1.Zadania i uwarunkowania polityki gospodarczej

Polityka gospodarcza to fragment polityki państwa. To jeden z rodzajów polityki, którą państwo może prowadzić, obok np. polityki społecznej.

Decyzje polityczne wiążą się z określonymi korzyściami i kosztami, trzeba dokonywać rachunku zysków i strat i dobrze wybierać. Złe wybory osłabiają państwo, dobre wybory przyczyniają się do wzmocnienia państwa.

Przykładem złej polityki jest interwencja ZSRR w Afganistanie, przykładem dobrej - przystąpienie Polski do Unii Europejskiej.

Podział polityki gospodarczej:

1. Polityka ładu gospodarczego - ustrojowa, systemowa (np. tworzenie gospodarki centralnie planowanej lub rynkowej). Kształtuje ustrój gospodarczy, przy czym należy pamiętać, że nie ma ustroju idealnego. Obywatele mają wybór - mogą wpływać na polityków, aby kształtowali taki ustrój państwa, jaki odpowiada przynajmniej części wyborców (zdecydowanej większości obywateli w warunkach demokratycznego państwa prawa)

2. Polityka procesowa - działająca w ramach określonego ustroju przy zachowaniu podstaw ustrojowych państwa, wpływa na przebieg procesu gospodarczego.

Sekwencja działań w polityce gospodarczej:

1. Wybór celów (cele powinny być realistyczne, na miarę możliwości oraz etyczne, moralne, godziwe)

2. Dobór środków

3. Realizacja planu działań

4. Ocena, czy plan się powiódł

Erich von Manstein (wcześniej Lewiński) - taktyk Rzeszy Hitlerowskiej. Opracował plan uderzenia na Francję, bo Niemcy nie mieli żadnej taktyki. Jego plan był ryzykowny, szalony i genialny (dobór środków). Dzięki umiejętnościom wdrożenia (realizacja planu działań) Manstein został feldmarszałkiem.

Zadania polityki gospodarczej:

1. Wzrost gospodarczy

2. Pełne zatrudnienie

3. Stabilne ceny (niska inflacja)

4. Redystrybucja dochodów

W polityce gospodarczej liczy się skuteczność. Nie jest ona jednak jedynym kryterium oceny. PG można również oceniać pod kątem aspektu etycznego. Etycznie i skutecznie działający politycy:

1. Mahatma Gandhi - doprowadził do zjednoczenia Indii bez rozlewu krwi

2. M. L. King

3. Jan Paweł II

Największym sukcesem gospodarczym polski w ostatnich latach wydaje się być wejście do UE i zmniejszenie bezrobocia w wyniku emigracji oraz przyśpieszenie wzrostu gospodarczego. Do UE wprowadził nas Miller i Kwaśniewski.

Uwarunkowania polityki gospodarczej mogą być w danym momencie traktowane jako zmienne niezależne, determinujące bieżące możliwości świadomego oddziaływania przez państwo na gospodarkę. Jednak w długim okresie każdy z czynników może być kształtowany przez odpowiednią politykę państwa, zmierzającą do zapewnienia lepszych warunków do realizowania swojej działalności. W tym zakresie do najważniejszych sfer działalności państwa zaliczyć należy politykę zagraniczną, kształtującą uwarunkowania zewnętrzne, politykę edukacyjną, naukową i inwestycyjną, które wpływają na uwarunkowania dotyczące zasobów, a także działania systemowe i administracyjne, mające na celu zdeterminowanie ustroju państwa. Wyróżniamy uwarunkowania:

Ustrojowo-systemowe:

• Ustrój polityczno-społeczny

• Struktury państwowo-administracyjne i społeczne

• Rozwiązania instytucjonalno-systemowe w gospodarce

Uwarunkowania zewnętrzne:

• Otoczenie międzynarodowe - ma ogromny wpływ na możliwości i ograniczenia polityki ekonomicznej. Położenie geograficzne wpływa na sytuację geopolityczną, a tym samym na możliwości współpracy z innymi krajami.

• Przynależność do określonych ugrupowań militarnych - wiąże się to z przyjęciem określonych zobowiązań.

• Międzynarodowa sytuacja gospodarcza

• Restrykcje importowo - eksportowe

• Warunki wymiany (terms of trade)

• Zadłużenie wobec zagranicy oraz wynikające z nich warunki regulowania tychże zobowiązań

• Stan i struktura zagospodarowania regionów przygranicznych krajów sąsiednich

Uwarunkowania wewnętrzne:

• Stan i struktura zasobów:
  A. naturalne - jego znaczenie stale wzrasta, co wiąże się z podejmowaniem działań w kierunku jego ochroną
  B. ludzkie - w tej grupie podstawowe znaczenie ma liczba i struktura ludności kraju
  C. materialne - wyposażenie kraju w majątek trwały

• zagospodarowanie przestrzenne kraju i regionów

• stosunki narodowościowe

• układ sił politycznych w kraju

• stosunek społeczeństwa do władzy

2. Podstawowe cechy gospodarki rynkowej

Gospodarka rynkowa to gospodarka, w której zasadniczym regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie działający rynek, mechanizm rynkowy.

Gospodarka rynkowa zwana również systemem wolnej przedsiębiorczości, nie jest uzależniona od tradycji czy planu centralnego, lecz bezpośrednio od woli konsumentów. Jej podstawowe cechy to:

• Przedsiębiorczość

Każdy członek społeczeństwa może podjąć dowolną działalność gospodarczą, jedynym warunkiem jest jej zgodność z prawem. Prawo zapewnia też równość dostępu do rynku wszystkim przedsiębiorcom, nie mają oni także ograniczeń w wyborze lub zmianie profilu działalności. Przedsiębiorca w swoich decyzjach ekonomicznych kieruje się głównie chęcią osiągnięcia możliwie najwyższego zysku, czyli produkuje dobra i usługi przynoszące jak największe przychody, starając się przy tym ponosić jak najmniejsze koszty. Gospodarka rynkowa przekształca ludzkie dążenie do bogacenia się w zdobywanie wielu umiejętności produkcyjnych i usługowych. Mechanizm działania gospodarki rynkowej polega na tym, że jeśli ktoś zgłasza potrzebę posiadania jakiegoś dobra lub korzystania z jakiejś usługi, to niemal natychmiast znajduje się przedsiębiorca gotów to dobro bądź usługę dostarczyć na rynek.

• Własność prywatna

Podstawową formą własności w gospodarce rynkowej jest własność prywatna. Prawo gwarantuje wszystkim obywatelom równą ochronę ich własności. Właściciel ma prawo do swobodnego dysponowania należącą do niego rzeczą i do czerpania korzyści z jej posiadania. Fakt, że zasoby przedsiębiorstw są prywatną własnością, wyzwala w ich właścicielach dążenie do jak najlepszego gospodarowania. Gospodarka centralnie planowana, oparta na własności państwowej, była nieefektywna, a często wręcz prowadziła do marnotrawienia majątku. Wszyscy przedsiębiorcy działający w gospodarce rynkowej dostarczają swoje produkty na rynek. Tam konsumenci mogą porównać ofertę różnych producentów i zdecydować, które produkty zakupią.

• Konkurencja

Przedsiębiorcy dostarczający dobra lub usługi na rynek dbają, by były one jak najbardziej atrakcyjne dla konsumenta. Wytwórcy produktów często wybieranych przez konsumentów osiągają zyski, w przeciwieństwie do producentów, których towary nie znajdują nabywców. Problemem przedsiębiorcy działającego w gospodarce rynkowej nie jest zaopatrzenie w surowce czy maszyny, jak w systemie nakazowym, lecz sprzedanie wyrobów. Rynkiem kieruje konsument: to on decyduje, jaką ilość i jaki asortyment produktów nabyć.

Obserwujemy na rynku dwa rodzaje konkurencji: cenową i pozacenową. Konkurując o nabywcę cenami, producenci starają się je obniżać, jednak nie mogą tego robić w nieskończoność, ponieważ w pewnym momencie zaczną ponosić straty. Dlatego częściej wykorzystywana jest konkurencja pozacenową polegająca na tym, że dostarczane na rynek produkty różnią się jakością, wyglądem, opakowaniem, są inaczej reklamowane.

• Uwolniony system cen - cena kształtowana jest w wyniku gry rynkowej popytu z podażą

Ceny rynkowe stanowią efekt dostosowania ilości dostarczonego na rynek produktu do wielkości zapotrzebowania na ten produkt.

Pozostałe cechy gospodarki rynkowej to:

• Dążenie większości firm prywatnych do maksymalizacji zysku

• Dominacja kapitalistycznej własności akcyjnej

• Duże różnice w poziomie dochodów i majątku

• Liberalne uwarunkowania prawne dotyczące obrotów handlowych z zagranicy

• Rozwój rynku papierów wartościowych

• Samoczynne ustalanie stanów równowagi w gospodarce

• Stosowanie na szeroką skalę rachunku ekonomicznego przez przedsiębiorstwa

• Wprowadzanie na szeroką skalę innowacji technologicznych i organizacyjnych

• Transakcje dokonywane są na podstawie umów, czyli gospodarka rynkowa ma charakter umowny

3. Rola państwa w gospodarce.

Najbardziej typowe przejawy roli państwa w gospodarce to:
- rola legislacyjna, czyli tworzenie prawa obowiązującego podmioty gospodarcze oraz regulującego obowiązujące między nimi zasady współdziałania i konkurencji. Przejawem roli legislacyjnej jest również stworzenie sprawnych instytucji zapewniających przestrzeganie prawa (sądy, policja, administracja);
- rola regulacyjna, czyli wpływ na otoczenie ekonomiczne, w którym działają podmioty gospodarcze. Rolę tę państwo wypełnia poprzez prowadzoną przez siebie politykę gospodarczą: pieniężną, fiskalną, oraz strukturalną;
- rola dostarczyciela dóbr publicznych. Dobra publiczne to takie, które państwo może dostarczyć skuteczniej niż sektor prywatny, a które służą zaspokojeniu potrzeb społeczeństwa;
- rola redystrybucyjna, czyli zmiana struktury dochodów, skierowana w stronę ochrony grup słabszych ekonomicznie w celu zwalczania ubóstwa. Role tę państwo wypełnia poprzez politykę podatkową, politykę transferów pieniężnych kierowanych do gospodarstw domowych oraz politykę świadczeń dostarczanych gospodarstwom domowym nieodpłatnie, lub poniżej cen rynkowych (jest to więc redystrybucja dochodów, będąca elementem systemu państwa opiekuńczego);
- rola właścicielska, czyli państwowa własność części przedsiębiorstw funkcjonujących na rynku (przedsiębiorstw państwowych).
Część tych zjawisk musi występować w normalnej gospodarce, część wcale nie musi. W roli legislacyjnej nikt państwa nie zastąpi, bo tylko państwo może stanowić prawo i egzekwować jego przestrzeganie. Podobnie rzecz się ma z rolą regulacyjną, choć z niektórych polityk gospodarczych można świadomie zrezygnować (np. rezygnując z własnej waluty - tak postąpiła Panama, wprowadzając dolara amerykańskiego, a także kraje strefy euro, rezygnując ze swoich walut narodowych i narodowej polityki pieniężnej). Rola dostarczyciela dóbr publicznych może być bardziej lub mniej rozwinięta, w zależności od tego co uważamy za takie dobra - np. w Polsce opiekę medyczną uważa się za dobro publiczne, a w USA za dobro prywatne.

Z roli redystrybucyjnej teoretycznie można w ogóle zrezygnować (w bardzo ograniczonym zakresie stosowana jest np. w Ameryce Łacińskiej) - jednak ceną za to byłyby ogromne nierówności społeczne, prawdopodobnie nie do zaakceptowania we współczesnej Europie.
Wreszcie rola właścicielska może być stosowana w bardzo różnym zakresie, zależnie od panującego systemu ekonomicznego: państwo komunistyczne było właścicielem większości majątku produkcyjnego, państwo o gospodarce rynkowej zazwyczaj stara się ograniczyć swój udział do niezbędnego minimum, zdając sobie sprawę z większej efektywności własności prywatnej, w stosunku do publicznej. Jednak decyzja, gdzie znajduje się to minimum, jest często bardzo trudna. W USA państwo nie sprawuje niemal żadnych funkcji właścicielskich w stosunku do podmiotów gospodarczych (wyjątki stanowią jednak takie instytucje jak np. poczta). Z kolei np. w Austrii państwo jest nadal posiadaczem kolei, większości energetyki, wielkich banków i przedsiębiorstw przemysłowych.

4.Istota społecznej gospodarki rynkowej.

Społeczna gospodarka rynkowa - gospodarka ta została ukształtowana w RFN, akcentuje istotną rolę ustawodawstwa w charakterze społeczeństwa tworzącego porządek gospodarczy, zapewniającego też określony poziom świadczeń i pokój społeczny między głównymi stronami konfliktów społecznych tzn. pracownikami, pracodawcami i państwem.

Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej bazuje na założeniu, iż możliwa jest synteza wolności działania prywatnych podmiotów gospodarczych na rynku i realizacji celów sprawiedliwości społecznej. Zakłada się, że powinno to zostać osiągnięte przez oddziaływanie dwóch głównych czynników:
* porządku (ładu) konkurencyjnego, wymuszającego wysoką efektywność gospodarowania oraz prawidło działającej koncentracji władzy gospodarczej w nielicznych podmiotach gospodarczych.
* wzrostu zatrudnienia oraz dochodów z pracy, a zatem tego, co L. Erhard określił "dobrobytem dla wszystkich".

Docelowym modelem dokonywanych przekształceń w Polsce powinna być społeczna gospodarka rynkowa.
"Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności, dialogu współpracy partnerów społecznych, solidarności stanowi podstawę ustroju Rzeczypospolitej Polskiej." art. 20 konstytucji RP

5. Uwarunkowania wzrostu i rozwoju gospodarczego

Wzrost gospodarczy to powiększanie się z okresu na okres podstawowych wielkości gospodarczych takich jak produkcja, ceny, dochód czy konsumpcja.

Pojęcie wzrostu dotyczy więc z jednej strony zależności ilościowych w procesie powiększania się efektów i nakładów, z drugiej zaś zależności społecznych utrzymujących cały układ w ruchu (ten układ to mechanizm wzrostu gospodarczego). Na ten drugi aspekt składa się zatem struktura funkcjonalna i układ interesów społecznych.

Rozwój gospodarczy jest pojęciem szerszym od wzrostu gospodarczego. Obejmuje on, bowiem obok zmian o charakterze ilościowym również zmiany o charakterze jakościowym (przemiany zachodzące w długim okresie w rzeczowej, własnościowej i instytucjonalnej strukturze gospodarki).

Proces rozwoju gospodarczego oznacza długofalowe zmiany potencjału wytwórczego gospodarki: techniki, struktury produkcji i konsumpcji, stosunków społeczno-ekonomicznych oraz systemu funkcjonowania gospodarki. Dotyczy również zmian w układzie instytucjonalnym gospodarki. Obejmuje sferę realną i regulacji.

Uwarunkowania wzrostu i rozwoju gospodarczego można podzielić na dwie grupy:

• Czynniki ekstensywne - czyli o charakterze ilościowym, powodują wzrost produkcji przez wzrost nakładów, efektywność jest ciągle stała

• praca

• zasoby naturalne (surowce)

• kapitał (nakłady środków trwałych)

• Czynniki intensywne - czyli o charakterze jakościowym, które powodują wzrost efektywności

• kapitał ludzki i kwalifikacje pracowników

• nauka, postęp techniczny oraz technika

• stosunki własności

• rozwój specjalizacji i form kooperacji

• system motywacji

• przekształcenia struktury gospodarczej

• system kierowania i organizacji

Kryterium podziału na te czynniki to relacja między nakładem czynników, a uzyskiwanymi efektami. Je żeli ta relacja jest stała to oznacza, że zastosowane są czynniki ekstensywne. Wzrost gospodarczy osiągany wskutek oddziaływania tych czynników poszerza bazę produkcyjną gospodarki, lecz nie wywołuje zmian jakościowych w technologii czy organizacji pracy. Czynniki intensywne natomiast wpływają na wzrost produktywności kapitału i wydajności pracy.

Inne kryterium podziału czynników wzrostu i rozwoju gospodarczego to podział na czynniki bezpośrednie i pośrednie:

• bezpośrednie czynniki wzrostu - związane z PRACĄ

1. wielkośc zasobów pracy i stopień ich wykorzystania

2. wydajność pracy

3. intensywność pracy

pośrednie czynniki wzrostu - związane z KAPITAŁEM

1. zasoby kapitałowe i ich struktura

2. relacje kapitałowe, czyli technika, intensywność kapitałowa pracy, technologia, organizacja, techniczne uzbrojenie pracy.

Ostatni podział uwarunkowań wzrostu gospodarczego dotyczy relacji popytu i podaży:

• podażowe czynniki wzrostu - oddziaływują zazwyczaj w długim okresie

1. zasoby siły roboczej

2. zasoby kapitałowe

3. zasoby naturalne

4. technologia

popytowe czynniki wzrostu - oddziaływują zazwyczaj w krótkim okresie, jest to ogół warunków związanych z popytem wpływających na stopień wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki

1. działalność inwestycyjna

2. rządowe wydatki inwestycyjne

3. rozszerzenie zatrudnienia

4. odpowiednia polityka gospodarcza państwa

5. wymiana międzynarodowa

6. zwiększone wydatki fiskalne państwa.

7. Pojęcie i funkcje polityki fiskalno - budżetowej

Polityka fiskalno - budżetowa obejmuje wszystkie posunięcia rządu w sferze wpływów i wydatków budżetowych w celu uzyskania kontroli i oddziaływania na poziom aktywności gospodarczej rządu. Zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań, które stają przed państwem.

Funkcje polityki fiskalno-budżetowej:

a) alokacyjna - kształtowanie podziału czynników wytwórczych między sektor prywatny (pośrednio przez korygowanie cen, dotacji i podatków) i publiczny (bezpośrednio przez przekazanie funduszy na konkretne działania) i ich dalsza alokacja wewnątrz tych sektorów.
b) redystrybucyjna - oddziaływanie państwa na ostateczny podział dochodów indywidualnych poprzez :
- bezpośrednią redystrybucję dochodów pieniężnych ( podatki i transfery socjalne)
- bezpłatne -(lub płatne częściowo) zaspakajanie określonych potrzeb w ramach usług społecznych (oświata, służba zdrowia)
- oddziaływanie na warunki, w jakich kształtuje się pierwotna dystrybucja dochodów (np szkolenia zawodowe)
c) stabilizacyjna - wykorzystanie budżetu do osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych (niskiej inflacji, zrównoważonego tempa rozwoju gospodarczego, stabilności bilansu płatniczego, wysokiego zatrudnienia) poprzez:
- deficyt lub nadwyżkę budżetową
- podatki
- dług publiczny.

Rodzaje polityki budżetowej:
- pasywna - opiera się na tzw. automatycznych stabilizatorach koniunktury (ASK). Są to wydatki i przychody rządowe, które podczas recesji lub rozkwitu gosp prowadzą do zmian w budżecie państwa (podatki PIT i CIT, podatki pośrednie, zasiłki dla bezrobotnych i inne świadczenia społeczne, programy stabilizacji dochodów w rolnictwie - subwencje, ceny gwarantowane).
- aktywna - rząd stosuje wybrane środki w celu przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom, stabilizacji cen czy ograniczenia bezrobocia. Polityka ta wymaga zmian legislacyjnych w programach budżetowych.

Przykłady:

• zmiany stawek, struktury wydatków

• zmiany wydatków rządowych, np. na roboty publiczne

• ogólne rozszerzenie lub ograniczenie roli państwa w procesach gospodarczych

Rodzaje polityki fiskalnej w zależności od jej charakteru:

• Polityka restrykcyjna (twarda), której celem jest zmniejszanie podaży pieniądza poprzez podwyższanie stopy dyskontowej, podwyższenie poziomu rezerw obowiązkowych oraz sprzedaż na otwartym rynku - jest to polityka antyinflacyjna.

• Polityka ekspansywna (miękka), której celem jest zwiększanie podaży pieniądza poprzez obniżanie stopy dyskontowej, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych, zakupy na otwartym rynku.

8. Budżet państwa

Budżet państwa jest najwyższej rangi planem finansowym polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej, uwzględniającym planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy. Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi strefy budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych.

• Dochody

Uchwalona przez Sejm w grudniu ubiegłego roku ustawa budżetowa przewiduje, że dochody będą równe sumie 249 miliardów złotych. Wpływy podatkowe wyniosą 223,2 mld zł z czego VAT - 106,2 mld, akcyza - 53 mld, podatek hazardowy - 1,5 mld, CIT - 26,3 mld oraz PIT - 36 mld. Dochody niepodatkowe mają wynieść 22,4 mld z czego wpływy z cła - 1,8 mld. Przypomnijmy również, że po raz pierwszy od tego roku, wyłączono środki europejskie z ustawy budżetowej do oddzielnego dokumentu - budżetu środków europejskich. Niestety utrudni to kontrolę całego budżetu, gdyż złamana zostaje zasada jedności formalnej budżetu. Nowy dokument przewiduje również 14,5 miliarda nowego deficytu, który udało się wypchnąć poza ustawę budżetową.

• Wydatki

Wydatki w 2010 roku mają wynieść 301,2 miliarda złotych. Kwota ta zostanie wykorzystana między innymi na obsługę długu krajowego (26,6 mld), obsługę zadłużenia zagranicznego (8,3 mld), rozliczenia z budżetem UE (14,1 mld), dotacje do Funduszu Emerytalno-Rentowego (15,5 mld), dotacje do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (37,9 mld) oraz subwencja dla jednostek samorządu terytorialnego (47,2 mld). W porównaniu do poprzedniego roku, rośnie niemal każda kategoria wydatków sztywnych. Najwięcej, bo aż o 7,4 mld zł wzrośnie dotacja dla FUS.

Funkcje budżetu państwa:

1.Funkcje ekonomiczne

• redystrybucyjna - budżet państwa, przejmując podatki, cła i inne opłaty od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych dokonuje ich rozdziału pomiędzy inne podmioty, zarówno w wyniku transferów nieodpłatnych (renty, emerytury, pomoc publiczna, nieoprocentowane kredyty) jak i przez zakup dóbr i usług na rynku.

• skarbowa - budżet przejmuje podatki, cła i inne opłaty

• alokacyjna - budżet służy rozmieszczeniu dóbr i usług w gospodarce, przez finansowanie inwestycji publicznych

• bodźcowa (stymulacyjna)- przez redystrybucję dochodu budżet (zwłaszcza zakupy dóbr i usług, ale także dotacje i subwencje) stymuluje działalność podmiotów gospodarczych, podaż, popyt i ceny

• fiskalna

• dystrybucyjna(rozdzielcza)

• stabilizacyjna - niwelowanie wahań koniunktury.

2. Funkcje polityczne

• planowości - budżet jest planem finansowym państwa, do którego wykonania zobowiązana jest administracja

• kontrolna - umożliwienie kontroli nad władzą wykonawczą co do prawidłowego wykonywania budżetu

• polityczna - umożliwienie kontroli władzy wykonawczej przez ustawodawczą, gdyż budżet uchwalany jest w formie ustawy

Zasady budżetowe:

• zasada zupełności budżetu - polega na zestawieniu w budżecie wszystkich a nie tylko wybranych dochodów i wydatków państwa.

• zasada jedności - oznacza, że istnieje tylko jeden dokument na całość dochodów i wydatków państwa (jedno zestawienie zwane budżetem). W ramach tej zasady rozróżnia się jedność formalną i materialną. Jedność formalna osiągana jest poprzez budowę zbiorczego budżetu państwa, obejmującego budżet władz centralnych i terenowych, co powinno zapewnić lepszą kontrolę i większą przejrzystość wydatków budżetowych. Jedność materialna natomiast głosi, że dochody tworzące fundusz budżetowy mają przeznaczenie ogólne, tzn. nie są z góry związane z określonymi celami finansowanymi z budżetu.

• zasada jawności - polega na tym, że społeczeństwo (obywatele) są zaznajomieni z budżetem jego treścią sposobem uchwalania oraz ze sprawowaniem nad nim kontroli. W praktyce oznacza to raczej prezentowanie dochodów i wydatków organom przedstawicielskim, różnym ciałom i organizacjom społecznym.

• zasada realności - postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetowych.

• zasada szczególności - oznacza, że w budżecie muszą być zawarte cele szczegółowe konkretne, a nie określone w sposób ogólny.

• zasada równowagi - jest to dążenie do tego, aby dochody były równe wydatkom, co w praktyce nie jest jednak nigdy osiągane (zawsze występuje nadwyżka lub deficyt budżetowy), a w każdym wypadku idealne zrównoważenie dochodów i wydatków jest stanem wyjątkowym; poprzestaje się tu więc na postulacie, że nadwyżka budżetowa wypracowana podczas okresu wysokiej koniunktury powinna służyć pokryciu deficytu podczas recesji; ta zasada jest nazywana Złotą Zasadą Budżetową.

• zasada jasności - (przejrzystości) polega na takiej konstrukcji budżetu i na takim ujęciu dochodów i wydatków, który umożliwia prawidłowe planowanie i łatwość oceny przez parlament i opinie publiczną; służy temu klasyfikacja dochodów i wydatków (działy, paragrafy).

• zasady charakterystyczne dla zarządzania finansami przedsiębiorstwa- przy konstruowaniu budżetu należy dążyć do oszczędności, efektywności, elastyczności itp.

9. Cele polityki pieniężnej.

Polityka pieniężna - jest jednym z elementów polityki gospodarczej, której celem jest wpływanie, kształtowanie i porządkowanie określonych działań podmiotów gospodarczych w pewnym zakresie lub na określonym obszarze geograficznym.
Polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej.
Działalność banku centralnego prowadzoną w imieniu państwa, a polegająca na wyborze pieniężnych celów makroekonomicznych i ich realizacji przez regulowanie podaży pieniądza i popytu na pieniądz, za pomocą wykorzystania wybranych instrumentów ekonomicznych i administracyjnych nazywamy - polityką pieniężną.

Cele polityki pieniężnej dzielimy na:

1. Cele strategiczne polityki pieniężnej

To cele ogólne odnoszące się do gospodarki jako całości. Może to być utrzymywanie wysokiej koniunktury i zatrudnienia, czy też walka z inflacją lub deflacją. Wybór samego celu pozostaje w ścisłym związku z przyjętą koncepcją roli pieniądza oraz banku centralnego. Ogniwem pośrednim między zmianą podaży pieniądza a zmianą popytu globalnego jest stopa procentowa.

2. Cele pośrednie polityki pieniężnej

• Poziom stopy procentowej - bank centralny wpływa na ogół stóp weksle i udzielając kredytów pod zastaw płynnych papierów wartościowych.

• Podaż pieniądza - wybór tego celu pozostaje w ścisłym związku z narastaniem monetarystycznej, ponieważ to właśnie monetaryści uważają, że stabilizacja podaży pieniądza oznacza stabilizację gospodarki zarówno od strony popytu globalnego, jak i podaży globalnej.

1. Cele operacyjne polityki pieniężnej

Przestrzeganie reguł i zasad w czasie realizacji celów pośrednich wymaga od banku centralnego wypełnienia szczegółowych celów operacyjnych. Są to przede wszystkim:

• Prawidłowa wysokość bazy monetarnej

• Odpowiedni poziom stopy procentowej rynku pieniężnego

10. Bank centralny i jego rola w gospodarce.

Bank centralny - bank państwa i banków komercyjnych.

- Instytucja odpowiedzialna za politykę pieniężną.

- Odpowiada za ustalanie poziomu stóp procentowych.

- Wpływa na wielkość podaży pieniądza

- Bank emisyjny, bank banków i bank państwa

Zadania BC:

- prowadzi obsługę bankową budżetu państwa,

- prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych

- realizuje zlecenia płatnicze rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych.

W Polsce bankiem centralnym jest NBP

Do głównych zadań NBP należą :
- czuwanie nad realizacją uchwalonej przez sejm polityki pieniężnej,
- emitowanie pieniądza,
- ustalanie, w porozumieniu z Ministrem Finansów, wzorów nominałów banknotów i monet oraz zasad i trybu wymiany znaków pieniężnych,
- wykonywanie obsługi bankowej budżetu państwa,
- ustalanie form, trybu i zasad udzielania kredytu refinansowego bankom oraz udzielanie tego kredytu,
- określanie wysokości oraz gromadzenie rezerw obowiązkowych innych banków,
- sporządzanie planu kredytowego i opracowanie założeń polityki pieniężno-kredytowej państwa, a po uzyskaniu opinii Rady ministrów, przedstawienie go Sejmowi,
- współdziałanie z Ministrem Finansów w opracowywaniu planu bilansu płatniczego,

Narodowy Bank Polski (NBP) jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Wypełnia zadania określone w Konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo bankowe. Wymienione akty prawne gwarantują niezależność NBP od innych organów państwa.

NBP pełni trzy podstawowe funkcje: banku emisyjnego, banku banków oraz centralnego banku państwa.

Organami Narodowego Banku Polskiego są: prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz zarząd NBP.

Podstawowym zadaniem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Strategią Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5 proc. z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy.

Do głównych obszarów działalności NBP należą:

• prowadzenie polityki pieniężnej,

• działalność emisyjna,

• rozwój systemu płatniczego,

• zarządzanie rezerwami dewizowymi Polski,

• obsługa Skarbu Państwa,

• działalność edukacyjna i informacyjna.

11. Rola polityki cenowo-dochodowej w gospodarce:

(Polityka dochodowa jako jeden z elementów polityki ekonomicznej, stanowi całokształt przedsięwzięć mających na celu wpływ na podział dochodów.

Polityka dochodowa to zespół różnorodnych działań polityki ekonomicznej i narzędzi wykorzystywanych przez rząd, które wywierają bezpośredni wpływ na płace i ceny.

Polityka dochodowa sprzyja podnoszeniu efektywności gospodarowania przez prawidłowo konstruowane systemy płac, które spełniają szereg ważnych funkcji.)-to tak wstępnie do konwersacji z prof.!

*Politykę dochodową wiąże się z polityką cen, gdyż:
wzrost cen powoduje, że pracownicy żądają podwyżek płac, a pracodawcy podejmują działania zmierzające do powiększenia zysku
wzrost płac powoduje wzrost kosztów, co prowadzi do wzrostu cen

Większość ekonomistów uważa, że ważnym celem polityki dochodowo-cenowej jest przeciwdziałanie inflacji (hamować wzrost cen przez odpowiednie hamowanie wzrostu płac pieniężnych (podatek od ponad normatywnych wzrostów wynagrodzeń; przekonywanie związków zawodowych, aby wzrost płac nie przekraczał wzrostu cen, lecz dokonywał się dzięki wydajności pracy) ). Często łączy się ten cel z warunkami ograniczającymi, takimi jak utrzymanie popytu globalnego (W.J. Baumol, A.S. Blinder) albo pełnego zatrudnienia.
Polityka dochodowa podejmuje wówczas zadanie zmniejszenia inflacji szkodzącej wzrostowi i wpływanie na wzajemne proporcje dochodów nominalnych, czyli płac i zysków.


12. ISTOTA I PRZYCZYNY INFLACJI

Inflacja oznacza trwały wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce w danym czasie, któremu zazwyczaj towarzyszy spadek siły nabywczej pieniądza (spadek realnej wartości pieniądza).

W zależności od tego jak szybko rosną ceny wyróżniamy inflację:
- pełzającą (3-5% rocznie)
- kroczącą (5-10% rocznie)
- galopującą (10-50% rocznie)
- hiperinflacja (od 50% rocznie)
W roku 1989 inflacja w Polsce osiągnęła w stosunku rocznym poziom 640%.





Przyczyny inflacji:

- nadmierna podaż pieniądza.
- polityka pieniężna - wadliwa, kredytowa, budżetowa,
- nadmierne inwestowanie,

- konieczność finansowania deficytu budżetowego

- nadmierna emisja pieniędzy
- dewaluacja waluty krajowej,
- wzrost cen surowców, paliw na rynkach krajowych,
- wadliwy system finansowy.


Skutki inflacji:

Społeczno-ekonomiczne skutki inflacji.
Jest to zjawisko negatywne, a jej skutki zależą od tego czy jest ona zjawiskiem pożądanym przez podmiot gospodarczy czy niepożądanym. Jeśli jest oczekiwana to wiele skutków negatywnych daje się ograniczyć.
Negatywne skutki społeczno-ekonomiczne inflacji:
- komplikuje rachunek ekonomiczny -w cenach zawarte są informacje, relacje między cenami, rentowność, wskaźnik kosztów, które są zafałszowane przez inflację. Na skutek inflacji informacje przekazywane przez rynek są fałszywe. Podmiotom gospodarczym trudno podejmować decyzje lub podejmują złe decyzje.
- inflacja osłabia skłonność ludzi do oszczędzania, co na dłuższą metę osłabia możliwości wzrostu gospodarczego. Ludzie wówczas zamieniają pieniądze na dobra materialne.
- inflacja powoduje redystrybucję dochodów w gospodarce. Redystrybucja ta w odczuciu społecznym jest niesprawiedliwa i szkodliwa, gdyż tracą na niej grupy ludności, które otrzymują stałe dochody, grupy dysponujące mniejszą siłą przetargową -emeryci, pracownicy sfery budżetowej. Istnieje możliwość obrony przed przypadkowością i niekontrolowaną redystrybucją dochodów, która polega na indeksacji dochodów, co oznacza automatyczne uwzględnianie wzrostu kosztów utrzymania wysokości wypłacanych dochodów. To utrwala inflację zamiast ją ograniczać.
- na inflacji tracą wierzyciele, a zyskują dłużnicy (dotyczy to oprocentowania stałego). Obroną banków jest oprocentowanie zmienne, które rośnie w ślad za postępującą inflacją..





13. Struktura obrotów handlowych z zagranicą.

1. Struktura towarowa:

1. ze względu na masę towaru:
   - surowce mineralne - głównie ropa naftowa, rudy żelaza, miedzi, węgiel kamienny, gaz ziemny, rudy cyny i boksyty;
   - zboża - głównie pszenica;
   - rolnicze surowce przemysłowe - przede wszystkim bawełna;
   - używki i owoce - cytrusy, banany, kawa, herbata.

2. Ze względu na wartości (w cenach bieżących)

-wyroby przemysłowe - ok. 70% ogólnej wartości obrotów, choć stanowią tylko ok. 10% masy towarów znajdujących się w obrocie.

2. Geograficzna struktura eksportu i importu towarów zależy od rozmieszczenia surowców i upraw oraz od poziomu rozwoju gospodarczego państw.

- Państwa wysoko rozwinięte - dostarczają na rynek światowy większości artykułów przemysłowych, ponad połowę wyrobów rolno-spożywczych oraz dużych ilości surowców (Kanada, Australia). Importują surowce mineralne, głównie paliwa, oraz artykuły żywnościowe (używki, owoce) i produkty przemysłu elektromaszynowego. Państwa wysoko rozwinięte dominują w handlu międzynarodowym - 70% światowych obrotów.

- „Azjatyckie tygrysy” - eksport obejmuje przede wszystkim artykuły elektroniki użytkowej, samochody, statki i wyroby przemysłu lekkiego. Udział „azjatyckich tygrysów” w światowym handlu systematycznie rośnie i wynosi obecnie ok. 10% globalnych obrotów.

- Kraje Europy Środkowo-Wschodniej - eksportują głównie surowce i półprodukty oraz maszyny i urządzenia, importują produkty przemysłu high- -tech. Udział tej grupy krajów w obrotach handlowych świata wynosi obecnie ok. 5%.

- Kraje rozwijające się - w eksporcie przeważają surowce mineralne i paliwa, import

natomiast jest podobny do struktury eksportu państw wysoko rozwiniętych. W handlu międzynarodowym największą rolę odgrywają kraje naftowe. Kraje rozwijające się są eksporterami używek (kawy, herbaty) i owoców południowych (państwa położone nad Morzem Karaibskim, Zatoką Gwinejską i w Oceanii tzw. republiki bananowe). Ostatnio wzrosło znaczenie tych krajów w światowym eksporcie artykułów przemysłu lekkiego (Indie, Turcja, Pakistan, Tajlandia) i płodów rolnych (państwa Ameryki Południowej). Udział krajów rozwijających się w obrotach światowych wynosi około 20%.

Struktura obrotów zagranicznych Polski:

Kraje Unii Europejskiej stanowią główny rynek zbytu dla polskiego eksportu (ok. 69% eksportu ogółem) i równocześnie główny rynek zaopatrzeniowy dla polskiej gospodarki(62% importu ogółem), zwłaszcza w zakresie dóbr inwestycyjnych i zaopatrzeniowych.
Drugim co do ważności kierunkiem polskiego eksportu są rynki krajów Europy Środkowo-Wschodniej. W 2002 r. przypadało na nie 19% eksportu ogółem, z tego około 9% do krajów CEFTA, a 10% do krajów byłego ZSRR. Największy udział w eksporcie do krajów byłego ZSRR (31% w 2002 r.) oraz najwyższy wzrost eksportu (26% w 2002 r.) odnotowano w obrotach handlowych z Rosją.

14. Polityka kursu walutowego i bilans płatniczy.

Polityka kursu walutowego to jedno z narzędzi polityki ekonomicznej państwa, przy pomocy którego można skutecznie oddziaływać na obroty z zagranicą. Celem tej polityki jest ustalenie optymalnego poziomu kursu walutowego (zrównanie popytu i podaży waluty) z punktu widzenia potrzeb gospodarki wewnętrznej i bilansu płatniczego. Niższy poziom kursu walutowego prowadzi do deficytu w bilansie płatniczym i odpływu rezerw dewizowych, natomiast kurs wyższy doprowadza do utraty konkurencyjności gospodarki i spekulacyjnego napływu dewiz do danego kraju.

Wyróżniamy:

1. Polityka kursu płynnego - czy, inaczej mówiąc, elastycznego lub zmiennego - w swojej czystej postaci oznacza zniesienie przez państwo formalnych granic wahań kursu walutowego i jednocześnie oddziaływanie na ten kurs przez państwo tak, aby w każdym momencie był on możliwie najbliżej swego optymalnego poziomu.

U podstaw tej polityki leży dążenie państwa do wykorzystania kursu jako mechanizmu samoczynnie przywracającego, w takiej czy innej mierze, równowagę bilansu płatniczego.

Wyróżniamy dwa rodzaje polityki płynnego kursy walutowego:

• czysta (pure float), polegająca na tym, że bank rezygnuje z jakiejkolwiek obecności na rynku walutowym, co umożliwia swobodne kształtowanie się kursu walutowego

• zarządzanie kursem (managed float), polegające na tym że bank centralny może podjąć działania na rynku walutowym w celu sprowadzenia kursu do poziomu „lepszego” z jego punktu widzenia. Często tego typu interwencje wychodzą na jaw dopiero po fakcie.

2.Polityka kursu sztywnego - Bank centralny zobowiązuje się do utrzymania kursu walutowego na stałym poziomie. Możliwy jest też wariant z przedziałem dopuszczalnych wahań, jednak szerokość tego przedziału jest zwykle węższa niż w przypadku strategii mieszanej. Bank może stosunkowo łatwo i szybko zmienić swą decyzję, nawet z dnia na dzień ustalając nowy poziom stałego kursu lub przejście na kurs płynny. Wszelkie jego działania koncertują się na utrzymaniu stabilności kursu kosztem kształtowania się innych zmiennych ekonomicznych np. inflacji. Jednym z motywów obrania takiej strategii jest dążenie do obniżenia i ustabilizowania inflacji, jednak w dłuższym okresie może to przynieść odmienne efekty.

Główne zadania polityki kursów walutowych to ustalanie następujących kwestii:

• reguły kształtowania poziomu kursu

• kurs równowagi płatniczej zapewnia równowagę popytu i podaży walut

• kurs niższy prowadzi do deficytu w bilansie płatniczym i odpływu rezerw dewizowych

• kurs wyższy prowadzi do utraty konkurencyjności gospodarki i spekulacyjnego napływu dewiz do kraju

• zmienność kursu

• kurs stały

• kurs płynny

• jednolitość kursu

• podstawa racjonalnej polityki kursowej dla wszystkich operacji finansowych ujmowanych w bilansie płatniczym.

• zakres ograniczeń nałożonych na transakcje walutowo-dewizowe

Bilans płatniczy jest to usystematyzowane zestawienie wartości wszystkich transakcji ekonomicznych dokonanych w danym okresie między krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi. Zależności od czasu, jaki obejmują, mogą być roczne, półroczne lub kwartalne bilanse płatnicze. Mogą również dotyczyć pewnego wyznaczonego obszaru.

Bilans płatniczy informuje o relacjach gospodarki krajowej z zagranicą, służy do oceny sytuacji gospodarczej oraz do określania polityki ekonomicznej. Wyraża bezpośrednio strukturę oraz poziom obrotów płatniczych z zagranicą. Ukazuje rodzaj powiązań kraju z gospodarką światową oraz stopień otwarcia gospodarki.

15. Procesy integracyjne na świecie

16. Zatrudnienie w gospodarce

Niewiele krajów o gospodarce rynkowej, w tym Polska, jest w stanie zapewnić

pracę swoim obywatelom, pragnącym ją podjąć. Zależy to w dużej mierze

od podaży pracy i od popytu na określony jej rodzaj.

Źródłem podaży pracy jest ogół osób fizycznych skłonnych do podejmowania

oraz świadczenia pracy na rzecz innych podmiotów rynku. O potencjalnej

wielkości podaży pracy decyduje liczba ludności w wieku produkcyjnym, chociaż

niecałe zasoby pracy, tj. liczba ludności w wieku produkcyjnym, przekształcają

się w podaż pracy. Podaż pracy jest tworzona przez liczbę osób fizycznych

w wieku produkcyjnym, które wyrażają zamiar podjęcia pracy. Nie wszystkie

spośród tych osób urzeczywistniają swoje zamierzenia, znajdując odpowiednie

zatrudnienie1.

Podaż pracy w pojedynczej gałęzi zależy od płacy, jaką uzyskują zatrudnieni

w niej pracownicy, w porównaniu do płac w innych gałęziach, oferowanych

pracownikom o podobnych kwalifikacjach. Różne miejsca pracy mają jednakże

odmienną charakterystykę, która nie znajduje odbicia w wartościach pieniężnych.

Różnicowanie płac zapewniające równowagę jest pieniężną rekompensatą

za różnicę w pozapieniężnych cechach tego samego zajęcia w różnych gałęziach

gospodarki, co powoduje, że pracownicy o określonych kwalifikacjach

nie są motywowani do przenoszenia się do innych gałęzi. Praca przykra czy

niebezpieczna powinna być opłacana wyżej od średniej krajowej, właściwej dla

danego poziomu kwalifikacji. Globalne przychody pieniężne i niepieniężne dla

różnych gałęzi zostaną wówczas wyrównane i pracownicy o danych kwalifikacjach

nie będą pobudzani do zmiany miejsca pracy. W sytuacji, gdy krzywa

podaży nie jest doskonale elastyczna, aby zwiększyć zatrudnienie, gałąź ta mu-

si zaoferować wyższe płace. Powiązanie różnych gałęzi wynika z mobilności

siły roboczej2.

Popyt na pracę ma charakter pochodny, więc elastyczność popytu na pracę

dla konkretnej gałęzi odzwierciedla elastyczność popytu na produkty tej gałęzi.

Jednakże popyt na pracę w danej gałęzi jest mniej elastyczny niż odpowiedni

popyt dla poszczególnych przedsiębiorstw. Jest on tym mniej elastyczny, im

niższa jest elastyczność popytu na produkty gałęzi. Porozumienia o płacach minimalnych,

związki zawodowe, efekty skali, podział pracowników na już zatrudnionych

i obcych oraz płace według wydajności wynikają z niedostatecznej

elastyczności płac w krótkim okresie, nie pozwalającej na utrzymanie stałej

równowagi na rynku pracy

Zdolność do podejmowania pracy zawodowej zależy przede wszystkim od wieku. Z tego względu ludność dzielimy na trzy podstawowe grupy:
- w wieku przedprodukcyjnym, tj. ludność do 15-17 roku życia (górna granica wieku zależy od systemu oświatowego państwa);
- w wieku produkcyjnym, czyli ludność od 15-17 do 60-65 roku życia (zależnie od systemu emerytalnego kraju);
- w wieku poprodukcyjnym, czyli ludność powyżej 60-65 roku życia.

Ludność dzielimy również ze względów ekonomicznych (źródło utrzymania) na dwie grupy:
- ludność zawodowo czynną, tj. pracującą zarobkowo (niezależnie od wieku) oraz osoby poszukujące pracy, chwilowo bezrobotne;
- ludność zawodowo bierną (dzieci, młodzież), tj. pozostającą na utrzymaniu osób zawodowo aktywnych lub posiadającą inne niż zarobkowe źródła utrzymania (renta, emerytura, stypendium, zasiłek, sprzedaż posiadanych dóbr).

Aktywność zawodowa ludności w poszczególnych krajach świata jest zróżnicowana - zależy od sytuacji demograficznej państwa i poziomu ekonomicznego kraju. Średnio w skali świata aktywność zawodowa wynosi 45%. W państwach wysoko rozwiniętych gospodarczo jest najwyższa i dochodzi do 50-55%, natomiast w krajach słabo rozwiniętych pozostaje na poziomie 35-40%.

Ludność aktywną zawodowo można podzielić na pracującą w rolnictwie i zawodach pozarolniczych. Struktura zatrudnienia w poszczególnych działach gospodarki jest ściśle uzależniona od poziomu rozwoju gospodarczego kraju. Dla celów statystycznych i porównawczych rozpatruje się ją w ujęciu sektorowym:
- I sektor - obejmuje rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo i przemysł wydobywczy;
- II sektor - zatrudnienie w przemyśle przetwórczym i budownictwie;
- III sektor - handel i usługi;
- IV sektor - tzw. usługi wyższego rzędu, np. przetwarzanie informacji oraz nauka i kultura.

Obecnie na świecie obserwujemy bardzo duże zróżnicowanie zatrudnienia w poszczególnych sektorach. I tak w państwach:
- wysoko rozwiniętych - zatrudnienie w I sektorze wynosi do 10%, w II - 20-30% przy stałym spadku liczby zatrudnionych, w III i IV - ponad 60%;
- średnio rozwiniętych - w I sektorze zatrudnionych jest 10-30%, w II - 20-50%, w III i IV - powyżej 30% ludności;
- słabo rozwiniętych - dominuje zatrudnienie w I sektorze - powyżej 40%, w sektorze II - 10-20%, w III i IV - 10-20%.

Liczba pracujących1 według stanu na 31 grudnia 2009 r. wyniosła 8213,2 tys. osób i była niższa niż przed rokiem o 0,7%. Udział pracujących w sektorze prywatnym wyniósł 60,4% (przed rokiem 60,5%).

Przeciętne zatrudnienie1 w 2009 r. wyniosło 8075,4 tys. osób i było o 0,1% niższe niż przed rokiem. (przed rokiem wzrost o 3,7%). Spadek zatrudnienia odnotowano w sekcjach: przetwórstwo przemysłowe(o 6,8%), rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (o 3,2%), obsługa rynku nieruchomości (o 2,5%), administrowanie i działalność wspierająca (o 1,4%), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (o 0,6%). W pozostałych sekcjach zanotowano wzrost zatrudnienia, w tym największy w działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (o 5,8%), zakwaterowaniu i gastronomii (o 5,5%), administracji publicznej i obronie narodowej; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne (o 5,2%) oraz w budownictwie (o 5,1%).

W końcu grudnia 2009 r. w urzędach pracy zarejestrowanych było 1892,7 tys. osób bezrobotnych (w tym 966,4 tys. kobiet). W porównaniu z grudniem 2008 r. liczba bezrobotnych zwiększyła się o 418,9 tys. osób. Wzrost liczby bezrobotnych odnotowano we wszystkich województwach, największy - w woj. pomorskim (o 47,9%) i wielkopolskim (o 46,1%), a najmniejszy - w woj. świętokrzyskim (o 7,9%) i lubelskim (o 15,4%).

Stopa bezrobocia rejestrowanego w końcu grudnia 2009 r. wynosiła 11,9% cywilnej ludności aktywnej zawodowo i była o 2,4 pkt proc. większa niż w roku poprzednim. Jej wzrost w ujęciu rocznym wystąpił we wszystkich województwach, w tym największy - w woj. pomorskim (o 3,6 pkt proc.), warmińsko-mazurskim (o 3,4 pkt proc.) oraz zachodniopomorskim (o 3,2 pkt proc.).

Najwyższą stopę bezrobocia odnotowano w woj. warmińsko-mazurskim (20,2%) oraz zachodniopomorskim (16,5%), a najniższą w woj. mazowieckim (9,0%), wielkopolskim (9,1%), śląskim (9,2%) i małopolskim (9,7%).

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej w 2009 r. ukształtowało się na poziomie 3102,96 z_, tj. o 5,5% wyższym ni_ przed rokiem. W sektorze publicznym wyniosło 3607,32 z_ (wzrost o 5,7%), a w sektorze prywatnym 2922,01 zł (wzrost odpowiednio o 4,7%). Siła nabywcza przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej była o 2,1% większa niż w 2008 r. i wzrost ten był niższy niż odpowiednio w 2008 r. (przed rokiem 6,0%).

W porównaniu z rokiem poprzednim najwyższy wzrost płac zanotowano w sekcjach: administrowanie i działalność wspierająca (o 7,3%), edukacja oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (po 7,2%), dostawa wody; gospodarowanie _ciekami i odpadami; rekultywacja (o 6,3%), administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, opieka zdrowotna i pomoc społeczna oraz działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (po 6,2%). W najmniejszym stopniu wzrosły wynagrodzenia w transporcie i gospodarce magazynowej

(o 2,6%), zakwaterowaniu i gastronomii (o 2,7%), budownictwie (o 2,9%), działalności finansowej i ubezpieczeniowej (o 3,4%) oraz w handlu; naprawie pojazdów samochodowych (o 3,5%). Spadek przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wystąpił jedynie w sekcji rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (o 1,3%).

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto bez wypłat nagród rocznych w gospodarce narodowej w 2009 r. ukształtowało się na poziomie 3062,19 zł i było o 5,3% wyższe niż przed rokiem. Największy wzrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto bez wypłat nagród rocznych odnotowano w sekcjach: administrowanie i działalność wspierająca (o 7,4%), edukacja (o 7,1%), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (o 6,6%), dostawa wody;

gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja (o 6,3%), działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (o 6,2%), opieka zdrowotna i pomoc społeczna (o 6,1%), a najniższy - w transporcie i gospodarce magazynowej oraz w zakwaterowaniu i gastronomii (po 2,7%), budownictwie (o 2,9%), działalności finansowej i ubezpieczeniowej (o 3,3%), handlu; naprawie pojazdów samochodowych (o 3,5% ). Spadek wystąpił jedynie w sekcji rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (o 0,9%).

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie wyższe niż średnio w kraju zanotowano w 3 województwach tj. w woj. mazowieckim (odpowiednio o 27,3% i o 27,8%), śląskim (odpowiednio o 2,2% i o 2,4%) i pomorskim (odpowiednio o 0,3% i o 0,2%), a najniższe w woj. podkarpackim (odpowiednio o 17,3% i o 17,7% mniejsze niż średnio w kraju), warmińsko-mazurskim (odpowiednio o 17,0% i o 17,7% mniejsze niż średnio w kraju) i lubuskim średnio o 15,0% i o 15,4% mniejsze niż średnio w kraju).

Przeciętna liczba emerytów i rencistów w 2009 r. wyniosła 9332,3 tys. osób i była o 0,8% wyższa niż przed rokiem. Emerytury i renty z pozarolniczego systemu ubezpieczeń społecznych pobierało 7906,5 tys. osób (o 1,6% więcej niż w 2008 r.), a rolnicze 1425,8 tys. osób (o 3,5% mniej niż przed rokiem).

Przeciętna miesięczna emerytura i renta brutto z pozarolniczego systemu ubezpieczeń

społecznych w 2009 r. wyniosła 1542,63 zł i była o 8,7% wyższa niż w 2008 roku. Siła nabywcza przeciętnej miesięcznej emerytury i renty brutto w 2009 r. była o 4,3% wyższa niż przed rokiem.

Przeciętna miesięczna emerytura i renta brutto rolników indywidualnych w 2009 r. wyniosła 911,04 zł i w skali roku zwiększyła się o 6,2%.

Wzrost emerytury i renty odnotowano we wszystkich województwach. Wyższy niż przeciętny

poziom emerytury i renty w kraju odnotowano tylko w województwie śląskim (o 20,8%z pozarolniczego systemu ubezpieczeń społecznych i o 26,5% rolników indywidualnych). Najniższe przeciętne emerytury i renty z pozarolniczego systemu ubezpieczeń społecznych wypłacono podobnie jak w poprzednim roku w województwie podkarpackim i lubelskim (odpowiednio o 17,9% i 14,7% mniejsze niż średnio w kraju), natomiast najniższe emerytury i renty rolników indywidualnych - w woj. mazowieckim i podlaskim (odpowiednio o 4,2% i 4,0% mniejsze niż średnio w kraju).

PRZECIĘTNE MIESIĘCZNE WYNAGRODZENIA BRUTTO WEDŁUG WOJEWÓDZTW

W I-IV KWARTALE 2009 R.




TABL.5. PRACUJĄCY 1 WEDŁUG SEKCJI GOSPODARKI NARODOWEJ W 2009 R.

Stan na koniec kwartału

I II III IV

a - w tys. in thous.

b - okres poprzedni (previous period) = 100 I II III IV

OGÓŁEM ................................................................a 8238,2 8225,2 8233,4 8213,2

TOTAL b 99,6 99,8 100,1 99,8

w tym:

SEKTOR PRZEDSIĘBIORSTW ..................... a 5498,1 5463,2 5449,7 5418,2

ENTERPRISE SECTOR b 99,7 99,4 99,8 99,4

Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo ............ a 82,7 85,4 85,6 84,9

Agriculture, hunting and forestry b 94,9 103,3 100,3 99,2

Przemysł .................................................................a 2542,5 2502,8 2485,6 2467,4

Industry b 97,9 98,4 99,3 99,3

górnictwo i wydobywanie ................................... a 181,1 180,4 180,2 179,4

mining and quarrying b 100,1 99,6 99,9 99,6

przetwórstwo przemysłowe ................................. a 2089,7 2050,5 2033,1 2015,7

manufacturing b 97,4 98,1 99,2 99,1

wytwarzanie i zaopatrywanie w energii

elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę .... a 150,3 149,3 148,9 149,2

electricity, gas , steam and air conditioning supply b 99,7 99,3 99,7 100,2

dostawa wody; gospodarowanie ściekami

i odpadami; rekultywacja ................................. a 121,4 122,7 123,5 123,1

water supply; sewerage, waste management and

remediation activities b 101,0 101,0 100,7 99,7

Budownictwo .......................................................a 462,1 468,9 472,4 462,1

Construction b 103,8 101,5 100,7 97,8

Handel; naprawa pojazdów samochodowych ....a 1126,9 1125,9 1123,0 1124,3

Trade; repair of motor vehicles  b 100,0 99,9 99,7 100,1

transport i gospodarka magazynowa ....................a 485,4 484,7 481,8 475,7

Transportation and storage b 101,2 99,9 99,4 98,7

Zakwaterowanie i gastronomia  ...........................a 124,1 125,9 124,6 124,2

Accommodation and catering  b 101,2 101,4 99,0 99,6

Informacja i komunikacja ......................................a 163,8 163,6 161,6 160,8

Information and communication b 100,0 99,0 98,8 99,5

Działalność finansowa i ubezpieczeniowa .............a 277,3 274,6 274,6 276,0

Financial and insurance activities b 100,2 99,0 100,0 100,5

Obsługa rynku nieruchomości  ............................a 112,6 114,2 113,9 112,9

Real estate activitie s b 97,7 101,4 99,7 99,2

Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna ..a 211,1 209,4 211,2 214,2

Professional, scientific and technical activities b 101,5 99,2 100,8 101,4

Administrowanie i działalność wspierająca  ..........a 284,1 287,4 294,9 292,7

Administrative and support service activities b 99,9 101,2 102,6 99,3

Administracja publiczna i obrona narodowa;

obowiązkowe zabezpieczenia społeczne ............. a 594,6 612,3 626,0 620,6

Public administration and defence; compulsory social security b 100,1 103,0 102,2 99,1

Edukacja ............................................................a 1022,1 1015,0 1022,1 1033,5

Education b 100,2 99,3 100,7 101,1

Opieka zdrowotna i pomoc społeczna ............... a 618,8 624,3 625,0 632,9

Human health and social work activities b 100,3 100,9 100,1 101,3

Formy zatrudnienia:

-Pracujacy według wymiaru czasu pracy:

Przeciętny tygodniowy czas pracy we wszystkich miejscach pracy w 2009r. wyniósł 42 godziny.

-Niepełnozatrudnieni

W 2009r. populacja niepełnozatrudnionych liczyła 315tys. Osób i stanowiła 2% ogółu pracujących. W porównaniu z okresem ubiegłego roku było to wiecej o 0,2%. Ponad połowę tej populacji stanowiły kobiety (64,4%). Niepełnozatrudnieni w większym stopniu występowało wśród mieszkańców miast niż wsi (56,8% wobec 43,5%)

-Pracujacy w wiecej niż jednym miejscu pracy

Dodatkową prace posiadała co 9-ta osoba mieszkająca na wsi i co 20-ty mieszkaniec miast. Pracę dodatkową najczęściej posiadały osoby, których głównym miejscem pracy była praca w rolnictwie (53% ogółu pracujących dodatkowo) a następnie w edukacji (9,5%) w opiece zdrowotnej i pomocy społecznej (6,2%) oraz w handlu hurtowym i detalicznym (4,3%).

-Pracujący poszukujący innej pracy (głównej lub dodatkowej) niż obecnie wykonywana

W 2009r innej pracy niż obecnie wykonywana poszukiwało 572 tys. Osób pracujących, 3,6 ogółu pracujących. Najważniejszą przyczyną poszukiwania pracy pozostaje chęć poprawy warunków finansowych. Powód ten wskazało 336 tys. Osób, czyli 58,7% ogółu poszukujących innej pracy.

Zmiany strukturalne na rynku pracy w Polsce w latach 1999-2009:
-odpływ siły roboczej z przemysłu, budownictwa, rolnictwa

-wzrost zatrudnienia w usługach rynkowych

-spadek zatrudnienia w zapleczu badawczo-rozwojowym przemysłu

-wysoki poziom zatrudnienia w przemysłach tradycyjnych

-regres zatrudnienia w przemysłach wysokiej techniki

-spadek zatrudnienia w górnictwie, kopalnictwie, przemyśle włókienniczym

-spadek znaczenia sektora maszyn włókienniczych, odzieżowych, obuwniczych, garbarskich, sprzętu sportowego, chemii gospodarczej, elektroniki konsumpcyjnej

-wzrost zatrudnienia w profesjonalnych usługach dla biznesu, instytucjach finansowych, usługach prawniczych, hotelach, restauracjach, turystyce, handlu

Podsumowanie:

Struktura zatrudnienia w naszym kraju powoli zmienia się na korzyść usług, które powinny stanowić około 70% - tak jest w państwach wysoko rozwiniętych  Aby to osiągnąć należy w dalszym ciągu dążyć do zmniejszenia zatrudnienia w rolnictwie, bo nadal jest ono zbyt duże (optymalne byłoby na poziomie poniżej 10%).




Istotnym tematem w omawianej strukturze zatrudnienia są młodzi ludzie i ich pierwsze kroki na rynku pracy:

 Zbiorowość ludzi młodych, zdefiniowanych tu jako grupa osób w wieku 15-34 lata, jest

zróżnicowana zarówno pod względem wieku, jak i poziomu ukończonego wykształcenia;

 W badanym okresie nieco częściej niż co druga młoda osoba pracowała (wskaźnik

zatrudnienia: 54,2%) i częściej niż co piętnasta spełniała kryteria bezrobotnego; ze względu m.in. na wspomniane wyżej zróżnicowanie, wraz z wiekiem w ramach tej

grupy wzrasta zarówno populacja aktywnych zawodowo, w tym pracujących, jak i wskaźniki opisujące aktywny udział młodzieży na rynku pracy;

 W zdecydowanej większości, pierwsze doświadczenia zawodowe zdobywane są już po

zakończeniu edukacji szkolnej; jednak w przypadku łączenia pierwszych doświadczeń

zawodowych i nauki, najczęściej dotyczy to uczniów/studentów szkół o kierunku zawodowym;

Dla blisko 40% ludzi młodych podejmowana przez nich pierwsza praca po ukończeniu

nauki była niezgodna z zawodem wyuczonym, z tego dwie trzecie (67%) nie znalazło pracy w swoim zawodzie, a co piąta osoba (21%) wybrała ofertę lepiej płatną;

 Wykształcenie wyższe oraz zawodowe warunkuje lepszą sytuację młodzieży na rynku

pracy - z punktu widzenia możliwości znalezienia zatrudnienia, w tym także zgodnego z zawodem wyuczonym;

 Najefektywniejszą metodą poszukiwania pierwszej pracy po ukończeniu szkoły okazał się bezpośredni kontakt z pracodawcą oraz pośrednictwo rodziny i znajomych;

 Osoby młode, które nie znalazły pracy po ukończeniu szkoły (10,4% całej populacji osób w wieku 15-34 lata), od pierwszej pracy oczekiwały przede wszystkim wysokiego wynagrodzenia i dobrych warunków pracy. Być może tak wysokie wymagania stawiane przed pierwszą pracą były przyczyną trudności w jej znalezieniu, jednocześnie bowiem w zdecydowanej większości były to równocześnie osoby, które nie miały doświadczeń zawodowych również w trakcie nauki.

Pracujący według statusu zatrudnienia i wybranych sekcji w 2009 roku, wg. GUS

Wyszczególnienie	Poziom zatrudnienia w tys. osób
Zatrudnienie ogółem	15847
Rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo	2120
Opieka zdrowotna i pomoc społeczna	827
Przemysł przetwórczy	2992
Budownictwo	1360
Handel- naprawa pojazdów samochodowych	2311
Transport i gospodarka magazynowa	883
Edukacja	1274

17. Bezrobocie - formy walki z bezrobociem.
Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.

Skuteczna walka z bezrobociem musi opierać się na solidnych fundamentach państwowych, gdzie instytucje rządowe oraz samorządowe współpracują ze sobą i uzupełniają się wzajemnie. Konieczna jest w tym względzie nowelizacja przepisów prawnych pozwalających na zdecydowanie większe manewry przedsiębiorców, lecz nie można dokonywać jej w sposób szczątkowy gdyż takie załatwienie sprawy nie przyniesie pożądanych długotrwałych efektów. Należy dokonać dużego wysiłku aby znaleźć "złoty środek", który usatysfakcjonuje przedsiębiorców, podniesie pensje pracowników, zmniejszy bezrobocie oraz nie naruszy w znaczący sposób i tak mizernego budżetu państwa.

Działania organów rządowych:
-zmniejszenie podatków, dla tych pracodawców którzy otwierają nowe miejsca pracy
-zmiana systemu kształcenia na bardziej efektywny
-minimalizacja biurokracji, jeżeli chodzi o sprawy związane z otwieraniem nowych przedsiębiorstw
-wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw
-prowadzenie przez państwo polityki proeksportowej mającej na celu zwiększenie produkcji i zatrudnienia
-zwolnienie z płacenia podatku od towarów i usług przy eksporcie
-redukcja godzin pracy.

Działania organów samorządowych:
-przyciąganie zagranicznych inwestycji, a co za tym idzie i kapitału, lecz bez robienia sobie zbyt dużej nadziei jeżeli chodzi o możliwości tego typu inwestorów
-stawianie na małe i średnie przedsiębiorstwa oraz pomoc i współpraca z tymi jednostkami
-stwarzanie odpowiednich warunków, które przyciągną potencjalnych właścicieli do zakładania drobnych przedsiębiorstw na danym trenie
-rozsądne korzystanie z funduszy przekazanych przez Unię Europejską (np. z fundacji PHARE)
-rozpoczęcie działań zmierzających do zmniejszenia ilości osób wyjeżdżających z kraju do pracy, i staranie się aby to inwestorzy zagraniczni przyjeżdżali do naszego państwa i zakładali przedsiębiorstwa
-uruchomianie prac publicznych.

Działania bezrobotnych
Bezrobotni aby zdobyć pracę muszą w tym celu podnosić swoje kwalifikacje i cały czas się szkolić. Organizowane są w tym celu, przez Urzędy Pracy, różnego rodzaju kursy. Obecnie tylko osoba posiadająca szeroki wachlarz umiejętności, poparty odpowiednimi zaświadczeniami i licencjami ma szanse na zdobycie satysfakcjonującej go pracy.

Projekty które zmniejszają liczbę bezrobotnych w kraju
Zmniejszenie kosztów zatrudnienia dla właścicieli przedsiębiorstw oferujących nowe miejsca pracy (bez naruszania stabilności budżetu państwa oraz ZUS-u).
Głównym założeniem projektu jest wprowadzenie wskaźnika który będzie przeliczał koszty pracy. Wskaźnik ten uzależniony on jest od wysokości zatrudnienia w danej firmie. Stałe zwiększenie zatrudnienia w firmie nie jest realne, dlatego ten wskaźnik będzie pokazywał po jakim okresie utrzymania pracownika w przedsiębiorstwie będzie korzystną inwestycją.
Tego typu rozwiązanie może w bardzo znaczący sposób wpłynąć na wzrost zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Obecnie jeżeli pracodawca decyduje się na zatrudnienie osoby niepełnosprawnej to tylko dlatego, aby podatek, który odprowadza do państwa był mniejszy, a w zamian za to kupuje urządzenia i maszyny, pensja natomiast takiej osoby wynosi najniższą krajową. Zmiana tej sytuacji możliwa będzie, kiedy zastosowany zostanie wskaźnik pracy, który umożliwi pracodawcom wliczenie nawet 150% w koszty pracy. Taki, lub wyższy wskaźnik pracy, będzie uzależniony od wysokości wynagrodzenia dla osób niepełnosprawnych oraz ilości tego rodzaju pracowników. Głównym motywem który ma motywować pracodawców do zwiększania tego wskaźnika, jest następujący fakt: im większy wskaźnik tym mniejszy podatek odprowadzany do państwa.
Zalety:
- stosując tą metodę walki z bezrobociem jest duże prawdopodobieństwo, że wskaźnik zatrudnienia powiększy się, automatycznie obniżając bezrobocie.
- ryzyko dla budżetu państwa jest niewielkie
- realizacja projektu bez potrzeby zatrudniania w administracji dodatkowych osób, które będą kontrolować i realizować ten projekt.
- liczba podatników znacznie się zwiększy
- powstaną nowe miejsca pracy
- mało opłacalne stanie się zatrudnianie pracowników "na czarno"
- finansowanie zostanie odroczone na rok następny (zwrot podatku w przyszłym roku)
- zmniejszenie ubocznych skutków występujących wraz z bezrobociem (patologia społeczna, zwiększona przestępczość)
Wady:
- jedynym nasuwającym się minusem całego przedsięwzięcia jest niski wpływ podatku dochodowego do budżetu państwa

Nowelizacja kodeksu pracy
Znowelizowanie kodeksu pracy uaktualniając go o nowe rozwiązania, które umożliwiły by wzrost wydajności polskiej gospodarki, bardziej konkurencyjne przedsiębiorstwa oraz co za tym idzie, tworzenie nowych miejsc pracy. Obecny kodeks pracy zawiera stare sztywne przepisy, między innymi w sferze socjalnej, które uniemożliwiają pełny rozwój przedsiębiorstwom.
Propozycja wprowadzenia następujących zmian to:
- wprowadzenia do kodeksu pracy nowej umowy na czas określony, a mianowicie "umowy na zastępstwo"
- zniesienie przepisu który zobowiązuje pracodawcę do przedłużenia zatrudnienia na czas nieokreślony w momencie podpisywania trzeciej z kolei umowy na czas określony
- wprowadzenie przepisu, które pozwoli pracodawcy zwolnić pracownika w momencie niczym nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy
- zmniejszenie czasu wypłacania zasiłku chorobowego z 35 na 30 dni oraz zmiana jego wysokości na 75% (obecnie wynosi 80%)
- wprowadzenie nieobowiązkowego wypłacania odprawy emerytalnej przez małe nie za dobrze prosperujące przedsiębiorstwa
- ustanowienie maksymalnego czasu pracy w wysokości 16 godzin ( 8 godzin podstawowych + 4 godziny nadliczbowe), oraz zachowanie 42 godzin pracy tygodniowo
- zmniejszenie dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych z 50% za dwie pierwsze i 100% za kolejne, do odpowiedni 25 i 50%.
Zalety:
- duża efektywność, świadczy o tym sytuacja w innych państwach, które stosują taki system już od dawna
- możliwość większego rozwoju i elastyczności polskich firm
- nowelizacja przestarzałego kodeksu pracy
Wady:
- wystąpienie niedogodności dla zatrudnionych.

Zmiana systemu podatkowego
- zastosowanie takich zmian w systemie podatkowym, które umożliwią pracownikowi zarabiającemu minimum socjalne nie płacenie podatków do skarbu państwa, a składki do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych były by pokrywane przez państwo
- wprowadzenie ulgi podatkowej wprost proporcjonalnej do wysokości zatrudnionych pracowników.
Zalety:
- opłacalność pracodawcy zatrudnienia dodatkowych pracowników
- każdy kto wykazuje chęć podjęcia pracy ją uzyskuje (pracodawcy zależy na zatrudnieniu pracowników)
- opłacalność w rejestrowaniu pracowników
- najbiedniejsi są odciążeni kosztem średnio-bogatych i najbogatszych
Wady:
- duże obciążenie budżetu państwa oraz osób zarabiających powyżej 2000 - 3000 zł
- niewielka opłacalność zatrudnienia kogoś w pełnym wymiarze godzin.

18. Polityka regionalna.

Polityka regionalna - w aktualnym ujęciu rozumiana jest jako całokształt działań władz publicznych (zarówno centralnych jak i terytorialnych), podmiotów prywatnych, różnych instytucji oraz organizacji w regionach mających na celu zwiększenie konkurencyjności gospodarek regionalnych, zdynamizowanie rozwoju w regionach oraz redukowanie przestrzennych dysproporcji rozwoju.

W tradycyjnym ujęciu polityka regionalna rozumiana była jako działalność państwa mająca na celu wspieranie rozwoju - w tych regionach problemowych i wyrównywanie poziomu rozwoju w przekroju międzyregionalnym.

Z tej definicji wynikają dwie istotne sprawy (cechy polityki regionalnej):

Tym podmiotem polityki regionalnej było państwo (władza centralna)

Podstawowym celem wyrównanie poziomu rozwoju w przekroju regionalnym.

W związku ze zwiększeniem się liczby podmiotów polityki regionalnej dzieli się ją na:

interregionalną - dotyczy wszystkich regionów, będzie ona w skali kraju w gestii rządu, a w skali UE w gestii Komisji Europejskiej.

intraregionalna (wewnętrzna) - będzie ona domeną władz terytorialnych i podmiotów zorganizowanych w danym regionie.

W stosunku do tradycyjnej polityki regionalnej w latach 80. XX wieku nastąpiły zmiany takie jak:

doszło do zwiększenia liczby podmiotów polityki regionalnej:

państwo przekształciło się z monopolisty do roli koordynatora,

do rangi podmiotów polityki regionalnej urósł sektor prywatny - stało się to w wyniku lansowania zasady "3P" - partnerstwo publiczno-prywatne.

Cele polityki regionalnej

zwiększenie konkurencyjności regionów (gospodarek regionalnych) - jest to naczelny cel polityki regionalnej w UE.

zdynamizowanie rozwoju (zaktywizowanie rozwoju gospodarki w regionach)

redukowanie przestrzennych dysproporcji rozwoju (zmniejszenie różnic w poziomie rozwoju między regionami)

Kierunki działania polityki regionalnej

Rozwój i rozbudowa infrastruktury lekkiej (rozwój nowych technik innowacyjno-komunikacyjnych) rozumiana jako GOW - gospodarka oparta na wiedzy.

Na obecnym etapie rozwoju podstawowym czynnikiem wytwórczym staje się wiedza, która bezpośrednio łączy się z informacją. Ale wiedza to nie to samo, co informacja. Wiedza jest to przetworzona informacja. Szczególnego znaczenia nabiera wszelkiego rodzaju edukacja przez całą długość życia.

Stymulacja innowacyjności i postępu technologicznego (jedną z form są parki technologiczne).

Wspieranie działalności badawczo-rozwojowej.

Oddziaływanie na tworzenie otoczenia sprzyjającego powstawaniu i rozwojowi przedsiębiorstw.

Tworzenie specyficznych form i wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw, np. business angels, venture capital.

Tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości - udostępnianie mającym powstać przedsiębiorstwom pomieszczeń po cenach niższych niż rynkowe.

Obecnie w polityce regionalnej nie oddziałuje się bezpośrednio na przedsiębiorstwo, lecz na jego otoczenie.

W polityce regionalnej promuje się waloryzacje zasobów endogenicznych i mobilizacji potencjału endogenicznego w regionach, czyli nadawanie wartości i wykorzystanie tych zasobów.

19. Polityka regionalna w Unii Europejskiej.

Unia Europejska opiera się na wdrażaniu na swoim rynku tzw. "czterech swobód" dotyczących przepływów: towarów, usług, kapitału i pracy.
Podstawą funkcjonowania Unii Europejskiej jest:
- wspólne rozwiązywanie problemów ekonomicznych, czyli tworzenie wspólnego rynku i wspólnej polityki gospodarczej (m.in. strukturalnej, rolnej, regionalnej, transportowej, naukowej),
- prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej i polityki bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego,
- ujednolicenie wymiaru sprawiedliwości.
Celem podstawowym polityki gospodarczej Unii jest osiągnięcie spójności gospodarek krajów członkowskich oraz niwelowanie różnic gospodarczych i społecznych pomiędzy poszczególnymi krajami i regionami Unii. Instrumentami finansowymi tej polityki są: Fundusze Strukturalne, Fundusz Spójności oraz Europejski Bank Inwestycyjny. Większość środków przeznaczonych na przekształcenia strukturalne kierowana jest na cele polityki regionalnej, a ich wydatkowanie odbywa się na określone cele:
cel 1 - promocja rozwoju i dostosowań strukturalnych w regionach słabiej rozwiniętych,
cel 2 - restrukturyzacja regionów, w których następuje upadek przemysłu,
cel 3 - zwalczanie długotrwałego bezrobocia oraz umożliwienie zatrudnienia ludzi młodych,
cel 4 - adaptacja pracowników do zmian w przemyśle,
cel 5a - dostosowanie struktur rolnych w ramach wspólnej polityki rolnej,
cel 5b - pomoc w rozwoju i zmianach strukturalnych obszarów wiejskich,
cel 6 - dostosowania strukturalne w regionach o małej gęstości zaludnienia.
Od 2000r. liczba celów została ograniczona do trzech, które koncentrują się na:
cel 1 - rozwoju i dostosowaniu strukturalnym w regionach słabiej rozwiniętych (dawne cele 1 i 6),
cel 2 - ekonomicznej i socjalnej transformacji obszarów o zaburzonej (jednostronnie rozwiniętej) strukturze gospodarczej(dawne cele 2 i 5),
cel 3 - modernizacji systemu edukacji, szkoleń oraz zatrudnienia, tj. na - finansowaniu rozwoju zasobów ludzkich.
Fundusze strukturalne umożliwiają restrukturyzację i modernizację gospodarek krajów członkowskich w celu utworzenia zintegrowanego rynku. Funkcjonują następujące fundusze:
1.Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,
2.Europejski Fundusz Socjalny,
3.Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej,
4.Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa.
Procedury i zasady wydatkowania funduszy unijnych objęte są dokładnymi przepisami. Budżet Unii Europejskiej, zawierający plan dochodów i wydatków, sporządzany jest na okresy roczne oraz wieloletnie (obecny budżet wieloletni obejmuje lata 2000-2006).
Dochody budżetu stanowią:
- wpłaty krajów członkowskich (zależne od wielkości pkb),
- cła importowe,
- opłaty wyrównawcze za produkty rolne,
- część podatku od towarów i usług VAT.
W 2001r. środki budżetowe Unii przeznaczono głownie na trzy cele, na:
- politykę rolną, na którą przeznaczono aż 45,5% wydatkowanych środków,
- politykę strukturalną, której prowadzenie pochłonęło 34,2% wydatków,
- politykę zagraniczną, na którą wydatkowano 8,7% środków.


Wieloletnie doświadczenia funkcjonowania europejskich krajów unijnych we
wspólnej strukturze oraz realizowanie wspólnej polityki regionalnej doprowadziło do powstania swoistego "dekalogu" polityki regionalnej. Opiera się on na czterech grupach zasad, którymi powinny kierować się kraje członkowskie w polityce regionalnej.
Należą do nich:
I. Zasady generalne, do których zalicza się:
1)subsydiarność, czyli wzajemne świadczenia;
2)koordynację działań;
3)elastyczność w prowadzeniu polityki gospodarczej.
II Zasady organizacji polityki regionalnej, a wśród nich wymienia się:
1.programowanie zadań i środków realizacji;
2.partnerstwo w decyzjach dotyczących kierunków rozwoju regionów;
3.kompatybilność polityk, pozwalająca na realizację własnych celów bez szkody dla żadnej ze stron;
4. spójność celów i sposobów dochodzenia do nich przez poszczególne kraje członkowskie.
III Zasady finansowania polityki rozwoju regionalnego, wśród których najważniejsze to:
1.koncentracja środków;
2.komplementarność źródeł finansowania;
3.dodawalność środków z różnych źródeł.
IV Zasady oceny realizacji programów, a wśród nich:
1.monitorowanie realizacji zadań;
2.oceny cząstkowe na różnych etapach realizacji programów rozwoju regionalnego oraz ocena końcowa;
3.kontrola finansowa, w tym w szczególności kontrola funduszy zasilających realizację strategii i programów rozwoju.
Okres po drugiej wojnie światowej - do kryzysu paliwowo-energetycznego - był okresem szybkiego wzrostu gospodarczego. W polityce gosp. dominowała wówczas myśl keynesowska. Realizowana wtedy polityka regionalna opierała się także na tej teorii, bądź na tzw. syntezie neoklasycznej. Zadaniem państwa było prowadzenie działań wyrównujących dysproporcje regionalne. Redystrybucja środków budżetowych w układach regionalnych miała prowadzić do rozwoju infrastruktury budowy kompleksów przemysłowych, jednym słowem do przyspieszenia rozwoju obszarów zacofanych.
Kryzys paliwowy połowy lat 70. spowodował odejście od paradygmatu syntezy neoklasycznej w polityce gospodarczej. Tym samym nastąpiło przewartościowanie w obszarze polityki regionalnej. Przede wszystkim następowała przyspieszona decentralizacja zarządzania. W polityce regionalnej wiodącą rolę zaczęły odgrywać samorządy terytorialne, a ich partnerami stało się nie tylko państwo, podmioty gosp. i instytucje infrastruktury rynkowej (banki lokalne, agencje, fundacje, stowarzyszenia, izby przemysłowo-handlowe, instytucje venture capital), ale także instytucje i organizacje ponadnarodowe, takie jak Unia Europejska, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju - OECD, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Bank Światowy. Następował gwałtowny proces rozprzestrzeniania się nowych technologii i procesów innowacyjnych. W procesach wzrostowych nową rangę nadano małym i średnim przedsiębiorstwom, uznając -słusznie ich ogromną rolę w tworzeniu coraz większej liczby nowych miejsc pracy oraz pozytywnie oceniając ich elastyczność pozwalającą w miarę szybko adaptować się do zmieniających się warunków koniunkturalnych.


Wśród dotychczasowych celów polityki regionalnej - obok redukowania dysproporcji rozwojowych - pojawił się nowy cel dotyczący zwiększenia konkurencyjności regionów. Znacznemu rozszerzeniu zaczął zatem ulegać zakres działania polityki regionalnej. Nowymi obszarami jej (p. r.) zainteresowania stają się: polityka ochrony środowiska, polityka przeciwdziałania bezrobociu, działania prowadzące do rozwoju kapitału ludzkiego, działania na rzecz wyposażania regionów w infrastrukturę i rozbudowy trzeciego sektora.
Polityka regionalna zaczęła odgrywać ważną rolę w zakresie dostosowań sektorowych i strukturalnych. Ostatnie 25 lat jest okresem głębokich i bardzo szybkich zmian strukturalnych w gosp. światowej. Postęp techniczny i technologiczny powoduje przyspieszone zmiany w strukturach gospodarek narodowych związane z powstawaniem nowych gałęzi przemysłu inspirowanych przez nowe technologie, jak też związane z likwidacją przestarzałych.
Następuje zanik lub znaczna redukcja gałęzi przemysłu, tracą na znaczeniu przemysły dynamizujące dotychczas proces wzrostu (np. górnictwo, hutnictwo, stoczniowy, tekstylny, spożywczy, chemiczny). Szybki postęp technologiczny, początek rewolucji informacyjnej, wzrost znaczenia kapitału ludzkiego przynoszą rozwój nowych dziedzin wytwórczości(np. przemysł elektroniczny, informatyczny, rozwój rynku medialnego, inteligentne technologie). W wielu krajach za czynnik motoryczny rozwoju regionalnego uznaje się endogeniczny potencjał wzrostowy. Pojawiła się nowa ekonomia - ekonomia oparta na wiedzy i informacji. Zmiany te wywierają coraz większy wpływ na kształt i rolę polityki regionalnej.
Unia Europejska od początku swego istnienia podkreślała wagę problematyki regionalnej. Traktat z Maastricht - poprzez podjęte wówczas decyzje i związany z nimi podział środków finansowych na poszcz. fundusze strukturalne - wzmocnił rolę polityki regionalnej w kształtowaniu wzrostu gospodarczego.


Efekty realizacji celu, jakim jest zmniejszenie dysproporcji rozwojowych pomiędzy krajami UE, są z uwagą obserwowane nie tylko przez państwa kandydujące do Unii, ale też przez wszystkie państwa członkowskie. Dotychczas najlepsze rezultaty uzyskały: Irlandia i Finlandia. Na przestrzeni lat 1988-1996 produkt krajowy brutto na mieszkańca w relacji do średniej wielkości tego wskaźnika notowanego w krajach UE wzrósł w Irlandii z 56,5% do 90%.
Ocenia się, że 30-40% środków przekazywanych "biedniejszym" krajom wraca do państw "bogatych", poprzez import. Fakt ten w znacznym stopniu weryfikuje tezę o logice procesów integracyjnych. Rozmiary zróżnicowania międzyregionalnego w UE nie postępują w pełnej zgodzie z założeniami, notuje się bowiem zamiast oczekiwanego zmniejszenia dystansu między gospodarkami krajów członkowskich - zwiększanie tego zróżnicowania.
Wstąpienie do UE stanowi dla Polski poważny krok w kierunku zdecydowanego włączenia się w procesy globalizacyjne zachodzące na świecie. Otworzyło ono przed Polską nie tylko perspektywę korzystania z transferów środków pomocowych, ale umożliwiło korzystanie z doświadczeń rozwojowych innych krajów oraz z dorobku instytucji prawno-finansowych Unii.
Unia Europejska, jako blok gospodarczy, ma też swój też swój własny cel realizacyjny - podejmuje wysiłek rywalizacyjny w układzie Triady (w którym myśl 'dogonienia' gospodarki amerykańskiej jest podstawowa, choć cel ten jest bardzo odległy; Triada- trzy centra gosp. w świecie, obejmują one z jednej strony gospodarkę Stanów Zjednoczonych i Kanady, z drugiej zaś - państwa europejskie, z trzeciej - Japonię i Koreę Południową) aktywnie włączając się w procesy globalizacji poprzez efektywną politykę regionalną. Warto jednak zauważyć, że polityka regionalna - poza elementem aktywizacji wzrostowej - ma promować walory historyczno-kulturowe - co daje pewien opór unifikacjom wynikającym z procesu globalizacji.

20. Systemy gospodarcze- analiza porównawcza.

System gospodarczy - inaczej system ekonomiczny - zbiór powszechnie obowiązujących norm prawnych oraz ogólnie akceptowanych zasad, regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego. System ekonomiczny jest też określany jako zespół instytucji związanych z podejmowaniem i realizacją decyzji ekonomicznych wraz ze wszystkimi podmiotami ekonomicznymi.

Elementy sytemu gospodarczego:

• system własności

• system polityczny

• system prawno-instytucjonalny

Rodzaje systemów gospodarczych:

1. Gospodarka tradycyjna ( naturalna)- odbywa się bez wymiany. Polega na wytwarzaniu towarów do zaspokojenia podstawowych potrzeb. Poziom produkcji nie jest wysoki, nie ma nadwyżek do wymiany(okres ten trwał długo). Gospodarka ta występowała wyłącznie w okresie wspólnoty pierwotnej, a także w niewolnictwie i feudalizmie.

2. Gospodarka centralnie planowana (socjalistyczna, administrowana):

• dominująca forma własności- państwowa

• obowiązuje system monopartyjny i centralizacja decyzji

• ceny ustalane centralnie przez państwo

• brak bezrobocia (bezrobocie ukryte)

• minimalna lub brak samodzielności podmiotów gospodarczych

• państwo dba o opiekę socjalną społeczeństwa- cecha podstawowa i pozytywna.

• w Polsce obowiązywała w latach 1944-1989r.

3. Gospodarka rynkowa ( kapitalistyczna):

• własność prywatna

• system wielopartyjny ( demokracja parlamentarna)

• dominująca rola rynku, pełniącego rolę regulatora procesów alokacyjnych

• decyzje gosp. podejmowane są przez podmioty gosp. samodzielnie i na własne ryzyko

• mała ingerencja państwa

• sprawy socjalne pozostawione w sugestii społeczeństwa.

4. Gospodarka mieszana- większość gospodarek na świecie funkcjonuje w tym systemie.

• sektor prywatny jak i publiczny

• wolna konkurencja na rynku,która dotyczy firm, szkół, służby zdrowia, prawników itp

• państwo otacza opieką socjalną swoich obywateli (nieodpłatna oświata, służba zdrowia, różne dotacje finansowe dla bezrobotnych).

• państwo w sytuacjach kryzysowych wspomaga gospodarkę

• firmy są zainteresowane losem pracownika (dobre pensje, pomoc finansowa, kształcenie).

21. Koordynacja polityki pieniężnej i fiskalnej.

Polityka pieniężna i fiskalna

1.Główny cel (długookresowy) ten sam dla obu polityk - długookresowy, wysoki, stabilny wzrost gospodarczy

2.W krótkim okresie może zachodzić sprzeczność między celami rządu (polityka fiskalna) a celami Banku Centralnego (polityka pieniężna)

Możliwość oddziaływania instrumentami fiskalnymi i pieniężnymi na te same zmienne

1.Tempo wzrostu PKB (dynamika popytu zagregowanego), bezrobocie

2.Inflacja

3.Rynkowe stopy procentowe

4.Kurs walutowy

Koordynacja polityki pieniężnej i fiskalnej

1.Brak koordynacji grozi działanie w przeciwnych kierunkach

2.Nieoptymalny policy mix - nieoptymalna zarówno polityka pieniężna jak i fiskalna

3.Możliwości koordynacji polityki makroekonomicznej

-wspólne podejmowanie decyzji

-wzajemna opiniowanie dokumentów programowych

-wspólne grupy robocze

To pod spodem do tego punktu to z jego notatek z tamtego roku.

Koordynacja działań banku centralnego z działaniem budżetowym rządu:

-stabilność cen

-wzrost gospodarczy

-wysoki poziom zatrudnienia

Techniczne i polityczne przeszkody w koordynacji polityki makroekonomicznej:

1.W długim okresie: polityka pieniężna wpływa jedynie na stopę inflacji, a polityka budżetowa na poziom długu publicznego, rolę sektora publicznego oraz skalę i strukturę opodatkowania, a za ich pośrednictwem na zmienne realne (dychotomia kierunków oddziaływania instrumentów)

2.W krótkim okresie: bank centralny całkowicie kontroluje stopę procentową rynku pieniężnego, ale pozostałe zmienne polityki pieniężnej, takie jak kurs walutowy i długoterminowa stopa procentowa, pozostają również pod wpływem polityki budżetowej (liczne zakłócenia implikujące koordynację).

3.Niedostateczna znajomość mechanizmów transmisyjnych polityki pieniężnej

	Polityka pieniężna	Polityka budżetowa
Wpływ na gospodarkę	Powolny, stosunkowo przewidywalny	Szybko efekty są niepewne
Szybkość reakcji na zmianę cyklu koniunkturalnego	Szybko (bank centralny podejmuje szybkie decyzje dostosowując środki do rytmu fluktuacji cyklicznych produkcji i zatrudnienia)	Długo (uwarunkowania powolnością procesu kontroli demokratycznej sprawowanej przez parlament)
Główny cel	Zapewnienia stabilności cen	Poziom aktywności gospodarczej i zatrudnienia, stabilizowanie gospodarki

Formy koordynacji polityki pieniężnej i budżetowej

-wprowadzenie jednolitej polityki

-wspólne ustalanie celów, zasad oraz specyficznych reguł prowadzenia polityki gospodarczej

-dialog i wymiana informacji między różnymi jej podmiotami

Koordynacja polityki pieniężnej i polityki budżetowej polega głównie na określeniu ogólnych zasad prowadzenia polityki gospodarczej oraz zasad specyficznych, właściwych dla danej dziedziny polityki gospodarczej.

Zasady polityki pieniężnej i polityki budżetowej w UE

-otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją

-stabilności cen

-zdrowych finansów publicznych i stosunków pieniężnych

-stabilnego bilansu płatniczego

Specyficzne reguły prowadzenia polityki budżetowej: (-> stabilność cen)

-zakaz nadmiernego deficytu budżetowego

-zakaz finansowania deficytu budżetu państwa banku centralnego

-zakaz uprzywilejowanego dostępu sektora publicznego do instytucji finansowych

Gospodarka narażona jest na różnego rodzaju nieprzewidywane szoki

-o charakterze popytowym - brak komiczności koordynacji polityki

-o charakterze podażowym - potrzeba koordynacji polityk

Koordynacja polega na wymianie informacji między rządem a bankiem centralnym. Bank centralny opracowując politykę pieniężną bierze pod uwagę sytuację gospodarczą w kraju oraz przyjęte przez rząd środki budżetowe, natomiast rząd - opinię banku centralnego o sytuacji pieniężnej i finansowej, a takie ustalenia dotyczące polityki pieniężnej.

22.Uwarunkowania, cele i dziedziny polityki gospodarczej

Dobra i zła polityka gospodarcza. Wprowadzenie do polityki gospodarczej. Polityka gospodarcza to fragment polityki państwa. To jeden z rodzajów polityki, którą państwo może prowadzić, obok np. polityki społecznej. Decyzje polityczne wiążą się z określonymi korzyściami i kosztami, trzeba dokonywać rachunku zysków i strat i dobrze wybierać. Złe wybory osłabiają państwo, dobre wybory przyczyniają się do wzmocnienia państwa. Przykładem złej polityki jest interwencja ZSRR w Afganistanie, przykładem dobrej - przystąpienie Polski do Unii Europejskiej.

Podział polityki gospodarczej:

1.Polityka ładu gospodarczego - ustrojowa, systemowa (np. tworzenie gospodarki centralnie planowanej lub rynkowej). Kształtuje ustrój gospodarczy, przy czym należy pamiętać, że nie ma ustroju idealnego. Obywatele mają wybór - mogą wpływać na polityków, aby kształtowali taki ustrój państwa, jaki odpowiada przynajmniej części wyborców (zdecydowanej większości obywateli w warunkach demokratycznego państwa prawa)

2.Polityka procesowa - działająca w ramach określonego ustroju przy zachowaniu podstaw ustrojowych państwa, wpływa na przebieg procesu gospodarczego.

Polityka gospodarcza:

1. Mikroekonomiczna

2. Makroekonomiczna

Sekwencja działań w polityce gospodarczej:

5. Wybór celów (cele powinny być realistyczne, na miarę możliwości oraz etyczne, moralne, godziwe)

6. Dobór środków

7. Realizacja planu działań

8. Ocena, czy plan się powiódł

Erich von Manstein (wcześniej Lewiński) - taktyk Rzeszy Hitlerowskiej. Opracował plan uderzenia na Francję, bo Niemcy nie mieli żadnej taktyki. Jego plan był ryzykowny, szalony i genialny (dobór środków). Dzięki umiejętnościom wdrożenia (realizacja planu działań) Manstein został feldmarszałkiem.

Zadania polityki gospodarczej:

5. Wzrost gospodarczy

6. Pełne zatrudnienie

7. Stabilne ceny (niska inflacja)

8. Redystrybucja dochodów

W polityce gospodarczej liczy się skuteczność. Nie jest ona jednak jedynym kryterium oceny. PG można również oceniać pod kątem aspektu etycznego. Etycznie i skutecznie działający politycy:

4. Mahatma Gandhi - doprowadził do zjednoczenia Indii bez rozlewu krwi

5. M. L. King

6. Jan Paweł II

Największym sukcesem gospodarczym polski w ostatnich latach wydaje się być wejście do UE i zmniejszenie bezrobocia w wyniku emigracji oraz przyśpieszenie wzrostu gospodarczego. Do UE wprowadził nas Miller i Kwaśniewski.

Przykłady gospodarek:

1. Korea Płn. - gospodarka centralnie planowana

2. Kuba - gospodarka nakazowo-rozdzielcza

3. Korea Płd. - gospodarka rynkowa

4. Chiny - hybryda, socjalistyczna gospodarka rynkowa

Zadania polityki gospodarczej:

1. Wzrost gospodarczy

2. Pełne zatrudnienie

3. Stabilne ceny (niska inflacja)

4. Redystrybucja dochodów

1 i 2 - priorytety polityki gospodarczej w społecznej gospodarce rynkowej.

4 - główny cel polityki gospodarczej państwa opiekuńczego i państwa dobrobytu.

Rozwój gospodarczy RFN:

Lata	Stopa wzrostu	Rozwój cen	Bezrobocie
1951-55	9,4%	2,0%	7,5%
1956-60	6,6%	1,9%	3,0%
1961-65	4,8%	2,8%	0,8%
1966-70	4,2%	2,3%	1,2%
1971-75	2,1%	5,9%	2,1%
1976-80	3,4%	3,9%	4,2%

Zadaniem polityki gospodarczej powinno być utrzymanie gospodarki w takim stanie, by nie była przegrzana i aby nie była wychłodzona. Rozwój gospodarczy ma charakter cykliczny. Państwo powinno prowadzić politykę antycykliczną (zmniejszać wahania koniunkturalne), ale bywa tak, że prowadzi politykę procykliczną (zwiększa wahania koniunkturalne). Również poszczególne rynki cząstkowe przeżywają koresy gwałtownego wzrostu i spadku (na rynku akcji - hossy i bessy, ale także na innych rynkach, np. nieruchomości).

Zadania polityki fiskalno-budżetowej:

1. Pozyskiwanie środków na finansowanie koniecznych wydatków budżetowych

2. Zapewnienie szybkiego tempa wzrostu gospodarczego (najlepiej za pomocą niskich podatków lub podatków na umiarkowanych poziomie)

Polityka fiskalno-budżetowa w Polsce, 3 funkcje:

1. Alokacyjna - rozdysponowanie zasobów pomiędzy sektor publiczny i prywatny.

2. Redystrybucyjna - można ograniczyć skalę redystrybucji i zrobić „tanie państwo”. Można zwiększyć skalę redystrybucji i poszerzyć zakres polityki społecznej („solidarność”). Ale nie da się tego zrealizować naraz.

3. Stabilizacyjna - Wpływanie stabilizacyjne na wahania koniunktury gospodarczej. W okresie koniunktury ograniczamy deficyt i przygotowujemy się na czarną godzinę. Tworzymy nadwyżkę. Gdy nadejdą złe czasy, mamy duże pole manewru.

To pod spodem to z notatek od niego z tamtego roku

Cele polityki gospodarczej (ekonomicznej):

-inicjowanie i promowanie wzrostu gospodarczego i zwalczanie w nim wahań cyklicznych

-zachowanie lub przywracanie równowagi makroekonomicznej, zwłaszcza zapobieganie i ograniczanie deficytu budżetowego

-walka z inflacją

-walka z bezrobociem

-wychodzenie z pułapki zadłużenia zagranicznego i proeksportowe przestawianie gospodarki

-modernizacja technologiczna, przezwyciężanie luki technologicznej

-restrukturyzacja gospodarki

-aktywizacja gospodarcza terenów o przestarzałej lub stagnującej strukturze

-ochrona środowiska naturalnego lub przywracanie jego stanu uprzedniego

-uczestnictwo we wspólnotach regionalnych w ramach procesów integracji.

CELE POLITYKI GOSPODARCZEJ

OGÓLNE

-zapewnienie suwerenności państwa, -sprawiedliwość, -postęp społeczny, -prawa człowieka, -wzrost gospodarczy, -likwidacja deficytu, długu publicznego

USTROJOWO-SYSTEMOWE I POLITYCZNE

-umacnianie istniejącego ustroju społeczno-gospodarczego

EKONOMICZNE

Pomnażanie bogactwa kraju, -powiększennie dobrobytu, -wzrost gospodarczy, -umocnienie zdolności konkurencyjnej gospodarki, -przemiany strukturalne, -równowaga gospodarcza, -wzrost przedsiębiorczości, inicjatywności i innowacyjności, -wzrost udziału w międzynarodowym podziale pracy, -przeciwdziałanie inflacji

SPOŁECZNE

-sprawiedliwy podział dochodu, -gwarancje zatrudnienia, -wyrównane szanse awansu, -dostęp do dóbr kulturalnych i oświaty, -zapewnienie ochorny zdrowia, -zabezpieczenie społeczne

EKOLOGICZNE

-ochrona środowiska naturalnego, -ekorozwój, -rekultywacja terenów zniszczonych

OBRONNO-MILITARNE

-powiększenie potencjału gałęzi o znaczeniu obronnym, -zapewnienei niezbędnych rezerw mocy produkcyjnych i środków produkcji

Uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne polityki gospodarczej

Uwarunkowania zewnętrzne:

-międzynarodowa sytuacja polityczna (pozycja w międzynarodowym podziale pracy, siła konkurencyjna rynku światowego, kryzys)

-przynależność do międzynarodowych organizacji, ugrupowań politycznych, wojskowych, gospodarczych

-koniunktura międzynarodowa (ułatwia prowadzenie polityki aktywizacji eksportu)

-stan i struktura zagospodarowania regionów przygranicznych krajów sąsiednich (sprzyja szerokiej wymianie towarów i usług, prowadzeniu kooperacji produkcji i rozwijaniu turystyki, bądź zagrażać środowisku naturalnemu)

Uwarunkowania wewnętrzne:

a)stan i struktura zasobów narodowych

-przyrodniczych (bogactwa naturalne)

-bariery dla działalności gospodarczej

-specjalne programy przeciwdziałania zagrożeniom ekologicznym

-deformacja struktury gospodarki w procesie jej rozwoju

-majątkowym (wyposażenie kraju w majątek trwały produkcyjny i infrastrukturalny)

-poziom efektywności zatrudnienia zasobów pracy żywej i wykorzystania zasobów naturalnych

-poziom konkurencyjności kraju

-zainsteresowanie zagranicznych inwestorów

-poziom życia i zaspokajanie podstawowych potrzeb indywidualnych i społecznych ludności

-wyznacza kierunki pożądanych działań polityki ekonomicznj

-ludzkich (czynniki demograficzne i społeczne)

-liczba i struktura ludności kraju

-struktura narodowościowa

b)zagospodarowanie przestrzenne kraju i regionów

c)stosunki narodowościowe

d)wewnętrzna sytuacja polityczna, układ sił politycznych, stosunek społeczeństwa do władzy

e)stopień rozwoju rynku wraz z infrastrukturą

f)dostępność kapitału finansowego

-restrykcje importowo-eksportowe

-warunki wymiany (terms of trade)

-zadłużenie wobec zagranicy oraz wynikające z nich warunki regulowania tychże zabowiązań

-otoczenie międzynarodowe - ma ogromny wpływ na możliwości i ograniczenia polityki ekonomicznej

-globalizacja

23. Narzędzia polityki gospodarczej stosowane przez zwolenników podejścia popytowego.

Teoria Keynesa powstała jako bezpośrednia reakcja na wielki kryzys ekonomiczny lat 1929-1933. W okresie tym większość państw odnotowała gwałtowny wzrost bezrobocia i spadek PNB. W tej sytuacji teoria Keynesa wskazywała na rozwiązania zapewniające stabilizację gospodarki. Przedmiotem badań była gospodarka w stanie nierównowagi, charakteryzująca się niepełnym wykorzystaniem czynników wytwórczych (pracy i kapitału), przejawiająca cechy stagnacji. Wskazując na przyczyny Keynes zwrócił uwagę na stan nierównowagi występujący w gospodarce pomiędzy poziomem oszczędności a poziomem inwestycji. Owa nierównowaga była związana z pojęciem krańcowej skłonności do konsumpcji. W wyniku wzrostu dochodów zwiększa się stopa oszczędności, w rezultacie następuje stan stałej przewagi oszczędności nad inwestycjami, który prowadzi do długotrwałej depresji ekonomicznej i bezrobocia stając się przyczyną tendencji stagnacyjnych. Konieczne jest więc dostosowanie rozmiarów inwestycji do rozmiarów oszczędności.

Konsekwencje teorii Keynesa dla polityki gospodarczej

Zakwestionowanie tezy, iż w gospodarce zawsze działają mechanizmy samoregulacji, czyli że gospodarka pozostawiona sama sobie będzie popadać w ciągłe stany nierównowagi. Takie postawienie sprawy zrodziło poważne konsekwencje dla postrzegania roli państwa w gospodarce -potrzebna jest aktywna rola państwa w gospodarce. Tezy Keynesa odnośnie stabilizacyjnej roli państwa znalazły z powodzeniem zastosowanie w praktyce gospodarczej do połowy lat 70-tych. Głównym kierunkiem było zmniejszanie do minimum bezrobocia (krzywa Phillipsa). Niestety w latach 70-tych pojawiła się stagflacja - jednoczesne występowanie wysokiego bezrobocia i inflacji). Gospodarka popadła w fazę długotrwałej depresji.

Sterowanie popytem globalnym

Szkoła keynesowska położyła nacisk na analizę agregatowo ujmowanego popytu globalnego. Jego zwiększenie jest środkiem przyśpieszającym tempo wzrostu gospodarczego i likwidującym bezrobocie. Aby zapewnić stały rozwój gospodarczy, należy poprzez prowadzenie odpowiedniej polityki gospodarczej pobudzać wzrost globalnych wydatków. Jeżeli uda się utrzymać popyt na odpowiednio wysokim poziomie, to w gospodarce wystąpią bodźce do zwiększenia stopy inwestycji, a więc do zwiększenia produkcji i zatrudnienia. Interwencja państwa w procesy rynkowe zapewnia prawidłowe funkcjonowanie gospodarki. Gospodarka nie kierowana popadać będzie w stale występujące wahania cykliczne, co więcej mogą one kształtować się wokół zniżkowego trendu rozwoju gospodarczego. Rynek nie zapewnia wysokiego zatrudnienia, wyeliminowania wahań cyklicznych, ograniczenia procesów inflacyjnych oraz osiągnięcia równowagi zewnętrznej. Niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych prowadzi bezpośrednio do powstania luki produktu narodowego brutto. Przekonanie keynesistów o słuszności stosowania aktywnej polityki stabilizacyjnej wynika z faktu, że wahania wielkości makroekonomicznych znacząco zmniejszają poziom dobrobytu społecznego i że państwo wie lepiej jak alokować zasoby.

Polityka fiskalno-budżetowa jako narzędzie regulacji popytu

Sterowanie przez państwo globalnym popytem odbywa się głównie za pomocą środków polityki fiskalno-budżetowej i polityki pieniężnej . Keynesiści proponują zwiększenie progresji opodatkowania wysokich dochodów przy jednoczesnym wzroście świadczeń społecznych na rzecz grup niżej uposażonych. W rezultacie przy niezmienionym poziomie dochodu narodowego powinno się osiągnąć pewne zwiększenie globalnej konsumpcji.

Drugi kierunek działania w ramach polityki fiskalnej to preferencje dla działalności inwestycyjnej polegające na obniżeniu stopy podatkowej od zysków przeznaczonych na inwestycje. Oprócz zmian w zakresie systemu podatkowego państwo może również, w celu pobudzenia zagregowanego popytu manipulować wielkością globalnych wydatków rządowych. Zwiększenie tych wydatków w okresie recesji przyczynia się do zwiększenia globalnego popytu poprzez bezpośrednie zasilanie finansowe niektórych grup społecznych oraz na inwestycje publiczne, przede wszystkim infrastrukturę (także zbrojenia). Efekt pierwotny pobudzania popytu spotęgowany zostanie dzięki mechanizmom mnożnikowym, przez co na dłuższy czas zostanie zapewniona odpowiednia wielkość popytu. W kwestii finansowania działalności interwencyjnej keynesiści proponują aby środki finansowe na ten cel pochodziły z budżetu państwa. Powstały w ten sposób deficyt budżetowy nie stanowi dla gospodarki zagrożenia w okresie kryzysu, lecz jest ważnym elementem polityki ożywienia. W długim okresie czasu polityka ta okazała się zabójcza dla gospodarki.

Aktywna polityka pieniężna jako narzędzie regulacji popytu

W zakresie polityki pieniężnej keynesiści stopniowo rewidowali swoje poglądy. Początkowo uważali oni, że polityka pieniężna powinna być dostosowywana do istniejącej i przewidywanej sytuacji gospodarczej w celu przeciwdziałania fluktuacjom koniunktury. Proponowali więc oni w okresie dekoniunktury podjęcie działań na rzecz zwiększenia zasobów pieniądza w gospodarce. Zwiększenie ilości pieniądza w obiegu zmniejsza skłonność do przechowywania go w formie płynnej. Należy jednak zaznaczyć, że keynesiści w odniesieniu do polityki pieniężnej byli nieco bardziej ostrożni niż w stosunku do polityki fiskalnej. Współcześni keynesiści przywiązują większą wagę do roli polityki pieniężnej. Stwierdzili, że niezbędne jest określenie optymalnej kombinacji polityki pieniężnej i budżetowej.

Zasadnicze założenie na jakim oparli się współcześni keynesiści określa, że zmiany podaży pieniądza wpływają nie tylko na poziom cen, ale także na wielkości realne takie jak poziom produkcji i zatrudnienie. Ostatecznie keynesiści przystali na politykę stałego tempa wzrostu podaży pieniądza, proponowanego przez monetarystów.

Polityka dochodowa

Narzędziem uzupełniającym politykę fiskalno-budżetową i pieniężną jest polityka dochodowa, której zastosowanie uznano za konieczne w celu rozwiązania dylematu stałych cen i pełnego zatrudnienia. Stagflacja spowodowała podważenie teorii. Wówczas przyjęto podażową interpretację zjawiska; oznacza to, że główną przyczyną inflacji pełzającej jest dążenie sprzedawców dóbr i siły roboczej do poprawienia własnej pozycji poprzez windowanie cen. Receptą na wyhamowanie zjawisk inflacyjnych jest odpowiednia polityka dochodowa. Polityka cen i dochodów zmniejsza oczekiwania inflacyjne, a tym samym oddziałuje na stopę procentową, porozumienia płacowe i inne decyzje gospodarcze, natomiast ekspansywna polityka pieniężna i fiskalna mają na celu zmniejszenie stopy bezrobocia. Postulat prowadzenia aktywnej polityki dochodów wywodzi się z przekonania, że jedną z głównych przyczyn niestabilności i wzrostowych tendencji inflacji jest mechanizm określania płac w ramach negocjacji płacowych. Płace stanowią w gospodarce rynkowej najistotniejszy element kosztów i dlatego jedną z głównych metod przeciwdziałania inflacji staje się polityka dochodowa. Polityka dochodowa może przybierać formę dobrowolnej i ustawowej. Przykładem polityki cenowo-dochodowej o charakterze dobrowolnym jest zachęcanie przez rząd do niepodnoszenia cen i płac powyżej pewnego poziomu. Najbardziej restrykcyjny charakter ma zamrożenie cen i płac. Tradycyjne sposoby kontroli cen i płac nie przyniosły sukcesu. Reakcją było ustalanie dopuszczalnej normy wzrostu płac, po której przekroczeniu na podmioty przekraczające ustalenia byłyby nakładane kary.

Polityka handlu zagranicznego

W wyniku pobudzania popytu dochodzi najczęściej do zakłócenia równowagi bilansu płatniczego. Przyczyniają się do tego zwiększony import i zmiana portfela oszczędności (dewizy). Dlatego uzupełniano keynesowski program polityki gospodarczej o instrumenty wspierania eksportu.

Cechy wyróżniające nurt keynesowski

Wynikają z odrzucenia neoklasycznego założenia o pełnej elastyczności rynków. Cechy te przedstawić można w następujący sposób: produkcja określana jest przez globalny popyt, czynniki podażowe odgrywają niewielką rolę, a także może wystąpić efekt mnożnikowy , będący łącznikiem między autonomicznymi zmianami w popycie a zmianami w produkcji.

Zmiany w ilości pieniądza w obiegu oddziałują na kształtowanie się wielkości realnych (wolumenu produkcji i/lub zatrudnienia).

Bezrobocie ma w zdecydowanej mierze charakter przymusowy, wynikający z niedostatecznego popytu.

Istnieje szerokie pole dla aktywnej polityki fiskalnej i monetarnej państwa.

24. Narzędzia polityki gospodarczej proponowane przez neoklasyków.

Źródła

Nurt ten sięga do dorobku A.Smitha (Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów). Autor ten uważał że gospodarka każdego kraju, a zatem i bogactwo zależy od efektów pracy weryfikowanych przez wolny rynek. Indywidualne decyzje ludzi i podmiotów są najlepsze, a interwencja w mechanizmy rynkowe przez państwo jest z gruntu szkodliwa. Do tego poglądu nawiązują poszczególne teorie neoklasyczne.

Monetaryzm

Kierunek ten wiąże się przede wszystkim z dorobkiem M.Friedmana. Jego zdaniem podstawowe cechy gospodarki to: jest ona stabilna w długim okresie jeśli nie zakłóca się mechanizmu rynkowego, a decydującą rolę odgrywa polityka pieniężna i równowaga pieniężna. M.Friedman wyróżnił cztery sfery aktywności rządu: ochrona jednostek przed przemocą z zewnątrz, ochrona jednostek przed zagrożeniem ze strony innych współobywateli, ochrona i umacnianie wolnego społeczeństwa, opieka nad tymi członkami społeczeństwa których nie można uznać za jednostki odpowiedzialne. Według monetarystów aktywna polityka stabilizacyjna instytucji państwowych przynosi rezultaty odwrotne od zamierzonych (powiększenie stanu nierównowagi i opóźnienia czasowe ). W długim okresie czasu polityka nadmiernej reakcji polityki pieniężnej na zakłócenia osiąga jeden skutek ­wzrost cen. Według monetarystów inflacja jest przede wszystkim zjawiskiem pieniężnym. Dlatego walka z nierównowagą przejawiającą się w postaci inflacji jest podstawowym obowiązkiem polityki gospodarczej. Bieżąca polityka ekonomiczna powinna zapewnić odpowiednio stopień płynności w gospodarce. Należy zatem przyjąć stałe, niskie tempo wzrostu podaży pieniądza, odpowiadające wzrostowi PNB. Kurs walutowy powinien być określany przez relacje podaży i popytu w formie kursu płynnego. Gospodarowanie powinno opierać się na własności prywatnej. Monetaryści odrzucają manipulowanie stopą procentową. Podatki powinny by c obniżone do minimalnego poziomu.

Nowa ekonomia klasyczna czyli szkoła racjonalnych oczekiwań.

Najbardziej radykalna odmiana monetaryzmu (R.Lucas). Według tej szkoły ludzie formułują swoje oczekiwania co do przebiegu procesów gospodarczych opierając się na całej dostępnej im wiedzy, nie popełniając przy tym systematycznych błędów. Zakłócenia gospodarcze są natychmiast równoważone przez uczestników rynku. Fluktuacje wynikają z błędów popełnianych przez ludzi w ocenie sytuacji ekonomicznej. Opierając się na tych założeniach przedstawiciele tej szkoły uważają że wszelkie formy aktywnej polityki stabilizacyjnej są nieskuteczne z dwu powodów: podmioty gospodarujące podejmują decyzje wyłącznie na podstawie zmian wielkości realnych, przy formułowaniu oczekiwań dotyczących przyszłych procesów gospodarczych nie popełnia się systematycznych błędów. Instytucje państwowe powinny w sferze gospodarczej kłaść nacisk na utrzymywanie stabilności cen oraz stymulowanie strony podażowej gospodarki. W zakresie polityki budżetowej przedstawiciele tego nurtu są zwolennikami zapisu prawnego, obligującego władze do bilansowania budżetu. Instytucje państwa nie powinny angażować się w jakikolwiek sposób w realną działalność gospodarczą (także w sferze ubezpieczeń, ochrony zdrowia, szkolnictwa). Aktywność gospodarcza może opierać się wyłącznie na własności prywatnej .

Nowa szkoła austriacka

Przedstawiciele tego kierunku (F. von Hayek) uważają że procesy gospodarcze charakteryzują się dużą niepewnością i stałymi zakłóceniami równowagi. Informacja jest rozproszona wśród bardzo dużej liczby ludzi. W takich warunkach najlepszą instytucją koordynującą działania podmiotów gospodarczych jest rynek. Stanowi on najbardziej skuteczny mechanizm porządkowania informacji. Rynek umożliwia pozyskanie informacji poprzez mechanizm cenowy. Instytucje państwowe mają zbyt mało informacji, a pewnych ich kategorii nie posiądą w ogóle. Polityka pieniężna stanowi ważny czynnik oddziałujący na równowagę gospodarczą. Istotne znaczenie ma hamowanie ekspansji związków zawodowych: działalność związków zawodowych jest poważnym czynnikiem zwiększającym poziom inflacji oraz największą przeszkodą podnoszenia poziomu życia pracowników najemnych. Stabilizacja kursów walutowych ma przewagę nad kursami zmiennymi, ale rząd nie może stosować ograniczeń wymiany walut. Polityka gospodarcza rządu powinna być zorientowana przede wszystkim na respektowanie i ochronę mechanizmu wolnego rynku. Brak kontroli cen i zagwarantowanie wolności zawierania umów.

Teoria wyboru publicznego ( ekonomiczna teoria polityki)

Teoria wyboru publicznego dotyczy ekonomicznych analiz nierynkowych procesów decyzyjnych. Założenia: metodologiczny indywidualizm i racjonalne postępowanie jednostek, teoria stara się opisywać zjawiska polityczne za pomocą narzędzi opisujących rynek. Elementem tej teorii jest chorobliwe rozrastanie się instytucji państwowych. Instytucje państwowe rozrastają się także dzięki tzw. iluzji podatkowej, co występuje w sytuacji podatków pośrednich (V AT płaci ktoś inny nie ja). Negatywne konsekwencje dla gospodarki deficytu budżetowego. Tendencja biurokratów do maksymalizowania swoich korzyści poprzez maksymalizowanie skali działania swoich instytucji.

Podobnie zachowują się politycy. W celu utrzymania dostępu do środków publicznych starają się nie tyle służyć elektoratowi co manipulować nim. Polityczny cykl ekonomiczny, czyli takie manipulowanie polityką makroekonomiczną aby stworzyć najlepsze dla siebie warunki w okresie wyborów. Demokracja rozpatrywana jako polityczny rynek. Problemy zasad kolektywnego wyboru wyjaśniane za pomocą teorii dóbr publicznych. Grupy nacisku (małe grupy interesów) służące uzyskaniu jak największej części dóbr ogólnych dla siebie (wymuszanie specjalnych przywilejów i koalicje dystrybucyjne ). Grupy obejmujące, to znaczy działające wśród znacznej części społeczeństwa. Działalność grup interesów i koalicji dystrybucyjnych komplikuje stosunki społeczne i wzmacnia znaczenie rządu i innych instytucji publicznych, a to wpływa negatywnie na funkcjonowanie systemu ekonomicznego państwa. Instytucje państwowe mogą interweniować gospodarczo jedynie w tych dziedzinach w których wykażą, że mechanizm rynkowy stanowi droższe rozwiązanie.

Ekonomia podaży ( ekonomia strony podażowej)

Ostentacyjne nawiązanie do klasycznej teorii ekonomii (Smitha). Ekonomia podaży opiera się na dwu zasadniczych założeniach: o długookresowej stabilności systemu rynkowego i o decydującej roli jednostki w przebiegu procesów gospodarczych. Aby gospodarka mogła rozwijać się stabilnie i dynamicznie należy z niej usunąć balast państwa. W procesie zmniejszania nacisku państwa na gospodarkę szczególne znaczenie odgrywa polityka fiskalna. Relacje opodatkowania mają bezpośredni wpływ na relację cen i kosztów. Każdy podatek powoduje efekt akcyzowy, w konsekwencji obciążeń podatkowych następuje obniżenie poziomu aktywności gospodarczej, straty w produkcji i zmniejszenie zatrudnienia. W systemie podatkowym kluczowe znaczenie ma relacja krańcowych stawek opodatkowania względem przeciętnych.

A.Laffer sformułował cztery uwagi odnośnie polityki podatkowej: zmiany stawek opodatkowania oddziałują na produkcję -niższym stawkom odpowiada wyższa produkcja; zmiany stawek podatkowych oddziałują bezpośrednio na zatrudnienie obydwu czynników produkcji, układ stawek opodatkowania utrzymujący wpływy rządu na stałym poziomie oddziałuje na produkcję, to w jaki sposób podatki są zbierane jest równie ważne jak ich wysokość; zmniejszenie stawek opodatkowania doprowadzi zawsze do znacznie mniej szego spadku wpływów z podatków niżby to wynikało z matematycznej analizy.

Podażowcy skłaniają się do przyjęcia klasycznych zadań instytucji państwowych (opisanych przez Smitha), resztę działalności pozostawiaj ąc wolnej woli podmiotów gospodarujących. Zbytnia aktywność państwa p woduje także niekorzystny efekt wypierania. W zakresie polityki monetarnej szkoła ta akceptuje dorobek monetaryzmu, wskazując na potrzebę stabilnej podaży pieniądza. Nacisk na ograniczenie tak realnej jak i regulacyjnej roli państwa w gospodarce. Najważniejsze jest pomnażanie bogactwa, a nie sprawiedliwe dzielenie biedy.

25. Zewnętrzne uwarunkowania polityki gospodarczej Polski.

Na uwarunkowania zewnętrzne składają się:

• Otoczenie międzynarodowe - ma ogromny wpływ na możliwości i ograniczenia polityki ekonomicznej. Położenie geograficzne wpływa na sytuację geopolityczną, a tym samym na możliwości współpracy z innymi krajami.

• Przynależność do określonych ugrupowań międzynarodowych- wiąże się to z przyjęciem określonych zobowiązań.

• Międzynarodowa sytuacja gospodarcza

• Restrykcje importowo - eksportowe

• Warunki wymiany (terms of trade)

• Zadłużenie wobec zagranicy oraz wynikające z nich warunki regulowania tychże zobowiązań

• Stan i struktura zagospodarowania regionów przygranicznych krajów sąsiednich

1. Otoczenie międzynarodowe.

Po roku 1989 Polska staje w obliczu całkiem nowej przyszłości jak i wszystkie przemiany jakie zaczęły zachodzić w Europie Wschodniej spowodowały, że Polska zaczynała funkcjonować w nowym otoczeniu międzynarodowym, tym samym miała także inny status i w końcu swoją suwerenność. Do tego czasu mieliśmy za swoich sąsiadów trzy państwa, Czechosłowację ,NRD, ZSRR. Ta sytuacja się zmienia. Pierwsze przemiany zaszły na naszej granicy zachodniej, a nazwane zostały jesienią państw Europy Środkowej. Zmiany dotyczyły przede wszystkim zbudzenia muru berlińskiego, tym samym powstania Niemiec.

Stosunki polsko- niemieckie

Historia stosunków polsko niemieckich jest bardzo długa i zawiła. Jednak dziś narody zbliżają się do siebie, takim zaczątkiem dobrych relacji jest przede wszystkim fakt zjednoczenia Niemiec. To Polska jako jeden z pierwszych krajów poparła tendencje zjednoczeniowe jakie wystąpiły w tym kraju. W czerwcu 1991 pomiędzy Polską a Niemcami został podpisany traktat, który stanowił o wzajemnej przyjaźni i współpracy. Jednymi z wytycznych tego traktatu było rozwiązanie kwestii mniejszości narodowych w obu krajach, miały one zyskać należne im prawa. I rzeczywiście tak się stało, Niemcy w Polsce są pokaźną mniejszością narodową, niestety Polacy w Niemczech po długich walkach nie mogą być uznani za mniejszość narodową.

Zjednoczone Niemcy w bardzo krótkim czasie podniosły się z kryzysu i szybko stały się partnerem Polski zarówno ekonomicznym, gospodarczym, politycznym i strategicznym. Najważniejszym jednak aspektem naszych stosunków, od zawsze było polsko- niemieckie pojednanie moralne.

Stosunki polski- litewskie mają stosunkowo krótką historię, przede wszystkim dlatego, że Litwa to państwo młode, zostały one uregulowane dość późno, bo dopiero w roku 1994, podpisano traktat o przyjaźni i współpracy między narodami. Najważniejszymi postanowieniami tego dokumentu było postanowienie o nienaruszalności granic i wyzbycia się wszelkich roszczeń obu narodów związanych z terytoriami , oczywiście także bardzo ważnym postanowieniem było zaakceptowanie i nadanie praw mniejszościom narodowym po oby stronach granicy. Polska popierała starania Litwy do przystąpienia Litwy do Unii Europejskiej. Ścisła współpraca łączy te państwa na bazie stosunków jakie wynikają z członkostwa w Radzie Państw Morza Bałtyckiego. Jednak mimo, iż stosunki te nigdy nie były bardzo złe, jednak najważniejsze zarzewia konfliktów mają charakter związany z występowaniem po obu stronach mniejszości narodowych. Litwa ma sporo problemów, jednak powoli z nich wychodzi i dość łatwo i bezproblemowo wyrwała się spod skrzydeł Rosji, mają oni dużo problemów, zwłaszcza związanych z bardzo wysokim odsetkiem ludzi bezrobotnych, członkostwo w Unii Europejskiej jednak powoli pozwala temu państwu na pozytywny rozwój, także litewskie stosunki międzynarodowe są bardzo poprawne i być możne wkrótce przyniosą jakieś profity.

Tak samo trudne, jak stosunki polsko- niemieckie są także stosunki polsko- rosyjskie, bo jest to nasz najpotężniejszy sąsiad. Stosunki między tymi krajami maja dużo negatywnych nacechowań, które wynikają przede wszystkim z negatywnego bagażu doświadczeń wynikającego ze skomplikowanych lasów historycznych. Władze polskie nie wykazują także dużego zaufania do typu polityki jaki prowadzi Rosja. Jeszcze na początku lat 90- tych najważniejszym kierunkiem polskiej polityki w zakresie stosunków polsko- rosyjskich było wyzbycie się wszelkich zależności od Rosji. Było to bardzo trudne, wymagało zdecydowanej polityki i asertywnych polityków, ta polityka polegała przede wszystkim na usunięciu się Polski jako członka z takich organizacji jak Układ Warszawski itp. Kolejny bardzo ważny aspekt to wycofanie wojsk rosyjskich z terenów polski, dopiero w 1993 roku rosyjscy żołnierze ostatecznie opuścili tereny Polski. Polska zdaje sobie jednak sprawę, że Rosja jako uczestnik stosunków międzynarodowych jest szalenie istotna. W zakresie naszych stosunków bardzo ważna jest współpraca na bazie gospodarczej jesteśmy państwem, które importuje z Rosji wiele bogactw naturalnych jak również ropę i gaz, jest to także państwo, które dla nas stanowi rynek zbytu. Niestety stosunki te są nadal bardzo trudne.

Przynależność do określonych ugrupowań międzynarodowych.

NATO: Przyjęcie Polski do NATO - 12 marca 1999 r. - stanowi z pewnością jedno z najdonioślejszych wydarzeń w najnowszej historii naszego kraju. Daliśmy temu wyraz w nowej "Strategii bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej", przyjętej przez rząd 4 stycznia 2000 r. Uznaliśmy, że sojusz stanowi podstawę bezpieczeństwa i obrony Polski, jest także głównym czynnikiem stabilności polityczno-wojskowej w Europie. Wejście Polski do sojuszu to oczywiście nie tylko korzyści i przywileje. Stając się pełnoprawnym członkiem NATO, Polska przyjęła na siebie konkretne zobowiązania. Oprócz zobowiązań politycznych (m.in. dotyczących nie przystępowania do układów międzynarodowych sprzecznych z traktatem) także określone obowiązki wojskowe. Po pierwsze - gotowi jesteśmy oddać pod wspólne dowództwo ustaloną część sił zbrojnych i będziemy finansować działania służące utrzymaniu gotowości bojowej na wymaganym przez NATO poziomie. Po drugie - powinniśmy uwzględnić zalecenia paktu przy kształtowaniu budżetu obronnego. Po trzecie - należy dostosować funkcjonowania Wojska Polskiego do norm obowiązujących w sojuszu.

ONZ: Konferencja w San Francisco, będąca ostatnim etapem tworzenia ONZ, rozpoczęła się 25 IV 1945 i zakończyła po dwóch miesiącach obrad podpisaniem 26 czerwca Karty Narodów Zjednoczonych. Brało w niej udział 50 delegacji państw będących jej założycielami, 51 państwem-założycielem była Polska, która nie wzięła udziału w konferencji (podpisała Kartę Narodów Zjednoczonych 15 X 1945, a dokumenty ratyfikacyjne złożyła po 11 dniach).

Polska jest też członkiem wielu instytucji założonych w ramach ONZ, m.in. UNESCO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury), Światowej Organizacji Zdrowia (WHO).

Międzynarodowa sytuacja gospodarcza.

Sytuacja importowo - eksportowa.

Eksport w 2007 był szacowany na 144,6 mld $ dał 29. miejsce w świecie za Tajlandią i przed Australią. W 2003 Polska była w pierwszej dziesiątce eksporterów takich towarów jak: skóry, futra, soki, przetwory owocowe, owoce mrożone (16,3% światowego eksportu), wyposażenie dystrybucji elektryczności, meble, wyroby drewniane, węgiel drzewny i kamienny, koks (13,5%), złom, silniki spalinowe (10%), żelazne materiały kolejowe, wyposażenie pojazdów szynowych, ceramika, wyroby hutnicze, statki (14,4%), kotły, turbiny, siarka, zużyta odzież.

Pod względem wartości w 2003 najwięcej wyeksportowano takich towarów jak: samochody, statki, części samochodowe, silniki spalinowe, meble, kable, odbiorniki telewizyjne, węgiel kamienny, hutnicze wyroby konstrukcyjne, opony.

W 2004 eksportowano głównie maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy - 38,4%, towary przemysłowe (surowcowe) - 23,7%, różne wyroby przemysłowe - 15,2%, żywność i zwierzęta żywe 7,6%, w tym miód - II największy światowy producent oraz I producent pyłku pszczelego.

Import

Import w 2007 szacowany był na 160,2 mld $ dał 24. miejsce na świecie za Austrią i przed Szwajcarią. Importuje się maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy 38,7%, towary przemysłowe (surowcowe) 21%, chemikalia 14%, paliwa mineralne, smary i materiały pochodne 9,1%, różne wyroby przemysłowe 8,3% (2004). Pod względem wartości w 2003 najwięcej importowano w kolejności takich towarów jak: ropa naftowa, samochody, lekarstwa, gaz ziemny, statki, części samochodowe, maszyny cyfrowe oraz czytniki optyczne itp., kamery telewizyjne z transmiterami radio-telefonicznymi, części do silników samochodowych, inne towary naftowe.

Bilans handlowy

Bilans handlowy był w 2007 r. ujemny, deficyt obrotów towarowych według danych NBP wyniósł ponad 12 mld €. W roku 2008 deficyt wzrósł do 16.155 mln €.

Warunki wymiany (terms of trade)

Zadłużenie wobec zagranicy oraz wynikające z nich warunki regulowania tychże zobowiązań

Według raportu NBP kwota jaka przypada do spłaty w bieżącym roku to 63,9 mld euro. Z kwoty tej, zagraniczne zadłużenie długoterminowe do spłaty w 2009 roku wynosi 17,8 mld euro oraz 46,1 mld euro zobowiązań krótkoterminowych o terminie pierwotnym do 1 roku włącznie. Połowa z tej sumy to zobowiązania pomiędzy firmami matkami a ich córkami działającymi na terytorium naszego kraju.

Największa część zadłużenia zagranicznego przypada na sektor przedsiębiorstw, stanowiąc 52,4% całości czyli 33,5 mld euro. Większość zobowiązań polskich firm wynika z odroczonych płatności za importowe towary lub usługi, oraz przez zaciągnięte kredyty handlowe u zagranicznych kooperantów. Jednakże wraz ze spadkiem wymiany handlowej, będzie zmniejszało się zadłużenie z tytułu kredytów, które na koniec zeszłego roku wyniosło ponad 19,0 mld euro. Pozostała część kwoty czyli 12,0 mld euro wynika przede wszystkim ze spłat otrzymanych pożyczek i kredytów.

Kolejnym sektorem, jaki ma wpływ na polskie zadłużenie zagraniczne to branża bankowa. Polskie banki na koniec bieżącego roku będą miały do uregulowania 24,0 mld euro, większości wobec nierezydentów. Kwota ulokowanych przez nich depozytów opiewa na 18,6 mld euro, w tym 13,6 mld euro to depozyty w ramach grup kapitałowych (struktura łącząca podmioty gospodarcze za pomocą związków kapitałowych). Zadłużenie jakie przypada do spłaty w bieżącym roku stanowią otrzymane przez polskie banki kredyty zagraniczne, w zdecydowanej większości od banków macierzystych.

Najmniejsze zadłużenie dotyczy sektora rządowego, który mam do spłaty w tym roku „tylko” 4,7 mld euro, pochodzące z wykupu wyemitowanych wcześniej na rynki zagraniczne papierów wartościowych. Wykup ten miał miejsce na początku roku i był dokonany ze środków z emisji nowych obligacji na rynki międzynarodowe. Jednocześnie dokonano spłaty naszych zobowiązań kredytowych wobec wierzycieli skupionych tzw. Klubie Paryskim.

Źródła finansowania długu zagranicznego.

Pomimo panującego kryzysu finansowego, należy założyć z dużym prawdopodobieństwem, że organizacje międzynarodowe nie pomniejszą swojego zaangażowania w finansowaniu naszej gospodarki. W związku z tym, zadłużenie zagraniczne w wysokości 36,1 mld euro zostanie zrolowane. Pozostała część zobowiązań obejmuje odroczone płatności za import (kredyt handlowy) na kwotę 11,0 mld euro. Skutki panującej recesji przełożą się na ograniczenie wymiany handlowej i spadkiem udzielonych kredytów handlowych. Jednakże, zagraniczni eksporterzy będą zmuszeni do dalszego finansowania importerów z Polski i według szacunków Narodowego Banku Polskiego, kwota niezrolowango zadłużenia zagranicznego wyniesie 24,1 mld euro, co stanowi 6,7 proc. produktu krajowego brutto. W przypadku, gdy poziom udzielonych kredytów handlowych nie ulegnie zmianie, łączna kwota niezrolowanego zadłużenia wyniesie 27,8 mld euro, co będzie stanowić 7,8 proc. PKB.

Pamiętajmy także o aktywach zagranicznych z tytułu dłużnych instrumentów finansowych jakie są w posiadaniu polskich przedsiębiorstw i banków. Aktywa te mogą stanowić bezpośrednie źródło finansowania obsługi zagranicznego zadłużenia. Na koniec zeszłego roku, aktywa te wynosiły 34,2 mld euro, w większości przypadku są to depozyty i kredyty handlowe udzielone przez polskie firmy swoim zagranicznym partnerom.

Stan i struktura zagospodarowania regionów przygranicznych krajów sąsiednich

26. Polityka podatkowa.

Polityka podatkowa - stanowi część polityki budżetowej oraz jest integralną częścią polityki fiskalnej. Jej przedmiotem jest kształtowanie systemu i metod podatkowych w celu zapewnienia dochodów budżetowi państwa na realizację zadań. Polityka podatkowa to ogół decyzji państwa w zakresie opodatkowania obywateli i przedsiębiorstw. Jej istotnym elementem jest dążenie do osiągnięcia wysokiej efektywności w ściąganiu podatków. Wymaga ona rozstrzygnięcia problemów podatkowych, które decydują o jej treści i kierunkach.

Funkcje polityki podatkowej:

• fiskalna - dostarcza budżetowi dochodów na utrzymanie państwa i realizację zadań

• regulacyjna (alokacyjna) - kształtowanie wielkości dochodu i majątku będących w dyspozycji podatników

• stymulacyjna - takie kształtowanie wielkości podatku, aby wywrzeć na podatnikach określone reakcje w celu pobudzenia bądź ostudzenia wzrostu gospodarczego

• informacyjna - odzwierciedla przebieg procesów gospodarczych, podziału i wymiany

Cele polityki podatkowej:

• fiskalny - dostarczenie jak najwyższych dochodów przy jak najniższych kosztach poboru oraz nie powodując ujemnych skutków ubocznych

• gospodarcze - zapewnienie jak najlepszego rozwoju gospodarczego przy zachowaniu określonych wpływów podatkowych do budżetu państwa

• społeczne - zapewnienie społeczeństwu odpowiednich warunków bytowych przy zachowaniu określonych wpływów podatkowych do budżetu państwa.

Rodzaje prowadzenia polityki podatkowej:

• Polityka pasywna - zasady kształtowania dochodów i cen, tworzące mechanizm reagowania automatycznego cen i dochodów na zmianę sytuacji gospodarczej, określane są ustawowo. Ten typ polityki podatkowej nie wymaga podejmowania działań, ponieważ następuje automatyczna reakcja w wyniku zmian sytuacji gospodarczej.

• Polityka aktywna - podejmowanie odpowiednich działań (tj. przeciwdziałanie inflacji, zróżnicowanie dynamiki dochodów i ograniczenie bezrobocia).

27. POLITYKA PRZEKSZTALCEN STRUKTURALNYCH

Polityka przekształceń strukturalnych stanowi strategiczny kierunek polityki gospodarczej państw wysoko rozwiniętych, których znaczenie wzrasta wraz z rozwojem międzynarodowej konkurencji.

Podstawowym podmiotem tej polityki jest pastwo reprezentowane przez jego organy. Bez aktywnej roli państwa, wspomagającej i inspirującej przekształcenia w gospodarce dokonanie ich będzie utrudnione i związane z wysokimi kosztami.

W warunkach polskich zaufanie mechanizmowi, niewidzialnej ręki rynku” było bledem systemowym. Adekwatnym do polskich warunków jest pogląd S. Komorowskiego, że powodzenie przekształceń strukturalnych zależy od państwa jako głównej siły sprawczej procesów transformacji.

Polityka przekształceń strukturalnych odnosi się do całej gospodarki, ale rozpatrywana jest w węższym zakresie, np. sektorów gospodarki, zagadnień społeczno - ekonomicznych t.j. zatrudnienie, ubezpieczenia społeczne, prywatyzacja sektora publicznego, ekologia czy restrukturyzacja poszczególnych regionów.

