„Resocjalizacja” Tom 1 B. Urban J.M. Stanik + pedagogika penitencjarna

I rozdz. - 1. Resocjalizacja jako przedmiot badan interdyscyplinarnych

1. Teoria resocjalizacji w strukturze nauk społecznych.

Obecnie teoria resocjalizacji w coraz większym stopniu ewoluuje w stronę nauk interdyscyplinarnych. Zasadniczy trzon współczesnej teorii resocjalizacyjnej stanowią osiągnięcia tradycyjnej pedagogiki resocjalizacyjnej, która jest ukierunkowana na wypracowanie zasad i metod restytuowania osobowości i społecznej readaptacji jednostek i grup przejawiających zachowania dewiacyjne.

Aby lepiej zrozumieć współczesny charakter torii resocjalizacyjnej należy prześledzić jej związek z dominującymi w różnych okresach nurtami filozofii, kryminologii, psychologii, socjologii, oraz z teoriami ogólnospołecznymi, które dla resocjalizacji stanowiły bezpośrednie źródło inspiracji.

1. 1. 1. Filozofia a pedagogika

Moralny rozwoj ludzkości przebiegał od zniewolenia i restrykcji w kierunku poszerzenia wolnosci coraz szerszych kregów społecznych oraz racjonalnego i sprawiedliwego traktowania jednostek

1. Psychologia a pedagogika resocjalizacyjna

Bezpośrednie osiągnięcia psychologii na resocjalizację są widoczne już w przednaukowej psychologii, a więc w nauce o „dyszy człowieka” rozwijanej w obrębie filozofii i teologii. Psychologia zapoczątkowana w laboratorium Wilhelma Wunda w 1879 roku dostarczała faktów, uogólnień, i praw, które wyjaśniały genezę ludzkiej psychiki ,prawidłowości funkcjonowania osobowości na poszczególnych etapach rozwoju. Te same osiągnięcia psychologii były wykorzystywane do interpretacji etiologii zachowań dewiacyjnych , zwłaszcza przestępczości, objaśniały proces patologizacji osobowości , a równocześnie stanowiły podstawę do opracowania zasad, metod powstrzymywania i odwracania tego procesu.

Osiągnięcia XX wiecznej psychologii, zwłaszcza psychodynamicznej i behawiorystycznej, stanowią główną bazę teoretyczną współczesnych systemów resocjalizacyjnych, terapeutycznych i profilaktycznych. Twórcza synteza współczesnych nurtów w psychologii zaowocowała wieloma wieloma podejściami realizowanymi w warunkach rodziny, kurateli sądowej i zakładu poprawczego.

2. socjologia a pedagogika resocjalizacyjna

W odróżnieniu od psychologii, socjologia dostarcza resocjalizacji bardziej pośrednich przesłanek do wyznaczania kierunków, zasad, i metod postępowania. Przesłanki te mieszczą się w ogólnych wizjach rozwoju społeczeństwa oraz w diagnozach funkcjonowania struktur w mezo i mikrosferze, a szczególnie w objaśnieniach strukturalno-funkcjonalnych elementów społeczeństwa, a więc grup i instytucji społecznych. Dla teorii resocjalizacji ważne są te wyniki badań i ich interpretacje socjologiczne, które dostarczają objaśnień podstawowych parametrów społecznych grup i instytucji, specyficznych dla historycznego okresu i określonego typu kultury.

Przykładem tej przydatności była asymilacja poglądów Durkheima o istocie i funkcji dewiacji, o normalnej naturze tych zjawisk i metodach ich badań. Znaczenie miała również

Teoria Cooleya, dotycząca grup pierwotnych i wtórnych, więzi społecznych, oraz uogólnienia badań empirycznych Szkoły Chicagowskiej rozwiniętych w teorii Sutherlanda.

W ten sposób kategoria anomii, obok koncepcji alienacji na trwałe weszła do programów badań nad etiologią niedostosowania społecznego, różnorodnych zachowań dewiacyjnych i służy tym badaczom, którzy w obrębie resocjalizacji lokują problematykę dezalienacji i ograniczania źródeł anomii.

Bardzo istotnym przykładem związków socjologii z resocjalizacją jest popularyzacja teorii podkultur młodzieżowych, bowiem coraz częściej pedagodzy mogą korzystać z polskich badań socjologicznych nad współczesnymi nieformalnymi strukturami młodzieżowymi.

Naturalnym kanałem łączącym obie dyscypliny są teorie i badania nad rodziną. Można powiedzieć iż bez tego obszaru współpracy teoria resocjalizacji jest niemożliwa, a w ostatnich dziesięcioleciach badania różnorodnych aspektów funkcjonowania są najważniejszym przykładem interdyscyplinarnego charakteru teorii resocjalizacyjnej.

3. Wizja ponowoczesności a perspektywa resocjalizacji

4. Metodologiczna niejednorodność i interdyscyplinarny charakter pedagogiki resocjalizacyjnej

Interdyscyplinarny charakter resocjalizacji.

Pedagogika resocjalizacyjna jako nauka ma charakter interdyscyplinarny, tzn. współistnieje z innymi naukami (filozofia, aksjologia, etyka, psychologia, socjologia, prawo, ekonomia, psychopatologia, medycyna). Powiązania te polegają na tym, że pedagogika resocjalizacyjna nie ma swojej jednolitej teorii resocjalizacji, lecz korzysta z dorobku innych nauk, z ich teorii. Jest nauką teoretyczną i praktyczną. Opisuje i wyjaśnia rzeczywistość wychowawczą związaną z funkcjonowaniem jednostek, grup, społecznie niedostosowanych. Jest również nauką praktyczną, ponieważ znając podłoże zjawisk niedostosowania, można sobie z nimi radzić

Interdyscyplinarny charakter pedagogiki resocjalizacyjnej polega na wykorzystywaniu osiągnięć innych dziedzin nauki, takich jak:
- psychologia rozwojowa
- psychologia wychowawcza
- psychologia kliniczna i psychiatria
- psychologia społeczna
- socjologia
- prawo, kryminologia.

1. Historia rozwoju praktyki resocjalizacyjnej w Polsce i na świecie

1.2.1. ewolucja stosowania kar

2. Rozwój placówek resocjalizacyjnych w europie

3. charakterystyczne systemy resocjalizacji

4. rozwój resocjalizacji w Polsce

Początki systemów penitencjarnych na świecie

Dzieje więziennictwa rozpoczynają się od okresu, w którym pojawia się więzienie jako kara pozbawienia wolności. W okresie wspólnoty pierwotnej nie było jeszcze państwa, nie było też prawa, a co za tym idzie, nie było też więzienia.

Wraz z pierwszymi więzieniami, które pojawiły się w okresie starożytnym (Chiny, Egipt, Grecja, Rzym), pojawiają się również różne koncepcje wykonywania kary. Między innymi Platon wysunął pomysł kary pozbawienia wolności w dwu odmianach: jako więzienie śledcze oraz więzienie karne. Przewidywał również wygnanie z kraju, a także odrębne domy poprawy dla młodocianych.

Duży rozwój budownictwa więziennego miał miejsce w okresach buntów niewolników i w okresie szerzenia się religii chrześcijańskiej.

Aż do końca XVI w. więzienie było tylko narzędziem brutalnego odwetu, ewentualnie miejscem, w którym przebywał przestępca, oczekując wydania wyroku i jego wykonania. Podstawowym środkiem karnym była śmierć, najczęściej powolna i bolesna. Więzienie w tych czasach było tylko karą poboczną, jednym ze środków odwetu.

W wieku XVI ulega zmianie charakter kary, co rozpoczyna nowy, przełomowy okres w dziejach więziennictwa. Od tej pory kara, tracąc znaczenie jako środek odwetu, przeobrażając się na przestrzeni wieków, nabiera znaczenia jako środek poprawczy.

nie powinny być stosowane kary, które odbierają skazanym nadzieję powrotu do życia w społeczeństwie,w więzieniach powinny być wprowadzone kształcenie umysłowe i wychowanie religijne,

1. w więzieniach powinna być wykonywana praca społecznie użyteczna,

2. w więzieniach należy stosować odosobnienie skazanych,

3. więźniów pracowitych i wykazujących poprawę należy zwalniać przed terminem.

Dzieło Howarda wywarło niewątpliwy wpływ na rozwój późniejszych systemów więziennych. Praktyka więzienna XIX wieku wykształciła następujące systemy:

• wspólnego odbywania kary,

• celkowy,

• progresywny.

Najdawniejszym i najprostszym systemem był system wspólnego odbywania kary. Polegał on na umieszczaniu kilku lub kilkunastu skazanych w jednej celi. Wykorzystanie w pracy resocjalizacyjnej kolektywu, przy uwzględnieniu zasad racjonalnej klasyfikacji i doboru skazanych, może dać pozytywne efekty. W Polsce obecnie jest stosowana zasada wspólnego odbywania kary pozbawienia wolności.

Kolejnym systemem był system celkowy, który wystąpił w dwóch odmianach: filadelfijskiej i auburnskiej. Polegał on na tym, że każdego ze skazanych umieszczano w celi pojedynczej, w izolacji od innych skazanych. Dążono przez to do zapobiegania wzajemnej demoralizacji, a osamotnienie, według religii reformowanej, reprezentowanej przez kwakrów, miało sprzyjać przemyśleniu szkodliwości popełnianych czynów oraz dążeniu do poprawy. Praktyka pokazała wkrótce, że system osamotnienia rodził jednostki chore psychicznie, niezdolne do późniejszego życia w społeczeństwie.

Odmiana filadelfijska umożliwiała więźniom pracę w celi, czytanie książek jak również komunikowanie się z administracją.

System auburnski polegał na odosobnieniu więźniów w nocy i wspólnej pracy w ciągu dnia, z zachowaniem przymusu milczenia. Dochód z pracy skazanych pokrywał koszty ich utrzymania.

System progresywny zwany początkowo markowym narodził się w Australii w połowie XIX wieku. Twórcą tego systemu był kapitan marynarki Maconochi, który wprowadził trzy fazy systemu odbywania kary: pobyt w więzieniu celkowym typu filadelfijskiego, roboty przymusowe według systemu auburnskiego, warunkowe przedterminowe zwolnienie.

System rodzinny (zwany też kierunkiem szwajcarskim) powstał w XIX wieku na zachodzie Europy, gdzie od dawna istniała tendencja do upodabniania zakładów penitencjarnych (zwłaszcza dla młodocianych przestępców), do modelu rodziny.

W Anglii i Holandii powstają pierwsze instytucje, które są zarazem domami pracy przymusowej i domami poprawy oraz przytułkami dla biednych, a częściowo pełnią funkcję zakładów karnych. Umieszczano w nich zarówno żebraków zawodowych, jak i biedaków, prostytutki, złodziei i małoletnich przestępców.

Szczególnie głośne w Europie, stały się zakłady amsterdamskie (męski, kobiecy, młodzieżowy), zarówno dzięki sprawnej organizacji, wysokiemu poziomowi warunków bytowych jak i poprawczym tendencjom. Punktem wyjścia działalności tych zakładów była chęć poprawy małoletnich przestępców i przyzwyczajenia ich do pracy. Zamierzone cele wychowawcze próbowano osiągnąć poprzez zatrudnianie więźniów w różnego rodzaju zakładach produkcyjnych.

Rozwój postępowych idei epoki Oświecenia wywarł wpływ na łagodzenie surowości i okrucieństwa kar, torując drogę reformom więziennym. Symbolem walki o postęp w dziedzinie wykonania kary pozbawienia wolności stał się Anglik J. Howard (1726-1790). Zapoznając się ze stanem więzień prawie całej, ówczesnej Europy napisał on dzieło pt. „O stanie więzień”. Wnioski z tej pracy były nastepujące:

Pierwsza placówka oparta na zasadach życia rodzinnego powstała w Szwajcarii w Hofwyl, z inicjatywy, jej fundatora Filipa E. Von Fellenberga (1771-1844), niegdyś ucznia, a następnie ideowego przyjaciela i współpracownika J. H. Pestalozziego.

Fellenberg uważał, że dzieci powinny być od początku przystosowywane do warunków przyszłego życia, dlatego też specjalne i gruntowne przygotowanie zawodowe uważał za sprawę zasadniczą.

Dzięki doskonałym wynikom dobrze zorganizowanej pracy wychowawczej Hofwyl stał się wzorem dla innych zakładów szwajcarskich. Powstawały one na bazie naturalnej rodziny, która przysposabiała od dwunastu do dwudziestu nieletnich, obojga płci. Metoda wychowawcza polegała głównie na pracach rolniczych wykonywanych przez opiekunów wspólnie z wychowankami.

Idea Wehrliego (pierwszego kierownika zakładu w Hofwyl), o konieczności tworzenia dla dziecka wykolejonego warunków i ciepła rzeczywistej rodziny rozszerzyła się poza granice Szwajcarii.

System republik i wiosek dziecięcych w odróżnieniu od systemu rodzinnego wzorowanego na stosunkach społecznych charakterystycznych dla rodziny, eksponował samorządność młodzieży.

Najbardziej nowatorskimi instytucjonalnymi systemami wychowania resocjalizującego były republiki młodzieżowe, zorganizowane na zasadzie całkowitej samodzielności i inicjatywy samej młodzieży.

Pierwowzorem dla podobnych przedsięwzięć stała się Koedukacyjna Republika Młodzieży Wykolejonej we Freeville, założona w 1895 roku przez W. George`a.

Freeville był zakładem prywatnym, finansowanym przez prywatnych sponsorów, przyjaciół republiki, dzięki czemu nie był wizytowany przez żadną władzę państwową.

Organizacja republiki opierała się na dwóch podstawowych założeniach organizacyjnych: zupełnej wolności i pracy. Odpowiedzialność za organizację i opinię republiki przeniesiona została na wychowanków.

E. J. Flanagan twórca Miasta Chłopców (Boys Town), założonego w 1917 roku w Nebrasce nie uznawał podziału dzieci na dobre i złe, odpowiedzialnymi za ich wykolejenie i brak wychowania czynił zawsze rodziców i otoczenie. Dziecko, jego zdaniem, powinno otrzymać wszechstronne wychowanie indywidualne i społeczne. Dlatego w swoim zakładzie starał się zapewnić chłopcom nie tylko gruntowne przygotowanie zawodowe zgodne z ich uzdolnieniami i zamiłowaniami, ale i stworzyć warunki możliwie najbardziej zbliżone do rodzinnych, a jednocześnie dostosowane do życia zbiorowego.

System wychowawczy A. Makarenki (1888-1939) zakładał, że wszechstronny rozwój może człowiek osiągnąć tylko w kolektywie. Istotą tego systemu było wychowanie przez pracę i do pracy.

W trakcie pracy Makarenko doszedł do przekonania, że dla realizacji celów wychowawczych najodpowiedniejsze będą wojskowe formy życia zbiorowego. Wprowadził więc w swej kolonii podział wychowanków na oddziały z dowódcami na czele. Powodzenie w pracy przysporzyło Makarence wrogów, którzy atakowali go za „militaryzm” i „koszarowość”.

Wyznawane przez Makarenkę poglądy na sprawy konieczności przymusu w wychowaniu poprawczym nieletnich przestępców znalazły jednak zastosowanie w wielu później powstałych placówkach resocjalizacyjnych w różnych krajach.

Współczesne systemy resocjalizacji

Komuny terapeutyczne, zwane także „społecznościami terapeutycznymi” powstały po II wojnie światowej, jako metoda zastępcza w terapii znerwicowanych żołnierzy (z powodu braku fachowego personelu). Polegała ona na wzajemnym leczeniu się samych pacjentów.

Pierwszym, który opracował teorię uzasadniającą skuteczność oddziaływania komun terapeutycznych był M. Jones (1952).

Główną teoretyczną przesłanką teorii uzasadniającej skuteczność społeczności terapeutycznej jako metody psychokorekcyjnej jest stwierdzenie, że istota wszelkich zaburzeń psychicznych tkwi w nieodpowiednim pełnieniu ról społecznych, zamiast zatem stosować typowe dla modelu medycznego metody oddziaływania jeden na jednego, tzn. lekarza (terapeuty) na pacjenta (wychowanka), w celu zaprowadzenia w nim ładu wewnętrznego, ów wewnętrzny ład starano się zaprowadzić w każdej poddawanej resocjalizacji jednostce poprzez poprawienie jej stosunków z innymi ludźmi (przede wszystkim zaś z rówieśnikami). Najlepszą drogą do osiągnięcia tego celu wydaje się uczestnictwo w społecznościach terapeutycznych.

Najbardziej znanym zakładem, który najwcześniej całą swą działalność oparł na tym modelu oddziaływań, był Highfields Program w New Jersey. Wypracowana w tym zakładzie wersja społeczności terapeutycznych nosiła nazwę Guided Group Interaction, Kierowane Interakcje Grupowe.

Najbardziej chyba istotnym krokiem w kierunku wypracowania optymalnego modelu oddziaływań społeczności terapeutycznych było wprowadzenie pojęcia i opisanie mechanizmów funkcjonowania tzw. pozytywnej kultury rówieśniczej (positive peer culture). Dzieła tego dokonali H. Vorrath i L. Brentro.

Autorzy ci zwrócili uwagę, że najważniejsze jest stworzenie pozytywnej kultury rówieśniczej jako przeciwwagi dla działającej w każdym zakładzie kultury destruktywnej, u nas zwanej „drugim życiem” zakładu.

Koncepcja pozytywnej kultury rówieśniczej, podobnie jak wszystkie rodzaje terapii grupowej, opiera się na przesłaniu, ze wychowanek zdolny jest do przyjęcia aktywnej roli w samodoskonaleniu, energię zaś do osiągania tego celu powinno w nim wyzwalać aktywne uczestnictwo w różnego rodzaju przedsięwzięciach zespołowych i w systematycznych posiedzeniach terapeutycznych

Współczesne nurty pedagogiczne w resocjalizacji w Polsce.

W ob­rębie współczesnej pedagogiki resocjalizacyj­nej zaznaczają obecność w sposób dość jawny lub zakamuflowany rozmaite założenia myślenia psychologizującego, socjologizują-cego, filozofującego, normatywno-prawnego czy antropologicznego.

L Pytka, zapropono­wał, aby pedagogikę resocjalizacyjną pojmo­wać trójwarstwowo,

wyodrębniając w niej:

• aksjologię wraz z teleologią (co osiągać,jakie są cele, ideały?);

• teorię wychowania resocjalizującego (w jaki sposób osiągać określone w warstwie aks­jologicznej i teleologicznej cele, określonejako stany dojścia przy wykorzystaniu dostępnej wiedzy empirycznej o zależnoś­ciach między zmiennymi);

• metodykę wychowania resocjalizującego formułującą projekty i zalecenia dotyczące metod, technik i środków, którymi można osiągnąć zamierzone cele resocjalizacyjne (Pytka, 2001).

Pedagogika resocjalizacyjna zajmuje się rzeczywistością wychowawczą, tj. relacjami zachodzącymi między wychowankami zwa­nymi niekiedy nieprzystosowanymi społecz­nie a wychowawcami specjalnymi (pełniącymi rozmaite funkcje od terapeutycznych przez opiekuńcze aż do wychowawczych, bądź to w powiedzieć, że orientacja aksjologiczna peda­gogiki resocjalizacyjnej proponuje dejurydy-zację i depenalizację niektórych czynów ka­ralnych popełnianych przez nieletnich. Ozna­cza to odejście od stosowania ostrych sankcji za czyny naganne o niewielkim stopniu szkód-środowisku naturalnym, bądź w środowisku półotwartym lub wręcz izolacyjnym - młodzie­żowe ośrodki wychowawcze, schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze).

Analizując dzieje funkcjonowania rozmai­tych instytucji poprawczych i penitencjarnych z ich dawnym reżimem dyscyplina-izola-cyjnym, S. Jedlewski proponował zastąpić je instytucjami prawdziwie wychowawczymi re­alizującymi cele socjalne i pedagogiczne po­zwalające na prawidłową socjalizację i auto­nomizację osoby wychowanka.. Trzeba jednak przyznać, że obecnie po przewrocie ustrojowym w Polsce daje się zauważyć nasilenie zjawisk patologicznych i przestępczych, a wobec tego pojawiają się głosy i postulaty zaostrzenia sankcji wobec nieletnich popełniających czyny karalne, a także wnioski o obniżenie wieku odpowie­dzialności karnej młodzieży.

W świadomości potocznej resocjalizacja kojarzy się dość negatywnie z przymusem, rygorami, dyscypliną. Tymczasem współcze­sna pedagogika resocjalizacyjna jest ofertą teoretyczną i praktyczną poprawy losu ludzi młodych - zagubionych, agresywnych, zbun­towanych wobec istniejących układów i włas­nego położenia społecznego (Pytka, 2001). Cele wychowania resocjalizującego bowiem określone przez Czapówa to interioryzacja wartości i norm społecznie akceptowanych, autonomizowanie osoby wychowanka przez wykorzystanie optymalnego rozwoju psycho­społecznego i stwarzanie warunków jego op­tymalnego uspołecznienia.

Prawda pedagogiczna, którą się tutaj przyjmuje, to prawda wewnętrznej transfor­macji człowieka głęboko zranionego i raniące­go innych. A jest to człowiek pełen sprzeczno­ści: „zbłąkany, wykorzystywany i maltretowa­ny, manipulowany i poniżany, odrzucany i od­rzucający, żyjący z poczuciem winy i niższo­ści, podejrzliwy, pełen obaw i lęków, zawsty­dzany i zmieszany przez występujące na­przemiennie stany nasilonej agresywności i pragnienie akceptacji przyjaźni i miłości, częstokroć zmęczony i wyczerpany, gotowy do zemsty za faktyczne i wymyślone krzywdy, (...) częstokroć wyszydzany i wyśmiany, uwię­ziony w błędnym kole własnej egzystencji mimo prób wyjścia z niego, wypełniony wście­kłością, gniewem na innych i samego siebie, mający poczucie obezwładnienia, niesmaku, egoistyczny i złośliwy, opuszczony przez wszystkich, głęboko rozczarowany przez los lub okoliczności, świadomy, że innym się udaje, a jemu nie"... (Pytka, 2001).

Wychowawcy resocjalizującemu przy­świeca wiara w możliwość naprawy sytuacji. Bez niej żadne interwencje administracyjne, karne nie przyniosą skutku. ) z tego powodu tzw. wychowanie resocjalizujące realizowane w praktyce jest nieskuteczne. Co więcej bywa przedmiotem społecznej ironii i kpiny, gdyż zwykle jest to karykatura resocjalizacji, doty­cząca utylizacji „ludzkich śmieci".

Twórcy i reprezentanci. Pedagogika re­socjalizacyjna najpełniej została scharaktery­zowana przez Stanisława Jedlewskiego i Czesława Czapówa, a następnie rozbudo­wana i usystematyzowana przez Czapówa w 1978 r. w pracy Wychowanie resocjalizują­ce. Autor dokonał w niej systematyzacji wie­dzy z zakresu pedagogiki resocjalizacyjnej, wyodrębniając trzy podstawowe warstwy {ak-sjologia, teoria, metodyka). Sklasyfikował tak­że strategie i procedury resocjalizacyjne. To z kolei zostało rozwinięte przez Lesława Pyt­kę (2001) jako tzw. skrzynka morfologiczna systemu resocjalizacji. W schematycznej i dość skondensowanej formie podaje ona szkielet zależności między strukturą działań wychowawczych oraz funkcjami i procedura­mi stosowanymi, opisywanymi w pedagogice resocjalizacyjnej.

Pedagogika specjal­na, w tym resocjalizacyjna, dąży do postrze­gania nieprzystosowanych społecznie, zagu­bionych, agresywnych czy sfrustrowanych ja­ko autonomiczne osoby ludzkie, mające przy całym bogactwie czynników kryminogennych - niepowtarzalną osobowość, i jeżeli nawet, kategoryzując, mówi się o wychowankach zakładów poprawczych zamkniętych - wyko­lejony, nieprzystosowany, wiadomo, że są to tylko powierzchowne etykietki deprecjonujące nieletnich.

Pedagogika resocjalizacyjna uwzględnia czyny naganne, defekty socjalizacji konkret­nych osób, ale wiedząc o tym, stara się oddzielić czyny niegodne od godności osoby ludzkiej, którą chce zajmować się w sposób ludzki-pedagogiczny, a nie wyłącznie manipulatorski.

Modele resocjalizacji w Europie

Wielka Brytania - w brytyjskim systemie resocjalizacji nieletnich kuratorzy już od początku XX w. zajmowali się resocjalizacją w środowisku otwartym. Kuratorzy zawodowi zajmują się resocjalizacją osób od 17 r. życia i dorosłych. Sprawy nieletnich do 16 r. z. przejęły służby socjalne, które współpracują z różnymi organizacjami społecznymi i charytatywnymi specjalizującymi się w pomocy dla małoletnich i rodzin w trudnej sytuacji i niewydolnych wychowawczo. W W. Brytani są prowadzone placówki dla nieletnich , którzy weszli w konflikt z prawem lub są uzależnieni od narkotyków. Niektóre mają charakter otwarty, . Zatrudnieni są w nich pedagodzy, psychologowie, psychiatrzy, prawnicy, którzy opracowują i realizują programy resocjalizacyjne. Działają tam miejscowe ośrodki pomocy społecznej, które zajmują się wszelkimi sprawami nieletnich do 17 r.ż. ( potrzebujących opieki i ochrony i nieletnich sprawców przestępstw wobec których policja zastosowała środek wychowawczy.) Jeżeli sprawa odbyła się w sądzie to sąd może zastosować środek wychowawczy w postaci oddania pod opiekę miejscowemu ośrodkowi opieki społecznej lub oddać pod nadzór kuratora. Miejscowy ośrodek może zastosować wobec nieletniego różne środki wychowawcze łącznie z umieszczeniem nieletniego w odpowiedniej placówce lub rodzinie zastępczej. Nie jest konieczna interwencja sądu. Jeżeli ośrodek stosuje środek wychowawczy musi uzyskać zgode rodziców nieletniego. Jeżeli nie ma takiej zgody, kieruje sprawę do sądu. Środek wychowawczy może trwać do ukończenia 18 r.ż. W W. Brytanii całośc postępowania przygotowawczego prowadzi policja. Sprawani nieletnich zajmuje się specjalna sekcja policji dla nieletnich utworzona w każdym posterunku policji. Policja też może ( ale nie musi) przekazać sprawę nieletniego do sądu lub osrodka pomocy społecznej.

FRANCJA- Francuski model resocjalizacji obejmuje :

-sądy dla nieletnich, które orzekają środki wychowawcze i karne dla nieletnich

- środki obserwacyjne i reedukacyjne

-rodziny zastępcze

-stowarzyszenia pozarządowe zajmujące się resocjalizacją nieletnich i zapobieganiem demoralizacji dzieci i młodzieży.

Placówki obserwacyjne są o charakterze otwartym i zamkniętym .

W otwartych pracują wychowawcy, psychologowie, pracownicy socjalni. Lekarze, interniści, psychiatrzy. Zadaniem takiego ośrodka jest prowadzenie obserwacji nieletnich w jego naturalnym środowisku. Obserwacje te są prowadzone na zlecenie sądu dla nieletnich. Prowadzone są cały czas. Polega to na przeprowadzaniu wywiadów środowiskowych, badan psychologicznych, ogólnolekarskich psychiatrycznych oraz orientacji zawodowej. Na zakończenie okresu obserwacji zespół przedstawia sędziemu raport sugerujący zastosowanie środka wychowawczego. Instytucje w środowisku otwartym to: kurator sadowy, ośrodek konsultacyjnej orientacji wychowawczej.

Instytucja o charakterze zamkniętym spełnia takie funkcje jak:

-odizolowanie nieletniego , którego zachowanie powoduje zagrożenie społeczne

- schroniska dla nieletnich, których środowisko rodzinne zagraża ich dalszemu wychowaniu

- obserwacji w przypadku nieletnich , którzy maja problemy zbyt złożone , aby mogły być rozwiązane metoda obserwacji w środowisku naturalnym.

W ośrodku zamkniętym nieletni może przebywać 3 miesiące. Po 3 miesiącach przesyła się opinię do sędziego z sugestiami zastosowania odpowiedniego środka wychowawczego.

Ośrodki zamknięte to :

Internaty zawodowe,( centra nauczania zawodowego), które podlegają Ministerstwu Sprawiedliwości. Posiadają dobrze wyposażone warsztaty do nauki zawodu i zatrudniają odpowiedni personel. Wychowanek może wybierać spośród 10 -15 zawodów, Po ukończeniu otrzymuje dyplom z umiejętności zawodowych.

Ośrodki pomocy wychowawczej prowadzone są dla małej grupy nieletnich. Nieletni pracują lub uczą się poza ośrodkiem a mieszkają w ośrodku.

We Francji funkcjonuje również organizacja zwana Grupą Pedagogiki i Animacji Społecznej- w której pracują animatorzy i psycholodzy pracujący z nieletnimi i ich rodzicami. Pracownicy GPiAS zajmują się rodzinami i dziećmi z rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej. Nawiązują oni kontakty z dziećmi w pobliżu ich miejsc zamieszkania ( pale zabaw, okolice bloków mieszkalnych, centra handlowe). Zajmują się dziećmi od 4 -15 lat. Każdy animator ma 8 dzieci. Ich zadaniem jest zapewnienie wychowankom atrakcyjnych form spędzania wolnego czasu, uczenia samodzielności i umiejętności rozwiązywania problemów życiowych.

NIEMCY- Do podstawowych elementów systemu resocjalizacji w Niemczech należą:

-sądy dla nieletnich

-urzędy opieki społecznej nad młodzieżą

Współpracujące z nimi instytucje opieki społecznej nad młodzieżą.

Sądy rozpatrują sprawy p-ko nieletnim skierowane przez prokuratura dla nieletnich, ( rozprawy nieletnich od 13-17 r.ż odbywają się przy drzwiach zamkniętych. Środki wychowawcze stosowane w Niemczech to : wskazania, kierowanie wychowawcze, nadzór wychowawczy.

Wskazania to nakazy , które mają na celu ukierunkowanie postępowania nieletniego w taki sposób, aby pomóc mu w jego rozwoju psychospołecznym (podjęcie nauki, pracy, unikanie kontaktu z osobami zdemoralizowanymi, zakaz przebywania w miejscach publicznych np. lokalach nocnych lub podjecie leczenia odwykowego ( za zgodą rodziców).

Kierowanie wychowawcze - polega na tym, że wychowanie w rodzinie podlega nadzorowi pracownika społecznego

Nadzór wychowawczy - stosuje się w stosunku do nieletniego, który nie ukończył 17 r.ż. i jest zagrożony wykolejeniem społecznym. Nadzór ten wykonuje się w specjalistycznym ośrodku lub w wyjątkowych sytuacjach w rodzinie zastępczej.

W Niemczech istnieją środki :

-półkarne- (pomiędzy środkami wychowawczymi i karnymi)- celem ich jest uświadomienie nieletniemu przestępcy, że musi odpowiadać za swoje czyny, ale nie odnotowuje się ich w kartotece nieletniego. Należy do niego np. upomnienia

-karne - gdzie stosuje się karę pozbawienia wolności w stosunku do nieletniego ( kara odbywana jest w więzieniu dla nieletnich).

W Niemczech ostatnio nastąpiło przejście z wychowania przymusowego na opiekuńcze. Został położony akcent na opiekę , pomoc, wychowanie, psychoterapię.

Opiekę nad dziećmi i młodzieżą sprawuje Urząd d.s Młodzieży.

1. rożne ujęcia definicji resocjalizacji

Resocjalizacja w ujęciu pedagogicznym

Pedagogika resocjalizacyjna należy do nauk społecznych, humanistycznych.Zajmuje się człowiekiem. Bezposrednio należy do pedagogiki specjalej, ponieważ zajmuje się wychowywaniem jednostek odbiegajacych od norm społecznych, nieprzystosowanych społecznie.

Resocjalizacj to zespół zabiegów pedagogicznych o charakterze resocjalizacyjnym mających na celu doprowadzenie do stanu poprawnego przystosowania jednostki, a nastepnia ukształtowania takich cech jego zachowaniai osobowości, które będą jej gwarantować optymalne uspołecznienie i twórcze funkcjonowanie w społeczeństwie

2. współczesne prądy w naukach społecznych a teoria i praktyka resocjalizacyjna

1.4.1. psychologiczne podstawy resocjalizacji

1.4.3. zachowania dewiacyjne w założeniach symbolicznego interakcjonizmu. Implikacje dla praktyki resocjalizacyjnej

Niedostosowanie społeczne - jego źródła i skutki społeczne.

Źródeł niedostosowania społecznego jest wiele. O zachowaniu jednostki decyduje ich splot, ale na ogół jedna przyczyna wybija się na czoło i tę nazywamy dominującą, a pozostałe wtórnymi.

Przyczyny tkwiące w środowisku domowym uważane są za dominujące i im przypisuje się pełną winę za wywołane niedostosowanie.

Do przyczyn tych należą:

1. ostre konflikty między rodzicami, które powodują niepewność sytuacji,

2. atmosfera pełna napięć, stresów, obcości,

3. niski poziom intelektualny i moralny rodziców - środowisko tzw. mętów społecznych, alkoholizm rodziców,

4. brak poczucia bezpieczeństwa.

Inne przyczyny wtórne dzielą się na szkolne i wrodzone.

Do przyczyn nieprzystosowania związanych ze szkołą należą:

• upadek autorytetów moralnych,

• ustawiczne stresy pogłębiające już istniejące konflikty w dziecku,  

• brak wiarygodności osób dorosłych,

• nadmierne obciążanie pracą,

• brak współdziałania domu i szkoły,

• poczucie braku bezpieczeństwa,

• poczucie „inności”, „niższości”,

• złe stosunki z kolegami.

Określając przyczyny wrodzone chodzi tu o czynniki otrzymane w genach, które rodzą pewne skłonności.

Skutki niedostosowania społecznego

Niepowodzenia w nauce i drugoroczność. Przyjmując za J. Łyskiem przyczyny niepowodzeń szkolnych można rozpatrywać w trzech kategoriach, jako: 1) przyczyny społeczno-ekonomiczne,

2) przyczyny biopsychiczne,

3) przyczyny pedagogiczne.

Na wyniki w nauce szkolnej ma znaczący wpływ także układ nerwowy. Przy prawidłowo funkcjonującym układzie nerwowym uczeń jest w stanie podjąć wytężony wysiłek umysłowy, koncentrować się przez dłuższy czas na jednym przedmiocie czy zadaniu, potrafi panować nad swoimi emocjami.

W młodszym wieku szkolnym wiele dzieci przejawia nadpobudliwość psychoruchową. Nie chodzi tu jednak o dzieci „tylko” bardzo aktywne. Zdarzają się uczniowie, którzy nie są w stanie usiedzieć na lekcji. Wstają, przeszkadzają uczącemu i kolegom, są nie do ujarzmienia. Nie pomagają żadne kary.

Ostatnią grupę przyczyn niepowodzeń szkolnych stanowią czynniki pedagogiczne. Są bardzo zróżnicowane, a przy tym bardzo liczne. Do najważniejszych zaliczyć można: treści, formy, metody, środki nauczania i wychowania, warunki, w jakich przebiega praca dydaktyczno-wychowawcza (dwuzmianowość, nadmierna liczba uczniów w klasie), brak właściwego przygotowania się nauczycieli do lekcji, nieprzystosowanie programów nauczania do możliwości ucznia. W grupie tej znajdują się również czynniki związane z wadliwą pracą ucznia: niechęć do nauki, lenistwo, lekceważenie obowiązków szkolnych.

