1. Antropologia jako nauka - antropologia jako nauka pojawiła się w II połowie XIX wieku. W Europie trudno było zaakceptować tę naukę. Wydawała się zbyt naturalistyczna. Francuzi nazywają ją etnologią. W Ameryce termin ten również przyjął się. W Anglii ojcem Antropologii jest A.B. Taylor. Problem z zaakceptowaniem tej nazwy był dlatego, że antropologia ma za zadanie badanie człowieka jako istoty kulturowej, społecznej.

Rozwój Antropologii w Europie: silnie oddziaływała socjologia francuska, szkoła E. Durkheima, gdzie podkreślano, iż antropologia jest nauką o takich typach więzi, które dziś już nie występują i zajmują się badaniem solidarności mechanicznej. Utrwaliło to pogląd, stereotyp, że antropologia zajmuje się społeczeństwami tradycyjnymi.

Antropologia Amerykańska nastawiona była na psychologiczne aspekty, wpływ kultury na osobowość społeczeństwa, przystosowanie się do zmian jakie zachodzą w kulturze. Na początku XX wieku pojawiły się dwa pojęcia w Europie: socjal-Antropology-Malinowski i antropologia socjalistyczna. Koncentrowała się na tym co stanowiło obszar zainteresowania socjologii. W Ameryce antropologia kulturowa, bo zwrócono uwagę na problem związku kultury z osobowością. Najważniejsze instytucje to te, którym odpowiada proces socjalizacji. Antropologia kultury jako nauka powstała w tym samym czasie co socjologia tj. w II połowie XIX wieku.

Ojcami założycielami antropologii kultury byli E. Tylor i L.H. Morgan.

Antropologia modernistyczna - nowoczesna miała swój początek w 1922. ukazały się wtedy dzieła: Argonauci Zachodniego Pacyfiku i Wyspiarze Andomańscy. Dzieła te są nazywane kamieniami węgielnymi tej dyscypliny. Te dzieła powiedziały co to jest antropologia i kim jest antropolog, były studiami terenowymi.

Antropologia jest nauką o inności, jako nauka wychodzi poza kontekst kultury europejskiej. Antropolodzy dostrzegają potrzebę legitymizacji wiedzy, uważają, że perspektywa europejska jest perspektywą skrzywioną.

2. Antropologia społeczna a kulturowa - jest zasadniczą różnicą pomiędzy dwoma kierunkami a Antropologii w Europie i Ameryce.

1. antropologia europejska - człowiek istota społeczna. Antropologia definiuje siebie jako najbardziej ogólną naukę o człowieku, stara się ukazać ewolucję kultury. Pierwsi antropologowie nie byli stacjonarnymi antropologami, interesowały ich historyczny projekt kultury.

Według Edmunda Leach - antropologia jest badaniem systemów różnorodności ludzkich. Poszukujemy odpowiedzi na pytania dlaczego ludzie są tak podobni a zarazem tak różni. Leach mówi, że antropologia nie koncentruje się na tym co widzialne, lecz tym co za każdym światem materialnym się znajduje - pewne zasady, reguły, gramatyka kultury. Naszym zadaniem jest odkryć te reguły, pierwiastki, idee według których funkcjonuje jakaś kultura i na tej podstawie mówić o podobieństwach i różnicach. Antropologia nie jest tylko nauką zjawiskową, ale nauką poszukującą ideii, reguł które wpływają na określone zachowania.

2. antropologia amerykańska - człowiek istota kulturalna.

Według Malinowskiego przedmiotem antropologii jest człowiek i wszystko to co jego dotyczy: prawo, obrzędy, religie, czyli to co charakterystyczne dla danej kultury. Każda kultura jest jednym w swoim rodzaju zbiorem instytucji, praw, obrzędów, obyczajów - czyli układem wzajemnie ze sobą powiązanych elementów.

Na antropologię kulturową składają się:

1. antropologia społeczeństw pierwotnych -przedpiśmiennych

2. antropologia społeczeństw chłopskich - bliska etnografii, ludoznawstwu

3. antropologia społeczeństw miejskich - funkcje grup etnicznych, getta kulturowe

3. Relacje pomiędzy etnologią, etnografią, a antropologią.

Zależność pomiędzy antropologią, etnografią ,a antropologią według L. Strauss

Właściwie wszystkie te nauki maja za przedmiot kulturę, nie należy ich traktować jako przeciwstawne. Są to różne stadia opisywania kultury. Różnią się stopniem ogólności. Najbardziej podstawową analiza zjawisk kulturowych jest etnografia (opis socjologiczny w którym badacz ma za przedmiot materialne ślady kultury; mity, pieśni itd.) koncentruje się na badaniu kultur z kręgu europejskiego, chłopskie, etniczne. Etnologia to nauka porównawcza wykracza poza krąg doświadczeń kultury europejskiej. Ujawnia nam inność, alternatywność wzorów kulturowych, jest to nauka nie opisująca a porównawcza. Antropologia - nauka generalizująca, formułuje twierdzenia nauki ogólnej. Wydarzeniem znaczącym dla antropologii był rok 1492, pytanie czy mieszkańcy kolonii to jeszcze ludzie, ich odmienność kulturowa była niespotykana w doświadczeniach Europejczyków. Nie dała się opisać w kategoriach znanych do tej pory. Antropologia wypracowała 3 patrzenia na inność, odmienność:

1. inny oznacza tyle co pierwotne, inne od społeczeństw europejskich, współczesnych

2. inne na gruncie antropologii jest coś co podlega zmianie, łączy się to z procesem dynamicznego sposobu opisywania kultury

3. inność; to wielość kulturowa to nie monolit, ale zróżnicowana rzeczywistość. Antropologia XX wieku widzi obraz innego jako tego co pierwotne. Odrzucając stateczny model kultury mówi, że inność się nieustannie zmienia. Antropologia, która dostrzega innych w swoim świecie czy antropologia społeczeństw nowoczesnych mówi o inności jako wielkości światów we własnym domu.

C. Levi-Strauss próbował je połączyć:

Etnografia - drobiazgowa, szczegółowa, dotyczy konkretnej kultury, społeczeństwa (folklor, zwyczaje); idiograficzna- jej istota wyczerpuje się na opisie pewnego świata folkloru, zwyczaju, kultury materialnej.

Etnologia - światy poza europejskie, plemiona, ludy, stara się porównywać (podobieństwa i różnice) - nauka porównawcza

Antropologia - znajduje się najwyżej w piramidzie - jest dziedziną która organizuje twierdzenia, prawa, teorie ogólne - jest nomotetyczna. Szuka opisu - idiograficzna- próba porozumienia ludzkiego zachowania

Antropologia modernistyczna - ETHIC antropologia zjawiskowa zewnętrzny ogląd.

ETHIC -źródłem wiedzy obserwacja to co się bada to ludzkie zachowania; badanie od zewnątrz;

Antropologia postmodernistyczna - EMIC - krytyka badań, które podejmowali Mead, Malinowski „Dziennik w ścisłym tego słowa znaczeniu”. Antropologia ta zaczyna poddawać krytyce teorie powstałe w XX w. - egzotykę i inność, dekonstrukcja spuścizny. Koncentruje się na badaniu tego co dzieje się wokół nich np. z występowaniem mniejszości, studia nad tożsamością. EMIC uwzględnia sposób myślenia, idee, kategorie, posługuje się językiem tubylca. Badanie od wewnątrz, kultura to rzeczywistość mentalna, idee, wartości, normy. Z zachowania możemy wywnioskować, że za nim coś się kryje głębiej. Kultura rozpoczyna się w naszych głowach.

4. Różnice pomiędzy socjologią a antropologią specyficzne podejście do badań

• Odmienny obiekt badań, poznania - antropolog w roli przybysza

• Różnice w sposobie definiowania kultury - na ogół antropolog posługuje się szerokim rozumieniem kultury, dopiero antropologia postmodernistyczna zatrzymuje się na symbolicznej warstwie - 3 paradygmaty:

1. ewolucyjny- stara się uporządkować stadia rozwoju ludzkości od dzikości do cywilizacji jest to myślenie ewolucjonistów Tylor, Morgan

2. holistyczny- badanie kultur jako pewnych całości

3. ideacyjny - przestrzeń znaków i symboli. Levi Strauss i Leach poszukują idei, wyznaczających sposób zachowania się ludzi, ubierania się, budowania- uporządkowują.

• Różnica o charakterze metodologii badań - w socjologii badania raczej ilościowe; w antropologii - jakościowe

• Antropologię zaczęto utożsamiać z nauką o społeczeństwie pewnego typu, przede wszystkim, że bada społeczeństwa tradycyjne w sposób stacjonarny, a wiec tak jakby nie miały wewnętrznej dynamiki swojej historii. A każda kultura zmienia się pod względem czynników zew. i wew.

5. Kategorie kultury - def. Kultury.

Kategoria dynamicznego opisu kultury:

Ewolucja jej efektem założeń neoewolucjonizmu i zakłada determinizm kulturowy. Różni się od XIX w ewolucjonizmu tym ,że nie ma jednej linii ewolucji, jest np. kultura Egiptu, Indii itd. Wspólne jest to, że zmiana ewolucyjna polega na przechodzeniu od form prostych do złożonych.

Dyfuzja przenosi ciężar obserwacji zjawisk kulturowych na rolę czynników zewnętrznych. Dyfuzjoniści twierdza że kultura zmienia się przez czynniki zewnętrzne, przez zapożyczenia, czyli zmiany oparte na dyfuzji. Głównymi czynnikami dyfuzji są migracje, podboje, handel, ale też małżeństwa mieszane, zmiana wyznań. Najłatwiej dyfuzji podlegają elementy kultury materialnej. Gorzej z dyfuzją w sprawie mentalności czy organizacji.

Akulturacja - swoista forma dyfuzji kulturowej. Wszechstronne kontakty kulturowe. Kontakt pomiędzy kulturami, które dzieli dystans. Może być czynnikiem przymusu, przemocy symbolicznej. Może być czynnikiem chęci upodobnienia się aktora do społeczeństwa do którego on aspiruje np. Żydzi w Europie. 3 typy akulturacji:

• proces akulturacji niezamierzony, rezultat ciągłych kontaktów prowadzi do powierzchownego przyswojenia sobie elementów z innej kultury. Te elementy nie mają trwałego wpływu prowadzącego do zmiany kultury

• partnerska pomiędzy kulturami w ich kontaktach brak przymusu ale i tak tworzy się nowa jakość np. naród amerykański, australijski

• asymilacja narzucona przymusowa, zawsze istnieje dominacja jednej kultury nad drugą

Akulturacja obejmuje zjawiska powstające wówczas gdy grupy jednostek pochodzące z różnych kultur mają długotrwałe kontakty w efekcie których dochodzi do przekształcenia jednej lub dwóch kultur.

Synkretyzm kulturowy rezultat akulturacji przymusowej. Oznacza mechaniczne zestawienie różnych treści kulturowych np. w Ameryce łacińskiej lokalnym bóstwom przypisywano przedmioty relacji chrześcijańskiej. Inność to znaczy wielość, różnorodność

Zderzenie kultur - cechy charakterystyczne Społeczeństw Nowoczesnych i późnej nowoczesności:

1. sytuacje mniejszościowe, etniczne, religijne ( religia rodziców nie koniecznie jest religią dzieci), mniejszości seksualne - stereotypy,

2. analiza pewnych systemów kulturowych uważanych za kultury marginesu np. młodzieżowe subkultury, ubóstwo, bezdomność

3. kontakt kulturowy i jego konsekwencje, nastąpiło swoiste odwrócenie ról.

Kultura i jej definiowanie

W XVIII wieku J.G. Herbert mówił, że kultura to pojęcie wieloznaczne, trudno je zdefiniować, to rzeczy, symbole, zachowania. Etymologia słowa kultura: pojawiło się w kulturze rzymskiej Cycero, gdzie został zmieniony jego pierwotny sens. Pierwotne kultura to znaczy tyle co: Kultura AGRI - roli i Kultura ANIMA - dusza.

Na kulturę składają się wzory sposobów myślenia, odczuwania i reagowania, nabyte i przekazywane głównie przez symbole stanowiące wraz z ich wcieleniami w wytworach ludzkich znamienne osiągnięcia grup ludzkich.

6. Atrybutywne, a dystrybutywne podejście do kultury

Atrybutywne rozumienie kultury to odwołanie się do jej stałości i uniwersalności. Jednostka funkcjonuje w kulturze, animal symbolicum. W tym rozumieniu mówimy o cesze gatunkowej człowieka, mówimy o wymiarze indywidualnym.

Dystrybutywne rozumienie kultury - to rozumienie którym posługujemy się dla oznaczenia wielości, różnorodności systemów kulturowych ( kultura chłopska, narodowa, regionalna) mówimy o liczbie mnogiej. Przedmiot badań terenowych, studium wielu przypadków.

7. Typ kulturowy lub typologia kulturowa

Typologia kulturowa wg M. Mead

1. model postfiguratywny - tradycyjnie dzieci uczą się od swoich rodziców, kultury izolowane, zamknięte. Wymiary zamknięcia są automobilne (ludzie rodzą i umierają w tym samym miejscu), przepisy są te same dotyczące pełnienia roli zamknięcie świadomościowe, czas zamknięty ( od obrzędu do obrzędu od ceremonii do ceremonii) Zaliczamy kultury tradycyjne aż do czasu gwałtownego rozwoju komunikacji i techniki.

2. model kofiguratywny moment zmiany kulturowej, w których zarówno dzieci jak i dorośli uczą się od swoich rówieśników. Zaliczamy kultury w okresie przejściowym, poddane gwałtownym zmianom.

3. model prefiguratywny w którym dorośli uczą się również od swoich dzieci. Zaliczamy te współczesne kultury w których zmiana jest elementem stałym. Zmiana powodowana osiągnięciami technicznymi o szerokich oddziaływaniach społecznych jak telewizja czy internet.

8. Antropogeneza

Antropogeneza - próba odpowiedzi na pytanie skąd pochodzi człowiek

2 teorie:

1. Teoria kreacjonistyczna - teoria powstania świata, utrzymująca że wszelkie formy życia stworzył Bóg, wskazując na interwencje sił zewnętrznych, wyższych, boskiej natury

2. Teoria ewolucjonistyczna - początek XIX wieku, wielu ewolucjonistów postrzegało człowieka jako misję

Odwołując się do znalezisk antropologicznych - szkielety, ślady bytności, malowidła, pierwsze ołtarze, formy pochówku w jaskiniach próbowano odpowiadać w kategoriach ewolucyjnych skąd doszło do takiej formy człowieka.

Współcześnie antropologia odpowiadając na pytania nie poszukuje odpowiedzi samotnie lecz opiera się na biologii molekularnej, precyzującej pewne datowania. Drugi ślad to kwestia etologi- nauka o zachowaniu się zwierząt i o pewnych aspektach zachowania się ludzi - obserwowania naczelnych, które mają zbliżony do nas genotyp. Wiedza ta jest zatem interdyscyplinarna, bowiem żaden antropolog nie opiera się jedynie na znalezionych szkieletach. Teorie ewolucji rozwijała się około 40 lat wstecz, wzmianki na temat ewolucji gatunku ludzkiego pojawiły się już w XIX wieku (czaszka neandertalczyka - jedno z pierwszych znalezisk), koniec XIX w. - człowiek jawajski (1-1.6 mln lat). Drugi element to nie tylko ślady kostne, ale też teoria ewolucji Darwina - ewolucji organizmów w drodze doboru naturalnego.

9. Cechy człowieka jako istoty gatunkowej:

Cechy gatunkowe:

1. dwunożność ( z zastrzeżeniem, że nie każda dwunożność prowadzi do człowieka - homo)

2. wielkość mózgu - u naczelnych - 500 cm³ (małpi rubikon) ; mózg człowieka waha się pomiędzy 1350-1500 cm³

3. znacznie wydłużony okres rozwoju osobowego - nabywanie wiedzy i umiejętności, wybitnie długi okres dzieciństwa

4. umiejętności narzędziowe - człowiek zaczyna być wynalazcą narzędzi, osobą zręczną - budowanie narzędzi - preferowanie strony prawej, człowiek posiada anatomicznie odchylony kciuk w inną stronę

5. mięsożerstwo, łowiectwo - przejście na dietę wysokooktanową co spowodowało rozwój mózgu

6. człowiek jako osobnik najbardziej afektywny, nieobliczalny ze stworzeń, zdolny do agresji (wybicie Tasmańczyków), sięganie po pokarm wysokobiałkowy być może było pożeraniem jednych hominidów (człowiekowatych) przez drugie. Kod biologiczny nie nadąża za wyposażeniem kulturowym toteż brak pewnych hamulców hamujących zachowania agresywne. Wprowadza podział na swoich i obcych - ludzie w opozycji do zwierząt - odbicie w hipotezach antropogenezy.

