nie dążył. Zaliczamy tu:

Przestępstwa to niebezpieczne czyny zawinione i zabronione pod groźbą kary (zbrodnie od lat 3 i więcej oraz występki od 3 miesięcy pozbawienie wolności)

Wykroczenia to drobne czyny do 3 miesięcy aresztu.

Delikty prawa cywilnego to czyny zabronione i przewidziane karą.

  1. Czynność prawna.

Czynność prawna - świadome i zgodne z przepisami prawa zachowanie ludzkie, zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli składających się na treść czynności prawnej. Jest to stan faktyczny zawierający, co najmniej jedno oświadczenie woli. Czynności prawne są podstawowym źródłem stosunków prawnych w obrębie prawa cywilnego. Aby dokonywać czynności prawnych trzeba mieć zdolność do czynności prawnych. Dla skuteczności czynności prawnej może być niekiedy wymagana szczególna forma.

Klasyfikacje czynności prawnych

  1. Ze względu na strony czynności prawnej można wyróżnić:

  • Ze względu na status stron: