Łowiectwo element ochrony środowiska przyrodniczego w rozumieniu ustawy (z dn 13 X 1995r) oznacza ochronę zwierząt łownych i gospodarowanie ich zasobami w zgodzie z zasadami ekologii oraz zasadami racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej. Zwierzęta łowne w stanie wolnym, jako dobro ogólno- narodowe, stanowią Własność Skarby Państwa.

Polowanie:

-Tropienie, strzelanie z myśliwskiej broni palnej, łowienie sposobami dozwolonymi zwierzyny żywej;

-Łowienie zwierzyny przy pomocy ptaków łownych, za zezwoleniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, zmierzające do wejścia w jej posiadanie

Kłusownictwo- oznacza działanie zmierzające do wejścia w posiadanie zwierzyny w sposób nie będący polowaniem oraz z naruszeniem warunków dopuszczalności polowania

Hodowla zwierzyny- zespół czynności mających na celu prawidłowe kierowanie zwierzostanem w celu uzyskania zaplanowanych wyników

Hodowla otwarta- hodowla w warunkach naturalnych

Hodowla półzamknięta- hodowla w której rozród i wychowanie potomstwa w pierwszym okresie jego życia odbywa się w warunkach zamkniętych, po czym przychówek , a niekiedy i całe stado zarodowe, wypuszcza się na wolność

Hodowla zamknięta- hodowla w pomieszczeniu lub na terenie specjalnie w tym celu ogrodzonym

Podział zwierzyny:

1.Zwierzyna gruba:

a)płowa

*jeleniowate

-łoś (Alces alces)

-jeleń europejski (Cervus elaphus)

-daniel (Dama dama)

-sarna (Capreolus capreolus)

*krętorogie

-muflon (Ovis musimon)

-kozica (Rupicapra rupicapra)

-żubr (Bison bonasus)

b)czarna

- dzik (Sus strofa)

2. Zwierzyna drobna

*-zając szarak (Lepus europaeus)

-dziki królik

-lis (Vulpes vulpes)

-borsuk

-jenot

-norka amerykańska

-kuny leśna/ domowa

-tchórz

-piżmak

*- bażant łowny (Phasianus colchicus)

-kuropatwa (Perdix perdix)

-dzikie kaczki

-słonka

-jarząbek

-gołąb grzywacz

-czaple

-łyska

Jeleń szlachetny

a)występowanie

W Pl wyst we wszystkich większych kompleksach leśnych

b)wymagania siedliskowe

-większe kompleksy leśne, puszcze i knieje

-żyjący na równinach, w górach i okolicach pagórkowatych

-najlepsze drzewostany liściaste i mieszane, zwłaszcza dąbrowy i buczyny,

c)behawior

-czynnikami wpływającymi na zachowanie są: pokarm, osłona przed niekorzystnymi warunkami meteorologicznymi i interakcje z człowiekiem i zwierzętami

W warunkach spokoju jelenie są najaktywniejsze w godzinach dziennych. Niewielka część aktywności przypada na godziny nocne. Aktywność jeleni zmniejsza się zimą, wzrasta latem Na sen jelenie przeznaczają zaledwie 60-100 min/dobę

d)Podstawowe dane

	byk		łania
Dł.ciała	170-250cm
w kłebie	120-150cm
Ogon	12-15cm
m.c.	120-250kg		60-100kg
Dojrzałość płciowa	2 rok życia		2 r. życia
Ciąża		34 tyg
L.młodych		1-2 cielęta
Dł. życia	Ok. 20-25 lat
C. wieńca	5-15kg

Rykowisko- okres godowy jeleni, od połowy września do połowy października, ok. 2 tyg

e) rozmnażanie

-w maju lub czerwcu wydaje 1(2) cielęta

- po 8 dniach zaczynają chodzić za matką

-łania po porodzie zjada łożysko, aby zapach nie przyciągał wrogów (psy, lisy)

-młode mają popielatoczerwoną suknię i żółtawe plamy (cętkowanie)

-łania karmi cielaka do lutego

-aktywne byki uczestniczą w rykowisku dopiero w 4-5 roku życia

f) pożywienie

*okres wegetacyjny: trawy, zioła, wrzos, młode pędy, liście drzew i krzewów, grzyby, igły i kora drzew iglastych, zboża, rośliny pastewne i okopowe

*Zimą zwiększa się w pokarmie udział grubowłóknistego, pędy i kora drzew iglastych, porosty, zimozielone liście jeżyn, krzewinki, żołędzie i bukiew

Stan zwierzyny= pojem. łowiska

Wielk pozyskania = wielk przyrostu zrealizowanego

Przyrost zrealizowany- liczba młodych, która przeżyła krytyczny okres tuż po narodzeniu; stanowi faktyczny wskaźnik wzrostu populacji, w praktyce liczbą młodych na początku sezonu łowieckiego

Struktura pozyskania byków:

do 5 lat- 50% … 6-10 lat- 30%

> 11 lat- 20%

Wielk przyrostu zrealizowanego 10-30% populacji

Struktura płci 1:1 -1:1,5

Zagęszczenie 5-35/1000ha lasu

Struktura pozyskania płci:

-Byki 30% -Łanie 40%

-Cielęta 30%

Łoś

a)odżywianie

*lato: rośliny zielone, podwodne i błotne (kaczeńce). trawy i turzyce, liście, pąki, owoce krzewów i pędy drzew liściastych (wierzby, olchy, osiki i brzozy) i iglastych (młode pędy sosny)

*zima: igły sosen i jodeł oraz korę drzew. Dorosłe osobniki zjadają dziennie 20-50kg karmy.

b)podstawowe dane

	byk		Klępa
Dł. ciała	250-270cm
w kłebie	175-185cm
Ogon	10cm
Masa ciała	320-450kg		275-375kg
Dojrzałość płciowa	2 rok życia		2 r. życia
Okres godowy	Bukowisko
Ciąża		34 tyg.
L. młodych		1-2 łoszaki
Dł. życia	Ok. 20-25 lat

Pozyskiwanie byków wg klas wieku

-do 5 lat 60%

-6-10 lat 30%

-11 i więcej lat 10%

Struktura płci w ogólnym pozyskaniu:

-byki 30%

-klępy 30%

-łoszaki 40%

Obecnie całkowite wstrzymanie odstrzału łosi

Daniel

Do Europy Środkowej sprowadzone zostały w XVI i XVII wieku początkowo jako zwierzęta parkowe/ Obecnie żyją także wstanie dzikim. W Pl w stanie wolnym występują niezbyt licznie, wyspowo, głównie w zachodniej i pd- zach części kraju

a)Podstawowe dane

Dł. ciała	120-140cm
w kłębie	75-95cm
Ogon	25cm
Masa ciała	45-80kg	30-45kg
Dojrzałość płciowa	2 r. życia	16 m-cy
Okres godowy	Bekowisko
Ciąża		31-32 tyg.
L. młodych w miocie		1-2 cielęt
Dł. życia	Do 25 lat
C. poroża	Do 5 kg

Bekowisko- rozpoczyna się w drugiej połowie października i trwa do połowy listopada

b)Wymagania siedliskowe

lasy mieszane, także żyzne siedliska borowe, przylegające do łąk i pól uprawnych, tereny parkowe. Nie odpowiadają mu siedliska suche, bagna oraz tereny górskie

c)rozród

Ruja ma miejsce w październiku

W czerwcu lub lipcu łania rodzi 1(2) młode

Struktura pozyskania w grupach płciowo- wiekowych

-byki 30-40%

-łanie do 50%

-cielęta 10-20%

Struktura pozyskania w klasach wieku danieli byków:

-I klasa wieku (1-2 poroża; 2-3 roku życia) 30-40%

-II klasa wieku (3-6 poroża; 4-7 roku życia) 40-50%

-III klasa (7 poroże i dalsze; 8 rok życia i starsze) do 20%

d) behawior

Daniel ma doskonały wzrok,

W ciemności widzi źle. Węch ma również b. dobrze rozwinięty

Sarna

Struktura płci:

1- 1,5 na korzyść kóz

Pozyskanie ok. 20% stanu populacji z inwentaryzacji

Struktura kozłów:

Do 3 lat 60%

4 lata i więcej 40%

Struktura pozyskania na płeć:

-kozły 40%

-kozy 50%

-koźlęta 10%

a)Podstawowe dane Koza

Doj płciowa	14 miesięcy
Dł. ciała	100-130 cm
Wys w kłębie	75 cm
Ogon	2-3,5 cm
Masa ciała	16-34 kg
Dojrzałość płciowa	14 miesięcy
Ciąża		22 tyg.
L. młodych w miocie		1-2 (4) koźląt
Długość życia	10-15 lat

Dzik

Podstawowe dane

	Odyniec locha
Dł.ciała	150-180cm
w kłębie	85-100 cm
Ogon	17-26 cm
Masa ciała	100-230 kg
O. godowy	Huczka
Ciąża		18 tyg.
L. młodych w miocie		3-8 (10) koźląt
Dł. życia	Do 8 lat (12)

Badanie lub oględziny i ocena sanitarno- weterynaryjna dziczyzny

Ogólne zasady badania dziczyzny:

-badania lub oględziny należy prowadzić zgodnie z wiedzą lekarsko- weterynaryjną, uwzględniając odpowiednie przepisy obowiązujące przy urzędowym badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa

-tusze jadalnych zwierząt łownych, zarówno ssaków jak i ptaków, pozyskane zgodnie z ustawami o `ochronie przyrody' z 16 X 1991 r. i `prawo łowieckie' z 13 X 1995r i wynikającymi z nich rozporządzeniami, wprowadzenie do obrotu handlowego lub przetwórstwa, podlegają badaniu przez lekarzy weterynarii wyznaczonych przez rejonowego lekarza weterynarii po przedstawieniu świadectwa pochodzenia zwierząt

-tusze zwierząt łownych pozyskane z ustawą łowiecką, jeżeli mają być wprowadzone do obrotu, podlegają badaniu przez lekarzy weterynarii wyznaczonych przez rejonowego lekarza weterynarii na zlecenie właściwych władz państwowych

-tusze zwierzyny płowej i dzików mogą być badane na skórze. Oprócz tuszy badaniu podlegają płuca, wątroba, serce i nerki. Według J. Tropilo badaniu powinny być poddane również narządy płciowe i śledziona

Płuca

-na badanie płuc składają się oględziny zewnętrzne badanie węzłów chłonnych, oględziny przekroju płuc oraz tchawicy

-w czasie badania należy zwrócić uwagę na: zapalenie płuc, zmiany pasożytnicze, gruźlicę, promienicę

-płuca bada się przez oglądanie i omacywanie węzłów tchawiczo- oskrzelowych

-badanie płuc na przekroju wykonujemy przez nacięcie płuc od strony grzbietowej, poprzecznie do osi długiej, w połowie długości płuca

-podczas oglądania miąższu płuc należy zwrocić uwagę na stany zapalne, zmiany pasożytnicze, promienice, nowotwory

Wątroba

-przeprowadzamy oględziny ogólne, zwracając uwagę na obrzęki, wybroczyny, ogniska martwicowe

-oglądamy również węzły chłonne wątrobowe i w przypadku wystąpienia w nich zmiany nacinamy

-miąższ wątroby nacinamy prostopadle do przewodów żółciowych w celu wykrycia motylicy wątrobowej lub takich zmian jak: stany zapalne, ogniska, zwyrodnienia lub nowotwory

Serce

-na wstępie badamy osierdzie i worek osierdziowy, zwracając uwagę na stany zapalne

-następnie oglądamy nasierdzie i przeświecający mięsień sercowy, zwracając uwagę na wybroczyny, prześwitujące wągry, zwyrodnienie mięśnia sercowego np. przy pryszczycy u zwierzyny płowej

-po przecięciu mięśnia sercowego jednym cięciem prowadzonym przez komory i przegrodę międzykomorową możemy oglądać wsierdzie w celu wykrycia wybroczyn ewentualnie zmian nowotworowych, a w mięśniu sercowym wągrów

Śledziona

-badając śledzionę zwracamy uwagę na jej powiększenie, obrzęk, wybroczyny pod torebką ogniska które występują przy chorobach zakaźnych tj. wąglik, salmonelloza, białaczka

Narządy płciowe

-badamy w celu wykluczenia chorób zakaźnych szczególnie tych, które przenoszą się drogą płciową np. brucelozy

-w macicach mogą znajdować się obumarłe płody

-czasem występują stany zapalne błony śluzowej macicy, ogniska ropne w jądrach

Tusze zajęcy, dzikich królików i ptaków łownych

-mogą być badane bez naruszenia wewn powłok naturalnych (w skórze)

-wg J. Tropilo z uwagi na niebezpieczeństwo zdrowia ludzi powinno się wprowadzić zakaz przeznaczenia do obrotu krajowego zajęcy królików dzikich nie skórowanych i nie patroszonych a więc nie poddanych badaniu, a jedynie oględzinom

-tusze często wraz z głową powinny być badane zawsze po narządach wewe tj. na końcu badania makroskopowego, ponieważ w zależności od wyników badania tych narządów badanie tusz może być wykonane jako badanie rutynowe (skrócone) lub szczegółowe (nadzwyczajne)

Mięso zwierząt łownych: łosi, jeleni, danieli, sarn i dzików powinno być oceniane- podobnie jak zwierząt rzeźnych jako:

-zdatne

-warunkowo zdatne

-mniej wartościowe

-niezdatne

Zajęcy jako:

-zdatne i niezdatne

Ptaków łownych- jak ptactwa domowego

Na wstępie badania należy sprawdzić świadectwo pochodzenia zwierzęcia i ustalić, czy zwierzę zostało zabite zgodnie z zasadami prawa łowieckiego a dopiero potem przystąpić do właściwego badania weterynaryjnego

W przypadkach wątpliwych należy sprawdzić czy:

-tusza przysłana do badania nie należy do zwierzęcia padłego

-osoba dostarczająca dziczyznę do punktu skupu posiada zezwolenie na odstrzał dostarczonego zwierzęcia

-zwierzę zostało pozyskane w inny sposób niż przewiduje prawo łowieckie np. zostało złapane we wnyki

Podczas badania należy zwrócić uwagę na:

-oznaki naturalnej śmierci zwierzęcia

-choroby które przenoszą się na ludzi i na zwierzęta, nowotwory

-rozsiane inwazje pasożytów w tkance podskórnej lub mięśniach

-rozległe zranienia, rozległe krwawe wylewy oraz wodniste nacieki

-rozkład gnilny, zaparzenia powstałe w następstwie późnego znalezienia lub wytrzewienia zwierzęcia

-znaczne zmiany dotyczące barwy, zapachu, smaku

-znaczne zmiany w konsystencji np. występujące przy wodnicy

-zabrudzenia których nie można usunąć przez dokładne oczyszczenie

*Brak wypatroszenia lub wadliwy wstępny rozbiór ubitej zwierzyny:

Po odstrzale zwierzyny grubej należy ją natychmiast wypatroszyć. Niewykonanie tego zabiegu lub opóźnienie go może spowodować udzielenie się zapachu płciowego, moczowego lub treści jelit.

Zwierzyny drobnej, zajęcy, ptactwa łownego nie poddaje się patroszeniu bezpośrednio po odstrzale.

Ocena sanitarno- weterynaryjna.

Jeśli próba gotowania i pieczenia wykaże że niepożądana woń mięsa utrzymuje się, tusza jest niezdatna do spożycia.

*Zapach substancji obcych:

Obce zapachy spotyka się w mięsie na skutek spożycia przez zwierzęta wolno żyjące różnych substancji cuchnących lub na skutek przenikania obcych zapachów do mięsa składowanego lub przewożonego z substancjami o nieprzyjemnym zapachu

Ocena sanitarno-weterynaryjna.

Utrzymująca się po próbie gotowania przykra woń w tkankach dyskwalifikuje tuszę i narządy do spożycia

*Zapach płciowy

U starych samców, przede wszystkim dzików często spotyka się w tkankach nieprzyjemną woń płciową

Ocena sanitarno- weterynaryjna.

W przypadku utrzymywania się silnej woni po próbie gotowania i pieczenia przeprowadzonej po 24h od odstrzału zwierzyny tusza i narządy są niezdatne do spożycia. Przy nieznacznej woni tusza jest mniej wartościowa.

*Zanieczyszczenia tuszy

Przy nieodpowiednim patroszeniu dziczyzny i jej transportowaniu występują zanieczyszczenia tuszy treścią jelit, igliwiem, ziemią i inne.

Ocena sanitarno- weterynaryjna.

Po usunięciu zanieczyszczeń oraz zmienionych przez zanieczyszczenia części tuszy jest ona zdatna do spożycia lub, przy znacznych ubytkach powstałych podczas oczyszczania mniej wartościowa. Jeśli nie można usunąć zanieczyszczeń lub penetrują one głęboko w tkankę, tusza nie nadaje się do spożycia.

*Uszkodzenia postrzałowe tuszy

W czasie postrzału powstają wylewy krwawe oraz inne uszkodzenia tuszy tj. nadmierne rozerwanie tkanek, wbicie turzycy w tkankę mięśniową itp.

Ocena sanitarno- weterynaryjna.

Części tuszy oraz narządy, wykazujące nadmierne przekrwienie i uszkodzenia postrzałowe, należy usunąć. Jeżeli uszkodzenie postrzałowe jest znaczne np. po strzale z bliskiej odległości, i obejmuje całą tuszę, należy ocenić ją jako niezdatną do spożycia.

*Rozpad autolityczny (przenikliwa kwaśna fermentacja, zaparzenie)

To co określamy jako rozpad autolityczny w nomenklaturze myśliwskiej nazywamy zaparzeniem. Nazwa jest adekwatna do wyglądu zmienionej na skutek rozpadu autolitycznego tkanki mięśniowej przypominającej ugotowane mięso.

Zmiany te Wartenberg (1975) opisuje następująco:

-najbardziej charakterystyczna jest woń tuszy- dominuje zapach kwaśny, dusząco- gnilny z wyraźną naleciałością zapachu siarkowego. Zapach ten można bardzo łatwo wyczuć na pewną odległość. Obok siarkowodoru tworzą się również inne produkty zawierające siarkę np. merkaptan, oraz uwalniają się kwasy tłuszczowe, których woń wpływa również na charakterystyczny, wstrętny zapach mięsa.

-sierść jest luźno związana ze skórą i przy pociąganiu łatwo wychodzi z cebulkami. Łatwo też wyjmuje się pióra tuszek ptaków uległych zaparzeniu. Skóra w okolicy mięśni, które uległy rozpadowi autolitycznemu jest wilgotna. Tkanka łączna podskórna i śródmięśniowa nabiera barwy zielonkawożółtej. Powierzchnia mięsni na przekroju jest wilgotna, mięśnie są lepkie, barwy jaśniejszej w porównaniu do naturalnej barwy mięśni, z widocznym charakterystycznym szaro- brunatno- miedzianym połyskiem

-przy dostępie tlenu mięso przyjmuje odcień zielonkawy, którego źródłem są produkty utleniania. Zieloną barwę tkankom nadaje też sulfohemoglobina. Mięśnie nabierają ciastowatej konsystencji, są mało spoiste i wyglądają jakby ugotowane, odczyn- silnie kwaśny

-do rozpadu autolitycznego (zaparzenia) dochodzi w przypadku złego wystudzenia tuszy po odstrzale, a tym samym stworzenia warunków do uaktywnienia tkankowych enzymów glikogenolitycznych i proteolitycznych, co prowadzi do gwałtownego rozpadu węglowodanów i niektórych białek tkanki mięśniowej.

*Przyczynami złego wystudzenia są:

-opóźnione wypatroszenie tuszy

-za obróbka zabitej zwierzyny grubej np. nie podcięcie pach oraz nie założenie rozpórek ułatwiających szybsze studzenie

-przetrzymywanie tuszy po odstrzale w pozycji leżącej lub źle wentylowanym pomieszczeniu np. bagażniku samochodu

-układanie ubitej zwierzyny drobnej (zające) jedna na drugiej zamiast zawieszania jej oddzielnie

Ocena sanitarno- weterynaryjna

Przy występowaniu ograniczonych zmian rozkładu autolitycznego np. w okolicach pach i pachwin, zmienione części należy usunąć a tuszę uznać za zdatną. W przypadku zaś dokonania znacznych wycięć zmienionych części tuszę należy uznać za mniej wartościową. Przy stwierdzeniu rozległych zapatrzeń tuszę ocenia się jako niezdatną do spożycia.

*Gnicie mięsa

Dziczyzna jest bardziej odporna na procesy gnicia niż mięso zwierząt rzeźnych. Odporność ta jest funkcją:

-zbitej budowy tkanki mięśniowej

-malej zawartości tkanki łącznej w mięśniach oraz tłuszczu (śródmięśniowego)

-obecność zwartych i grubych powięzi otaczających poszczególne mięśnie i grupy mięśniowe

-niskiego zazwyczaj pH mięśni po śmierci zwierzęcia

-ilości i stanu związania wody

-stanu fizykochemicznego białek mięsa

-gatunku mikroorganizmów (ich wymagań środowiskowych i zdolności przystosowania się do podłoża)

-sposoby pozyskania zwierzęcia (nagonka, zasadzka)

-higieny poubojowej, obróbki i schładzanie

-warunki i higiena transportu

-warunki atmosferyczne podczas polowania

-uszkodzenia postrzałowe

Po załamaniu się naturalnej oporności mięsa zwierząt łownych na gnicie rozkład mięsa przebiega podobnie jak mięsa zwierząt rzeźnych. Gnicie mięsa może obejmować jedynie tkanki powierzchniowe lub penetrować w nie głęboko.

Ocena sanitarno- weterynaryjna

Przy powierzchniowych zmianach grubszych tuszy należy usunąć zmienione części a pozostałe ocenić, jako zdatne do spożycia. W razie dokonania znacznych wycięć zmienionej tkanki tuszę należy uznać za mniej wartościową. Jeśli występuje głęboki rozpad gnilny tuszę należy ocenić, jako niezdatną do spożycia

Określenie płci;

- stosunek liczbowy samców do samic w łowisku jest jednym z podstawowych elementów decydujących o dynamice rozmnażania.

- dlatego umiejętność rozpoznawania płci jest niezbędna do prowadzenia prawidłowej gospodarki w łowisku.

-pamiętać również trzeba o tym, że czas ochronny wielu gatunków zwierząt łownych jest inny dla samców i dla samic

-umiejętność rozpoznawania płci jest również konieczna lekarzom weterynarii badającym zwierzynę żywą przeznaczoną na eksport,

U wielu gatunków zwierząt występuje wyraźny dymorfizm płciowy charakteryzujący się; różnicą w budowie zewnętrznych narządów płciowych, różną budową sylwetki, szczególnie u osobników dorosłych, różną wielkością samców i samic w tym samym wieku, różnicą owłosienia lub upierzenia oraz występowaniem lub brakiem poroża.

Określenie wieku; orientacja w liczebności młodych osobników w rozkładach, ustalenie wysokości rocznego przyrostu populacji, znajomość wieku zwierzęcia pozwala na dokonanie prawidłowego odstrzału

Określenie wieku i płci zwierzyny;

Młode osobniki; głowa jest mniejsza, węższa, z dużymi uszami, szyja cienka, smukła wydaje się dłuższa, wysoko noszona, nogi są nieproporcjonalnie długie w stosunku do tułowia. Młode zwierzęta są bardziej skłonne do zabaw, bardziej ufne, ciekawe otoczenia i spokojniej żerują, z rzadka unosząc głowę. Wykazują mniejszą ostrożność.