7. posługiwanie się językiem symbolicznym - zdolność do tworzenia komunikatów, posługiwania się znakami ; mowa artykułowana, która wymaga refleksyjności, świadomości „ja” to przypadłość na właściwa i wyewoluowała u homo sapiens

8. swoista w naszym gatunku złożona temporalność tj. odwoływanie się do przeszłości i tworzenie projektów odnośnie swojej przyszłości

9. zdolność do przyswajania (uczenia się), rozwijania, selekcjonowania i przekazywania elementów kultury pewnym generacjom.

10. Pierwotne hominidae

Hominidae (człowiekowate) pojawiły się jakieś 7-5 mln lat przed naszą erą

Hominidy przystosowały się do środowiska promieniście ; matecznikiem była Afryka-szczególnie wschodnia, stąd wyszły hominidy (wedle danych DNA, znalezisk) na Bliski Wschód, by jakieś 40 mln lat temu pojawić się w Europie Południowej.

Rodzina Hominidae wyodrębniła się ze wspólnego pnia wyższych naczelnych w tym samym czasie co rodzina człekokształtnych. Proces ten rozpoczął się około 14 mln lat temu. Z rodziny Pongidae dziś żyją co najmniej cztery gatunki: szympans, goryl, orangutan i gibbon.

W trakcie rozwoju rodziny Hominidae dokonał się proces hominizacji (uczłowieczenia), który polegał na natężaniu się, zaostrzaniu i kolejnym rozkwicie poszczególnych cech typowo ludzkich.

Do drugiego rodzaju rodziny Hominidae należy istota odkryta w latach dwudziestych przez Raymonda Darta - Australopithecus to znaczy małpa południowa.

• żył w środowisku sawannowym na dużych obszarach Afryki Południowej

• stosuje się do niego określenie: „małpolud” - Pithecanthropus - jego ciało od pasa w dół przypomina ciało człowieka, od pasa w górę - ciało małpy

• budowa tułowia, miednicy oraz długiej kości uda świadczy o tym, że przyjmował często pozycję pionową (E. Nowicka..., str. 218 - dalsza charakterystyka).

Astralopithekus żyjąc od 5 mln - 1,6 mln temu w Afryce miał wykształconą stopę pozwalającą na poruszanie się oraz postawę wyprostowaną ale nie miał odchylonego kciuka, miał mały móżg, osiągał wzrost 130-140 cm i ważył ok. 40 kg, nie ma dowodu że tworzył schroniska, chował się na pobliskich skałach i mieszkał w jaskiniach.

11.Homocentryczne i Policentryczne pochodzenie człowieka

Zgodnie z monocentryczną koncepcją powstawania człowieka współczesnego dzięki kulturze rosła populacja człowieka z Cro-Magnonu i rozprzestrzeniała się z hipotetycznego miejsca powstania na Bliskim Wschodzie na szerokie obszary Europy, Azji i Afryki.

Druga teoria, policentryczna głosi, że w wyniku trendu genetycznego i presji środowiska przyrodniczego na różnych terenach Starego Świata człowiek współczesny powstawał niezależnie. Za tą koncepcją przemawiają dowody w postaci przejawów kultury najwcześniejszego Kromaniończyka znajdywane na ogromnych obszarach i dokładnie tak samo datowanych. Gdyby rozwinął się w jednym miejscu, musiałby błyskawicznie dokonać ekspansji terytorialnej, opierając się zaś na wiedzy o możliwościach przemieszczania się najprostszych społeczeństw zbieracko-myśliwych - jest to po prostu niemożliwe.

Człowiek z Cro-Magnonu

2 tezy:

1. pokojowe wyeliminowanie neandertalczyka - neandertalczyk prowadził stacjonarny tryb życia, człowiek współczesny charakteryzuje się dużą mobilnością, co daje kilka cech adaptacyjnych a mianowicie: daje możliwość łatwiejszego zdobywania zwierzyny, powoduje możliwość istnienia wrogów, konkurencji

2. hipoteza rzezi - neandertalczyk jako konkurencja został przez człowieka współczesnego wyeliminowany (może nawet zjedzony - jeszcze w latach 20-tych polowano na Pigmejów jako na zwierzynę).

Tę tezę monocentryczną wzmocniła hipoteza Ewy - mitochondrialnego DNA - tylko w linii żeńskiej. Gdyby przyjąć, że ewolucja odbywała się w wielu miejscach to różnice w mitochonrialnym DNA powinny być duże, są zaś analogiczne i wskazują na Afrykę Wschodnią, jako miejsce narodzin człowieka wspólczesnego.