Cele polityki przekształceń strukturalnych.
Cele polityki przekształceń strukturalnych są znacznie zróżnicowane w poszczególnych krajach w zależności od ich warunków rozwojowych.
1)Dążenie do poprawy ekonomicznej efektywności gospodarki przez szybsze przemieszczanie zasobów gospodarki z dziedzin o niskiej efektywności ekonomicznej do tych, w których działalność przynosi wysokie dochody.
2)Przyspieszenie wzrostu gospodarczego i przeciwdziałanie bezrobociu.
3)Dążenie do unowocześnienia gospodarki przez szybszy rozwój tych dziedzin działalności, które spełniają rolę nośników współczesnego p[ostępu technicznego, technologicznego i organizacyjnego.
4)Dążenie do podniesienia konkurencyjności krajowych wyrobów na rynkach światowych oraz wzmocnienie proeksportowej orientacji gospodarki
5)Wykorzystanie procesu zmian strukturalnych do ograniczenia wpływu barier surowcowych, energetycznych, demograficznych, itd., występujących w procesie rozwoju.


Formy polityki przekształceń strukturalnych:
polityka dostosowawcza (rząd kładzie nacisk na rozwój nowych, dynamicznie rozwijających się dziedzin gospodarki; może również hamować upadek niektórych dziedzin, np. z przyczyn społecznych, ale stosuje to bardzo rzadko; czasem chroni się w ten sposób rolnictwo, górnictwo, hutnictwo)
polityka zapobiegawcza (opiera się na mechanizmie rynkowym i popieraniu prywatnej inicjatywy; rola rządu polega na usuwaniu ograniczeń hamujących sprawne funkcjonowanie rynku, powodujących jego usztywnienie, np. monopole)
polityka antycypacyjna (ułatwia przedsiębiorstwom dostosowanie się do nowych warunków gospodarowania w przyszłości; ma też na celu ułatwianie przesunięć zasobów kapitału i pracy do gałęzi „wzrostowych”, zazwyczaj nowych).


W praktyce gospodarczej dość trudno jest stosować tylko jeden typ polityki strukturalnej. Rząd powinien dbać przede wszystkim o to, by była to polityka konstruktywna, zapewniająca pomoc przedsiębiorstwom oraz pracownikom w trakcie dostosowań strukturalnych.
Zwolennicy przekształceń strukturalnych uznają rynek za niedoskonały, więc interwencja państwa zachęcająca do przemieszczania zasobów jest, według nich, bardziej pożądana niż mechanizm rynkowy. Przeciwnicy zaś są zdania, że interwencja państwa jest zbędna. Na tym tle w latach 80- tych w krajach należących do OECD wywiązały się dyskusje, które zaowocowały głęboką reorientacją polityki strukturalnej. Polityka strukturalna lat 80- tych miała za zadanie zwiększenie mobilności zasobów w gospodarce, co osiągnęła przez:
zwiększenie globalnej wydajności czynników produkcji w drodze poprawy alokacji zasobów, efektywności zarządzania oraz promocji zmian technologicznych
wpływanie na elastyczność systemu ekonomicznego.

28. POLITYKA PRZEMYSLOWA

Polityka przemysłowa to całokształt środków i działań mających na celu:

• zwiększenie zdolności konkurencyjnej przemysłu na rynkach zagranicznych

• stymulowanie zmian strukturalnych w przemyśle

• poprawę efektywności wykorzystania zasobów przez właściwą alokacje

• pobudzanie aktywności innowacyjnej w przemyśle

Realizacja polityki przemysłowej pozwala na osiąganie korzyści efektywnościowych, jakie z jednej strony mogą być wynikiem przesuwania zasobów do dziedzin o wyższej produktywności, z drugiej zaś na ograniczenie kosztów dostosowań strukturalnych przez pomoc w rozwiązaniu problemów gałęzi zagrożonych upadkiem i łagodzeniu skutków społecznych z tym związanych.

Obecnie na świecie realizowana jest:

• Polityka przemysłowa oparta na preferencjach strukturalnych, nazywana sektorową interwencjonistyczną ( przemysłowa polityka sektorowa promuje i/lub wspiera wybrane gałęzie przemysłu czy tez przedsiębiorstw)

• Polityka przemysłowa polega promowaniu rozwoju przemysłu przy pomocy polityki makroekonomicznej nazywana jest polityką ogólną (polityka przemysłowa o charakterze ogólnym nie opiera się na konkretnych priorytetach przedmiotowych lub podmiotowych)

29. Polityka przekształceń własnościowych.

Przekształcenia własnościowe uznano za główny cel ustrojowych przeobrażeń gospodarki polskiej. W lipcu 1990 Sejm uchwalił ustawę o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i powołał Ministerstwo Przekształceń Własnościowych. W ten sposób zainicjowany został proces przekształceń własnościowych. W listopadzie 1990 ogłoszono sprzedaż akcji 5 wielkich polskich przedsiębiorstw, tworząc w ten sposób podwaliny rynku kapitałowego. Podjęcie przekształceń własnościowych wymagało rozstrzygnięcia wielu spornych kwestii, tj. tempa, metod i sposobów przeprowadzania tego procesu. Ostatecznie przekształcenia strukturalne własności są realizowane w następujących formach:
1. Prywatyzacja (denacjonalizacja) gospodarki - jest ona decydującym sposobem przekształcenia struktury własności gospodarki, która w okresie socjalistycznym była zdominowana przez sektor publiczny. Prywatyzacja może się odbywać w różny sposób, np.:
- prywatyzacja kapitałowa - polega na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa w celu umożliwienia następnie indywidualnej sprzedaży akcji do Narodowego Funduszu Inwestycyjnego (NFI). W ten sposób są przekształcane duże pod względem majątku i zatrudniania przedsiębiorstwa
- prywatyzacja likwidacyjna - polega na likwidacji przedsiębiorstwa budżetowego w celu sprzedaży jego majątku lub oddanie go w użytkowanie. Stosowana jest w stosunku do małych i średnich przedsiębiorstw będących w złej kondycji finansowej (sprzedaż, wniesienie do sprzedaży, oddanie do odpłatnego użytkowania).
- program powszechnej prywatyzacji (PPP) - program ten realizowany był od grudnia 1994. Stanowił program prywatyzacji kilkuset dużych przedsiębiorstw państwowych. Opierał się na koncepcji NFI tworzonych w celu gromadzenia i obrotu akcjami przedsiębiorstw, które przystąpiły do PPP oraz bezpłatnego przekazywania tzw. świadectw udziałowych
- program stabilizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji (SRP) - stanowi uzupełnienie prywatyzacji kapitałowej, likwidacyjnej i powszechnej. Stabilizacja oznacza wsparcie finansowe przedsiębiorstw; restrukturyzacja etap przejściowy polegający na zmianach w zarządzaniu i strukturze przedsiębiorstw w celu uzyskania efektywności ekonomicznej.
2. Rozwój sektora prywatnego (tzw. small biznesu) - wyraża się on w procesie rozwoju prywatnych firm już istniejących oraz w dynamicznym procesie powstawania nowych firm. Proces ten rozpoczął się już w latach 80-tych. Prywatyzacja założycielska obejmuje głównie sektor handlu, usług i drobnej wytwórczości. Już w 1993 sektor prywatny przewyższył sektor publiczny pod względem zatrudnionych. Należy pamiętać, że w większości firmy te są słabe kapitałowo i dlatego są zagrożone bankructwem.
3. Reprywatyzacja - ta droga przemiany struktury własności nie doczekała się w Polsce unormowań prawnych. Jej idea to zwrot mienia zagrabionego bezprawnie właścicielom przez państwo. Sposób ten stanowi jednak margines przemian własnościowych w Polsce.
W przekształceniach struktury własnościowej w Polsce uczestniczy również kapitał zagraniczny (np. spółki joint-ventures). Rozwój przedsiębiorstw komunalnych to również forma przekształceń własnościowych w Polsce (od 1990 zaczęto odbudowę tego sektora).

30. Polityka rolna

Polityka rolna - dziedzina polityki mikroekonomicznej określająca zespół środków, regulacji i działań państwa mających na celu kształtowanie rozmiarów produkcji rolnej i utrzymanie jej opłacalności, kreowanie przeobrażeń agrarnych zmierzających do koncentracji i specjalizacji w rolnictwie, przyspieszanie postępu technicznego i agrotechnicznego warunkującego efektywność rolnictwa oraz wpływanie na procesy demograficzne na wsi. Polityka ta pełni dwie zasadnicze funkcje: ochronną i stymulującą rozwój, co znajduje wyraz w protekcjonizmie i interwencjonizmie władz państwowych wobec rolnictwa.

  Stosowane na rynku rolnym metody interwencji w najbardziej ogólnym podziale to:

    interwencja przez konkurencją zewnętrzną - realizowana jest głównie przez cła nakładane na importowane towary, opłaty wyrównawcze, regulacje ilościowe przywozu oraz dotacje do eksportu. Cło, podwyższając cenę produktu zagranicznego na rynku krajowym, ułatwia podjęcie z nim konkurencji przez produkcję rodzimą. Opłaty wyrównawcze są wprowadzane dla wyrównania różnic między względnie niską ceną zagraniczną, a względnie wysoką ceną na rynku wewnętrznym. Podwyższając cenę towaru zagranicznego, wypływają na zmniejszenie importu, zastępując bądź uzupełniając cła. System ograniczeń ilościowych importu chroni krajowych producentów przed konkurencją z zagranicy. Metody te, chociaż chronią wewnętrzny rynek produktów rolnych mogą mieć też negatywne konsekwencje jak wzrost cen wewnętrznych, co prowadzić może do wzrostu wydatków konsumpcyjnych, zmniejszenia popytu i zmniejszenia samej konsumpcji.

  interwencja na rynku wewnętrznym - realizowana jest głównie przez stosowanie cen gwarantowanych, po których instytucje interwencyjne skupują produkty rolne, gdy rynkowa cena spadnie poniżej ich poziomu. W połączeniu z ceną gwarantowaną stosuje się często limity wielkości produkcji, które stanowią formę administracyjnego ograniczania produkcji. Metodą stabilizowania podaży artykułów rolnych są również zapasy "buforowe", gromadzone w okresach wielkiego urodzaju, będące swego rodzaju pulą interwencyjną na wypadek nieurodzaju, które zapobiegać mają zwyżce cen produktów rolnych. Regulowaniu podaży produktów rolnych i stabilizowaniu dochodów w rolnictwie służą jeszcze kredyty umożliwiające rolnikom magazynowanie nadwyżek i wstrzymywanie się ze sprzedażą produktów rolnych do czasu zwyżki cen oraz subwencje, stosowane do produktów, środków produkcji i do konsumpcji, które odgrywają często istotne znaczenie dla przyspieszenia postępu technicznego oraz modernizacji rolnictwa (np. subwencjonowanie takich przedsięwzięć jak: melioracje, budowa silosów, rekultywacja gruntów).

Do przedstawionych sposobów oddziaływania na rynek rolny należy dołączyć również te, których celem jest przeciwdziałanie odpływowi ludności ze wsi. Zaliczyć do nich można pomoc dochodową, ulgi podatkowe, a także system zabezpieczenia socjalnego rolników.

31. FUNKCJE POLITYKI GOSPODARCZEJ W RÓŻNYCH SYSTEMACH EKONOMICZNYCH

Polityka ekonomiczna - bezpośrednie kierowanie gospodarką narodową przez państwo lub pośrednie oddziaływanie państwa na funkcjonowanie tej gospodarki

Kierunki oddziaływań polityki gospodarczej państwa w gospodarce mieszanej (rynkowej):

1. polityka ekonomiczna oddziaływuje na gospodarkę poprzez zapewnienie stałego dopływu środków niezbędnych do wykonywania przez państwo funkcji wewnętrznych i zewnętrznych. Siła państwa zależy od potencjału gospodarki narodowej, dlatego państwo musi nie tylko ustanawiać i pobierać podatki, ale też wspierać rozwój gospodarki narodowej.

2. polityka ekonomiczna w niektórych krajach wspiera funkcjonowanie i rozwój sektorów gospodarki nie cieszących się dostatecznym zainteresowaniem prywatnych przedsiębiorstw (kolej, poczta, szkoły, upaństwowione przedsiębiorstwa)

3. polityka ekonomiczna stara się zapewnić ochronę działalności gospodarczej obywateli przed zagraniczną konkurencją

4. polityka ekonomiczna stara się chronić konkurencję przed organizacjami monopolistycznymi

5. usuwa zagrożenia rozwoju gospodarczego przez przeciwdziałania czynnikom wywołującym kryzysy oraz pobudzanie koniunktury

6. podejmuje problemy ochrony środowiska naturalnego i przestrzennego ładu w zagospodarowaniu kraju

7. utrzymuje w państwie ład społeczny, osłania słabsze warstwy, reguluje warunki pracy i płacy

System realnego socjalizmu:

zapoczątkowany przez rewolucję bolszewicką w 1917r. w Rosji. Jest to koncepcja bezpośredniego kierowania gospodarką przez aparat państwowy i partyjny. W wyniku tego systemu zostały upaństwowione przedsiębiorstwa oraz wszelkie formy działalności gospodarczej. Aparat państwowy przejął czynności regulacyjne.

1. organizowania gospodarki, tworzenia i zmieniania jej struktury organizacyjnej

2. planowania działań gospodarczych, ustalania rozmiarów i kierunków produkcji oraz inwestycji

3. zapewnienia realizacji wytyczonych planów, dyscyplina, kontrola wydawanych poleceń

4. rozdzielanie czynników produkcji i wytworzonych produktów

Okres transformacji ustrojowej

To odbudowa ustroju opartego na zasadach demokracji, własności prywatnej i rynkowej regulacji procesów ekonomicznych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej.

Funkcje polityki gospodarczej w okresie transformacji:

1. demontaż instytucji i struktur systemu nakazowo-rozdzielczego

2. kreowanie warunków umożliwiających uruchomienie i prawidłowe działanie mechanizmów regulacji rynkowej

3. przekształcenie własnościowej struktury gospodarki - prywatyzacja

Kuracja szokowa to realizacja podstawowych działań przeobrażających w krótkim czasie.

32. DOKTRYNY POLITYKI EKONOMICZNEJ

Doktryna polityki gospodarczej- uporządkowany zbiór założeń, poglądów i twierdzeń dotyczących oddziaływania państwa na gospodarkę danego kraju z zagadnieniami systemów ekonomicznych i ustroju państwa na czele.

Doktryny polityki gospodarczej częściowo nawiązują do dorobku nauki i zawierają liczne tezy określające kierunki oraz środki działania, opierające się na przesłankach światopoglądowych, ideologicznych oraz moralnych, które nie są w pełni oparte na uzasadnieniach naukowych.

Doktryna polityki gospodarczej określa rolę państwa w oddziaływaniu na gospodarkę poprzez rozwój przemysłu, handlu, eksportu, bądź wysokich technologii. Ponadto mówi o tym w jakim zakresie państwo powinno chronić kraj przed konkurencją z zagranicy.

W polityce ekonomicznej wyróżnia się następujące doktryny:

1. MERKANTYLIZM

• system poglądów ekonomiczno-politycznych wywodzący się z bulionizmu - teorii mówiącej, że posiadanie metali szlachetnych równa się bogactwu.

• powstał w XVII w.

• zakładał on aktywne uczestnictwo państwa w oddziaływaniu na gospodarkę przez popieranie uprzemysławiania kraju, eksportu wysoko przetworzonych wyrobów przemysłowych, osłonę produkcji krajowej przed zagraniczną konkurencją

2. LIBERALIZM

• ideologia, kierunek polityczny głoszący, iż szeroko rozumiana wolność jest nadrzędną wartością

• powstał w XVIII w.

• postulował ograniczenie interwencji państwa w sprawy gospodarcze do niezbędnego minimum

• doktrynę liberalizmu propagowały kraje silniej rozwinięte, w których osłona własnego przemysłu nie była już konieczna

• odwołuje się do indywidualizmu, stawia wyżej prawa jednostki niż znaczenie wspólnoty, głosi nieskrępowaną (aczkolwiek w ramach prawa) działalność poszczególnych obywateli we wszystkich sferach życia zbiorowego

3. INTERWENCJONIZM

• stosunki gospodarczo-polityczne, polegające na bezpośrednich interwencjach państwa w wolny rynek

• miał duże oparcie w dziełach J.M. Keynesa i jego uczniów oraz w praktycznych uogólnieniach doświadczeń krajów zachodnich w latach 30. zeszłego wieku

• kierunek ten przeważał też po II wojnie światowej aż do połowy lat 70. kiedy to w Wielkiej Brytanii, w Stanach Zjednoczonych, a później również w innych krajach górę znów wzięły tendencje neoliberalne

4. NACJONALIZM

• postawa społeczno-polityczna uznająca naród za najwyższe dobro w sferze polityki

• uznaje sprawy własnego narodu za najważniejsze

• głosi solidarność wszystkich grup społecznych danego narodu

5. NEOLIBERALIZM

• nurt w historii myśli ekonomicznej poddający krytyce dominujące od czasu wielkiego kryzysu teorie keynesowskie, postulujący powrót do zasad wolnego rynku i ograniczonej do minimum ingerencji państwa w gospodarkę

• w XX wieku

6. DOKTRYNA WOLNEGO HANDLU

• postuluje zniesienie wszelkich ograniczeń w wymianie międzynarodowej

• brak bezpośredniego oddziaływania rządu na wymianę handlową oraz zapewnienie swobodnego dostępu krajowym podmiotom gospodarczym do rynku zagranicznych towarów, a towarom zagranicznym dostępu do rynku krajowego

• Podmioty gospodarcze mogą bez żadnych ograniczeń ustalać wielkość własnego importu oraz eksportu

7. DOKTRYNA INDUSTRIALIZACJI (RADZIECKA)

• sformułowana w okresie międzywojennym w Związku Radzieckim

• przypisuje główną rolę w procesie rozwoju rozbudowie przemysłu ciężkiego oraz gałęzi wytwarzających środki produkcji

• po II wojnie światowej narzucono ja krajom objętym radziecką strefa wpływów (w tym także Polsce), co spowodowało powstanie poważnych patologii strukturalnych w ich gospodarkach

8. SOCJALDEMOKRATYZM

• lewicowy ruch społeczny wywodzący się z ruchu robotniczego, który za główny cel stawia sobie budowę ustroju i społeczeństwa socjalistycznego drogą demokratycznych reform

• przyjmuje ideę zachowania własności prywatnej

• wycofuje się z wysuwanych dawniej postulatów nacjonalizacji niektórych gałęzi gospodarki oraz największych przedsiębiorstw

• uznaje konieczność zachowania mechanizmów rynku, konkurencji i motywacji opartej na materialnych korzyściach

9. KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA

• zajmuje szczególne miejsce we współczesnym świecie

• odnosi się negatywnie do ideologii komunistycznej, ale tez krytycznie do doktryny liberalnej oraz do różnych właściwości i konsekwencji społecznych systemu kapitalistycznego

• to zbiór poglądów dotyczących życia społecznego, kapitalizmu i jego społecznej konsekwencji

• mówi ona o tym, że Kościół popiera działania mające na celu polepszenie sytuacji materialnej ludności, jednakże nie godzi się na ucisk i niesprawiedliwość społeczną

• współcześnie katolicka doktryna społeczna uznaje elementarne wartości chrześcijańskie i niezbędną powtórną ewangelizację jako najlepszą drogę do uzyskania pokoju i rozwoju na świecie

33. MODELE WZROSTU. PRZYKŁADY

Modele wzrostu - uproszczone schematy ukazujące podstawowe zależności
miedzy czynnikami wzrostu, abstrahujące od szczegółów i wpływu czynników drugorzędnych, a uwzględniające przede wszystkim podstawowe związki przyczynowo-skutkowe zachodzące w procesie wzrostu gospodarczego.

Jednym z najbardziej znanych, wczesnych modeli wzrostu gospodarczego jest model opracowany przez angielskiego ekonomistę Roya Forbesa Harroda, który dla określenia warunków wzrostu posłużył się następującym wzorem: GC=s, G-stopa wzrostu dochodu (PNB lub PKB), C - krańcowy współczynnik kapitału, czyli współczynnik kapitałochłonności określający wielkość nakładu inwestycji na jednostkę przyrostu dochodu.

Podobny do poprzedniego jest model opracowany przez Evseya Domara.

Różnica między modelem Harroda a modelem Domara polega na przyjęciu odmiennych punktów wyjścia. Harrod analizuje wpływ przyrostu narodowego na przyrost wydatków inwestycyjnych równych przyrostowi oszczędności przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki, co zapewnia gwarantowana stopa wzrostu. Natomiast punkt wyjścia Domara jest odwrotny, mianowicie analizuje on wpływ przyrostu inwestycji na przyszłą zdolność wytwórczą gospodarki i pokazuje stopy wzrostu dochodu narodowego, która umożliwia pełne wykorzystanie zwiększonych dzięki inwestycjom, zdolności produkcyjnych gospodarki.

Wielkie znaczenie dla rozwoju teorii wzrostu gospodarczego miał model opracowany przez
Roberta Solowa:
Pr=F(L,C)
Gdzie: Pr- wielkość produkcji, L- nakład pracy, C-nakład kapitału
Model ten wyjaśnia, w jaki sposób wzrost zasobów kapitału, wielkości
zastosowanej w produkcji siły roboczej oraz postęp w dziedzinie technologii oddziałują na
siebie i w jaki sposób wpływają na zwiększenie produkcji. Przede wszystkim model ten wyjaśnia wpływ podaży i popytu na dobra i usługi na wielkość akumulacji kapitału w danym czasie.
Popyt wyznacza rozmiary produkcji, wytworzonej w danym czasie a popyt decyduje o podziale tej produkcji na elementy ostateczne.
W modelu tym, wielkość kapitału podlega zmianom z dwóch głównych powodów: po pierwsze inwestycje powiększają ogólną wielkość kapitał; po drugie pewna część starego kapitału ulega zużyciu co powoduje obniżenie zasobu. Natomiast na wzrost produkcji wpływają trzy czynniki:
1. wzrost kapitały, 2. przyrost ludności, 3. postęp techniczny.

Wśród modeli wzrostu gospodarczego model Kaleckiego wyróżnia się dużym stopniem precyzji założeń i analizy oraz szczególnym podejściem do czynników wzrostu dochodu. Kalecki rozpatruje proces wzrostu z dwóch stron: z jednej strony bada wpływ wielkości zatrudnienia i jego jakości na wzrost dochodu, a z drugiej - wpływ rzeczowych czynników wzrostu, takich jak inwestycje oraz ich techniczny poziom. Model ten ma zatem charakter dwuczynnikowy, ponieważ obejmuje prace i kapitał. Wprowadza jednocześnie czynnik zmian technicznych i postępu technicznego determinujący efektywność poniesionych nakładów inwestycyjnych.

Teoria wartości i jej konsekwencje:
U podstaw teorii wartości leży praca. Nie ma związku miedzy wartością użytkową a wartością wymienną. Nie widział sensu w rozróżnianiu na to, co było i na to, co jest - zawsze był kapitał.
Dwa źródła wartości: rzadkość dóbr i ilość pracy niezbędna do ich produkowania. O wartości tworu decyduje ilość pracy niezbędna do ich wytworzenia. Wartość dóbr, których produkcji nie można zwiększyć (nieelastyczna podaż) zależy od popytu np. dzieła sztuki, starodruk, wino. Jeśli co się cieszy duża popularnością to tworzy się tego więcej. Problemy związane z teorią wartości opartej na pracy. Miara ilości i jakości pracy - jak mierzyć prace. Rola kapitału (wytwór pracy) - praca uprzedmiotowiona w środki produkcji (praca wcześniej włożona i tak ostatnio włożona - amortyzacja).

Teoria podziału.
Ricardo uważał, że określenie zasad rządzących podziałem dochodu miedzy właścicielami kapitału i pracowników jest zasadniczym celem ekonomii. Wynikało to z przeświadczenia, że zmiany w podziale dochodów decydują o stopie akumulacji kapitału, a w konsekwencji o wzroście gospodarczym. Zaś wzrost gospodarczy jest potrzebny do rozwiania problemów.

Teoria renty gruntowej
Założenia:
Trzy klasy w rolnictwie
Właściciele ziemi - dostają dochód w postaci rent gruntowej, nie są użyteczni, bo po prostu tylko konsumują.
Dzierżawcy (rolni kapitaliści) - wykładają i zarządzają kapitałem, dostają zysk.
Robotnicy najemni - pracują i dostają wynagrodzenie.
Prawo malejących przychodów z ziemi.
Wzrost popytu na produkty rolne powoduje zwiększenie produkcji metoda intensywną (zwiększanie nakładów na grunty już uprawiane) i metodą ekstensywną (branie pod uprawę mniej urodzajnych gruntów).

Płace i zysk
Płace naturalną określają koszty utrzymania robotnika i jego rodziny (podstawowa wielkość płacy).Płaca rynkowa zależy od popytu i podaży pracy. Tendencja do zrównania płacy rynkowej i naturalnej. Praca i płaca podlegają tym samym prawom, co towary. Jeśli mamy ↑ popytu na prace → ↑ płace rynkowe → ↑ przyrostu naturalnego (lepsze warunki życia) → ↑ podaż na prace → ↓ płac rynkowych. Jeśli wyższe płace nie dadzą wyższego przyrostu naturalnego tylko przełożą się na wyższy standard życia to ta wysoka płaca stanie się standardem. Płaca nie jest stała ani realnie ani nominalnie - znaczenie zwyczajów i warunków przyrodniczych. Płace wzrosną, jeżeli liczbo ludności rośnie wolniej niż zasób kapitałów. Płac i zyski to dochody przeciwstawne.

Teoria podziału.
Ricardo traktował ziemie jako stały czynnik produkcji, zaś pracę i kapitał, jaki zmienne czynniki traktowane łącznie. W miarę wzrostu pracy i kapitału produkt krańcowy maleje. Rośnie popyt na żywność → zwiększamy nakłady kapitału → rośnie udział czynnika stałego. Powoduje to coraz mniejszą wartość zysku.

Teoria stagnacji sekularnej.
Akumulacja → rośnie popyt na żywność →uprawia się gorsze grunty → wzrost cen żywności → wzrost płac nominalnych → spadek zysków → spadek akumulacji. Spadek zysków dokonuje się kosztem wzrostu płac.

Wzrost gospodarczy w krótkim okresie jest zrównoważony, zapewnia pełne zatrudnienie (podaż pracy dostosowuje się do potrzeb akumulacji) i pełne wykorzystanie kapitału (działa prawo Seja). Kapitał każdej wielkości znajdzie zastosowanie w danym kraj, gdy wielkość produkcji jest jedyną granicą popytu. Nie ma granicy zastosowania kapitału dopóki przynosi zysk.

34. Zmiany w polityce gospodarczej Polski w latach 1944-1989.

W Polsce w latach 1948-1989 gospodarka była centralnie zarządzana. Jej podstawą była własność państwowa, co oznaczało, iż państwo jako główny właściciel opracowywało centralne plany gospodarcze w formie ustaw. Na ukształtowanie się polityki gospodarczej w Polsce po II wojnie światowej, wpłynął tok zdarzeń politycznych i układ sił militarnych:

1. W 1944 roku zajęcie obszarów Polski przez Armię Czerwoną:

- utworzenie pod kierownictwem komunistów Krajowej Rady Narodowej i Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego;

- uznanie tych organów przez rząd ZSRR i przejęcie przez nie władzy;

2. Zmiana spojrzenia w układzie zewnętrznym:

- uzgodnienie stanowiska władz ZSRR, Anglii, USA, w sprawie Polski na konferencji w Jałcie w lutym 1945 roku;

- ustanowienie monopolu jednej partii - władz Polskiej Partii Robotniczej (PPR)

Nowe władze od razu przystąpiły do przeprowadzania zmian ustrojowych:

1. 1944 - według zawartych w Manifeście PKWN gospodarka polska miała się opierać na współistnieniu trzech sektorów:

• państwowy - obejmujący podstawowe gałęzie przemysłu;

• spółdzielczy;

• prywatny - mogą działać drobne przedsiębiorstwa, które zatrudniają do 50 pracowników na jednej zmianie, tereny gospodarcze nie przekraczające 50 hektarów, a do 100 ha - na ziemiach zachodnich;

2. PKWN wydaje dekret o reformie rolnej, wzorujący wielką prywatną własność ziemską.

1946 - upaństwowiono wielkie i średnie przedsiębiorstwa.

1947 - roku zaczęto otwarcie krytykować trójsektorowy model gospodarczy, a zwłaszcza sektor prywatny.

Zmiana PPR w PZPR

1949 - 50 - nastąpiła zasadnicza przebudowa systemu gospodarczego Polski.

- powołano Państwową Komisję Planowania Gospodarczego (PKPG);

- rozbudowano urzędy centralne;

- utworzono liczne ministerstwa gospodarcze i hierarchiczną strukturę zarządzania;

- aparat państwowy i gospodarczy wraz ze wszystkimi jego ogniwami podporządkowano aparatowi partyjnemu (administracyjnemu);

- na mocy ustawy o Radach Narodowych zlikwidowano dawny samorząd terytorialny;

1952 - zamknięto proces transformacji oraz proces przebudowy struktur państwowych i systemu społecznego gospodarki, jednocześnie uchwalono konstytucje PRL, gdzie RP została przemianowana na Polską Rzeczpospolitą Ludową. Zmiany społeczne i gospodarcze oraz rynkowe zostały zawarte w tej konstytucji.

1950 - 56 :

- szybka industrializacja kraju;

- rozbudowa przemysłu ciężkiego;

- ukierunkowanie całej gospodarki w stronę rozwoju, surowcowo i energooszczędnych gałęzi, doprowadzając tym samym do dysproporcji ekonomicznej;

- podjęto próbę szybkiej kolektywizacji rolnictwa, która przyczyniła się do zahamowania wzrostu produkcji żywności;

1957 - nastąpiło wyhamowanie w procesach decentralizacji i przekształceń ekonomiczno - społecznych.

Pod koniec lat '50 - tych nastąpił powrót do tradycyjnej doktryny industrializacyjnej, poprzez rozbudowę kapitałochłonnych gałęzi górnictwa , przemysłu ciężkiego , przemysłu budowy wielkich maszyn orientacja surowca powstały nowe okręgi przemysłowe oparte na eksploatacji zasobów (węgiel brunatny, siarka) wydobywane w coraz większej skali cenne surowce były tylko niestety w nikłej skali przetwarzane.

W drugiej połowie lat 60-tych gospodarka Polska zaczęła odrzucać obciążenie kapitałowymi kierunkami inwestowania, środowisko ekonomistów wznawiało propozycje:

- zmian systemowych;

- przejście do strategii innego typu opartej na podnoszeniu wydajności pracy, efektywności inwestycji i postępie technicznym;

W efekcie wybuchły kolejne niepokoje społeczne i zaburzenia w latach 1968-1970. Nowa ekipa rządząca na której czele stał Edward Gierek podjęła działania na rzecz uspokojenia nastroju w tym przede wszystkim na rzecz unowocześnienia systemu kierowania państwem i gospodarką . Zmiany w systemie zarządzania polegały głównie na wprowadzeniu do gospodarki tzw. Wielkich organizacji gospodarczych czyli zjednoczeń kombinatów i innych zakładów i przedsiębiorstw . W polityce gospodarczej sięgnięto do zewnętrznych źródeł zasilania czyli kredytów zagranicznych . Nie ryzykując z dalszej rozbudowy przemysłu ciężkiego hutnictwa, podjęto duże inwestycje w gałęziach przemysłu przetwórczego. Zakupiono liczne licencje . Dokonano korekt polityki wobec rolnictwa zniesiono kontyngenty dostaw obowiązkowych .Zwiększyły się nakłady inwestycyjne na rozwój rolnictwa i gałęzi przemysłu pracujących na jego potrzeby . Odnotowano pewne sukcesy polskiej ekonomii nie bacząc na poważne zagrożenia :

• Doszło do ogromnego rozproszenia wykonawstwa inwestycyjnego.

• Wydłużono okresy realizacji inwestycji.

• Stale malała efektywność funkcjonowania gospodarki kierowanej za pomocą metod biurokratycznych.

• Mała skuteczność centralnego planowania.

• Faktyczne kompetencje decyzyjne przejmowały resorty i zjednoczenia kierowane przez wpływowe osobistości.

• Zmiana podziału administracji państwa 1975r (zlikwidowano powiaty zwiększono liczbę województw) osłabiła powiązania.

• Poziom w gospodarce w wymiarze terytorialnym osłabiła politykę regionalną .

1975 - załamanie się równowagi na rynku artykułów żywnościowych.

Gospodarka zaczęła wchodzić w kryzys , którego kulminacyjny moment nastąpił w 1979 roku a który w lecie 1980 roku przekształcił się w falę protestów robotniczych o nie spotykanej sile . Kryzys objął wszelkie dziedziny życia społecznego i politycznego. Rozpoczął się okres strajków i wielkich napięć polityczno - społecznych. Przy jednoczesnym spadku produkcji , wzroście zadłużenia zagranicznego i pogorszeniu warunków życia ludzi. Główna przyczyna załamania się gospodarki na przełomie lat 1978-1980 była związana ściśle z systemem rządów komunistycznych polegającym na orbitalnym systemie sprawowania władzy w PRL.

1980 - podpisanie tzw. Ugody społecznej pomiędzy przedstawicielami władzy a strajkującymi robotnikami. Jednym z punktów porozumień gdańskich stwierdzał konieczność przeprowadzenia gruntownej reformy gospodarczej.

1981 - Sejm PRL uchwalił dwie ważne ustawy „O przedsiębiorstwach państwowych” i „ O Samorządzie Załogi Przedsiębiorstw Państwowych”.

13. XII1. 1981 - wprowadzenie stanu wojennego.

Kontynuując reformę uchwalono pakiet ustaw dotyczących regulacji prawnych systemu gospodarczego, wprowadzono zasadę równoległości planowania przedsiębiorstw, wprowadzono nowe instrumenty reglamentacji w postaci programów operacyjnych i zamówień rządowych dotyczących produkcji wyrobów uznane za szczególnie ważne na które producenci uzyskiwali gwarancję zaopatrzenia materiałowego. System gospodarczy przestał być bowiem systemem nakazowym lecz nadal pozostał systemem rozdzielczym w którym podstawową rolę odgrywały nieograniczenie budżetowe w stanie zasobów finansowych przedsiębiorstw lecz limity i rozdzielniki zaopatrzenia materiałowego regulowane przez centralną administrację.