Stare osobniki; głowa wydłużona i szersza, szyja zwłaszcza u samców, staje się potężniejsza, wydaje się krótsza i jest niżej noszona; masa ciała przesuwa się do przodu, linia grzbietu opada ku tyłowi, a w kłębie pojawia się garb. Z wiekiem nabierają doświadczenia, a wtedy żerują w ukryciu niechętnie wychodzą na odkryte tereny.

Ocena wieku u jeleni; a głębokość klatki, kark, szyja, unoszenie, grzywę. Sposób noszenia łba i karku- optycznie skraca się (pogrubienie) zimą. Młode występują w chmarach mieszanych czyli z łaniami, starsze samotnie. U łań brak jest ewidentnych cech- o wieku może świadczyć obwisłość brzucha- skutek ciąż, ciało jest bardziej kościste- efekt karmienia, dlatego należy zwracać uwagę na wymiona. Spadzisty zad.

Ocena wieku u sarny; pysk u młodych spiczasty, później bardziej klinowaty, sprawia wrażenie szerszego i krótszego. Szyja u młodych jest cienka, wąska, wyżej noszona. Linia grzbietu- kłąb, brzuch, głębsza klatka piersiowa. W części twarzowej u kozła występuje siwizna nad chrapami, im starszy tym większa. Czarne kędzierzawe włosy na części czołowej w wieku 3-4lat.Płeć; kozioł, koza, koźlę

Ocena wieku u łosi; zmiany występujące wraz z wiekiem to wzrost wielkości ciała i wysokości w kłębie, długości, masy. Zwraca się uwagę na kłąb, klatkę piersiową, sposób noszenia łba, grubość karku, występowanie brody, u łosi 4-6 lat najdłuższa, następnie skraca się i rozszerza. U klępy ocena wieku jest bardzo trudna. Sylwetka staje się coraz bardziej masywna i krępa. Płeć; byk, klępa, łoszak.

Ocena wieku na podstawie charakterystycznych cech uzębienia; przedstawiciele zwierzyny płowej są przeżuwaczami. Pokarm w zależności od rodzaju pobierany jest za pomocą warg, siekaczy i języka. W jamie gębowej zostaje częściowo roztarty, przerzuty i naśliniony. Na początku zwarcie szczęki i żuchwy odbywa się pod kątem prostym, później dopiero następują przesunięcia boczne powodujące rozdrobnienie i roztarcie pokarmu. Tak niedokładnie przeżuty pokarm przechodzi do żwacza pęcznieje i po pewnym czasie zwracany jest do jamy gębowej, gdzie zostaje dokładnie przeżuty. Uzębienie przeżuwaczy przystosowane jest podbierania i rozdrabniania pokarmu roślinnego. Szczęka pozbawiona jest siekaczy, na których miejscu znajduje się twarda powierzchnia chrząstkowa. W żuchwie znajdują się trzy pary siekaczy oraz kły. Między kłami a zębami przedtrzonowymi znajduje się przestrzeń szczękowa. Korony zębów trzonowych żuchwy są wyższe od strony wewnętrznej i przylegają do odpowiadających im zębów w szczęce. Strona wewnętrzna od zewnętrznej każdego z zębów bocznych oddzielona jest szczelinami (rejestry). Szkliwo zębów pokryte jest ciemnobrunatnym lub prawie czarnym nalotem tworzącym się pod wpływem soków roślinnych. Na skutek wzajemnego tarcia zęby szczęki i żuchwy zużywają się. Po starciu warstwy szkliwa na powierzchniach trących zębów pojawia się zębina, zabarwiona sokami roślinnymi na brązowo która otoczona jest jasnym szkliwem. Głębokość i wyrazistość rejestrów, udział koloru białego i brązowego, ostrość strony wewnętrznej zębów bocznych są zasadniczymi wskaźnikami oceny wieku ubitej zwierzyny płowej na podstawie zużycia uzębienia. Metody oceny wieku na podstawie starcia nie są dokładne ponieważ szybkość, z jaką uzębienie się zużywa zależy od jego twardości oraz jakości pobieranego pokarmu. Im starsze zwierzę tym większa możliwość popełnienia błędu.

U przeżuwaczy wyróżniamy zęby mleczne i stałe; siekacze i I, kły c C, przedtrzonowe p P, trzonowe M. Do chwili pełnej wymiany mlecznych na stałe można określić wiek zwierzęcia z dokładnością do 2 miesięcy. p3 jest- trzy dzielny, natomiast P3 jest 2-dzielny. Poszczególne rodzaje zębów oznacza się symbolami literowymi pochodzącymi od ich nazw łacińskich.