Kromaniończyk jest odpowiednikiem człowieka współczesnego z Europy :

• bardzo jasno-blada karnacja,

• blond lub rude włosy,

• bogaty arsenał narzędzi - umiał budować namioty0przenosne domy,

• umiejętność przystosowywania się do klimatu.

12. Swoi , a Obcy

Proces tworzenia figury obcego:

1. Żeby stać się obcym trzeba być innym, odmiennym, wyróżniać się - posiadać wyróżniającą cechę lub cechy odbiegające od wzorca fizjologicznego, behaviornego czy moralnego.

Todorov wyróżnia kategorię „inny we mnie” (intersubiektywe ja) - koncentruje się ona na doświadczeniach jednostki, która pod wpływem traumy, znaczącego zdarzenia, wrażliwości w procesie odkrywania siebie, czy też nawet środków halucynogennych (np. u szamana) prowokuje pytanie o własną tożsamość, przebudowuje jaźń, rozbudowuje percepcję samego siebie o element „obcości”; najczęściej jednak inny zostaje interpersonalny, czyli jego kategoryzacja staje się konsekwencją kontaktów z legitymizacją kategorii społecznej - to inaczej „obcy znany” (Simmel), „inny z mojego świata”, ale pojawia się również kategoria „inny nie z tego świata”, kiedy kontakt z pewnym rodzajem inności zostaje doświadczony po raz pierwszy.

2. Inny staje się obcym, kiedy inny zaczyna podlegać specyficznemu sposobowi wartościowania, jego inność zostaje zwartościowana.

Jan Stanisław Bystroń uważa, że obcy jest figurą zmitologizowaną, tzn. przynależy do dyskursu mitologicznego, bowiem

1. sąd o obcym ma moc archetypu, jest uniwersalny, jego treść jest impregnowana i przekazywana następnym generacjom, jak i pewien rodzaj zewnętrznej reakcji na obcość;

2. w rezultacie konstrukcji na sposób mityczny dochodzi do przewartościowania cech obcego;

3. jest nie tylko opowieścią, ale i nakazuje pewien rodzaj postępowania, wstrzemięźliwość w kontaktach, usztywnia je i rytualizuje.

13. J. Bystroń dychotomia i komplementarność

Sposoby klasyfikacji „swoich” i „obcych”

1. Dychotomiczne podziały.

2. Komplematarny.

Typologie dychotomiczne silnie przeciwstawiają swoich i obcych jako dwie dystynkcje życia społecznego, co prowadzi często o powstania kategorii etnocentryzmu - grupa własna staje się grupą pozytywnego odniesienia, a członek grupy miłuje wszystko to, co uosabia jego własna grupa oraz wszystko inne ocenia poprzez pryzmat właśnie owych standardów (m.in. moralnych), wedle których postępuje jego grupa. Zatem to, co obce należy do innego świata, przez co jest złe.

Typologie komplementarne zakładają, że obcość wpisuje się w porządek życia społecznego, a stać się swoim można poprzez zabiegi rytualne, np. chrzest, małżeństwo czy honorowe obywatelstwo.

14 Etnocentryzm

to jedno z podstawowych pojęć które antropologia wyartykułowała. Pojawiło się w pracach W.G. Summera. Oznacza taki pogląd na sprawę w którym własna grupa stanowi centrum wszystkiego, wszystkie inne gromady są schierarchizowane i oceniane do grupy własnej, stan wartości grupy własnej przyjmuje się jako standard, przekonanie, że to nasza kultura stanowi centrum a wszystkie inne są peryferyjne a stąd są gorsze.

Syndromem etnocentryzmu są:

• przekonanie wyższości własnej grupy i kultury (grupy inne traktuje się jako niższe, pogardza się nimi)

• traktowanie własnych standardów jako uniwersalnych i jedynie słusznych - postrzeganie własnej grupy jako silnej a obcej jako słabej - sytuacja moralna domagania się surowszych sankcji dla przestępstw popełnionych przez obcych w stosunku do nas a za nasze do nich lżejsze, surowsza ocena za ten sam czyn obcych

• poszukiwanie współpracy w obrębie własnej grupy a brak kooperacji z obcymi

• brak tolerancji, szacunku, wartości i idei dla strony przeciwnej

• silna identyfikacja z grupą własną i pragnienie pozostania jej członkiem oraz niechęć do tych, którzy się wyłamują