Ten system często jest określany mianem Systemu hybrydowego czyli system socjalistyczny częściowo zreformowany czyli jest próbą unowocześnienia gospodarki socjalistycznej.

1987 - pogorszenie się sytuacji gospodarczej krajów skłoniło ówczesny rząd do dymisji. Nowy gabinet 1988 - sejm uchwalił ważną ustawę o Działalności Gospodarczej wprowadzając swobodę jej prowadzenia i rozwijania się.

1988-1989 - nastąpiło gwałtowne przyspieszenie biegu wydarzeń zakończone obradami okrągłego stołu.

1989 - dokonano podstawowych uzgodnień w sprawie kierunków przeobrażeń :

• wprowadzenie biuralizmu politycznego i społeczno-zawodowego;

• przeprowadzenie demokratycznych wyborów do parlamentu;

• przywrócenie Senatu i Sejmu Prezydenta;

• zapowiedź formowania nowego ładu ekonomicznego.

35. Przekształcenia systemowe w gospodarce Polski.


Transformacja systemowa w Polsce, która rozpoczęła się w 1989r, zmieniła nie tylko system polityczny, ale przede wszystkim gospodarczy i społeczny. Jako pierwsza spośród krajów byłego bloku socjalistycznego, Polska zapoczątkowała proces transformacji systemowej mający doprowadzic do ukształtowania się gospodarki kapitalistycznej, opartej na mechanizmie rynkowym.


Cechy gospodarki rynkowej to m.in. demokracja, swoboda podejmowania decyzji, prywatna własność, "państwo prawa", urzadzenia rynkowe, przedsiębiorczość.
Przejście z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej związane jest ze zmianami dokonującymi się w sferze realnej, systemowej, instytucjonalnej, politycznej oraz mentalnej które to tworzą jednolity system.
Gwałtowne otwarcie się gospodarki polskiej na konfrontację międzynarodową zbiegło się w czasie z procesami zachodzącymi w świecie, takimi jak globalizacja, nasilające się tendencje integracji regionalnej i kontynentalnej, postępujące zróżnicowania cywilizacyjno- dochodowe, oraz rewolucja teleinformatyczna.


Transformacja przyczyniła się do demokratyzacji życia, przyniosła wolność polityczną i gospodarczą oraz zwiększyła szanse rozwojowe zarówno poszczególnym jednostkom, jak i społeczeństwu jako całości.
Ujemne strony przemian, wywołujące frustracje społeczne, to bezrobocie, dywersyfikacja dochodów społeczeństwa, wzrost sfery ubóstwa, patologii społecznych, wzrost przestępczości.
Gospodarka Polski w 1989:
- głęboka destabilizacja
- roczny poziom inflacji na poziomie 586 %
- spadek PKB o 11,6%
- spadek akumulacji o 24,8%


Tadeusz mazowiecki sporządził program stabilizacyjny, który miał skierować gospodarkę polską na tory gospodarki rynkowej. Został on wprowadzony w 1990 r. Główne cele programu:
- osiągnięcie równowagi gospodarczej
- ograniczenie inflacji
- redukcja nawisu inflacyjnego
- równowaga na rynku dóbr konsumpcyjnych
- uwolnienie cen
- restrykcyjna polityka: płac, dochodowa, pieniężna, fiskalna,
- wewnętrzna wymienialność złotego i stabilizacja kursu walutowego
- zniesienie monopolu handlu zagranicznego
Dzięki tym działaniom Polska osiągnęła założone cele i do 2001r. zostawała liderem przemian systemowych.
Pierwsze rezultaty:
- wzrost zatrudnienia w sektorze prywatnym
- ograniczenie liczby przedsiębiorstw państwowych i zwiększenie udziału sektora prywatnego w tworzeniu PKB
- powstanie sieci banków komercyjnych
- spadek udziału przemysłu na rzecz usług
System nie był jednak jeszcze stabilny ze względu na nierównomierną dynamikę i synchronizację zmian, trudność zmiany mentalności społecznej, brak idei ciągłej zmiany i adaptacji.
Historia gospodarki rynkowej liczy ponad 200 lat. Jej idea zrodziła się w nurcie liberalnej myśli ekonomiczno- społecznej, a jej urzeczywistnienie nastąpiło w krajach zachodnioeuropejskich, dalej w krajach ameryki Północnej i krajach Dalekiego Wschodu.
Polska stale się przeobraża, osiagnięcie poziomu krajów Europy zachodniej wymaga jeszcze wielu lat.

36. Procesy globalizacyjne - istota i główne cechy.

Globalizacja - ogół procesów prowadzących do coraz większej współzależności i integracji państw, społeczeństw, gospodarek i kultur, czego efektem jest tworzenie się "jednego świata", światowego społeczeństwa; zanikanie kategorii państwa narodowego; kurczenie się przestrzeni społecznej i wzrost tempa interakcji poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych] oraz wzrost znaczenia organizacji ponad- i międzynarodowych, w szczególności ponadnarodowych korporacji. Geneza tego procesu lokowana jest w epoce odkryć geograficznych, dokonywanych przez Europejczyków od XV wieku, a rozpatrywany w nauce jest on dopiero od lat 80. XX wieku, mimo, że kwestia tworzenia porządku ponadnarodowego podejmowana była już na początku wieku XIX. Globalizacja jako realne zjawisko przez część naukowców jest postrzegana sceptycznie. Jest ona również postrzegana jako zjawisko powodujące wzrost nowych, nieprzewidywalnych form ryzyka oraz wzrost nierówności społecznych w skali globu czy też w skali poszczególnych społeczeństw. Skutki tych procesów nie są do końca rozpoznane, mogą prowadzić zarówno do większej homogenizacji kultury, jak i do jej kreolizacji i zwiększenia różnorodności kulturowej.


Globalizacja z jednej strony może przynosić wiele korzyści, należą do nich: otwartość rynków zbytu, wyrównywanie różnic międzypaństwowych w sferach gospodarczych, poczucie większej spójności oraz więzi spowodowanej wspólnymi interesami. Negatywnym aspektem tej sprawy jest fakt, że gospodarki światowe w związku z tego rodzaju działaniami, stają się bardzo wrażliwe na wahania rynkowe (krach finansowy, recesja, kryzysy strukturalne, wzrost bezrobocia itp.).
Proces globalizacji popierany jest przez zwolenników, którzy swoje działania opierają na założeniach Smitha (przewaga absolutna) oraz Ricardo (przewaga porównawcza). Tego rodzaju procesy wprowadzają bardzo silną konkurencję pomiędzy państwami zmuszając je do produkcji coraz to lepszych towarów. W związku z tym następuje na rynku światowym sytuacja, gdzie państwa produkują tylko te produkty które potrafią najlepiej. Tego typu działania zwiększają bogactwo poszczególnych państw, a co za tym idzie i świata.


Rynki światowe do których zalicza się: rynek walutowy, kredytowy, eurorynek pieniężny i kapitałowy, poprzez transakcje jakie dokonują się na tego typu rynkach napędzają one gospodarkę światową. Działanie tych rynków na arenie międzynarodowej powoduje rozwój procesów zachodzących w gospodarce: zacieśnianie się stosunków gospodarczych pomiędzy współpracującymi państwami, przekształcanie oszczędności w szeroko idące inwestycje, oraz co najważniejsze wspieranie i rozwój międzynarodowego handlu.


Problemy światowe posiadają jedną wspólną cechę, która opisuje je w zupełności, a mianowicie ich globalny charakter. Jest to sytuacja polegająca na tym, że wraz z podjęciem jakiś istotnych działań w jednym państwie, oddziałuje to w sposób bezpośredni na inne kraje. Mówimy zatem o globalnym charakterze problemów gospodarczych, w momencie, kiedy dane zjawisko dotyczy większej ilości państw, bez względu na osiągnięty poziom wzrostu gospodarczego, czy sytuacji politycznej w danym kraju. Tego rodzaju problemy niosą ze sobą bardzo poważne konsekwencje, objawiające się nie podjęciu, w odpowiednio szybkim czasie istotnych decyzji, lub nie zastosowaniu jakiś środków zaradczych. Gdy problemy światowe zaczną się nawarstwiać, a żadne działania nie zostaną podjęte, może dojść do sytuacji, kiedy życie obywateli świata zostanie zagrożone, a w najgorszym wypadku globalna cywilizacja może ulec zniszczeniu. Taki negatywny obraz zdarzeń może zostać wywołany np. wojną atomową, deficytem niektórych surowców, zniszczenie środowiska ekologicznego.


Kolejnym bardzo poważnym problemem jest zagraniczne zadłużenie krajów rozwijających się oraz krajów posocjalistycznych z byłego bloku wschodniego. Zadłużenie które występuje na całym świecie, można uznać że ma charakter globalny.
Ekonomiczne aspekty globalizacyjne stanowią największe problemy gospodarcze u progu XXI wieku. Przynoszą one zarówno pozytywy jak i negatywy tego typu działań, jak oceniają to autorytety ekonomiczne. Ekonomiści którzy zaliczają się do zagorzałych przeciwników globalizacji uważają, że rozwój jej wraz z niczym nie ograniczonym przepływem kapitału, spowoduje niekorzystny wpływ na całą gospodarkę światową. Krytyka ta skierowana jest w kierunku wielkich przedsiębiorców, którzy naginają kodeks pracy, łamiąc prawa pracownicze oraz konsekwentne zmniejszanie stanowisk pracy. Jednak globalizacja z drugiej strony pomaga rozwijać się ludziom o większych aspiracjach zawodowych, potrafiących odnaleźć się w sytuacji nieustannej konkurencji na rynku pracy oraz sprostać wymaganiom stawianym przez liberalną demokrację oraz wolny rynek. Tego typu działania gospodarczo-ekonomiczne uwydatniają i promują takie kwalifikacje pracowników jak: rzetelność, przedsiębiorczość, elastyczność, kreatywność, asertywność, szybkość podejmowania decyzji itp.

37. Konsekwencje gospodarcze przystąpienia Polski do Unii Europejskiej:

a) wzrost PKB

Wg. Prognoz wykonanych na zlecenie przez ministerstwo finansów w 2004 roku średnioroczny wzrost PKB po wstąpieniu do UE miał się kształtować na poziomie o 1% wyższym od poziomu prognozowanego w przypadku nie wstąpienia do wspólnoty, jednakże jak wiadomo w minionych latach wystąpił światowy kryzys gospodarczy który odpowiednio pomniejszył ogólny wzrost. Nie ulega wątpliwości że wejście do UE spowodowało zwiększenie PKB.

b) poziom bezrobocia

Dostęp do funduszy unijnych w rezultacie przystąpienie Polski do UE ma również pozytywny wpływ na stopę bezrobocia w naszym kraju. Różnego rodzaju dofinansowania płynące z UE sprzyjają powstawaniu i rozwojowi nowych firm. Związane jest to również z swobodniejszym przepływem kapitału. Powstają nowe firmy z kapitałem zagranicznym które zatrudniają naszą siłę roboczą.

c) konsumpcja /spożycie

Innym zakładanym średniookresowym skutkiem członkostwa Polski jest wzrost spożycia indywidualnego. Po wstąpieniu nastąpił zauważalny wzrost w porównaniu do scenariusza pozostania poza UE. prognozy dotyczące konsumpcji (spożycia) mówią że w 2010 nastąpi 4% wzrost w stosunku do roku 2003.

d) inwestycje zagraniczne

Polska jako członek UE zwiększyła swoją wiarygodność finansowa i atrakcyjność inwestycyjna doprowadziło to do zwiększonego napływu kapitału zagranicznego. zarówno inwestycji zorientowanych na zaspokajanie rynku krajowego, jak - z czasem w coraz większym stopniu na eksport. W scenariuszu, przedstawionym w raporcie opublikowanym przez UKIE roczny napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) wzrósł o ok. 10 mld euro w latach 2004-2005, a w latach następnych 2005- 2010 do 13 mld euro

e) eksport/import i bilans płatniczy

W średnim okresie efektem członkostwa jest silny wzrost importu. Wzmocniona konkurencja na rynku krajowym wymusi bowiem proces przyspieszonego dostosowania i restrukturyzacji firm polskich. Mimo ich rosnącej wydajności, w pierwszych latach członkostwa dynamika importu przekroczy dynamikę eksportu. W całym dziesięcioleciu członkostwa (2004-2014) zakłada się (Korzyści i koszty członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Raport z badań. Praca zbiorowa. Centrum Europejskie Natolin) wzrost importu o 180 mld euro, tj. 16% a eksportu o 80 mld euro tj. o 7%. Jednym z makroekonomicznych skutków członkostwa Polski w UE będą więc zmiany w strukturze bilansu płatniczego.

f) skutki finansowe dla budżetu

W latach 2004-2006 Polska otrzymała 14,2 mld euro (58,5 mld zł) z budżetu UE, a łącznie wysokość składek, jakie Polska przekazała do UE, wyniesła w tym czasie 7,2 mld euro (29,7 mld zł). Saldo transferów pomiędzy Polską a Unią Europejską wyniesie 7 mld euro (28,8 mld zł). Korzyścią finansową przystąpienia Polski do UE są więc znaczne potencjalne transfery finansowe z budżetu Unii i ich dodatni bilans. Kosztem natomiast jest konieczność przekazania przez Polskę składki do wspólnego unijnego budżetu.

38. Podmioty globalizacji i dynamika procesów globalizacyjnych

Globalizacja- proces integrowania gospodarek rynków dzięki rozszerzaniu, pogłębianiu oraz intensyfikowaniu powiązań (handlowych, inwestycyjnych, kooperacyjnych, informacyjnych), które prowadzą do tworzenia się współzależności w wymiarze globalnym

Świat jest skazany na globalizację, bowiem nowe gospodarki narodowe tworzone są przez społeczeństwa ery informacyjnej, które nie uznają granic, zatem i gospodarka światowa musi szybko ewoluować w obliczu wyzwań rewolucji naukowo- technologicznej.

Globalizacja jest wynikiem:

- stałego postępu w liberalizacji handlu światowego

- deregulacji rynków finansowych

- uelastycznienia zasad funkcjonowania rynku

- realizacji reform rynkowych w nowych krajach

- rozwoju nowych technologii informatycznych

Pozytywne skutki procesów globalizacji:

- zdynamizowany wzrost gospodarczy

- rozwój postępu technologicznego

- zwiększenie efektywności gospodarowania

Negatywne skutki procesów globalizacji:

- powtarzające się kryzysy finansowe

- wzrost różnic w dochodach wewnątrz krajów i między krajami

- ujednolicenie wielu sfer życia społeczno- gospodarczego

Podmioty Globalizacji

• Państwa

• Instytucje i organizacje międzynarodowe, pozarządowe

• Korporacje Transnarodowe

Dynamika globalizacji zależy od trzech czynników:

- charakteru postępu technicznego

- dojrzałości stosunków politycznych

- stanu teoretycznej wiedzy i praktycznych umiejętności ekonomicznych.

Transformacja w Polsce:

- przyczyniła się do demokratyzacji życia

- przyniosła wolność polityczną i gospodarczą

- zwiększyła szanse rozwojowe zarówno poszczególnym jednostkom jak i społeczeństwu jako całości.

Wraz z transformacją pojawiły się ujemne strony przemian ustrojowych wywołujące frustracje społeczne, takie jak bezrobocie, dywersyfikacji dochodów w społeczeństwie, wzrost sfery ubóstwa, nasilenie zjawisk patologii społecznych, wzrost przestępczości pospolitej.

41. Gospodarka Oparta na Wiedzy; kapitał ludzki

Gospodarka Oparta na Wiedzy- ang. Knowledge - based economy, koncepcja ta wyrosła w latach 90 XX w., jest to Gospodarka, w której wiedza jest tworzona, przyswajana, przekazywana i wykorzystywana bardziej efektywnie przez przedsiębiorstwa, organizacje, osoby fizyczne i społeczności, sprzyjając szybkiemu rozwojowi gospodarki i społeczeństwa. rozwój opiera się na intensywnym wykorzystaniu wiedzy i doświadczenia, może rozwijać się szybciej od innych, bowiem generuje szybszy postęp techniczno-organizacyjny, dysponuje lepiej wyedukowanymi ludźmi i bardziej efektywnie wykorzystuje kapitał ludzki i kapitał produkcyjny.

GOW bazuje na czterech podstawowych filarach : Pierwszym filarem jest edukacja i szkolenia. Wykształcenie i kwalifikacje są potrzebne do tego, aby tworzyć, przekazywać i wykorzystywać wiedzę. Nakłady na edukację i szkolenia znacznie przyczyniają się do zwiększania tempa wzrostu gospodarczego.

Drugim filarem jest infrastruktura informatyczna. Filar ten dotyczy szybkiej komunikacji i przekazywania informacji poprzez internet, telewizje i radio.

Trzecim filarem są bodźce ekonomiczne i warunki instytucjonalne. Związane są ze swobodnym przepływem wiedzy, wspieranie przedsiębiorczości i inwestycji w technologie komunikacyjne.

Czwarty filar to systemy innowacji. Poprzez Ośrodki badawcze , uniwersytety , narodowe centra badawcze, zespoły eksperckie , partnerstwa publiczno-prywatne są niezbędne do wykorzystania zasobów wiedzy oraz tworzenia nowej wiedzy. Zajmuje ono szczególne miejsce wśród czynników warunkujących konkurencyjność. Jest czynnikiem determinującym międzynarodową konkurencyjność przedsiębiorstw.

Kapitał ludzki jest to nagromadzony przez pracownika zasób wiedzy fachowej, doświadczenia i umiejętności. Dzięki niemu możliwe jest uzyskanie większych dochodów.

Teoria kapitału ludzkiego zakłada również, że różnice w płacach są skutkiem różnic w wydajności pracy. Wyższe kwalifikacje i wydajność warunkują wyższe płace, które rosną również z wiekiem i stażem zawodowym.

Można wyróżnić dwie interpretacje przyczyn, które powodują, iż ludzie z najwyższym wykształceniem zarabiają więcej.

• Powodem jest wykształcenie, które pozwala pracownikowi na wyższą wydajność, co warunkuje uzyskanie wyższych zarobków.

• Wykształcenie nie wpływa na wydajność pracownika, natomiast wrodzone predyspozycje, uzdolnienia, chęć i łatwość nauki podnoszą wydajność pracownika, a tym samym jego zarobki.

• Niezbędne jest również inwestowanie w kapitał ludzki. Bierze się pod uwagę dwa rodzaje ponoszonych kosztów. Są to koszty bezpośrednie takie jak czesne, książki, kursy a także koszt utraconych możliwości, czyli dochód, jaki możnaby uzyskać z pracy, którą człowiek podjąłby zamiast nauki.

Kapitał ludzki jest konkurencyjny i wyłączalny, co oznacza, że pracownik wykorzystuje swoje zdolności do wykonania jednej czynności, której nie może wykonywać w tym samym czasie gdzie indziej. Wykwalifikowana siła robocza i wzrost kwalifikacji prowadzi do wzrostu efektywności produkcyjnej w przedsiębiorstwie. 3 Przedsiębiorstwa inwestują w swoich pracowników organizując szkolenia, a tym samym podnosząc ich kwalifikacje.

stnieją dwa typy kwalifikacji:

• Kwalifikacje specyficzne podnoszące wydajność pracownika, tylko wtedy, gdy pracuje on w dany przedsiębiorstwie.

• Kwalifikacje ogólne dające umiejętności, które pracownik może wykorzystać w innym przedsiębiorstwie.

Inwestycje w kapitał ludzki generują korzyści jak i koszty. Zarówno dla przedsiębiorstwa, pracownika, ale także społeczeństwu.

Pracownicy przedsiębiorstwa, czyli kapitał ludzki są częścią kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa. Jest to najistotniejszy zasób firmy, bo wartość przedsiębiorstwa to wartość, jaką są wstanie wypracować zatrudnieni ludzie. Został stworzony indeks kapitału ludzkiego, który przedstawia zależność między efektywnością kapitału ludzkiego przedsiębiorstwa a dostarczaniem wysokiego zwrotu właścicielom. Zauważono, iż im lepsze efekty zarządzania kapitałem ludzkim tym wyższą wartość jest wstanie wytworzyć przedsiębiorstwo.

Występuje jako zasób, który łączy w sobie kapitał, pracę i przedsiębiorczość. Kapitał ludzki rozumie się jako wiedzę, zdrowie i zdolności człowieka, które przyczyniają się do wzrostu jego zdolności produkcyjnej. Jest on formą kapitału, dlatego że jest źródłem obecnych i przyszłych dochodów lub przyszłego zadowolenia.

Określa on zdolność do pracy oraz możliwości dostosowawcze do zmian w otoczeniu oraz sprzyja kreacji nowych rozwiązań.

Poprzez inwestycje w potencjał biologiczny i intelektualny człowieka możliwe jest kreowanie warunków dla przynoszenia dochodów (korzyści) w przyszłości.

W przypadku kapitału ludzkiego koszt alternatywnego zastosowania zawsze dotyczy całego zasobu kapitału. Dzieje się tak dlatego, gdyż człowiek nie alokuje cząstek tego kapitału między różne zastosowania, jak może czynić w przypadku kapitału rzeczowego i finansowego, ale alokuje cały posiadany zasób kapitału ludzkiego w czasie między różne zastosowania (nawet wtedy, gdyby zasób ten miał być w danym zastosowaniu w danym okresie bezużyteczny). Na tej podstawie stworzono teorię alokacji czasu i dóbr w czasie G.S. Beckera.

42. Polska a procesy globalizacji.

Globalizacja jest całokształtem daleko idących zmian obrębie społeczeństw i gospodarki światowej. Jej przyczyną jest gwałtowny wzrost międzynarodowej wymiany handlowej i kulturowej. Odnosi się ona do zwiększenia wymiany informacyjnej, przyspieszenia i spadku cen transportu, a także wzrostu handlu międzynarodowego oraz inwestycji zagranicznych, które są spowodowane znoszeniem barier między państwami.

Globalizacja jest stosunkowo młodym terminem, dlatego też jej jednoznaczne zdefiniowanie nie jest do końca możliwe. Co pewne, to to, że pojęcie globalizacji powstało na skutek ujednolicania gospodarek Unii Europejskiej.

Globalizacją gospodarki nazywamy tworzenie gospodarki światowej, gdzie istnieje możliwość swobodnego przepływu kapitału, usług oraz czynników wytwórczych. Dla Europy, a w tym dla Polski, globalizacja ma daleko sięgające skutki. Często są to problematyczne kwestie, szeroko i chętnie dyskutowane, takie jak: możliwość rozpadu państw narodowych, a co za tym idzie - zanik tożsamości narodowej, a powstawanie gett etnicznych, konsekwencją których będą migracje. Konsekwencją globalizacji może być również powstanie i rozrastanie się globalnych dysproporcji, w wyniku, czego znaczna część kapitału należeć będzie do niewielkiej liczby państw, które stanowić będą globalne centrum, a niewielka część kapitału do krajów peryferyjnych.

Globalizacja gospodarki oznacza utworzenie gospodarki światowej, która umożliwia swobodny przepływ dóbr, usług i czynników wytwórczych. Prowadzi ona do zaniku granic, jeśli chodzi o działalność gospodarczą. Kapitał można swobodnie przemieszczać, inwestując tam, gdzie warunki ku temu są najkorzystniejsze (np. niskie podatki, wykwalifikowana siła robocza). Niesie to obopólne korzyści - jest pozytywne nie tylko dla inwestora,
ale również wiąże się z powstawaniem nowych miejsc pracy i rozwojem nowoczesnych technologii. Z drugiej strony istnieją jednak obawy, że duże i dobrze prosperujące przedsiębiorstwa spowodują upadek małych, lokalnych firm. Nie jest to do końca słuszne stwierdzenie, gdyż konkurencja na rynku jest zjawiskiem pozytywnym i przyczynia się do wzrostu jakości produktów i usług. Wymusza też na małych firmach rozwój technologiczny i zapewnia większy wybór potencjalnym klientom. Poza tym często zdarza się tak, że małe firmy znajdują swoją niszę rynkową i stają się faworytami w zakresie swoich działań.

Jeśli chodzi o aspekt ekonomiczny, warto także poruszyć kwestię konsolidacji firm. Dotyczy to często przedsiębiorstw z różnych krajów, tworzących międzynarodowe korporacje. Fuzje firm powodują zwiększenie ich kapitału oraz wzrost wpływu wywieranego na rynek. Firmy przez to stają się bogatsze, a więc stać je na otwieranie nowych oddziałów w różnych państwach,
tym samym zmniejszając w nich bezrobocie. Następstwem globalizacji są więc wymierne korzyści, zarówno dla gospodarki krajowej, jak i dla poszczególnych inwestorów.

Jednakże pojęcie globalizacji dotyczy nie tylko gospodarki, ale także rozwoju procesów technicznych. W ostatnich latach rozwinął się znacząco transport lotniczy i telekomunikacja, a Internet zdobył ogromną popularność. Dzięki niemu pojawiło się nowe pojęcie - „globalna wioska”. Jego rozpowszechnienie zmieniło spojrzenie ludzi na granice państw, sposoby prowadzenia działalności i handel. Dało nowe możliwości komunikacji międzyludzkiej i pozwoliło na oszczędność czasu. Możliwy jest także rozwój przedsiębiorstw wirtualnych. Budowane na tej zasadzie przedsiębiorstwa charakteryzują się często minimalną infrastrukturąwłasną, co pozwala na zmniejszenie kosztów.

Globalizacja prowadzi więc do zniesienia barier w przepływie kapitału, towarów, usług i siły roboczej. Powoduje przyspieszenie liberalizacji gospodarki światowej.

Pojęcie to wiąże się ze zmianami w wielu sferach życia. Przyczynia się do rozwoju nowych form rządów, a także może doprowadzić do rozszerzenia demokracji na wiele państw. Ujednoliceniu uległ również system walutowy, co ułatwiło między innymi wyjazdy zagraniczne. Dzięki globalizacji łatwiejsze są migracje do innych państw. Ujednolica ona różnice kulturowe, prowadząc do lepszego zrozumienia innych narodowości. Także dziedziny, takie jak film, teatr, muzyka stają się do siebie podobne, bez względu na to, w której części świata się znajdujemy.

Wiąże się to jednak z obawą o zanik tożsamości narodowej oraz rezygnacją z lokalnych zwyczajów i tradycji, na rzecz powstającej kultury masowej. Charakterystyczne jest również zjawisko mcdonaldyzacji, polegające między innymi na rozpowszechnieniu tych samych
produktów i marek na całym świecie. Przyczynia się to także do bardziej konsumpcyjnego stylu życia. Co więcej, powoduje nasilenie konfliktów na tle rasowym, religijnym i ideologicznym, czego następstwem jest np. wzrost zagrożenia terrorystycznego.

Jeśli zaś chodzi o kwestie ekonomiczne to należy zauważyć, iż globalizacja czyni gospodarki narodowe bardziej wrażliwymi na załamania na rynkach światowych, takie jak krach finansowy, recesja czy kryzysy strukturalne.

Globalizacja wymusza na krajach najbiedniejszych Trzeciego Świata tanią sprzedaż ich surowców naturalnych oraz powstrzymuje ich technologiczny rozwój, a co za tym idzie przyczynia się do pogarszania się ich sytuacji ekonomicznej. Chociaż rosną zyski międzynarodowych koncernów, to poszczególne państwa toną w długach, a płace ulegają stagnacji. Globalizacja powoduje walkę o jak najtańsze koszty i miejsca produkcji, zmusza do dłuższej i bardziej wyczerpującej pracy, a także pogłębia przepaść miedzy biednymi i bogatymi oraz prowadzi do wzrostu częstotliwości chorób cywilizacyjnych. Powoduje także spadek przyrostu naturalnego w krajach wysokorozwiniętych. Ponadto przyczynia się do wzrostu zużycia energii i zanieczyszczenia środowiska poprzez przeniesienie produkcji do
regionów o niższych standardach ekologicznych. Niekorzystna jest również koncentracja produkcji wielu regionalnych producentów na rzecz jednego - globalnego. Wśród innych negatywnych cech globalizacji należy wymienić upadek drobnych przedsiębiorstw, które są mało konkurencyjne oraz gospodarstw rolnych, małych firm usługowych i placówek naukowo-badawczych, a także obniżenie prestiżu wielu instytucji.

Podsumowując, globalizacja ma swoje zalety i wady. Jest ona następstwem rozwoju cywilizacyjnego. Jedno jest pewne - jest to proces nieodwracalny i nieunikniony, wpływający na całe społeczeństwa i na każdego z nas z osobna.

43. Przepływy bezpośrednich inwestycji zagranicznych w gospodarce światowej.

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne należą do podstawowych form przepływów kapitałowych w gospodarce światowej. W porównaniu do tradycyjnych przepływów międzynarodowych, cechują się one znaczną dynamiką rozwoju. Posiadają przy tym specyficzne cechy, które sprawiają, że z jednej strony są pożądane zarówno przez kraje przyjmujące, jak i macierzyste, a z drugiej budzą różnorakie obawy. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne są tą formą międzynarodowych przepływów kapitałowych w gospodarce światowej, która zasługuje na szczególną uwagę ze względu na: ◊ wysoką dynamikę wzrostu strumieni w porównaniu do tradycyjnych przepływów◊ fakt, iż nie wszystkie regiony gospodarki światowej w jednakowym stopniu uczestniczą w przepływach bezpośrednich inwestycji zagranicznych; ◊ charakterystyczne dla nich właściwości, które sprawiają, iż oddziaływanie na gospodarkę kraju przyjmującego i kraju macierzystego nie daje się ująć w prostą formułę wyłącznych korzyści inwestycji bezpośrednich w Polsce.

Międzynarodowy przepływ kapitału rozwinął się na szeroką skalę w XIX wieku, w związku z potrzebami szybko wzrastającej produkcji przemysłowej w krajach Europy Zachodniej. Dalszy rozwój ilościowy wywozu kapitału nastąpił po drugiej wojnie światowej; dokonały się też poważne zmiany w jego strukturze. Przepływ kapitału w formie inwestycji bezpośrednich odbywał się w okresie od zakończenia drugiej wojny światowej do początku lat siedemdziesiątych w relatywnie szybkim tempie. W latach 1960 - 1973 przeciętna dynamika jego wzrostu wynosiła 12,6% tj. była wyższa od wielu innych wskaźników ekonomicznych, w tym od wzrostu tempa handlu międzynarodowego, produktu narodowego brutto krajów kapitalistycznych, produkcji przemysłowej. W latach siedemdziesiątych i na początku lat osiemdziesiątych nastąpiło osłabienie wzrostu tych inwestycji, często wskutek głębokich recesji gospodarczych, częściowo zaś w związku ze zwiększeniem w tym czasie przepływów kapitału pożyczkowego

W teorii i praktyce gospodarczej pojęcie zagranicznych inwestycji bezpośrednich jest definiowane na wiele sposobów. ZIB to forma długoterminowej lokaty kapitału za granicą polegająca na stworzeniu w obcym kraju nowego przedsiębiorstwa i wyposażeniu go w kapitał zakładowy albo wykupieniu takiej liczby akcji (udziałów) zagranicznego przedsiębiorstwa, która pozwala na kontrolowanie jego działalności. Do inwestycji zalicza się również udzielanie kredytów zagranicznym przedsiębiorstwom lub zlokalizowanym za granicą przedsiębiorstwom z udziałem własnym, a także wyposażanie je w dobra inwestycyjne ZIB to także przedsięwzięcia gospodarcze polegające na zakupie gotowych dóbr inwestycyjnych w celu zapewnienia przyrostu majątku trwałego dla potrzeb rozwoju produkcji i usług materialnych, a w sferze nieprodukcyjnej dla zwiększenia trwałej bazy materialnej usług społecznych (oświaty, ochrony zdrowia, opieki społecznej, kultury gospodarki mieszkaniowej i komunalnej, itp.). Bezpośrednie inwestycje zagraniczne to również lokaty kapitału, podejmowane z zamiarem uzyskania bezpośredniego wpływu na działalność przedsiębiorstwa, w którym się inwestuje, albo dostarczenie nowych środków przedsiębiorstwu, w którym inwestor ma już znaczący udział. Motyw kontroli, tj. zamiar wywierania bezpośredniego wpływu na zagraniczne przedsiębiorstwa jest wymieniany jako istotne kryterium bezpośrednich inwestycji zagranicznych, o czym świadczą definicje MFW i OECD.Według definicji MFW, bezpośrednie inwestycje zagraniczne to inwestycje dokonywane w celu zdobycia trwałego udziału w przedsiębiorstwie działającym w gospodarce innej, niż gospodarka inwestora. Przy czym celem inwestora jest zdobycie efektywnego wpływu na zarządzanie przedsiębiorstwem. Zagraniczny podmiot lub grupa powiązanych ze sobą podmiotów, która dokonuje inwestycji, nazwana jest zagranicznym inwestorem. Poszczególne kraje przyjmują dla potrzeb statystki udziały mieszczące się w przedziale od 10% do 25%, jako dolną granicę wyznaczającą dokonanie bezpośrednich inwestycji.

Definicja rekomendowana przez OECD podobnie określa istotę ZIB, jak proponowana przez MFW, ale jest bardziej precyzyjna w ilościowym określeniu dolnej granicy udziałów decydującej o charakterze lokaty. W związku z tym stała się punktem odniesienia zarówno dla definicji stosowanych przez kraje członkowskie WE, jak i kryterium weryfikacji danych statystycznych gromadzonych w tych krajach. Zgodnie z definicją OECD, zagranicznym inwestorem bezpośrednim jest jednostka, publiczne lub prywatne przedsiębiorstwo, grupa powiązanych ze sobą jednostek, grupa powiązanych ze sobą przedsiębiorstw, która posiada przedsiębiorstwo powstałe w wyniku bezpośredniej inwestycji (direct investment entrprise), tj. filię z większościowym lub mniejszościowym udziałem lub oddział operujący w kraju innym, niż kraj stałego osiedlenia bezpośredniego inwestora. Przedsiębiorstwo powstałe w wyniku bezpośrednich inwestycji jest definiowane jako przedsiębiorstwo, w którym pojedynczy inwestor zagraniczny kontroluje 10% lub więcej zwykłych udziałów lub kapitału uprawniającego do głosowania, albo ma efektywny wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwem. ZIB są bez wątpienia najbardziej pożądanym przez wszystkie kraje rodzajem inwestycji. Stwarzają one m.in. nowe miejsca pracy i przyczyniają się do rozwoju gospodarczego kraju . Są one bardzo ważnym elementem międzynarodowego ruchu kapitału.