Wagary i ucieczki z domu

Brak interwencji ze strony środowiska rodzinnego i szkolnego może też prowadzić do ucieczek z domów i wagarów. Jeśli sygnał ten zostanie zlekceważony lub potraktowany obojętnie, wagary nasilają się, a niepowodzenia potęgują. Stają się niestety okazją do nawiązywania kontaktów ze środowiskiem również wagarujących, które staje się szczególnie dla nich atrakcyjne, ponieważ pozwala na odbudowanie poczucia własnej wartości i poczucia bezpieczeństwa, którego nie zapewnia ani dom, ani szkoła. Lęk przed karą za wagary jest zazwyczaj bezpośrednim powodem ucieczki z domu. Pierwsza ucieczka przy braku właściwej interwencji wychowawczej pociąga za sobą następne. Zostaje zerwana więź z domem i szkołą. Wagary i ucieczki z domu często łączy się z piciem alkoholu, a w ostatnich latach w naszym kraju z zażywaniem środków odurzających w grupie młodzieży o podobnym typie kłopotów rodzinno-szkolnych z domów, a w następstwie do zachowań przestępczych - kradzieży, bójek, picia alkoholu, odurzania się.

Picie alkoholu i narkomania

O wiele poważniejszym w skutkach zachowaniem aspołecznym młodych ludzi jest inicjacja alkoholowa. Można śmiało stwierdzić, że w Polsce napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieży szkolnej. Według dynamiczne rosnących w tej kwestii statystyk, picie alkoholu wśród nastolatków stało się normą. Pod wpływem alkoholu młodzi ludzie podejmują szereg zachowań ryzykownych. Osłabiona alkoholem zdolność kontrolowania własnych zachowań wpływa na to, że młodym, kilkunastoletnim delikwentom zdarza się często przekraczać pozostałe jeszcze granice. Po wypiciu alkoholu nastolatki prowadzą samochód, co kończy się niejednokrotnie tragicznym wypadkiem.

Narkomania to stałe bądź okresowe przyjmowanie w celach nie medycznych środków odurzających lub środków psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstała zależność. Aby zdobyć narkotyki młodzież ucieka się do przestępstwa związanego z kradzieżą. Zdarza się, że na terenie szkoły okradani są inni uczniowie i zastraszani, aby wymusić od nich pieniądze i cenne rzeczy. Sprawa ta dotyka także rodzin młodych narkomanów, potrafiących wynosić z domu wartościowe przedmioty, aby sprzedać je za grosze. Stosowanie środków odurzających nie jest tak powszechne, jak sięganie po alkohol, stanowi jednak poważne zagrożenie samo w sobie oraz sprzyja powstawaniu i eskalacji zjawiska przemocy wśród młodzieży. Uczestnictwo we wspólnym zażywaniu tak zwanych miękkich narkotyków ułatwia czasem przyjęcie do grupy rówieśniczej. Natomiast twarde środki odurzające stwarzają okazję do powiązań z ugrupowaniami o charakterze przestępczym.

Przedwczesne życie seksualne

Inicjacja seksualna to pierwszy stosunek płciowy, rozpoczynający nowy rodzaj aktywności, czyli tzw. „aktywność koitalną”. Jest ona wydarzeniem jednorazowym w rozwoju psychoseksualnym człowieka, ale rozległość pozytywnych lub negatywnych konsekwencji, jakie za sobą pociąga, każe traktować ją jako swego rodzaju punkt krytyczny rozwoju. Doświadczenia, jakie partnerzy wynoszą z inicjacji seksualnej mają istotne znaczenie dla dalszego rozwoju psychoseksualnego, a często również dla dalszego ich związku. Młodzież podejmująca wczesną inicjację seksualną często nie liczy się z konsekwencjami zbyt liberalnego podejścia do kwestii zabezpieczania się przed ewentualną ciążą, lub przed chorobami wenerycznymi. Istnieje realna groźba zakażenia organizmu i doprowadzenia do jego poważnych urazów, jeśli jednostka będzie czekała na rozwój choroby, w obawie przed wstydliwą dla niego interwencją lekarza-specjalisty.

Zachowania przestępcze i agresja młodzieży.

Agresja należy do czynników mających wpływ na przemoc interpersonalną, ponieważ obniża poczucie odpowiedzialności, a osoby, które wykazują tendencje do agresywności, będąc pod jej wpływem, stają się jeszcze bardziej agresywne. W szkołach często można zaobserwować przejawy zachowań agresywnych. Od pewnego czasu - szczególnie w szkołach gimnazjalnych - narasta niepokojące zjawisko funkcjonowania nieformalnych grup rówieśniczych, które czerpią wzory zachowań z tzw. „fali wojskowej”. Starsze roczniki uczniów wykorzystują młodszych kolegów do realizacji własnych celów. Wyładowują swoją agresję, podnosząc niską samoocenę i ważność, przez poniżanie, upokarzanie, znęcanie się nad młodszymi. Młodsi i słabsi rówieśnicy są szczególnie narażeni na akty przemocy. Szczególnie zagrożeni czują się w czasie przerw lekcyjnych, gdzie nie ma nauczyciela. Znamienne jest to, iż jako ofiary uczą się takich sposobów zachowania i powtarzają je wobec innych. Podsumowując, w niedostosowaniu społecznym należy widzieć problem społeczny, bo uniemożliwia ono konstruktywną socjalizację jednostki w środowisku, czego skutki bezpośrednio lub pośrednio odczuwają różne warstwy społeczne. Jest to też poważny problem psychologiczny. W wyniku zaburzeń osobowości charakteropatycznych bądź psychopatycznych występują defekty w sferze kontaktu, aktywności i harmonii życia wewnętrznego jednostki. Uznaje się, tez i stanowi ono problem pedagogiczny. Z powodu dewiacji osobowościowych utrudnia ono adaptację, edukację i wychowanie.

ZAKŁADY KARNE:
Zakład karny:
Zakład karny (więzienie), jest specjalnie strzeżonym i wyposażonym w system zabezpieczeń miejscem przymusowego odosobnienia, przeznaczonym do wykonywania kary pozbawienia wolności. W teorii prawa administracyjnego zakłady karne, zalicza się do kategorii zakładów administracyjnych, czyli jednostek nie będących organami Państwa, które jednak dla wykonywania należnych zadań, nawiązują stosunki administracyjno-prawne. Zakłady karne podlegają Ministrowi Sprawiedliwości. Jednostką organizacyjną Ministra Sprawiedliwości i naczelnym organem zarządzającym sprawami wykonywania kar pozbawienia wolności we wszystkich zakładach karnych jest Centralny Zarząd Służby Więziennej, na czele którego stoi Dyrektor Generalny, podlegający Ministrowi Sprawiedliwości.
W oddziaływaniu na skazanych uwzględnia się przede wszystkim pracę sprzyjającą zdobywaniu odpowiednich kwalifikacji zawodowych, nauczanie, zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe, podtrzymywanie kontaktów z rodziną i światem zewnętrznym oraz środki terapeutyczne.