• ksenofobia - nieufność i strach przed obcymi, najczęściej obcych się boimy

• najczęściej obcy stają się kozłami ofiarnymi

Tam gdzie mamy do czynienia z etnocentryzmem mamy zawsze do czynienia z:

• z pewną kategoryzacją świata, silna polaryzacja, dychotomiczny charakter

• taka strukturyzacja służy jako źródło manifestacji i konsolidacji własnej grupy

• prowadzi do sztywnych zachowań drugiego; obcych postrzega się poprzez stereotyp

2 kluczowe funkcje etnocentryzmu:

• segregacja i sterotypizacja

• atrybucja

15. Obcy według Simmla

Simmel na początku dychotomizuje obcych na znanych i nieznanych, by następnie wskazać, że warunkowanie obcości wynika z intensywności relacji z „tutejszymi”. I tak wyróżnia następujące kategorie:

1. Obcy wędrowiec - „dziś przychodzi, jutro odchodzi”, dominują relacje przygodowe i raczej przypadkowe.

2. Obcy przybysz (rezydent) - w obszarze danej kultury zostaje do czasu zrealizowania przez niego określonego celu, dominuje konkretna, sformalizowana forma kontaktów (to np. student obcokrajowiec, misjonarz).

3. Obcy mieszkaniec (to quasi swój, bo chciałby być uznany za swojego, pragnie się asymilować, ale w pewnych sytuacjach komunikowane jest mu, że nie spełnia warunków pełnego uczestnictwa w danej grupie; ale i quasi obcy - uznaje się go za swojego, ale w pewnych sytuacjach zaznacza on swoją odrębność, przynależność do innych korzeni czy odmienny pierwiastek krwi: a więc pełni on jakby dwie różne role równocześnie) - według Parka to marginal man, czyli człowiek oscylujący pomiędzy dwoma kulturowymi społecznościami.

16. Magia, a religia

• Powszechność magii i religii - występowanie we wszystkich społecznościach, bez wyjątku; człowiekowi od początku towarzyszy plątanina wierzeń i rytuałów. Idea i cel magii są jasne, w religii brak konkretnego zamiaru, traktowana jest jako istniejący „od zawsze” zwyczaj, dla wyjaśnienia jej genezy opowiada się mit

• Wspólne cechy magii i religii

• powstawanie i funkcjonowanie w sytuacjach stresu emocjonalnego, w przełomowych okresach życia, ważnych przedsięwzięciach

• dają możliwość ucieczki z takich sytuacji poprzez rytuał i wiarę w rzeczy nadprzyrodzone

• znajdują oparcie w tradycji mitologicznej, funkcjonują w atmosferze cudowności, stale objawiają swą moc dokonywania cudów

• obwarowane są obrządkami tabu, należą do sfery sacrum

• Magia - sztuka praktyczna, składająca się z czynności będących środkami do osiągnięcia konkretnych celów. Magia ma swoją technikę, zaklęcie, rytuał konkretne warunki. Wiara w magie jest prosta, to potwierdzenie ludzkiej zdolności do wywoływania określonych skutków dzięki zaklęciu i rytuałowi. Funkcją magii jest rytualizacja ludzkiego optymizmu, umocnienie wiary w zwycięstwo nadziei nad strachem. Magia akcentuje wyższość ufności nad zwątpieniem, nieugiętość nad wahaniem, optymizmu nad pesymizmem. Przekonanie o istnieniu przeciw magii, mogącej odwracać skutki zaklęć, bądź je niwelować.

• Religia zespół czynności samowystarczalnych, stanowiący cel sam w sobie. Wiara religijna obejmuje cały świat zjawisk nadprzyrodzonych, mitologia i religia jest o wiele bardziej zróżnicowana od magii.

1. struktualizm a magia

Koncepcje strukturalistyczne (L. Strauss, Leach) wnoszą do widzenia magii, że nie jest czynnością techniczną a ekspresyjną przy pomocy słów i gestów próbujemy wpływać i zmieniać bieg wydarzeń. Działania ekspresyjne to dwie magie inaczej strukturyzujące rzeczywistość. Dwie reguły rządzące podziałem (powrót do Frazera):

- magia homeopatyczna - związki o charakterze metaforycznym, punktem wyjścia jest metafora, a punktem dojścia metomina;

- magia styczności - punktem wyjścia jest metomina a punktem dojścia metafora.