Metoda histologiczna: każdy ząb składa się z korony, szyi i korzenia. Rdzeń jest utworzony z substancji zwanej zębiną, która w obrębie korony jest pokryta warstwą szkliwa, natomiast na korzeniu- tzw. cementem. Cement składa się z narastających w ciągu życia osobnika kolejnych warstw. Polega ona na przeliczeniu tzw. słojów przyrostów rocznych w cemencie zęba. Warstwy wytworzone zimą są stosunkowo cienkie, natomiast letnie - szersze. Liczba tych warstw odpowiada liczbie lat, jakie przeżyło zwierzę. Ponieważ do analizy wieku używamy zębów stałych (II1) należy więc do tak wyliczonego wieku dodać liczbę lat, podczas których zwierzę miało uzębienie mleczne.

Ocena wieku sarny na podstawie zużycia zębów przedtrzonowych i trzonowych; 1 rok- wiele osobników ma jeszcze uzębienie mleczne. Mleczne zęby przedtrzonowe są bardzo mocno zużyte, a p3 jest trójdzielny. Po zmianie uzębienia mlecznego na stałe zęby przedtrzonowe są jasne (w porównaniu z zębami trzonowymi) i nie widać na nich śladów starcia. Pewne zauważalne zużycie wykazuje M1. 2-2,5 roku- zęby przedtrzonowe i trzonowe są jednakowo zabarwione. Tylna część P1 oraz części żujące P2 i P3 noszą wyraźne ślady zużycia, rejestry są jeszcze dobrze widoczne. Boczna powierzchnia wewnętrznej części żującej zębów trzonowych jest jeszcze szpiczasta. M1 jest słabo starty, a M2 i M3 są nieco mniej starte; rejestry tych zębów są szeroko otwarte. 3-4 lata- zużycie jest nadal niewielkie, chociaż wykazują je w sposób dość dobrze widoczny zęby przedtrzonowe. Brzeg wewnętrznej powierzchni żującej zębów trzonowych jest falisty lub prawie płaski. Osobniki o rok starsze mają tylko lekko zaznaczone rejestry na zębach przedtrzonowych. Rejestry są słabo widoczne na mocno już startymM1 natomiast M2 i M3 są mniej zużyte. 5-6 lat- P1 jest nieznacznie starty. Rejestry na P2 i P3 bardzo słabo widoczne, powierzchnia zębiny szeroka, a powierzchnie żujące znajdują się prawie na tym samym poziomie. W przedniej części M1 nie ma rejestru, w tylnej występuje ,,wyspowo”, otoczony ciemną zębiną. M2 i M3 mają wyraźne rejestry i wykazują średnie starcie. 7-9lat- u sarny 7-letniej rejestry na P2 i P3 prawie niewidoczne, powierzchnie żujące wyrównane. Nie ma rejestru na M1. Krawędzie boczne wewnętrznej powierzchni żującej M2 i M3 nie są już ostre, a zęby te są wyraźnie starte. U sarn starszych nie ma prawie rejestrów na drugim i trzecim zębie przedtrzonowym powierzchnia żująca M1 jest zagłebiona, M2 i M3 noszą ślady rejestrow.

Metoda Mitchella-polega na liczeniu warstw cementu miedzy korzeniami zebow przedtrzonowych i trzonowych. Najłatwiej jest rozróżnić roczne przyrosty cementu w M1.

Metoda Harkego- możdżenie u młodego byka są cienkie, wysokie z czasem grubieją i stają się krótsze w skutek corocznego zrzucania poroża, przeciętnie skracają się o 2 mm rocznie nieco wolniej w wieku starszym, podobnie przebiega proces grubienia możdżeni, wskaźnik grubości (szerokości) możdżeni do ich wysokości służy do oceniania wieku byka.

Wągrzyca cysticerkoza

-występowanie: żywiciel ostateczny pies, wilk, lis, kuna. Żywiciel pośredni- owca, koza, świnia bydło rzadko gryzonie

-objawy: wągier ma kształt pęcherzy wielkości nawet jaja kurzego, Umiejscawia się u żywiciela pośredniego pod torebka wątroby, na błonach surowiczych, często w sierści, rzadziej na otrzewnej i opłucnej.

Włośnica

-wywołana przez włośnia krętego

-występowanie: żywiciel ostateczny- dzik, wilk, ryś i inne drapieżniki, pies, kot, świnia domowa oraz człowiek

-objawy: pasożyt zdolny jest odbyć pełny cykl rozwojowy w organizmie tego samego żywiciela. Po zjedzeniu mięsa larwy uwalniają się z torebek i osadzają w jelitach gdzie osiągają dojrzałość płciową (postać jelitowa). Następnie rodzą 200-1500 żywych larw, które poprzez naczynia chłonne i krwioobieg umiejscawiają się w mięśniach poprzecznie prążkowanych. Po wniknięciu do mięśni włosień zwija się spiralnie.