Rodzaje i typy zakładów karnych:
A/ Rodzaje zakładów karnych:
1. Zakład karny dla młodocianych:
Ⴒ Odbywają karę skazani, którzy nie ukończyli 21 roku życia i nieletni odpowiadający na zasadzie Kodeksu Karnego. Przesłanką jest większa skuteczność wychowawczego oddziaływania,Ⴒ organizowane w szerokim rozumieniu nauczanie, a także konieczność odizolowania młodych ludzi od demoralizującego wpływu środowiska skazanych oraz odrębność stosowanych form i metod oddziaływania wychowawczo-resocjalizacyjnego.
Podstawową formą oddziaływań w procesie resocjalizacji jest:Ⴒ nauczanie ogólne i zawodowe oraz zatrudnienie; zajęcia kulturalno-oświatowe, wychowanie fizyczne i sport; tworzy się im indywidualny program resocjalizacji; jest współdziałanie z rodzinami skazanych w realizacji zadań wychowawczych; włączenie dorosłych skazanych w proces kształtowania środowiska wychowawczego i oddziaływania na młodocianych.
2. Zakład karny dla odbywających karę po raz pierwszy:
są to osoby które skazane zostały na taką karę za przestępstwa nieumyślne oraz odbywają po raz kolejny pozbawienia wolności za przestępstwa umyślne. W zakładach tych prowadzi się oddziaływania wychowawczo-resocjalizujące stosownie do systemu i do typu zakładu w którym skazani odbywają karę. Odbywający karę pozbawienia wolności mogą korzystać w zakładzie karnym z zatrudnienia, nauczania oraz zajęć społeczno-wychowawczych i sportowych.
3. Zakład karny dla recydywistów penitencjarnych:
Odbywają karę dorośli skazani za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności lub zastępczą karę pozbawienia wolności oraz ukarani za wykroczenia umyślne zasadniczą lub zastępczą karą aresztu, którzy uprzednio już odbywali takie kary lub karę aresztu wojskowego za umyślne przestępstwa lub wykroczenia
Oddziaływania resocjalizujące powinny zmierzać do intensyfikacji oddziaływań resocjalizacyjnych i stwarzać surowsze warunki odbywania kary; polega ona w głównej mierze na egzekwowaniu wykonywania pracy społecznie użytecznej i nauki zawodu.
4. Zakład karny dla odbywających karę aresztu wojskowego:
Przeznaczone są dla żołnierzy zawodowych lub osób powołanych do odbycia służby wojskowej, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat, a wymierzona za nie kara nie byłaby surowsza niż 2 lata.
Kara aresztu wojskowego trwa najmniej miesiąc, najwyżej 2 lata.
W czasie odbywania kary pozbawienia wolności skazani podlegają szkoleniu wojskowemu i mają obowiązek pracy lub nauki oraz przestrzegania porządku w zakładzie.
Kara odbywa się w specjalnym zakładzie karnym z uwzględnieniem elementów szkolenia i dyscypliny wojskowej. Skazanych umieszcza się w odrębnych pomieszczeniach
Szkolenie wojskowe dotyczy wszystkich skazanych na karę aresztu wojskowego i ma celu utrwalenie nabytej wiedzy wojskowej, utrzymanie sprawności psychofizycznej, a także powinno wzmacniać dyscyplinę.
Zakłady karne mogą być organizowane jako:
1. Zakłady karne typu zamkniętego:
Cele mieszkalne skazanych są zamknięte, ale mogą być otwarte w porze dziennej przez określony czas
Skazani mogą być zatrudniani poza terenem zakładu karnego w pełnym systemie konwojowania. Zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe oraz nauczanie organizuje się w obrębie zakładu karnego, ruch skazanych po terenie zakładu karnego odbywa się w sposób zorganizowany i pod nadzorem,
Skazani mogą korzystać z własnej bielizny i obuwia.
Zakłada tylko dwa widzenia w ciągu miesiąca, a funkcjonariusz służby więziennej podczas widzeń prowadzi kontrole rozmowy.
Korespondencja i rozmowy telefoniczne podlegają nadzorowi i kontroli przez administrację zakładu.
2. Zakłady karne typu półotwartego:
Cele mieszkalne pozostają otwarte w porze dziennej, natomiast w porze nocnej mogą być zamknięte. Skazani mogą być zatrudniani poza terenem zakładu karnego w systemie zmniejszonego konwojowania lub bez konwojenta,
Mają zezwolenie na uczestniczenie w nauczaniu, szkoleniu oraz w zajęciach terapeutycznych organizowanych poza terenem zakładu karnego.
Mogą brać udział w organizowanych przez administrację poza terenem zakładu karnego grupowych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych,
Mogą poruszać się po terenie zakładu karnego w czasie i miejscach ustalonych w porządku wewnętrznym,
Mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny i obuwia,
3. Zakłady karne typu otwartego:
Cele mieszkalne pozostają otwarte przez całą dobę,
Skazanych zatrudnia się przede wszystkim poza terenem zakładu karnego bez konwojenta,
Można im zezwalać na uczestniczenie w nauczaniu, szkoleniu oraz w zajęciach terapeutycznych organizowanych poza terenem zakładu karnego
Mogą brać udział poza terenem zakładu karnego w grupowych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych.
Mogą poruszać się po terenie zakładu karnego w czasie i miejscach ustalonych w porządku wewnętrznym,
Można im udzielać przepustek, nie częściej niż raz w miesiącu, łącznie na okres nie przekraczający 28 dni w roku.Organizacja pobytu skazanego w zakładzie jest w największym stopniu zbliżona do funkcjonowania na wolności. Korespondencja skazanego i rozmowni telefoniczne nie podlegają kontroli.
Systemy wykonywania kar pozbawienia wolności: Ⴒ Programowanego oddziaływania:
W systemie programowego oddziaływania odbywają karę skazani młodociani, a także skazani dorośli, wyrażają zgodę na współudział w jego opracowaniu i wykonaniu. W programach oddziaływania ustala się zwłaszcza rodzaje zatrudnienia i nauczania skazanych, ich kontakty z rodziną i innymi osobami bliskimi i wykorzystywanie czasu wolnego. Skazanego dorosłego przenosi się do odbywania kary w systemie zwykłym, jeżeli nie przestrzega on wymagań ustalonych w programie oddziaływania, albo do systemu terapeutycznego.
Ⴒ System terapeutyczny:
W systemie terapeutycznym odbywają karę skazani z zaburzeniami psychicznymi, upośledzeni umysłowo, uzależnieni od alkoholu albo innych środków odurzających lub psychotropowych oraz skazani niepełnosprawni fizycznie - wymagający oddziaływania specjalistycznego, zwłaszcza opieki psychologicznej, lekarskiej lub rehabilitacyjnej.
Wykonując karę w systemie terapeutycznym uwzględnia się potrzebę zapobiegania pogłębianiu się patologicznych cech osobowości, przywracania równowagi psychicznej oraz kształtowania zdolności współżycia społecznego i przygotowania do samodzielnego życia. Jeżeli względy zdrowotne tego wymagają, organizuje się zatrudnienie w warunkach pracy chronionej.
Ⴒ System zwykły:
W systemie zwykłym skazany może korzystać z dostępnego w zakładzie karnym zatrudnienia, nauczania oraz zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych.
Ukarani odbywają kary według zasad przewidzianych dla osób ukaranych karą aresztu, w pomieszczeniach do tego przeznaczonych, oddzielnie od skazanych.
Skazany odbywa karę we właściwym zakładzie karnym, położonym, w miarę możliwości, najbliżej jego miejsca zamieszkania.
4. Kobiety:
Kobiety odbywają karę pozbawienia wolności odrębnie od mężczyzn. Skazana kobieta odbywa karę w zakładzie karnym typu półotwartego. Kobiecie ciężarnej lub karmiącej zapewnia się opiekę specjalistyczną. W celu sprawowania stałej i bezpośredniej opieki nad dzieckiem organizuje się przy zakładach karnych domy dla matki i dziecka, w których dziecko może przebywać na życzenie matki do uk

Struktura pocesu resocjalizacji

Na strukture porcesu resocjalizacji składają się wzajemne sprzężenia między poszczególnymi czynnościami:

1. postulowanie- określanie celów operacyjnych możliwych do osiągnięcia w danych warunkach

optymalizowanie- sporządzanie różnorodnych wersji działania przewidującego zmienność otoczenia i wybór najlepszego

2. z możliwych wariantów działania przy uwzglednieniu celów i środków, którymi się dysponuje

3. realizowanie-zastosowanie środków agodnie z wcześniej ustalonymi metodami w celu osiągnięcia uprzednio założonych celów

Zasady wychowania resocjalizującego

Prof. Otton Lipkowski zaproponował 6 podstawowych zasad wychowania resocjalizującego, które wynikają z ogólno pedagogicznych zasad wychowania oraz uwzględniają konieczność dostosowania się do ograniczonych możliwości i trudności w rozwoju jednostek z zaburzeniami organicznymi i środowiskowymi.

1. Zasada akceptacji - traktowanie osoby resocjalizowanej jako kogoś, kto oczekuje szczególnej pomocy i opieki, a nie jako osobnika „gorszego”, zasada akceptacji winna przede wszystkim znaleźć zastosowanie wobec osób, które decydują się na ofertę resocjalizacyjną, przyjmują ją, dążą do korygowania własnych postaw.

2. Zasada pomocy - w resocjalizacji pomoc jest rozumiana jako działanie wspomagające rozwój jednostki niedostosowanej. Pomoc, większa troska i opieka wychowawcza uwarunkowane są tym, że jednostki niedostosowane społecznie często wykazują przejawy złożonego upośledzenia, ociężałość umysłową, zaburzenia układu nerwowego oraz różne wady; zasada pomocy wywołuje sprzężenie zwrotne w relacji wychowanek-wychowawca: wychowanek korzystający z pomocy wychowawcy jest gotów tą pomoc odwzajemnić; zasada to obliguje wychowawcę do pracy bez określenia godzin dyżurów.

3. Zasada indywidualizacji - praca z uwzględnieniem tej zasady opiera się o Indywidualny Proces Resocjalizacji (IPR), gdzie uwzględnia się zróżnicowaną etiologię niedostosowania społecznego i zróżnicowanie oddziaływania w zależności od indywidualnych uwarunkowań. Wychowawca musi opracować dla każdego z osobna plan wychowawczy - metody, formy, środki dydaktyczne i czas działania oraz prognozę pedagogiczną.

4. Zasada kształtowania perspektyw - (oprac. A. Makarenko) zwraca uwagę na szczególne znaczenie tzw. perspektyw bliskich, perspektyw „dnia dzisiejszego”. Należy rozpocząć kształtowanie umiejętności kształtowania perspektyw od planowania przyszłości na najbliższe chwile - godziny, a następnie stopniowo przechodzić do kształtowania umiejętności planowania przyszłości dalszej - dnia następnego, tygodnia, miesiąca itd. Błędem jest rysowanie wychowankowi w czasie pierwszego kontaktu odległych perspektyw; wobec nowicjuszy należy wywołać pozytywne wrażenie placówki oraz otoczenia aby usunąć ewentualne uprzedzenia.