Inwestycje zagraniczne dzieli się na: ◊ inwestycje bezpośrednie ◊ inwestycje portfelowe .Kryterium rozróżnienia między zagranicznymi inwestycjami bezpośrednimi oraz portfelowymi jest to, czy eksporter kapitału ma kontrolę nad zagranicznym przedsiębiorstwem lub innym obiektem majątkowym za granicą (inwestycje bezpośrednie), czy też nie ma takiej kontroli. I tak: w Stanach Zjednoczonych za inwestycje bezpośrednie uznaje się takie, które zapewniają eksporterowi kapitału kontrolę nad przynajmniej 10% kapitału akcyjnego przedsię-biorstwa zagranicznego. Jeśli zaś eksporter dysponuje mniejszą ilością akcji, to takie inwestycje uznaje się za portfelowe. Należy dodać, że do inwestycji portfelowych zalicza się zazwyczaj nie tylko kupno akcji, ale także nabycie innych papierów wartościowych, jak obligacje, skrypty dłużne, bony.

Inwestycje bezpośrednie były znane już w średniowieczu - w postaci faktorii zakładanych na obcym terytorium. Nigdy jednak nie miały one takiego znaczenia jak obecnie. Wynika to ze wzrostu znaczenia przepływów kapitałowych w globalizującej się gospodarce światowej. Istotą bezpośrednich inwestycji zagranicznych jest uzyskanie kontroli nad określonym przedsiębiorstwem. Pojawienie się kapitału zagranicznego w takim przedsiębiorstwie wiedzie ku jego transnarodowości. ZIB są najczęściej podejmowane, szczególnie w ostatnich latach, jako element strategii przedsiębiorstw upatrujących szans rozwoju w ekspansji na rynek światowy. Począwszy od lat pięćdziesiątych obecnego stulecia zjawisko to nabrało takich rozmiarów, że zaczęto mówić o wyodrębnieniu się szczególnej grupy przedsiębiorstw - korporacji transnarodowych. Generalnie korporacje transnarodowe są to duże przedsiębiorstwa angażujące się kapitałowo w różnych krajach i rynkach. Korporacje takie najczęściej dokonują ekspansji w kierunkach geograficznie lub kulturowo bliskich ich początkowej lokalizacji. Specjaliści z ONZ oceniają, że na świecie funkcjonuje przynajmniej 35 tys. korporacji kontrolujących prawie 200 tys. zagranicznych filii.

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie stanowią tylko niewielką część światowych przepływów kapitałowych, nieporównywalnie małą w odniesieniu do obrotu akcjami na światowych giełdach kapitałowych. Z pewnością mają jednak wpływ na wolumen obrotu na rynku akcji. Dynamika wzrostu inwestycji (25 - 30% rocznie) jest kilkakrotnie wyższa od rocznych przyrostów światowych obrotów towarowych. Wzrost znaczenia sektora usług w najbardziej rozwiniętych krajach, a także obejmująca go deregulacja spowodowały w ostatnich latach znaczne zainteresowanie zagranicznych inwestorów. W konsekwencji udział sektora usług w zagranicznych inwestycjach bezpośrednich osiągnął poziom 60% pod koniec lat 80 Po załamaniu w początkach ubiegłej dekady, od 1985 r. następuje ich dynamiczny wzrost, a ich suma powiększa się szybciej niż tempo wzrostu PKB. W efekcie, w początkach lat dziewięćdziesiątych, skumulowana wielkość inwestycji zagranicznych stanowiła 8% światowego PKB. Tak duży przyrost ZIB we wspomnianym okresie wynika ze splotu działania kilku czynników. Jak się podaje przyczyną tego wzrostu i największej do tej pory rocznej wartości inwestycji jest wzrost gospodarczy oraz liberalizacja handlu w skali globalnej, a co za tym idzie wzrost handlowych operacji transnarodowych korporacji za granicą. Wzrost ZIB wiąże się również z postępem technicznym, a zwłaszcza rewolucyjnymi zmianami w dziedzinie przetwarzania i przenoszenia informacji (komputeryzacja i łączność satelitarna). Niezwykle ważnym czynnikiem przyspieszającym tempo inwestycji zagranicznych w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat były też procesy integracyjne, zwłaszcza w Europie Zachodniej. Postęp w integracji w ramach EWG, a następnie Unii Europejskiej prowadził do systematycznej eliminacji ograniczeń ruchu kapitału między krajami wspólnoty, przyczyniając się tym samym do rozwoju ZIB. Coraz większe znaczenie inwestycji zagranicznych wiąże się także z niektórymi procesami zachodzącymi w dziedzinie polityki ekonomicznej. W skali pojedynczych krajów jest to proces masowej prywatyzacji i deregulacji niektórych branż czy też gałęzi gospodarki znajdujących się w rękach państwowych bądź jednego przedsiębiorstwa z dominującym kapitałem państwowym (np. lotnictwo, telekomunikacja). W ostatnich latach następuje dalszy, bardzo dynamiczny rozwój inwestycji zagranicznych. Krajem o największym kapitale zgromadzonym w postaci ZIB są Stany Zjednoczone.

Gospodarka kraju wywożącego kapitał w postaci ZIB może dawać korzystne skutki ale również stwarzać pewne przeszkody. Do korzystnych stron inwestowania za granicą można zaliczyć: ◊ niższe koszty płac za granicą niż w kraju, ◊ obecność na rynku zbytu za granicą, ◊ długofalowe zwiększenie zdolności konkuren-cyjnej, ◊ zdobywanie nowych rynków zbytu, ◊ wyeliminowanie ryzyka walutowego, ◊ często tańsze surowce, ◊ niższe koszty transportu do odbiorców, ◊ ulgi podatkowe w kraju inwestowania, ◊ wyeliminowania problemów z wwozem towarów, ◊ tani reimport. Z kolei przeszkody podejmowania ZIB to m.in.: ◊ ograniczenie, w niektórych okolicznościach, transferu zysków, ◊ ryzyko polityczne, np. groźba wywłaszczenia, ◊ możliwa dyskryminacja, jeśli przedsięwzięcie staje się konkurencyjne wobec produkcji własnej kraju inwestowania, ◊ stosowany czasem warunek udziału mniejszościowego, co może prowadzić do krępowania działalności inwestora. Wśród utrudnień podejmowania inwestycji za granicą wymienia się także utratę miejsc pracy w kraju. Jednak jest to teza co najmniej dyskusyjna, gdyż skutek taki nie musi wcale występować . Wymienione korzyści i przeszkody pozwalają na ustalenie głównych, czterech grup motywów inwestowania za granicą: 1)motyw zbytu (zdobywanie lub zachowanie dotychczasowych rynków zbytu), 2)motyw zaopatrzenia (np. pewniejsze zaopatrzenie w surowce), 3)motyw obniżki kosztów (np. tańsza siła robocza), 4)motyw ochrony środowiska (np. niższe wymogi w tym zakresie w kraju inwestowania).

Przepływy międzynarodowego kapitału, a zwłaszcza bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) są obok stabilności międzynarodowych rynków finansowych, ważnym uzupełnieniem narodowych i międzynarodowych działań na rzecz rozwoju. BIZ przyczyniają się do finansowania trwałego wzrostu gospodarczego. Jednak efektywność BIZ jest różna na rynkach krajów rozwiniętych i rozwijających się i zależy od wielu uwarunkowań. Większość inwestycji dokonywana jest przez przed-siębiorstwa pochodzące z zaledwie kilku krajów, co utrwala proces „krzyżowania się” inwestycji. Najwięksi eksporterzy BIZ są jednocześnie największymi importerami tych inwestycji. Kapitał zagraniczny napływa na rynki gwarantujące wysoką stopę zwrotu tj. rynki krajów rozwiniętych i wschodzących. Charakter przepływu BIZ w świecie jest zróżnicowany i preferuje rynki krajów o najwyższym stopniu rozwoju gospodarczego. Lokalizacja BIZ, wynikająca z dążenia do maksymalizacji zysku i osiągnięcia zwrotu z inwestycji w jak najkrótszym okresie, spowodowała permanentne po-głębianie się dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego poszcze-gólnych regionów świata. Niemniej, pewnym pozytywnym efektem jest jednak stopniowa dywersyfikacja BIZ, które oprócz rynku krajów rozwi-niętych napływają także na rynki krajów wschodzących i przechodzących transformację. Jednak proces ten jest wolny.

44. Gospodarka narodowa - granice suwerenności.


Suwerenność jest jednym z tych pojęć, które podlegają redefinicji i reinterpretacji wraz ze zmianą sytuacji historycznej. Analiza tego pojęcia jest więc analizą sposobów, w jakie różne społeczeństwa konstruują cele i pola swoich politycznych działań.
Pojęcie suwerenności pojawiło się w europejskiej myśli politycznej w XVI wieku, a za głównego teoretyka suwerenności jest uznawany francuski myśliciel polityczny Jean Bodin (1530-1596).
Tradycyjnie suwerenność była rozumiana jako zewnętrzna suwerenność państwa, była więc doktryną, w myśl której państwo jest uważane za suwerenne, jeśli nie podlega żadnemu innemu państwu oraz posiada pełne i wyłączne uprawnienia do określania wewnętrznego porządku prawnego. Niezależność od żadnego zewnętrznego ośrodka władzy jest więc uzupełniana o wewnętrzną supremację, która, według słów Jean Bodina, ma polegać na tym, że suwerenny władca wydaje prawa obowiązujące jego poddanych bez ich zgody.
Rozwój demokratycznych form życia politycznego zmienił znaczenie wewnętrznego wymiaru suwerenności: podmiotem stanowiącym prawo stała się zbiorowość, a w szczególności jej polityczna reprezentacja. Nie zmienił się jednak zewnętrzny aspekt pojęcia suwerenności: aby dane państwo mogło być uznane za suwerenne nie może podlegać innemu państwu.
Pierwszą fundamentalną kwestią, która wymaga rozstrzygnięcia jest to, czy suwerenność pojmujemy jako pojęcie stopniowalne czy też jako tak zwane "pojęcie binarne", czyli czy jest dopuszczana możliwość, że dane państwo może być bardziej lub mniej suwerenne.
Pojęcie suwerenności odnoszone było tradycyjnie do dziedzin "wysokiej polityki": dyplomacji i spraw wojskowych. Wynikało to z faktu, że podstawowym zadaniem państwa było zapewnienie jego niepodległości, a dyplomacja i siły zbrojne były podstawowym narzędziem służącym do osiągania tego celu.
Gdy cele państwa są przeformułowane tak, aby uwzględniać rolę państwa w zapewnieniu dobrobytu swoich obywateli - celu, który współcześnie nie jest osiągany przez wojny i towarzyszącą im grabież dóbr należących do wrogów, to konieczne stają się nowe narzędzia dla osiągania tych nowych celów.
Wydaje się, że nie tylko wśród akademickich ekonomistów, ale i przywódców politycznych większości państw świata dominuje obecnie przekonanie, że suwerenność gospodarcza nie jest narzędziem bezpośrednio służącym wzrostowi dobrobytu obywateli (dobrobyt obywateli zależy głównie od efektywności działalności gospodarczej przedsiębiorstw i przedsiębiorczości samych obywateli), lecz narzędziem służącym dobrobytowi pośrednio -poprzez tworzenie warunków minimalizujących negatywny wpływ zewnętrznych czynników na funkcjonowanie danej gospodarki.
Suwerenność gospodarcza jest więc pojęciem odnoszącym się do zdolności danego państwa do kształtowania korzystnych (i przeciwdziałania niekorzystnym) zjawisk zewnętrznych mogących wpływać na poziom życia obywateli danego państwa.
We współczesnych otwartych gospodarkach zewnętrzne zjawiska mogą wpływać na wewnętrzne procesy gospodarcze w stopniu większym niż kiedykolwiek w przeszłości. Ponieważ kwestia ta wiąże się z problemem globalizacji gospodarczej, poświęcę jej więcej miejsca w następnych częściach pracy. Sednem suwerenności gospodarczej jest odpowiedzialność państwa za przeciwdziałanie przenoszeniu do gospodarki danego kraju negatywnych skutków zewnętrznych procesów gospodarczych. Przykładami takich potencjalnie zakłócających zdarzeń zewnętrznych są:
- niestabilność kursów walutowych i towarzyszące (często je wywołujące) jej spekulacyjne ataki przeciwko danej walucie;
- pogarszanie się terms of trade [3] w handlu dobrami produkowanym w danym kraju;
- wzrost protekcjonizmu w innych krajach, który pogarsza dostęp produktów danego kraju do rynków krajów zwiększających stopień protekcjonizmu;
- kumulacja długów zagranicznych prywatnych przedsiębiorstw, która może zagrozić falą bankructw i pogorszeniem się koniunktury gospodarczej.
Warto zauważyć, że realizowanie odpowiedzialności państwa za ochronę wewnętrznych warunków gospodarowania (jest to podstawa proponowanego przeze mnie rozumienia pojęcia suwerenności gospodarczej) może oznaczać podjęcie działań, które w pewnym sensie oznaczają zmniejszenie międzynarodowej suwerenności prawnej. I tak na przykład stabilność kursów walutowych może być zwiększana przez interwencje na rynku walutowym (jest to kosztowna metoda, choć niewątpliwie najbardziej samodzielna metoda osiągana tego celu); przez wprowadzenie sztywnego kursy walutowego (metoda samodzielna, lecz także kosztowna, gdyż wymagająca posiadania rezerw gwarantujących wymianę waluty własnego kraju na inne waluty po stałym kursie) lub przez przystąpienie do unii walutowej, czyli zastąpienie waluty własnego kraju przez walutę ugrupowania gospodarczego. Ta ostatnia metoda oznacza jednak oddanie znaczących uprawnień w ręce ponadnarodowych instytucji - jest więc ograniczeniem formalnej suwerenności.
Inne z zadań związanych z dbałością o suwerenność ekonomiczną, a mianowicie przeciwdziałania protekcjonizmowi w polityce handlowej i gospodarczej innych krajów, jest realizowane współcześnie w zupełnie inny sposób niż 100 czy jeszcze 70 lat temu. O ile kiedyś wielkie imperia europejskie wymuszały siłą otwarcie rynków innych krajów czy też strzegły korzystnych dla siebie warunków tego otwarcie przez obecność wojskową, to obecnie najskuteczniejszym sposobem przeciwdziałania pokusie protekcjonizmu jest związanie obecnych i potencjalnych partnerów handlowych międzynarodowymi wielostronnymi porozumieniami w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO). Stronami takich porozumień są wszyscy sygnatariusze tych porozumień, ośrodkami nadzorowania wypełniania porozumień są kraje-sygnatariusze i sama organizacja wyposażona w uprawnienia i zasoby do nadzorowania stopnia i sposobu wypełniania porozumień, a stabilność porozumień ma swoje źródło w korzyściach płynących z istnienia otwartego systemu handlu międzynarodowego (wolny handel jako globalne dobro publiczne). Szczegóły takich wielostronnych porozumień (moment i zakres liberalizacji) mogą ukrywać i ukrywają realny rozkład sił pomiędzy stronami porozumienia. I tak na przykład Alice H. Amsden i Takashi Hikino zwracają uwagę na to, że obecnie porozumienia WTO zabraniają subsydiów eksportowych jako niedozwolonej formy pomocy państwa, nie zabraniają zaś subsydiowania badań naukowych i rozwoju nowych technologii, które są akceptowalną formą pomocy państwa - formą sprzyjającą tworzeniu i utrzymywaniu przewagi konkurencyjnej najwyżej rozwiniętych państw [4] . Zadaniem państwa, które stara się realizować politykę wzmacniania ekonomicznej suwerenności jest rozpoznanie interesów rozwojowych własnej gospodarki i ochrona ich w trakcie negocjacji wielostronnych.

45. Kwestie społeczne w procesach globalizacji.

Globalizacja jest terminem określającym złożony kompleks procesów społecznych, politycznych, ekonomicznych i technicznych, w wyniku których państwa jako systemy społeczno - ekonomiczne stają się coraz ściślej powiązane między sobą, a przez to ich autonomiczność ulega ograniczeniu, stają się podsystemami większych, regionalnych lub globalnych systemów politycznych, społecznych, ekonomicznych i technicznych. Powiązania te kształtują się i rozwijają jako efekt następujących zjawisk, które składają się na pojęcie globalizacji:
- Globalna instytucjonalizacja reguł międzynarodowej współpracy ekonomicznej. Rozwój międzynarodowych instytucji koordynujących, określających międzynarodowe i globalne standardy techniczne, ekologiczne i społeczne oraz regulacje dotyczące działalności gospodarczej. W gospodarce funkcje koordynujące i standaryzujące spełnia ONZ oraz związane z nią instytucje, w szczególności: Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF) i Światowa Organizacja Handlu (WTO) oraz organizacje wyspecjalizowane, zajmujące się określonymi dziedzinami gospodarki i życia społecznego. Państwa przystępując do tych organizacji i akceptując regulację międzynarodowe, zobowiązują się do przestrzegania tych reguł, a także cedują na rzecz tych organizacji kompetencje uprzednio będące atrybutami suwerenności państwa. Rynki globalne są w coraz większym stopniu rynkami regulowanymi.
- Integracja. Procesy regionalnej integracji ekonomicznej i politycznej państw, które tworzą związki państw cedujących coraz większą część swoich kompetencji na międzynarodowe organy wykonawcze, np. Unia Europejska, Wspólnota Niepodległych Państw.
- Globalne systemy techniczne w zakresie telekomunikacji, transportu, informacji umożliwiające prowadzenie działalności handlowej w skali globalnej. Bez rozwoju technologii informacyjnych umożliwiających realizację procesów informacyjnych, w tym przekazywanie i transfer informacji, procesy globalizacji we wszelkich innych dziedzinach nie byłyby możliwe.
- Globalne rynki finansowe, globalne rynki produktów i usług. Instrumentami tych rynków są giełdy finansowe i towarowe. Przedsiębiorstwa, zarówno duże, jak średnie i małe mogą działać na globalnym rynku i są pod wpływem procesów zachodzących w tych rynkach.
- Globalne przedsiębiorstwa, działające na terenie wielu krajów, w tym przedsiębiorstwa o międzynarodowej strukturze własnościowej. Przedsiębiorstwa te optymalizują swoją działalność w skali globalnej, całego podmiotu gospodarczego, bez uwzględnienia skutków lokalnych i regionalnych.
- Oderwanie sektora finansowego, działającego w skali globalnej, od sfery realnej, którego podmioty działają w skali konkretnej gospodarki narodowej, regionu lub miejscowości.
- Instytucjonalizacja działalności ekonomicznej instytucji finansowych. Zasady i metody działalności w sektorze finansów są określane w coraz większym stopniu przez prawo, w tym przez regulacje w skali międzynarodowej, a w coraz mniejszym stopniu przez rynek.
We współczesnej, coraz bardziej otwartej gospodarce rynkowej, granice polityczne państw, które w przeszłości było również granicami wyznaczającymi przestrzeń ekonomiczną gospodarek narodowych, przestają być granicami ekonomicznymi. Granice ekonomiczne ulegają stopniowemu zanikowi, a gospodarka narodowa jako system ekonomiczny staje się systemem rozmytym. Z jednej strony procesy ekonomiczne zachodzące w skali międzynarodowej coraz silniej oddziałują na procesy ekonomiczne wewnątrz krajów, z drugiej stroni instrumenty polityki gospodarczej, jakimi dysponują rządy państw, mają coraz bardziej ograniczoną skuteczność oddziaływania na procesy ekonomiczne w kraju, zachodzą pod wpływem sytuacji na globalnych rynkach.
Zwracamy uwagę na następujące aspekty globalizacji:
1.Czynnikiem umożliwiającym i warunkującym procesy globalizacji w gospodarce są współczesne technologie teleinformatyczne. Bez nich powstawanie globalnych rynków i przedsiębiorstw nie byłoby technicznie możliwe.
2.Procesy globalizacji w gospodarce nie są procesami stricte ekonomicznymi, lecz procesami, w których decydujące znaczenie mają czynniki instytucjonalne. O kierunkach globalizacji decydują organizacje międzynarodowe, kierujące się zarówno kryteriami ekonomicznymi, jak i politycznymi. Państwa członkowskie tych organizacji cedują część swoich kompetencji w określonych dziedzinach i zobowiązują się do realizacji decyzji i przestrzegania norm określonych przez te organizacje.
3.Atrybutem globalizacji jest ekonomiczne przenikanie się, dyfuzja gospodarek narodowych poszczególnych państw. Procesy dyfuzji ekonomicznej są szczególnie intensywne w regionach przygranicznych.
Gospodarka narodowa przestaje być względnie autonomicznym systemem makroekonomicznym. System rachunków narodowych SNA (ESA) nie jest wystarczający do opisu i objaśniania procesów makroekonomicznych w skali gospodarki narodowej, a tym bardziej w regionach.
W warunkach globalizacji i otwartej gospodarki rynkowej modele makroekonomiczne, zwłaszcza modele ekonometryczne, opisujące gospodarkę narodową jako wydzielony system społeczno - ekonomiczny, nie stanowią wystarczającej podstawy do oceny sytuacji ekonomicznej, do identyfikacji związków przyczynowo - skutkowych, do pomiaru i symulacji działania instrumentów polityki gospodarczej

47. Kryzys światowy 1929-1933.

Lata 1929r -1933r. to okres, w którym miał miejsce wielki kryzys gospodarczy. Już pod koniec 1928r. pewne zjawiska takie jak: tworzenie się zapasów oraz coraz trudniejsze ich upłynnienie były symptomami nadchodzącego załamania gospodarczego. Latem 1928r. amerykańscy bankierzy przestali kupować niemieckie i inne zagraniczne obligacje i zaczęli lokować swe pieniądze na giełdzie nowojorskiej. Na taki stan wpłynął między innymi wielki przyrost produkcji. Produkcja towarów była wynikiem nadmiernego rozwoju inwestycji opartych na tanich kredytach. Załamanie koniunktury zaczęło się na giełdzie nowojorskiej 24.10.1929r. “czarny czwartek”, kiedy to ogromna podaż akcji przy zmniejszonym zapotrzebowaniu na nie doprowadziła do paniki wśród inwestorów. Panika została na krótko opanowana dzięki interwencji banków, które wykupywały akcje

interwencyjne. Jednakże 29.10.1929r. “czarny wtorek” doszło ponownie do załamania na giełdzie. Spadające ceny akcji spowodowały panikę, która w konsekwencji doprowadziła wiele osób i przedsiębiorstw do bankructwa. Winą za taki stan rzeczy obarczono złą politykę kredytową /niskie stopy procentowe kredytów/ w latach wcześniejszych, która pozwalała każdemu uzyskać tani kredyt bankowy. Środki z tego kredytu przeznaczone były na zakup tanich akcji, które z czasem traciły na swej wartości. Odbiło się to na całej gospodarce, ponieważ nastąpił spadek produkcji przemysłowej o około 33%. Najbardziej spadła produkcja w Ameryce Płn i Płd, następnie w Europie - najmniej natomiast w Azji. Spośród państw największych spadek produkcji odnotowały Niemcy -57%, USA i Polska - 46%, Kanada - 42%. W większym stopniu spadek produkcji objął dobra inwestycyjne niż konsumpcyjne. W warunkach zmniejszonej produkcji powszechnym zjawiskiem stało się bezrobocie. Położenie bezrobotnych i ich rodzin było ciężkie, ponieważ w większości krajów uprzemysłowionych nie otrzymywali oni zasiłków, byli więc zdani na siebie. Taka sytuacja sprzyjała natomiast producentom i pracodawcom, ponieważ mogli oni obniżać zarobki i wymuszać większą wydajność pracownika. Spadające ceny towarów z powodu spadku popytu zmusiły producentów do umacniania monopolu, który eliminował konkurencję i najtańszym kosztem produkował. Jednakże kryzys nie dotknął tylko strefy produkcji przemysłowej, ale i rolniczej. Spadek cen na artykuły rolne spowodował zubożenie wsi. Wiele gospodarstw chłopskich nie wytrzymało warunków finansowych

i przeszło w ręce wierzycieli, natomiast wielcy plantatorzy niszczyli zapasy i plony. Dramatycznie wyglądała sytuacja w krajach, w których przeważała ludność wiejska /w Europie Środkowej/, gdzie załamanie cen artykułów rolnych trwało do 1935r. Niekorzystną sytuację rolników stwarzało zjawisko tzw. Nożyc cen, które dotkliwie uderzało w producentów rolnych. Zjawisko to polegało na tym, że za tą samą ilość danych produktów innych można było z biegiem czasu kupić coraz mniej. Kryzys w latach 1929-1933 objął swym zasięgiem również handle międzynarodowy. Polityka wszystkich państw była tak prowadzona aby ograniczyć import i zwiększyć eksport, w celu pozbycia się zapasów towarów. W konsekwencji tych działań nastąpił olbrzymi spadek obrotów handlu zagranicznego. Kraje przemysłowe w celu ożywienia eksportu zaczęły sprzedawać towary za granicą poniżej cen światowych, a wszelkie straty z tego tytułu zaczęto rekompensować dotacjami ze skarbu państwa. Stosowanie takiej polityki doprowadziło do wprowadzenia ceł na towary importowane /Wielka Brytania wprowadziła 50% cło w 1931r na towary których import był za wysoki/. Analizując skutki kryzysu należy również wspomnieć o załamaniu walutowym; złoto, które było podstawą systemu walutowego zaczęło niekontrolowanie wypływać z banków. W takiej sytuacji kryzys nastąpił w krajach Ameryki Płd, a we wrześniu 1931r. w Wielkiej Brytanii. Niektóre państwa broniły się przed spadkiem wartości waluty

przez stosowanie polityki deflacyjnej, polegającej na sztucznym utrzymywaniu wysokiej wartości pieniądza. Takie zabiegi powodowały podwyższenie stóp kredytowych i utrzymywanie się zastoju gospodarczego. W związku z tym państwa dotknięte kryzysem przeżywały trudności finansowe, gdyż zmniejszały się dochody

skarbu państwa, co powodowało deficyt budżetowy. Banki niektóre zaczęły ogłaszać upadłość. W okresie kryzysu wyraźnie nastąpił spadek przyrostu naturalnego.

Kryzys nie ominął także Polski. W dobie kryzysu rozwój powojennej Polski został poważnie zahamowany. Pod względem rozmiarów Polska znalazła się na trzecim miejscu po USA i Niemczech. Wynikało to m.in. z udziału znacznej części obcego kapitału w gospodarce , który przy ograniczaniu swojej produkcji wycofywał swe udziały przede wszystkim z Polski. Kryzys tak jak i w innych państwach bardzo niekorzystnie wpłynął na rolnictwo. W rezultacie polskich chłopów nie było stać na zakup niezbędnych towarów. Rząd polski, za przykładem innych państw podjął działania interwencyjne. W 1933 roku utworzono fundusz pracy, gromadzący środki na zasiłki dla bezrobotnych oraz finansowanie robót publicznych. Dzięki temu utworzono nowe miejsca pracy. Wpływało to korzystnie na rozwój uboższych regionów a zarazem rosła ilość pieniędzy w obiegu a także wzrosła produkcja przemysłowa. Polska jednak mimo tym zabiegom znacznie później wyszła z „dołka” niż Stany zjednoczone i inne kraje europejskie. Powodem tego było to że Polska wyniszczona wojną nie mogła przeznaczyć na pomoc dla gospodarki tak dużych środków jak np. Stany Zjednoczone. Dlatego też wychodzenie z kryzysu trwało dłużej niż w państwach bardziej rozwiniętych. Za koniec kryzysu gospodarczego w Polsce uważa się rok 1935. Jednak widoczna poprawa nastąpiła z końcem kryzysu na świcie czyli w roku 1933.

48.Kryzys światowy 2007-2009. Przyczyny i skutki

Kryzys rozpoczął się od załamania na rynku nieruchomości poprzedzonego kilkuletnim nieracjonalnym wzrostem ich cen. Dlatego należy się zastanowić co do niego doprowadziło. W latach dziewięćdziesiątych amerykańskie władze, z socjalistycznym prezydentem Williamem Clintonem na czele prowadziły krótkowzroczną, populistyczną politykę, głosząc iż każdy obywatel Stanów Zjednoczonych powinien mieć możliwość posiadania domu na własność. W tym celu prezydent Clinton doprowadził do wsparcia częściowo państwowych firm Federal National Mortgage Assosiation (FannieMae) oraz Federal Home Loan Mortgage Corporation (FreddieMac) znacznymi środkami pieniężnymi z kieszeni amerykańskiego podatnika, które zostały przeznaczone na gwarantowanie przez te instytucje kredytów mieszkaniowych zaciąganych przez osoby mało zarabiające.

Ważną rolę w latach przed wybuchem kryzysu odegrała także amerykańska Rezerwa Federalna (ang. Federal Reserve - FED), czyli instytucja sprawująca nadzór na bankami i prowadząca politykę pieniężną, w ramach której ustala stopy procentowe. W roku 2000 giełdy amerykańskie (w szczególności NASDAQ) załamały się na skutek nadmiernego przecenienia przedsiębiorstw z szeroko pojętej branży technologicznej (tzw. "pęknięcie bańki internetowej"). Krach ten wywołał trwające około 2 lata zahamowanie wzrostu gospodarczego. Odpowiedzią Rezerwy Federalnej było stopniowe obniżanie stóp procentowych do wyjątkowo niskich poziomów (1,25% w listopadzie 2002 roku). Co za tym idzie znacznie spadły ceny kredytów oraz oprocentowanie lokat bankowych. Natomiast w tym samym czasie inflacja była wyższa (2,2% w listopadzie 2002 rok do roku). Naturalną rynkową reakcją ludności i przedsiębiorstw było poszukiwanie inwestycji, które pozwolą ochronić posiadany kapitał przed utratą wartości. Inwestycją taką okazały się nieruchomości. Dodatkowym bodźcem zachęcającym do ich zakupu było niskie oprocentowanie kredytów hipotecznych. Zwiększony popyt na domy i mieszkania spowodował wzrost cen. To z kolei prowadziło do coraz bardziej powszechnego zjawiska kupowania nieruchomości na kredyt celem ich szybkiej sprzedaży przy zarobku od kilkunastu do kilkudziesięciu procent. Tym sposobem nakręciła się spirala - kupowano bo można było łatwo zarobić na wzroście cen, ceny wzrastały bo kupowano. Bardzo wielu osób czy rodzin, które w tamtym czasie kupiły mieszkanie nie było na to w rzeczywistości stać, otrzymywały one jednak tzw. kredyt subprime, często gwarantowany przez instytucje państwowe (Fannie i Freddie)

Ze względu na rosnące koszty kredytu (Fed od połowy 2003 r. do czerwca 2006 r. podniósł stopy o 4,25 pkt. procentowego) i nieuzasadniony wzrost cen nieruchomości, sztucznie nadmuchana amerykańska bańka zaczęła pękać. Wyraźnie spadł zarówno popyt, jak i ceny nieruchomości.

Niestety instytucje kredytowe nie zaprzestały dalszego rozwijania swojej działalności kredytowej. Coraz więcej osób zaczęło mieć kłopoty ze spłatą zadłużenia. Banki zaczęły przejmować nieruchomości i wystawiać je na sprzedaż, co ze względu na zwiększoną podaż, jeszcze bardziej obniżyło ceny. W okresie od początku 2006 do połowy 2007 r. ceny nieruchomości spadły tak znacznie, że amerykańska bańka ostatecznie pękła, a skutki tego zaczęły rozprzestrzeniać się na cały świat.

W wyniku niespłaconych kredytów i niskich wycen nieruchomości banki zaczęły pokazywać w sprawozdaniach finansowych ogromne straty. Podjęto pierwsze próby działań naprawczych, które polegały na pospiesznym dokapitalizowaniu największych banków. Kilkuprocentowe pakiety akcji w bankach takich jak Merrill Lynch, Goldman Sachs, Morgan Stanley, Lehman Brothers, Citigroup objęły fundusze z regionów Azji i Bliskiego Wschodu. Nie w każdym przypadku działania te okazały się skuteczne. 15 września 2008 roku Lehman Brothers ogłosił upadłość. Kilka banków zostało sprzedanych, np. Wells Fargo został nowym właścicielem Wachovii, czwartego największego pod względem posiadanych aktywów banku w Stanach Zjednoczonych, a Washington Mutual i Bear Stearns zostały kupione przez JP Morgan Chase. Według agencji Bloomber w ciągu całego 2007 roku w Stanach Zjednoczonych działalność zawiesiło, zbankrutowało lub zostało sprzedanych co najmniej 100 firm zajmujących się udzielaniem kredytów hipotecznych.

Kryzys rozpoczęty w nieruchomościach stał się także jedną z przyczyn załamania na amerykańskich i światowych giełdach papierów wartościowych. Dochodzące negatywne wiadomości ze spółek finansowych oraz sektora budowlanego i deweloperskiego stały się powodem paniki i wyprzedaży akcji tych firm, a także pociągnęły za sobą spadek wartości innych przedsiębiorstw. W ciągu od osiągnięcia szczytu w 2007 roku indeks giełdowy Standard&Poors 500 obniżył się o ok. 45%. Znacznie ucierpieli na tym przyszli emeryci, amerykańskie fundusze emerytalne straciły w tym czasie 2,3 biliona dolarów, podobnie było na całym świecie, jako że gracze giełdowi często powtarzają zachowania giełd ze Stanów Zjednoczonych. Po wycofaniu pieniędzy z giełd i nieruchomości inwestorzy zaczęli szukać lepszego miejsca na ulokowanie kapitału. Znaczna ich część dokonała inwestycje w instrumenty pochodne oparte na dobrach naturalnych, takich jak produkty żywnościowe (zboża, kawa, kakao) czy surowce naturalne, w tym energetyczne (ropa naftowa). Było to jednym z ważnych powodów światowego wzrostu cen żywności (w wielu krajach dochodziło z tego względu do protestów ludności, często rządy decydowały się na subsydiowanie jedzenia) a także ogromnego (prawie 140 dolarów) wzrostu ceny ropy naftowej na światowych rynkach, co miało wpływ na realną gospodarkę, gdyż cena ropy ma bezpośredni związek z kosztami bardzo wielu produktów i usług, a więc w wielu państwach rosła inflacja.