Motylica

-wywołana przez przywrę

-występowanie: ostateczny żywiciel- bydło, owce, łowne przeżuwacze i zające. Żywiciel pośredni-ślimakGalba fruncatula

-objawy: pasożyty umiejscawiają się w przewodach żółciowych wątroby. Na początku inwazji występuje powiększenie wątroby. Przewody żółciowe ulegają rozszerzeniu, a ich ściany czasem ulegają stwardnieniu.

-uwagi: u niektórych gat. w ścianach przewodów żółciowych odkładają się złogi soli fosforanowych, wapniowych i magnezowych.

Bąblowica (echinokokoza)

-odzwierzęca choroba powodowana przez larwalną postać tasiemca bąblowcowego

-występowanie: umiejscawia się w jelicie cienkim zwierząt mięsożernych będących żywicielami ostatecznymi tj. lisów, jenotów, wilków, rzadziej psów i kotów. Żywicielami pośrednimi są m.in.: świnie, owce, bydło, myszy, szczury, nornice, nutrie oraz człowiek,

Do zarażenia dochodzi w wyniku połknięcia jaj bąblowca. Źródłem tego zarażenia są odchody żywicieli ostatecznych.

-objawy: nieleczona bąblowica prowadzi nieuchronnie do śmierci po kilku latach. Choroba ta daje objawy podobne, jak w chorobie nowotworowej-po zagnieżdżeniu powoli rośnie, uciskając okoliczne tkanki. Może dawać przeróżne objawy, w zależności od tego, jaki narząd zajmuje

Toksoplazmoza

-choroba wywołana przez organizm zaliczany do protistów - Toxoplasma gondii.

-występowanie: źródło zakażenia stanowią zwierzęta dzikie i domowe (gł. koty). Rezerwuarem są drobne gryzonie np. myszy, szczury. Zakażenie jest również częste u ludzi, ale przeważnie przebiega bezobjawowo. W tkankach i krwi zakażonych zwierząt występują dwie postacie pasożyta- postać wolna o kształcie półksiężycowatym tj. postać inwazyjna (oocysta) oraz postacie otorbione (cysty). Żywicielem ostatecznym są koty. Tylko w przewodzie pok. kota odbywa się pełny cykl rozwojowy

-objawy: pierwotniak może tworzyć cysty w prawie wszystkich narządach wewnętrznych, ale przede wszystkim w mięśniach i mózgu zakażonych ludzi i zwierząt. Po wniknięciu do organizmu toksoplazmy drogą krwi i limfy przenoszone są do różnych narządów i tam wytwarzają ogniska zapalno- martwicze. U osób dorosłych ogniska te są małe i dają nieznaczne objawy lub zakażenie przebiega bezobjawowo. Toksoplazmoza nabyta daje objawy takie jak: powiększenie węzłów chłonnych (szyjnych i karkowych), osłabienie, brak apetytu, powiększenie wątroby, śledziony, wysypki, bóle głowy, bóle mięśni i stawów, rzadko zapalenie mięśnia sercowego, płuc i mózgu

Toksoplazmoza wrodzona- główne objawy: wodogłowie,

zwapnienia śródmózgowe (w miejscach ognisk martwicy)

zapalenie oczu (naczyniówki i siatkówki) mogące prowadzić do ślepoty. Późne następstwa choroby u dzieci to upośledzenie rozwoju umysłowego, głuchota, zapalenie naczyniówki i siatkówki oka i padaczka.

Kokcydioza

- chorobą pasożytnicza

-występowanie: wysoka śmiertelność u młodych królików, sprzyja złe odżywianie i ciasne, niehigieniczne pomieszczenia.

-objawy: po aktywnym przejściu przez błony komórkowe komórek w ścianie jelita, zarodniki rozpoczynają bezpłciowe dzielenie się podczas jednej lub dwóch faz (shizogonia). Merozoity (faza rozwojowa) zostają uwolnione żeby zainfekować inne komórki błony śluzowej jelit- powstają stany zapalne. Faza końcowa schizogonii prowadzi do powstania gamet umożliwiających rozmnażanie płciowe. Oocysty są wydalane z kałem.

Dikrocelioza

-motyliczka wątrobowa (Dicrocoelium dendriticum) - Pasożytnicza przywra. Wywołuje chorobę zwaną dikroceliozą. -występowanie: U żywiciela ostatecznego żyje w przewodach żółciowych. Występuje na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii. Najczęściej występuje na terenach górzystych, z glebą o dużej zawartości wapnia. Wynika to ze środowiska życia ślimaka, który jest jednym z żywiciel.

-objawy: może przebiegać z zapaleniem dróg żółciowych, czemu towarzyszy ostry ból w nadbrzuszu, zaburzenia trawienia i funkcji wątroby przy wydzielaniu żółci, powiększenie wątroby, żółtaczka, gorączka. Najczęściej przebiega bezobjawowo.

---