5. Zasada współpracy ze środowiskiem - stara się ona wyeliminować trudności wychowanka w kontaktach społecznych oraz wyrobienie umiejętności i gotowości dostosowania się do zasad współżycia społecznego. Współpraca wychowanka ze środowiskiem jest konieczna, a jej brak uniemożliwia realizację zadań wychowawczych. Pomocne dla tej zasady są: lokalizacja placówki, współpraca ze środowiskiem realizowana poprzez MILIEU THERAPHY - terapia przez otoczenie, środowisko.

6. Zasada systematyczności - zmierza do konsekwentnej, systematycznej, harmonijnej i rytmicznej realizacji programu oddziaływań resocjalizacyjnych w grupie wychowawczej oraz IPR-ów; przy tej zasadzie niezbędna jest praca wychowawcy nad sobą w aspekcie wiary w podjęte poczynania, optymizmu. Zasada ta szczególnie ważna jest w pracy z indywidualnym przypadkiem.

Formy, metody i środki wychowania resocjalizującego

Metoda - pewien określony sposób działania, sprawdzalny w określonej sytuacji wychowawczej. Metody proponowane w literaturze, to tzw. metody czyste. Metody wykorzystują pewne ogólne prawidłowości funkcjonowania człowieka - człowiek dąży do kontaktu z drugim człowiekiem. Metodyka wykorzystuje ten fakt, dzięki niemu możliwe jest wywieranie wpływu na wychowanka, ale tylko w sytuacji, kiedy łączy wychowanka z wychowawcą wewnętrzny stosunek wychowawczy. Niewielki wpływ mają osoby obce. Metody stosowane w resocjalizacji wynikają z psychologii i socjologii. W praktyce, każdy wychowawca jest autorem swojej dostosowanej indywidualnie, do każdego wychowanka metody, tworzy swoją własną metodykę, która zależy również od wychowanka.

Na metodykę resocjalizacyjną składają się cztery grupy metod:

1. Metoda oparta na osobistych walorach wychowawcy lub kogoś innego, następuje bezpośredni kontakt - metody bezpośrednie.

2. Metody sytuacyjne.

3. Metody grupowe.

4. Oddziaływania kulturowe. II, III, IV - metody pośrednie.

Ad. I Wpływ osobisty - bezpośrednie oddziaływanie - stosunek wychowanka i wychowawcy, łączy ich wewnętrzny stosunek wychowawczy. Wychowawca jest dla wychowanka autorytetem, osobą ważną. Kontakt z wychowawcą dla wychowanka ma wartość nagradzająca.

1. Metoda - przykład własny - polega na odwzorowywaniu przez wychowanka postępowania wychowawcy, muszą być spełnione pewne warunki:

1. Wzory zachowania prezentowane przez wychowawcę muszą zaspokajać potrzeby wychowanka.

2. Każde zachowanie wychowanka oczekiwane, musi być nagradzane.

3. Stosowanie tej metody zaczyna się od wartości bliskich wychowankowi i stopniowo przechodzi się do wartości bliskich wychowawcy.

4. Prezentowane wzory zachowań muszą odpowiadać możliwościom wychowanka aby każda próba zakończyła się sukcesem.

2. Metoda - doradzanie wychowawcze - polega na udzielaniu rad temu kto ich potrzebuje, ważny jest również autorytet. Metodę tą stosuje się:

1. Kiedy wychowanek przypadkowo znajdzie się w sytuacji, kiedy trzeba udzielić mu rady.

2. Wychowawca celowo zorganizuje sytuację, kiedy wychowanek będzie tych rad potrzebował.

Krytykowanie - integralna częścią tej metody, bez doprowadzenia wychowanka do reakcji obronnych.

3. Metoda - przekonywanie - możemy modyfikować postawy jednostek niedostosowanych. Zasady:

1. Odwołujemy się do ważnych potrzeb, zainteresowań czy do aktualnych problemów ze wskazaniem rozwiązań.

2. Wywołanie konfliktu przekonań i starania aby rozwiązanie nastąpiło zgodnie z naszymi oczekiwaniami.

Efekty zależą od: cech wychowanka, cech wychowawcy, rodzaju argumentów i sytuacji w jakiej to przekonywanie się odbywa.

Działania dwufazowe: neutralizacja do wartości negatywnych; ukształtowanie pozytywnego nastawienia wychowanka wobec ważnych kwestii.

Cechy wychowawcy - wiarygodność, bezstronność, obiektywizm.

Rodzaje argumentacji:

• Racjonalna - odwołuje się do intelektu, stosowana wobec osób nieuprzedzonych;

• Emocjonalna - odwołuje się do uczuć, najsilniej wpływa na osoby uprzedzone i negatywnie nastawione do wartości im wpajanych;

• Jednostronna - argumenty „za” jakimś poglądem, osoby nastawione przychylnie;

• Dwustronna - argumenty „za” i „przeciw”, osoby lepiej wykształcone i negatywnie nastawione.

Bardzo istotne jest wykrycie najsilniejszego dla wychowanka argumentu i stracić jego znaczenie oraz posługiwanie się komunikatami jasnymi i zrozumiałymi dla wychowanka.

Ad. II Metody sytuacyjne - metody pośrednie dzięki którym można manipulować sytuacjami:

1. Organizowanie doświadczeń uczących - stwarzanie sytuacji, w których pożądane zachowanie wychowanka w naturalny sposób dają mu nagrodę lub karę.

2. Nagradzanie i karanie wychowawcze - stosowanie częstsze nagród, która jest konsekwencją jego działania, należy poznawać wychowanka, jego potrzeby i oczekiwania aby stosować skuteczne nagrody i kary. Zachowania nagradzane SA przez nas powtarzane.

3. Uświadamianie skutków zachowań - odwołanie się do konsekwencji mających przez wychowanka wartość kary lub nagrody. Konsekwencje postępowania powinny być dostępne w sferę wyobraźni wychowanka.

4. Trening - stwarzamy warunki aby zachowania oczekiwane wychowanek mogł powtarzać, by się utrwaliły w warunkach naturalnych lub sytuacje celowo organizowane.

Stosuje się trening: autogenny - uczenie wychowanka samokontroli; interpersonalny - nabywanie umiejętności uczuciowego reagowania na kontakt z innymi; psychodrama - wyćwiczenie, nauczenie sposobów wyrażania konstruktywnych własnych stanów emocjonalnych.

Ad. III Metody grupowe - grupy wywołują na nas wpływ: formalne, ale znacznie silniejszy mają grupy nieformalne. Grupa powinna być grupą odniesienia, identyfikujemy się z nią, gdy ma takie same poglądy:

1. Metoda samorządowa - doprowadzenie do stanu, kiedy grupa lub wychowanek świadomie i samodzielnie kieruje swoim postępowaniem:

1. Samodyscyplina - kiedy człowiek dokonuje samodzielnych wyborów;

2. Samorządowa grupa - samodzielnie planuje, organizuje i kieruje swoja działalnością, musi przestrzegać zasad, które sama utworzyła. Grupa pilnuje i egzekwuje przestrzeganie zasad. Samodzielnie ustala cele.

2. Metoda kształtowania celów, norm i struktury grupy - niezbędne jest ukształtowanie ich. Wyróżniamy 3 sposoby integrowania wychowanka wokół celów konstruktywnych:

• Przyjąć cele grupy, które nie są sprzeczne z celami wychowawcy czy resocjalizacji;

• Podsuwamy grupie cele konstruktywne, atrakcyjne, sprzeczne z celami destrukcyjnymi;

• Celom nadajemy atrakcyjną formę.

Organizujemy sytuacje, które sprzyjają zmianie istniejących i wprowadzeniu nowych norm. Struktura grupy - pozycje zajmowane przez członków grupy i relacje jakie zachodzą miedzy poszczególnymi członkami. Sposoby kształtowania grupy (Górski):

• Strukturę grupy poprzez przydzielenie wychowankom zadań w różnym znaczeniu dla funkcji grupy;

• Ukazanie naste pst zachowań członków grupy;

• Zmiana charakteru uczestniczących jednostek w życiu grupy;

• Nadawanie i pozbawianie określonych funkcji.

3. Metoda podnoszenia prestiżu i swoistości grupy - swoista, kiedy jest zintegrowana, stanowi pewną całość, silnie wpływa na członków grupy. Im bardziej atrakcyjna grupa, tym bardziej elitarna i trudniej się do niej dostać. Tworzenie grup elitarnych jednym ze sposobów podnoszenia swoistości.