50. Świat po kryzysie 2007-2009.
Do lutego 2009 rządy państw grupy G8 (Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Włochy, Japonia i Stany Zjednoczone, Kanada i Rosja) uruchomiły pakiety ratunkowe opiewające łącznie na ponad 3 bln $. Niektóre państwa jak USA czy Francję oskarżano o stosowanie praktyk protekcjonistycznych (np. amerykański program "Buy American" oficjalnie zapisany w planie pomocowym Obamy czy zobowiązanie francuskich producentów samochodów do zachowania miejsc pracy we Francji zapisane w rządowym pakiecie pomocowym). Po obniżkach rekordowo niski poziom osiągnęły stopy procentowe (Japonia - 0,1 proc., USA - 0,25 proc., 0,5 proc. w Wielkiej Brytanii, Szwajcarii i Kanadzie, w EBC - 1,25 proc.).
W kwietniu 2009 podczas szczytu G20 (grupa 19 państw oraz Unia Europejska, której celem jest dyskusja nad wspólną polityką finansową). uzgodniono, że rynki finansowe nie mogą istnieć bez odpowiednich regulacji i nadzoru. Wezwano do bardziej rygorystycznych regulacji działalności funduszy hedge. W końcowym komunikacie po szczycie G-20 jest mowa o zwiększeniu środków Międzynarodowego Funduszu Walutowego o 500 do 750 miliardów dolarów. Zaplanowano także likwidację tzw. "rajów podatkowych", postanowiono utworzyć fundusz wspierania handlu międzynarodowego..

51. Gospodarka Polski w latach 2008-2009.
Początkowo kryzys omijał gospodarkę Polski. Za główne zagrożenia uważano takie zjawiska jak: niebezpieczną zależność wartości złotego od spekulacyjnych inwestycji krótkoterminowych, wysokie zadłużenie państwa oraz wysoki udział importu w produkcji. Potem jednak pojawiły się czynniki powodujące przeniesienie się kryzysu do Polski - ograniczenie akcji kredytowej przez banki, atak spekulacyjny na polską walutę i znaczne obniżenie wartości złotego oraz problemy finansowe w przedsiębiorstwach z opcjami walutowymi. Jednak na tle pozostałych gospodarek europejskich sytuacja Polski była oceniana bardzo pozytywnie.
Od listopada 2008 do czerwca 2009 Rada Polityki Pieniężnej obniżyła depozytową stopę procentową z 4,50 do 2,00 proc.
Jednakże w Polsce kryzys gospodarczy był odczuwalny w zdecydowanie mniejszym stopniu niż w innych krajach regionu. W II kwartale 2009 roku PKB Polski wyrównane sezonowo wzrósł o 0,5% w porównaniu z I kwartałem 2009 roku i był o 1,4% wyższy w porównaniu do II kwartału 2008 roku . Należy przy tym dodać, że wzrost wartości PKB w Polsce w tym okresie jest jedynym w Unii Europejskiej.
Na wzrost PKB pozytywny wpływ miał zwiększony eksport netto oraz spożycie ogółem, natomiast negatywny wpływ miał spadek akumulacji. Według raportu OECD, na dodatnie tempo wzrostu polskiego PKB wpływa też m.in. dobre wykorzystanie funduszy unijnych oraz inwestycje prowadzone w ramach przygotowań do Euro 2012 .

52.BILANS PROCESU TRASFORMACJI

Transformacja systemowa w Polsce rozpoczęła się w 1989r. i zmieniła system polityczny, gospodarczy i społeczny. Polska jako pierwsza spośród krajów byłego bloku socjalistycznego zapoczątkowała proces transformacji systemowej mający doprowadzić do ukształtowania się gospodarki kapitalistycznej opartej na mechanizmie rynkowym. W transformacji systemowej obowiązują: demokracja, swoboda podejmowania decyzji, własność prywatna, „państwo prawa”, urządzenia rynkowe, przedsiębiorczość. Przejście gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej związane jest ze zmianami dokonującymi się w sferze realnej, systemowej, instytucjonalnej, politycznej i mentalnej. Gwałtowne otwarcie się gospodarki polskiej na konfrontacje miedzynarodową zbiegło się w czasie z procesami zachodzącymi na świecie (globalizacja, integracja regionalna i kontynentalna, zróżnicowania cywilizacyjno-dochodowe, rewolucja teleinformatyczna) miało i ma ogromny wpływ na dynamike zmian procesów realnych i społecznych, a zarazem tworzy obszary zjawisk mało rozpoznanych, o nieprzewidywalnych skutkach dla społeczeństwa i gospodarki. Transformacja przyczyniła się do demokratyzacji życia, przyniosła wolność polityczną i gospodarczą oraz zwiększyła szanse rozwojowe (jednostkom i całemu społeczeństwu). Jednocześnie pojawiły się ujemne strony przemian ustrojowych: bezrobocie, wzrost ubóstwa, nasilenie patologii społecznych, wzrost przestępczości, co zaczęło zagrażać bezpieczeństwu publicznemu. Gospodarka Polski była głęboko zdestabilizowana. Stabilność była warunkiem pomyślnej kontynuacji transformacji systemowej. Rząd T. Mazowieckiego przygotował program stabilizacyjny wprowadzony w 1990r.- skierował gospodarke polską na tory gospodarki rynkowej. Celem programu było osiągnięcie równowagi gospodarczej, ograniczenie inflacji, doprowadzenie do równowagi dóbr konsumpcyjnych. Inflacja została zahamowana, a jej przebieg zaczął być ściśle kontrolowany. Doprowadzono do równowagi na rynku dóbr konsumpcyjnych. W 1996r. PKB wytworzony w Polsce przekroczył o 4,5% poziom z 89r. Rezultatem pierwszych lat procesu transformacji był: 1)wzrost zatrudnienia w sektorze prywatnym 2) ograniczenie liczby przedsiębiorstw państwowych zwiększenie udziału sektora prywatnego w tworzeniu PKB 3)powstanie sieci banków komercyjnych 4) spadek udziału przemysłu w wytwarzaniu wartości dodanej, przy wzroście udziału- sektora usług. Mimo niewątpliwych sukcesów nie nastąpiło jednak zrównoważenie gospodarki a system nie był stabilny. Transformacja systemowa ujawniła i przyśpieszyła proces zróżnicowania ekonomicznego w relacjach międzyregionalnych i społecznych. Są to problemy które trzeba rozwiązywać jak najszybciej, a nierozwiązanie ich grozi wybuchem protestów. Idea gospodarki rynkowej zrodziła się w nurcie liberalnej myśli ekonomiczno-społecznej. Ukształtowały się 3 ośrodki rozwiniętej gospodarki rynkowej \rywalizujące ze sobą, przy czym w żadnej nie występuje gospodarka rynkowa w ideowej postaci(uwarunkowania;poziom rozwoju kraju, warunki kulturowe i religijne, okres historyczny, mentalność narodowa, polityka).

53. Perspektywy rozwoju gospodarki polskiej do 2030 r. zostały zawarte w raporcie „Polska 2030. Wyzwania rozwojowe”.

Raport ten został przygotowany przez Zespół Doradców Strategicznych Premiera RP i opublikowany w czerwcu 2009 r.

Raport zawiera:

• identyfikację oraz opis 10 kluczowych wyzwań i towarzyszących im dylematów - szans i zagrożeń, jakie stoją przed Polską w horyzoncie najbliższych 20 lat,

• wielopłaszczyznową diagnozę pozwalającą określić miejsce, w jakim nasz kraj znajduje się po 20 latach transformacji w 10 kluczowych obszarach,

• wytyczenie ścieżki rozwoju Polski według modelu polaryzacyjno-dyfuzyjnego, który pozwoli uniknąć nam zagrożenia dryfem rozwojowym,

• rekomendację kierunków prowadzenia polityki państwa odpowiadającej na wyzwania, tak by umożliwić i sprzyjać realizacji polaryzacyjno-dyfuzyjnego modelu zrównoważonego rozwoju Polski.

Strategie rozwoju:

1. Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki (koordynacja - MG)

1. Strategia rozwoju kapitału ludzkiego (koordynacja - Minister Michał Boni)

1. Strategia rozwoju transportu (koordynacja - MI)

1. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko (koordynacja - MG)

1. Sprawne państwo (koordynacja - MSWiA)

1. Strategia rozwoju kapitału społecznego (koordynacja - MKiDN)

1. Krajowa Strategia rozwoju regionalnego (koordynacja - MRR)

1. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP (koordynacja - Prezes Rady Ministrów)

1. Strategia zrównoważonego rozwoju wsi i rolnictwa (koordynacja - MRiRW).

Celem tego raportu jest wyznaczenie nowych kierunków rozwoju. Do tej pory kierunki te wyznaczały dwa projekty cywilizacyjne:

1. Proces transformacji,

1. Wejście Polski do UE.

Cele raportu:

 poprawa konkurencyjności naszego kraju na globalnym rynku,

 uniknięcie zagrożenia dryfem rozwojowym,

 zdefiniowanie determinantów i instrumentów polityki rozwoju,

W obliczu spowolnienia gospodarczego, powstały dwa dokumenty: Plan Stabilności i Rozwoju (listopad 2008 r.) oraz Plan Rozwoju i Konsolidacji Finansów (styczeń 2010 r.).

Plan Stabilności i Rozwoju (w części rozwojowej zawierający m.in. elementy dotyczące upowszechnienia szerokopasmowego dostępu do Internetu, uproszczenia pozyskiwania środków unijnych na inwestycje, zwiększenia możliwości odpisów na działalność w zakresie B+R etc.) został już niemal w całości zrealizowany.

Kolejnym krokiem jest Plan Rozwoju i Konsolidacji Finansów, w którego części rozwojowej proponuje się rozwiązania dotyczące m.in.:

 Upowszechnienia i wysokiej jakości wychowania przedszkolnego

 Nowego modelu finansowania szkolnictwa wyższego

 Upowszechnienia i poprawy jakości kształcenia ustawicznego

 Zwiększenia współpracy nauki i biznesu

 Rozwoju „Polski Cyfrowej”

 Ułatwień we wchodzeniu młodych ludzi na rynek pracy (program „Lepszy Start”)

 Dalszych ułatwień w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej.

10 KLUCZOWYCH WYZWAO, KTÓRE SZCZEGÓŁOWO DIAGNOZUJE RAPORT I NA JAKIE POLSKA MUSI ODPOWIEDZIED W HORYZONCIE 2030 ROKU

1. WZROST I KONKURENCYJNOŚĆ

2. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA

3. WYSOKA AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA ORAZ ADAPTACYJNOŚĆ ZASOBÓW PRACY

4. ODPOWIEDNI POTENCJAŁ INFRASTRUKTURY

5. BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNO-KLIMATYCZNE

6. GOSPODARKA OPARTA NA WIEDZY ORAZ ROZWÓJ KAPITAŁU INTELEKTUALNEGO

7. SOLIDARNOŚĆ I SPÓJNOŚĆ REGIONALNA

8. POPRAWA SPÓJNOŚCI SPOŁECZNEJ

9. SPRAWNE PAŃSTWO

10. WZROST KAPITAŁU SPOŁECZNEGO

Dziś Polska jest w specyficznym momencie rozwojowym. Z jednej strony unaoczniają się olbrzymie zapóźnienia w sferze infrastruktury, dostępności transportowej, powszechności stosowania Internetu i zaawansowanych usług teleinformatycznych, ale też na przykład niewydolność potencjału energetycznego i linii przesyłowych czy brak zdywersyfikowanych źródeł bezpieczeństwa energetycznego. W tych wszystkich obszarach poprawa sytuacji wymaga zdecydowanego zwiększenia nakładów, skoncentrowania energii na zwiększaniu sprawności państwa w zarządzaniu tymi procesami.

Z drugiej strony - mimo zapóźnień cywilizacyjnych, związanych także z jeszcze niepełną modernizacją gospodarki i niskim potencjałem rozwojowym obszarów od lat pozostających poza zasięgiem oddziaływania centrów życia gospodarczego - wyłaniają się liderzy nowych przewag konkurencyjnych. Wykorzystując kapitał intelektualny, gotowość do mobilności i adaptacyjności oraz dynamizm szybko zdobywającego nowe umiejętności młodego pokolenia, metropolie rozwijają się w zgodzie z nowoczesnymi paradygmatami i z powodzeniem konkurują z innymi aglomeracjami europejskimi.

By wykorzystać szanse, jakie pojawią się przed Polską w perspektywie 2030, oraz by przygotować kraj na zagrożenia wynikające z długookresowych trendów światowych - model rozwojowy musi wzmacniać dynamikę wzrostu, sprzyjać jeszcze pełniejszemu korzystaniu z szans i stopniowo usuwać coraz większej grupie regionów i społeczności przeszkody utrudniające udział w tym procesie. To dlatego wydaje się, że odpowiednim modelem na nadchodzące 20 lat rozwoju jest model polaryzacyjno-dyfuzyjny.

Przyjmując nierównomierność tempa rozwoju za naturalny element procesów gospodarczych i mając świadomość zagrożeń, jakie wynikają z choćby czasowego wzrostu dysproporcji między regionami, grupami społecznymi czy sektorami gospodarki - polityka gospodarcza musi się odnaleźć wobec jednoczesnych wyzwań w zakresie likwidacji zapóźnień oraz wspierania kreacji nowych przewag konkurencyjnych. Dlatego obok wspierania biegunów wzrostów (czyli procesów polaryzacyjnych), trzeba przede wszystkim stworzyć warunki dla dyfuzji - tego wszystkiego, co będzie sprzyjało wyrównywaniu szans edukacyjnych, zwiększało dostępność transportową każdego miejsca w kraju, likwidowało groźbę wykluczenia cyfrowego, poprawiało poziom integracji społecznej, budowało solidarność pokoleń, dawało poczucie możliwości urzeczywistnienia własnych aspiracji.

Celem każdego państwa zawsze są: wzrost gospodarczy i poprawa jakości życia. Strategią, szczególnie dla Polski w horyzoncie najbliższych dwóch dekad, jest umiejętne zdiagnozowanie, w jakich obszarach polaryzacja pojawi się jako skutek uboczny, oraz tworzenie narzędzi tak, by minimalizować jej społeczne i rozwojowe skutki, nie niwecząc przy tym pojawiających się, nowych szans na zwiększanie lub podtrzymywanie tempa wzrostu wykorzystującego reguły konkurencji i rynku. Z tego zaś wynika, że podstawowym zadaniem dla państwa jest wspieranie procesów dyfuzji - tworzenie i ciągła aktualizacja skutecznych i efektywnych narzędzi wyrównywania poziomów potencjału rozwojowego i warunków życia.

KONIECZNOŚĆ ZMIANY FILOZOFII PAŃSTWA…

• odejście od modelu państwa opiekuńczego; od społeczeństwa żyjącego z transferów do społeczeństwa utrzymującego się z pracy

• zwiększenie aktywności osób dzisiaj biernych, pozostających w domu;

• realne stworzenie warunków sprzyjających realizacji zawodowej osób niepełnosprawnych;

• korzystanie na o wiele większą skalę z wielkiego doświadczenia osób 50/55+,

• odwołanie się do potencjału mieszkańców terenów wiejskich;

• wzrost mobilności pracowników i ich adaptacyjności;

• wzrost elastyczności form zatrudnienia, zmiana organizacji czasu pracy;

• gotowość do uczenia się przez całe życie;

PIĘĆ KLUCZOWYCH CZYNNIKÓW ROZWOJU POLSKI W HORYZONCIE 2030.

• 1. Warunki dla szybkiego wzrostu inwestycji.

• 2. Wzrost aktywności zawodowej i mobilności Polaków.

• 3. Rozwój produktywności i innowacyjności.

• 4. Efektywna dyfuzja rozwoju w wymiarze regionalnym i społecznym.

• 5. Wzmocnienie kapitału społecznego i sprawności państwa.

DYLEMATY STOJĄCE PRZED POLSKĄ W 10 KLUCZOWYCH WYZWANIACH I CZYM GROZI ZANIECHANIE DZIAŁAŃ?

Każde z 10 wyzwań, jakie stoją przed Polską, niesie za sobą wybór między wykorzystaniem szansy wstąpienia na szybką ścieżkę modernizacji a zagrożeniem dryfem rozwojowym.

- W obszarze konkurencyjności- dryf rozwojowy oznacza zagrożenie wieloletnią stagnacją zamiast ścieżki trwałego i stabilnego wzrostu gospodarczego i dołączenia do grona państw rozwiniętych;

- Niewykorzystanie potencjału demograficznego, który wynika ze zwiększenia długości trwania życia- grozi kosztownymi społeczno-ekonomicznymi zmianami w strukturze wieku;

- Zaniechania w polityce rynku pracy- mogą prowadzić do braku zdolności Polaków do adaptacji i mobilności;

- W obszarze infrastruktury- zagrożeniem jest podwójna peryferyjność ( opóźnienie Polski względem świata oraz określonych obszarów względem centrów rozwojowych);

- Brak harmonijnej odpowiedzi na wyzwania klimatyczne i energetyczne- spowoduje, że wzrost gospodarczy zostanie zahamowany a cele ochrony środowiska nie zostaną osiągnięte;

- Zaniechania w zakresie gospodarki opartej na wiedzy i kapitale intelektualnym- dystans wobec rozwiniętych państw świata w nauce kreatywności i innowacyjności będzie się powiększał;

- Niewykorzystanie szansy na budowę mechanizmów dyfuzyjnych i wzmocnienie wewnętrznego potencjału rozwojowego wszystkich regionów- groźba trwałej polaryzacji regionów;

- W obszarze spójności- dryf rozwojowy oznacza pozostanie przy modelu polityki społecznej z okresu transformacji ( kompensacja skutków wykluczenia zamiast eliminacji jego przyczyn);

- Niepodjęcie zorientowanych na obywatela reform instytucjonalnych - grozić będzie postępującą słabością infrastruktury prawnej i organizacyjnej państwa, spadiek jego sprawności, niewykorzystaniem szansy na przyspieszenie wzrostu gosp. i spadkiem zaufania obywateli do państwa;

- W obszarze kapitału społecznego - dylemat pomiędzy pozostaniem przy kapitale adaptacji i przetrwaniem a podjęciem wspólnego wysiłku takiego uzupełnienia go, by polskie społeczeństwo wykorzystało szansę wytworzenia kapitału rozwojowego;

=>Wdrożenie rekomendacji zawartych w raporcie pozwoli naszemu krajowi w ciągu najbliższego 20-lecia uniknąć ryzyka znacznego spowolnienia lub wręcz zatrzymania wzrostu gosp. i odrobienia wieloletnich zapóźnień cywilizacyjnych wobec państw rozwiniętych, ale także pozwoli głównie uzyskać nowe przewagi konkurencyjne i zbudować podstawy trwałej spójności społecznej opartej na zasadzie międzypokoleniowej i międzyregionalnej solidarności.

JAKIE KIERUNKI DZIAŁAŃ W ODPOWIEDZI NA WYZWANIA I DYLEMATY REKOMENDUJE RAPORT "POLSKA 2030. WYZWANIA ROZWOJOWE"?

Rekomendacje zawarte w raporcie w ramach 10 zidentyfikowanych wyzwań rozwojowych można pogrupować w 3 główne wzajemnie powiązane i oddziałujące na siebie wymiary:

1. - polityki tworzące demograficzne, makroekonomiczne i instytucjonalne fundamenty rozwoju,

2. - polityki podnoszące produktywność, mobilność i adaptacyjność gospodarki,

3. - polityki kształtujące społeczny wymiar rozwoju i stwarzające warunki dla jego dyfuzji;

Rekomendacje dla 1. wymiaru : zwiększenie podaży kapitału i pracy w średnim i długim okresie. = Będzie to możliwe dzięki zmianie systemu fiskalnych, instytucjonalnych oraz organizacyjnych bodźców oddziałujących na motywację ludzi do podejmowania aktywności ekonomicznej.

-Potrzebny jest taki rozkład obciążeń podatkowych nałożonych na konsumpcję, kapitał i pracę, by sprzyjało to wyższym oszczędnościom i inwestycjom.

-Zmiany w systemie podatkowym musiałyby przebiegać równolegle do zharmonizowanych z nimi przeobrażeń w systemie zabezpieczenia społecznego.Integracyjny wymiar rekomendowanych zmian jest nie mniej ważny niż ich wymiar makroekonomiczny i demograficzny. Raport wskazuje w szczególności na pilną potrzebę kontynuacji tych przekształceń w systemie zabezpieczenia społecznego, które zmniejszą zakres osób korzystających ze świadczeń poniżej 65-67 roku życia do uzasadnionego społecznie minimum, zachęcą do późniejszego kończenia kariery zawodowej, a także wspomogą łączenie pracy z edukacją, opieką nad dziećmi, rehabilitacją zdrowotną i zawodową. Proponowane zmiany obejmują w szczególności integrację z systemem powszechnym niezbilansowanych aktuarialnie emerytalnych systemów specjalnych, zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn oraz przebudowę systemu wsparcia dla osób niepełnosprawnych, tak by podejmowanie zatrudnienia było traktowane jako instrument realnej integracji społecznej.

-Kluczowe wydają się takie działania, które mogłyby wykorzystać potencjał migracji - zarówno powrotnych z zagranicy, jak i wewnętrznych. Działania zmierzające do uelastycznienia rynku pracy i przemyślane wsparcie rozwoju infrastruktury transportowej i mieszkaniowej przyczynią się do zwiększenia efektywności alokacji zasobów pracy wewnątrz kraju, a także skoncentrowania ich wokół najbardziej prężnych ośrodków miejskich.

- Zmiany instytucjonalne i organizacyjne mają w długim okresie za zadanie sprzyjać większym inwestycjom i wyższej podaży pracy dzięki podniesieniu oczekiwanego zwrotu z kapitału i pracy. Wśród nich warto przede wszystkim wymienić promowanie oraz wspieranie dzietności za pomocą inwestowania w infrastrukturę opiekuńczą i edukacyjną oraz subsydiowania jej, a także podjęcie wielu reform regulacyjnych i instytucjonalnych, nakierowanych na podniesienie jakości interwencji publicznej w jej warstwie prawnej i organizacyjnej. W centrum działań administracji ma być obywatel, który uzyska pełną możliwość realizacji swoich praw i aspiracji. Zarówno w sferze indywidualnej, jak i gospodarczej.

-W sferze regulacji i stosowania prawa raport podkreśla potrzebę budowy elastycznych mechanizmów legislacyjnych i głębokich zmian w systemie sprawiedliwości. Podniesienie jakości tworzonej w Polsce regulacji wymaga wzmocnienia roli, jaką w procesie projektowania i wdrażania interwencji publicznej mógłby odegrać sektor pozarządowy w postaci niezależnych think-tanków. Jednym z głównych sposobów eliminacji formalizmu i biurokracji prawnej powinna być koncentracja na celach i treści przepisów, zarówno na etapie stanowienia prawa, jak i jego wdrażania. Sposób formułowania regulacji powinien być precyzyjnie skorelowany z celami, jakie regulacja ma osiągnąć.

-Deregulacji w sferze gospodarczej nie powinno się rozumieć w sensie eliminacji jak największej liczby przepisów, ale jako „optymalizację” prawa. Ma ona prowadzić do poprawy funkcjonowania instytucji publicznych i mechanizmów rynkowych. Stabilizacji makroekonomicznej sprzyjać będzie włączenie Polski w ciągu najbliższych lat do strefy euro. Możliwe to będzie dzięki konsekwentnej realizacji i jednoczesnej koordynacji reform strukturalnych, tak by były wdrażane w harmonii z fiskalną i monetarną pragmatyką całego procesu. W tym kontekście do działań szczególnie pożądanych należy zaliczyć wyposażenie rządu w instrumenty sprawiające, że będzie ponosił odpowiedzialność za skutki finansowe proponowanych regulacji i za realizację budżetu państwa. Chodzi przede wszystkim o możliwość wprowadzenia blokady budżetowej, rozumianej jako ograniczenie wprowadzenia w życie zmiany w obowiązującym prawie, jeśli dana nowelizacja zagraża dyscyplinie budżetowej.

Rekomendacje dla 2. wymiaru:

Podnoszenie produktywności pracy i kapitału, a także wyższej mobilności i adaptacyjności czynnika pracy i firm, wymaga koncentracji na czterech głównych filarach: infrastrukturze, edukacji i nauce oraz regulacjach gospodarczych i rozwiązaniach instytucjonalnych oraz organizacyjnych, zwłaszcza z obszaru rynku pracy.

- Działania w zakresie infrastrukturalnym wymagają od państwa w pierwszej kolejności zwiększenia nakładów na infrastrukturę publiczną (transportową, telekomunikacyjną, przesyłu energii). Wysiłek inwestycyjny powinien być skoncentrowany na biegunach wzrostu. Oznacza to połączenie polskich metropolii drożnymi kanałami transportowymi z systemem gospodarczym Europy Zachodniej przy jednoczesnej budowie transportowego systemu dyfuzyjnego łączącego polskie metropolie z peryferiami. Z kolei w obszarze infrastruktury teleinformatycznej specjalną wagę należy przykładać do takiego upowszechnienia Internetu szerokopasmowego i inwestycji telekomunikacyjnych, by uzyskać stałą gotowość polskiej gospodarki do absorpcji nowoczesnych wdrożeń, między innymi dzięki inwestycjom w infrastrukturę „odporną na przyszłość”;

-W zakresie inwestycji energetycznych rekomendowany model postępowania obejmuje kompleks działań nakierowanych na dywersyfikację źródeł energetycznych (w tym rozszerzenie ich o energię nuklearną) i źródeł finansowania (środki UE, prywatne, kredyty) oraz na podział odpowiedzialności (między biznes i państwo).

- Dopasowanie modelu edukacji do wyzwań współczesnego świata oznacza zarówno poszerzenie dostępu do wczesnej edukacji od trzeciego roku życia poprzez adekwatny rozwój sieci przedszkoli, jak i umiejętne łączenie funkcji egalitarnych systemu oświaty powszechnej z jego funkcjami elitarnymi - łowienia talentów. Indywidualizacja i personalizacja nauczania, podniesienie konkurencyjności nauki i szkolnictwa wyższego dzięki międzynarodowym punktom referencyjnym i zdrowej rywalizacji w dostępie do środków, wzrost znaczenia umiejętności, a nie tylko wiedzy, postawienie na indywidualną kreatywność, a zarazem umiejętność pracy zespołowej, gwarancje dostępu do edukacji na poziomie wyższym, a także nowy model doboru kadry nauczycielskiej i naukowej oraz zmiana modelu jej motywowania, to tylko wybrane elementy złożonego zestawu rekomendacji z zakresu edukacji zaproponowanego w raporcie;

- Niezwykle ważne jest, aby znacznie zwiększyć skromne jak dotąd środki przeznaczane na badania naukowe. Wzrost nakładów na sferę nauki i techniki powinien rozpocząć się już dziś i przebiegać równolegle do wprowadzania w niej mechanizmów promujących efektywność i nowoczesność prowadzonych badań.

-Zwiększenie adaptacyjności i mobilności zasobów pracy wymaga z jednej strony edukacji dopasowanej do wymogów rynku pracy, zwłaszcza edukacji przez całe życie, a z drugiej - wprowadzenia nowych rozwiązań instytucjonalnych i prawnych w jego obudowie. Dotyczy to w szczególności nowych reguł prowadzenia aktywnych polityk rynku pracy - nakierowania ich na efektywność i zewnętrzne kontraktowanie, zaadresowania działań nie tylko do bezrobotnych, ale i do biernych oraz pracujących, a także uelastycznienia rozwiązań kodeksowych w zakresie regulacji decydujących o sztywności czasu pracy i wynagrodzeń. Przekształcenia wymaga także model łączenia pracy zawodowej i funkcji rodzinnych (nowy model cyklu życia i kariery zawodowej, współodpowiedzialność kobiet i mężczyzn za opiekę nad dziećmi). Przebudowa modelu polityki społecznej powinna przebiegać w kierunku workfare state (plus workfare society), a więc pozwalać na uruchomienie niewykorzystywanego do tej pory potencjału osób pozostających poza rynkiem pracy (m.in. części kobiet, osób niepełnosprawnych, osób poniżej 24. i powyżej 50. roku życia).

Rekomendacje dla 3. wymiaru: W perspektywie 2030 roku zagrożeniem jest utrzymywanie się w Polsce niskiego poziomu kapitału społecznego. Wzrost kapitału społecznego powinien następować w takim kierunku, aby Polacy zdołali uzupełnić kapitał przetrwania i adaptacyjności, jakim w większości dysponują obecnie, o kapitał rozwojowy umożliwiający skuteczną kooperację i rozwój we współczesnym świecie opartym na innowacji i kreatywności, w którym jedynym stałym elementem jest zmiana. Rekomendacje obejmują także wiele działań wzmacniających polskie społeczeństwo obywatelskie i wspierających tworzenie ośrodków budujących nową klasę kreatywną, która będzie motorem zmian w Polsce w najbliższym dwudziestoleciu. W ich centrum znajduje się budowanie zaufania obywateli do infrastruktury instytucjonalnej państwa: instytucji publicznych i administracji, które będzie tym wyższe, im większa będzie sprawność działania tej infrastruktury.

- Poprawa efektywności instytucji oferujących usługi publiczne, takie jak wymiar sprawiedliwości, ochrona zdrowia, ochrona mienia i osób, publiczne media czy opieka społeczna, może nastąpić wyłącznie dzięki wprowadzeniu nowoczesnych metod zarządzania i wynagradzania w tych instytucjach.

-Debata publiczna powinna być poświęcona kluczowym wyzwaniom oraz dylematom polityki rozwojowej państwa i na równi angażować wszystkich interesariuszy, w tym tych, którzy, jak trzeci sektor, są dziś często z tego dialogu wyłączeni. Celem powinien być przy tym wzrost zaufania ludzi między sobą oraz obywateli do państwa.

- Polska powinna również zdefiniować i profesjonalnie, w sposób systematyczny promować za granicą swój wizerunek, spójny pod względem tożsamości i wartości z wizerunkiem promowanym wewnątrz kraju, tak by z jednej strony sprzyjać pozytywnej identyfikacji obywateli polskich przebywających za granicą z państwem i między sobą nawzajem, a z drugiej kreować obraz Polski jako kraju nowoczesnego i dynamicznego wśród obywateli innych państw. Działania takie są szczególnie istotne w dobie globalnej konkurencji o kapitał i inwestycje;

- Nowe podejście do spójności społecznej wymaga zorientowania przede wszystkim na efektywne wykorzystywanie potencjałów wszystkich osób cierpiących na deficyty i dysfunkcje, utrudniające im samodzielne korzystanie z tych potencjałów. W takim podejściu instrumenty polityki społecznej powinny byd nastawione przede wszystkim na likwidację bądź minimalizację przyczyn wykluczenia, a jeżeli okaże się to niemożliwe, to na zapewnienie, by w największym możliwym stopniu nie przeszkadzały one w integracji ekonomicznej i społecznej. W długofalowej polityce spójności ważne jest zrozumienie, że szansa na rozwój uboższych obszarów polega przede wszystkim na uczestniczeniu w sukcesie najsilniejszych regionów, a nie na doraźnej pomocy w ramach polityki redystrybucji i przywilejów. Funkcjonalne powiązania peryferii z centrami wzrostu będą tym silniejsze, im skuteczniej obszary opóźnione będą budować własny potencjał rozwojowy;

-Efektywna polityka publiczna w niektórych dziedzinach może się przyczynić do przyspieszenia procesów dyfuzji rozwoju z obszarów szybko się rozwijających i wiodących na dzisiejsze peryferie. Do takich dziedzin należą przede wszystkim infrastruktura i edukacja. Żadna z polityk dyfuzyjnych nie będzie w pełni skuteczna, jeśli nie poprawi się dostępność transportowa i komunikacyjna obszarów peryferyjnych.Podejmowane działania powinny sprzyjać przede wszystkim minimalizacji ryzyka powstania podwójnej peryferyjności: centrów rozwojowych kraju wobec Europy i świata oraz terenów o gorszym potencjale rozwojowym (obszary wiejskie, małe miasta, regiony Polski Wschodniej) w stosunku do aglomeracyjnych centrów rozwojowych Polski. Za nie mniej ważne w kontekście wyrównywania szans rozwojowych należy uznać upowszechnienie opieki przedszkolnej.

-Ważnym zadaniem jest likwidacja wykluczenia cyfrowego, szczególnie dotyczącego obszarów wiejskich. Jednak jeśli technologie teleinformacyjne mają stać się katalizatorem dyfuzji rozwoju, potrzebne jest nie tyle jednorazowe zniwelowanie różnic (na przykład w dostępie do Internetu), ile stworzenie trwałego, powszechnego mechanizmu absorbowania przez społeczeństwo nowych technologii, także tych, które dopiero zostaną wymyślone. Ponownie kluczową rolę odegra tu system edukacji.

- W perspektywie 2030 roku zniwelowania wymaga zagrożenie dalszą peryferyzacją obszarów o gospodarce ze znacznym udziałem rolnictwa niskotowarowego lub nietowarowego. Przedstawione rekomendacje upatrują szansy dla tych regionów nie w podtrzymywaniu ich funkcji rolniczej, ale w odchodzeniu od niej. Wskazują na konieczność likwidacji odrębności systemu podatkowego dla osób prowadzących działalność rolniczą oraz na potrzebę modernizacji systemu ubezpieczenia społecznego rolników.

---