E. leach twórcą sematycznego działania:

- sygnał - mechaniczna reakcja na bodziec;

- oznaka - relacja między znaczącym a oznaczonym.ne (L. Strauss, Leach)ijnego.e nie powinni wykonywać ( kontakt między czystymi i

2. Tabu i jego istota

Frazer wyróżnił kilka charakterystycznych obiektów, które mogą być Tabu:

- pewne czynności mogą być zakazane - zasada insensu (związki kazirodcze zakazane);

- pewne kontakty towarzyskie, seksualne poza kastą są zabronione;

- osoby, które wywołują pewne czynności, które nie powinni wykonywać ( kontakt między czystymi i nieczystymi0 np. grabarze, czyściciele nieczystości;

- osoby mogą być tabu np. Tyrol Nepalu bogini Karami;

- substancje i przedmioty;

- ciało ludzkie (zwłoki);

- pewnego rodzaju pożywienie;

- słowa, znaki np. liczba 13-naście Tyrol kulturze Judeo-chrześcijańskiej;

- kolor np. biały Tyrol Indiach, Chinach kolorem żałoby;

Tabu jest kulturowo zrelatywizowane. Tabu jest ważne do powstania elementu religijnego.

kazane);terystycznych munie.odświętnością.

3. Tylor - Religia

Typy religii wg Tylora: te typy to jest typologia Wallece a jeżeli chodzi o Tyloroa to „kultura pierwotna” - idea minimum religijnego, od czego bierze początek wierzeń. Wiara w pierwiastek duchowy, tam gdzie pojawia się element duchowy, tam pojawia się wiara.

Formy religijne Tylora:

- Animizm - praktyka religijna opierająca się na wierze że istnieje pierwiastek duchowy, wszystko co nas otacza;

- Matizm (moc, siła naprawcza) - wszystkie formy kultu przodków;

- Fetyszyzm - oddaje się kult pewnym obiektom materialnym np. w kulturze celtyckiej - jemioła, u Japończyków - góra Fudżi.

- Politeizm - wielobóstwo które dzieli się na:

a/ politeizm dualny - rozmaite bóstwa uosabiają sobą rzeczy dobre i złe.

b/ politeizm hierarchiczny - mamy jakieś bóstwo, które stoi ma czele innych bóstw;

- Monolataria - mamy wielość bóstw, kultów, jednostki oddają kult jednemu, ale system jest policentryczny;

- Monoteizm - jedno pojedyncze bóstwo, jemu oddawana cześć;

a ny - rozmaite stnieje pierwiastek ment duchowy, tam pojawia sie

Współczesny podział praktyk religijnych wg Waalace:

• typ szamański - oparte na pewnych czynnikach łączących szamana i transcendencje (siły, moce) próbuje oddziaływać na świat nadprzyrodzony; występuje głównie w społecznościach łowieckich, zbieraczy (Buszmeni, na Syberii, pn. Ameryki Północnej, wśród Ameryki Południowej)

• praktyki wspólnotowe - rytuały zbiorowe; społeczności rolnicze mające wodza np. ceremonie plonów, rytuały przejścia, tajne stowarzyszenia, związki, występują zbiorowe rytuały wspólnotowe;

• typ olimpijski,- od Olimpu występuje zawsze w społeczeństwach tworzących wspólnoty państwowe, tworzące namiastki państw, miast, zhierarchizowana kasta kapłańska, silna hierarchia społeczna;

• typ monoteistyczny - wiara w jednego Boga, jako siły wszechogarniającej, najwyższej istoty, w postaci spersyfikowanej; we wszystkich nowoczesnych społeczeństwach, często charakter religii państwowej;

17. kult negatywny i pozytywny

Religia i magia wg fundamentalistów występowały obok siebie trzeba by badać co to jest jakie miejsce zajmuje w kulturze.

Magia związana z codziennością religia z odświętnością. Sacrum przejawia się pod postacią dwóch kultur (obrzędów):

- negatywny - w każdej religii występują nakazy i zakazy, których celem jest trwałe rozdzielenie sacrum od profanum np. chrzest, spowiedź, posty.

- pozytywny - formy adoracji, ofiary, dary, wota, modlitwy, medytacje, komunie.

12

---