Ad. IV Metody z rolą kultury - kultura w resocjalizacji - całość na którą składają się wzory zachowań i wytwory ludzi w czasie całego ich rozwoju społecznego. Środkiem takim jest:

1. Nauczanie resocjalizujące - rozbudzanie zainteresowań, kształtowanie motywacji ważniejsze od przekazywanych wiadomości. Zasada stopniowania trudności - pod względem liczby jak i stopnia trudności. Wykorzystuje się różne systemy dydaktyczne w nauczaniu resocjalizującym:

1. Nauczanie aktywizujące - rozwijanie aktywności, pobudzanie.

2. Nauczanie indywidualizujące - uwzględnianie różnic między uczniami.

3. Nauczanie socjotechniczne - socjologiczne prawidłowości i zasady małych grup.

4. Nauczanie uspołeczniające - zaspokajanie indywidualnych potrzeb jednostki zgodnie ze społecznymi oczekiwaniami.

5. Nauczanie zintegrowane - wyposażenie uczniów w gruntowną wiedzę.

2. Aktywizowanie pracownicze - praca jako działalność, w wyniku której powstają dobra materialne, wytwory kultury czy usługi. Wychowanie przez pracę ma bardzo duże znaczenie. Praca jako działalność wartościowa (nabywanie umiejętności zawodowych), znaczący środek resocjalizujący.

3. Organizowanie rekreacji - ważny środek resocjalizacji, wszelka aktywność podejmowana ma pozytywny wpływ na wychowanie. Musimy zadbać aby była ona atrakcyjna, powinna nawiązywać do potrzeby zabawy, uwzględniać zmienność zainteresowań.

4. Wzory kulturowe - wykorzystanie wzorów osobowych, społecznych i aktywności. Wzory osobowe - poprzez rzeczywiste lub fikcyjne postacie, odwołujemy się do takich cech bohatera, które chcemy wykształcić u wychowanka. Wzory społeczne - cechy reprezentowane przez zbiorowości z którymi wychowanek czuje się związany. Wzory aktywności - dziedziny życia, z którymi czuje się związany ( wzory życia rodzinnego, wzory miłości, przyjaźni, postaw).

Zakład poprawczy jako instytucja resocjalizacyjna

Zakład poprawczy jest jednostką zamkniętą i strzeżoną, służącą wykonywaniu środka poprawczego wobec nieletniego, który popełnił czyn karalny po ukończeniu lat 13 i ujawnia wysoki stopień demoralizacji, a prawomocnym wyrokiem sądu uznany został sprawcą przestępstwa. Umieszczenie w zakładzie poprawczym jest pozbawieniem wolności o charakterze poprawczym, prognostyczo-wychowującym. Zadaniem zakładu poprawczego jest przygotować wychowanków do życia zgodnego z normami społecznego, oraz nauczyć samodzielności życiowej poprzez zintegrowaną działalność wychowawczą, korekcyjną, dydaktyczną i opiekuńczą, przygotowanie do pracy zawodowej, organizowanie udziału w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym środowiska wychowanków, współdziałanie w procesie wychowawczym z wychowankami i ich rodzinami.

Zakład realizuje zadania resocjalizacyjne i rewalidacyjne poprzez:

1) skuteczną czasową izolację nieletniego od społeczeństwa, na szkodę którego nieletni dotychczas działał,

2) skuteczną izolację od negatywnych wpływów środowiska, w którym przebiegał proces socjalizacji nieletniego,

3) prowadzenie procesu resocjalizacji wychowanka w oparciu o ofertę resocjalizacyjną i indywidualny plan resocjalizacji i rewalidacji,

4) nauczanie i wychowanie oraz kształcenie zawodowe,

5) zintegrowaną działalność wychowawczą, korekcyjną, dydaktyczną i opiekuńczą,

6) współdziałanie z wychowankami i ich rodzinami, organizacjami społecznymi, ośrodkami pomocy społecznej, właściwymi organami administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz innymi osobami w celu przygotowania nieletniego do samodzielnego życia i zgodnego z normami społecznymi,

7) informowanie rodziców o postępach w resocjalizacji wychowanka.

Zakład prowadzi działalność resocjalizacyjną w oparciu o perspektywiczny i roczny plan rozwoju, które uwzględniają udzielanie wychowankowi i jego rodzicom - prawnym opiekunom pomocy psychologicznej, pedagogicznej oraz psychiatrycznej w formie:

1) zajęć psychoedukacyjnych,

2) zajęć specjalistycznych:

a) korekcyjnych,

b) wyrównawczych,

c) rewalidacyjnych,

d) socjoterapeutycznych i terapeutycznych.

3) porad dla wychowanków oraz ich rodziców - opiekunów, konsultacji i warsztatów,

4) działań mediacyjnych i interwencji w sytuacjach zagrożeń i kryzysowych.

W uzasadnionych przypadkach organizuje się zajęcia w ramach rewalidacji indywidualnej lub grupowej prowadzone przez specjalistów.

Zakład karny jako instytucja resocjalizacyjna

Organizacja i przebieg resocjalizacji w tym szczególnym miejscu, jakim jest zakład karny zależy od kilku okoliczności. Przede wszystkim od funkcjonariuszy więziennych, ich cech, wiarygodności i autentyczności, skuteczności przekazu itp. Następnie od cech i doświadczenia więźniów, czyli odbiorców przekazywanej wiedzy społecznej, a także od sposobów przekazu treści, specjalnych technik jej przekształcania i warunków wspierających.

Usuwanie podmiotowych przyczyn motywacji aspołecznych czy antyspołecznych w warunkach więziennych jest zadaniem bardzo problemowym. Mimo to, w pojedynczych przypadkach, przy jakimś szczególnie korzystnym układzie związków między osobami prowadzącymi resocjalizację a człowiekiem, który na nią przyzwala, może dochodzić do względnie trwałych, pożądanych społecznie zmian w jego doświadczeniu.

Za środek oddziaływania resocjalizującego uważa się powszechnie pracę więźniów. Praca może zaspokajać liczne potrzeby indywidualne i społeczne człowieka, może uczyć go pożądanych nawyków i postaw. Praca więźniów wiąże się często z przymusem, nadzorem, małą możliwością wyboru zarówno rodzaju, jak i miejsca pracy oraz niestety znacznie mniejsza zapłata niż na wolności. Ale niezależnie od tego wszystkiego praca wypełnia czas izolacji więźnia, odrywa go od natrętnych myśli, dostarcza stymulacji, sprzyja nowym kontaktom społecznym, wyładowaniu emocji, a ponadto przynosi także pewne wymierne zyski. Żeby jednak praca w przypadku więźniów miała pozytywna wartość, to musi być sprawiedliwie opłacana i dopasowana do możliwości i zainteresowań skazanego. W przeciwnym razie jej efekty będą pozorne. Właśnie wydajna praca więźniów jest uważana za jeden z zasadniczych elementów oceny postępów w procesie jego resocjalizacji.

Sprawdzonym sposobem redukcji napięć emocjonalnych, szczególnie agresywnych jest aktywność fizyczna, zwłaszcza działalność sportowa. Jest to czynnik wspierający resocjalizację. Odpowiednio zorganizowane zajęcia sportowe więźniów są nie tylko metodą organizowania dla nich wolnego czasu i rozrywką, ale także aktywnością kształtująca ich samodyscyplinę, wole i ambicję oraz przyczyniają się do zmniejszenia przemocy wewnątrzwięziennej.

Następnym czynnikiem wspierającym resocjalizację jest nauczanie więźniów oraz ich samokształcenie. Korzyści płynące z tych form aktywności to: wzbogacanie wiedzy osobistej, rozwój zainteresowań i stymulacja intelektu, kształtowanie cech charakteru (obowiązkowości, systematyczności, nawyku pracy).

Resocjalizacji może służyć także działalność kulturalno-oświatowa, która sprzyja higienie psychicznej, dostarcza rozrywki, zapełnia czas wolny, a umiejętnie przygotowana może kształtować pożądane postawy społeczne, nawyki językowe i kulturowe oraz codzienny sposób bycia więźniów. Okazuje się również, że wyzwolona w więzieniu aktywność twórcza wiąże się z wyższym poziomem przystosowania się do warunków izolacji przymusowej, a więc mniejsza konfliktowością, lepszym znoszeniem dolegliwości uwięzienia oraz większym przyzwoleniem na odbiór treści resocjalizacyjnych.

Zachęcanie więźniów do twórczej samorealizacji i stwarzanie w zakładach karnych odpowiednich warunków materialnych dla ich aktywności, np. osobne pomieszczenia do prac rzeźbiarskich czy plastycznych, są niezwykle ważnym sposobem resocjalizacji i przemiany wewnętrznej skazanych.

Środkiem oddziaływania, który wszedł do więzień najpóźniej jest psychoterapia. Dotyczy to także nowoczesnych metod resocjalizacji z elementami terapii. Psychoterapia w zakładzie karnym przynosi potrójną korzyść, z jednej strony ułatwia więźniom znoszenie uciążliwości więziennych, z drugiej zmniejsza ich poziom niepokoju, wrogości czy wyzwala z bezsenności, a z trzeciej sprzyja realizacji procesu resocjalizacji.

Czynnikami sprzyjającymi resocjalizacji w zakładzie karnym będą więc pozytywny stosunek do przekazujących treści społeczne, potrzeba zmiany samego siebie i potrzeba odrodzenia moralnego oraz pragnienie rozwoju swoich możliwości.

17

---