Profilaktyka weterynaryjna zwierząt gatunków dzikich w warunkach in situ i ex situ
Elżbieta Budzińska-Wrzesień
Katedra Biologii Środowiska Zwierząt
Na ostatnich zajęciach zaliczenie, 4 pytania opisowe.
Literatura podstawowa i uzupełniająca
Rokicki E., Kolbuszowski T., „Wybrane zagadnienia z Medycyny Weterynaryjnej” 2 wyd.
Kołacz R., Dobrzański, Z. „Higiena i dobrostan zwierząt gospodarskich„
Żarski, T.P. „Biologiczne zagrożenia zdrowotne w turystyce na terenach niezurbanizowanych”
Artykuły: Magazyn Weterynaryjny, Medycyna Weterynaryjna, Życie Weterynaryjne, Wieś Jutra, Biuletyn DDD
Strony internetowe: GIW, PZH, WHO, OIE, UE
Dzikie zwierzęta - uznaje się zwierzęta wolnożyjące, łowne. Zagrożenia jakie niosą zwierzęta dzikie dla gospodarstwa (rezerwuar pasożytów), ale też w drugą stronę. Zagrożenie dla ludzi - zoonozy (wskutek polowań, chowu). Programy profilaktyczne. Zmiany anatomopatologiczne.
Ochrona in situ (na miejscu) - ochrona gatunku chronionego, realizowana w jego naturalnym środowisku życia przez zachowanie niezmienionych warunków środowiska oraz zaniechanie pozyskiwania osobników tego gatunku lub dostosowanie rozmiarów i metod pozyskiwania do możliwości ich reprodukcji.
Ochrona ex situ (poza miejsce) - ochrona gatunku chronionego realizowana przez przeniesienie go do ekosystemu zastępczego, gdzie może on dalej żyć samodzielnie w warunkach naturalnych, lub do środowiska sztucznie stworzonego, w którym musi być otoczony stałą opieką człowieka.
W ochronie przyrody jest to przede wszystkim reprodukcja gatunków w warunkach sztucznych (ogrody botaniczne, zoologiczne) i reintrodukcja ich do naturalnego środowiska.
Czynniki wpływające na sytuację zwierząt dzikich
- ilościowe i jakościowe braki pokarmowe - jesień i zimna powodują brak pokarmu, zwłaszcza długie ostre zimy, należy dokarmiać zwierzęta tak aby zostawić jak najmniej swojego zapachu, dbać o paśniki, dobierać różnorodny pokarm zabezpieczając przed niedoborami i chorobami
- zmiana charakteru upraw - dużo jest monoupraw, łąk, stawia się domy, zwierzęta nie mają możliwości dotarcia do różnorodnego pokarmu
- pierwotna struktura gleb - większość gleb, to gleby kwaśne - odczynowość gleby powoduje wiązanie pierwiastków, np. magnez, niedobory pojawiają się tam gdzie lasy i nieużytki, aby zapewnić je zwierzętom wystawia się lizawki, zwiększając odporność zwierząt
- stosowanie nawozów mineralnych - ostatnio spadła ilość ich użytkowania, ale od 2001 roku znów wzrost, zaczynają się problemy z ze zbyt duża ilością azotanów i aglutynin, kumulują się one w organizmach zwierząt dzikich (czasem zjadanych przez ludzi)
- stosowanie pestycydów - coraz więcej metali ciężkich, z rtęcią i ołowiem jest obecnie mniejszy problem, ostatnio stwierdzono duża ilość kadmu w nerkach zwierząt dzikich, w kołach łowieckich bada się mięso
- wzrost liczby pojazdów - coraz więcej kolizji ze zwierzętami dzikimi (samochody wjeżdżające do lasu, zwierzęta wychodzące z lasu)
- wzrost liczebności drapieżnych ssaków i ptaków - zagrożenie dla roślinożerców, pojawił się problem z nadmiarem lisów (rozmnożyły się przez szczepienia, przez to mniej zajęcy i małych zwierząt)
Przepisy prawne ochrony zdrowia zwierząt dzikich
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. Nr 111 poz. 724)
(Ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o ochronie zwierząt) - (Dz. U. z dnia 28 maja 2009 r.) - zmiany związane z przystosowaniem prawa do prawa Unii Europejskiej
Art. 2.
Ustawa reguluje postępowanie ze zwierzętami kręgowymi, w tym:
domowymi
gospodarskimi
wykorzystywanymi do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych i specjalnych
(uchylony)
utrzymywanymi w ogrodach zoologicznych
wolno żyjącymi
obcymi faunie rodzimej
Rozdział 6
Zwierzęta wolnożyjące (dzikie)
Art. 21.
Zwierzęta wolnożyjące stanowią dobro ogólnonarodowe i powinny mieć zapewnione warunki rozwoju i swobodnego bytu z wyjątkiem tych, o których mowa w art. 33a ust. 1 (czyli zwierzęta chore na choroby podlegające potrzebie zwalczania).
Ustawa z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie (Dz. U. Nr 111 poz. 724)
- 2009.08.01 zm. Dz. U. 2009.92.753 art. 10
Art. 1. Łowiectwo, jako element ochrony środowiska przyrodniczego, oznacza ochronę zwierząt łownych (zwierzyny) i gospodarowanie ich zasobami w zgodzie z zasadami ekologii oraz zasadami racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej.
Art. 3. Celem łowiectwa jest:
ochrona, zachowanie różnorodności i gospodarowanie populacjami zwierząt łownych
ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego na rzecz poprawy warunków bytowania zwierzyny
uzyskanie możliwe wysokiej kondycji osobniczej i jakości trofeów oraz właściwej liczebności populacji poszczególnych gatunków zwierzyny przy zachowaniu równowagi środowiska przyrodniczego
Np. nie należy wyrzucać śmieci do lasu, zwierzęta mogą je zjadać co może spowodować chorobę albo śmierć.
Art. 14. Dzierżawcy i zarządcy obwodów łowieckich oraz właściciele, posiadacze i zarządcy gruntów są obowiązania zawiadomić właściwy organ Państwowej Inspekcji Weterynaryjnej lub urząd gminy albo najbliższy zakład leczniczy dla zwierząt o dostrzeżonych objawach chorób zwierząt żyjących wolno.
Ustawa z dnia 11.03.2004 r. O ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. Nr 69 poz. 625)
- z dnia 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 145, poz. 916)
Jedna z najważniejszych ustaw. Określa zasady postępowania, tryb wykonywania zabiegów, tryb zwalczania chorób, zasady rejestracji.
Wykaz chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania
pryszczyca
klasyczny pomór świń
grypa ptaków
rzekomy pomór drobiu
wścieklizna
gruźlica bydła
bruceloza
krwotoczna choroba zwierzyny płowej
pęcherzykowe zapalenie jamy ustnej
choroba pęcherzykowa świń
Księgosusz
Pomór małych przeżuwaczy
Zaraza płucna bydła
Choroba guzowatej skóry bydła
Gorączka doliny Rift
Choroba niebieskiego języka
Ospa owiec i ospa kóz
Afrykański pomór koni
Afrykański pomór świń
Wąglik
Enzootyczna białaczka bydła
Przenośne gąbczaste encefalopatie przeżuwaczy
Zgnilec afrykański pszczół
Trzęsawka owiec
Zakaźna martwica układu krwotocznego ryb łososiowatych
Zakaźna anemia łososi
Wirusowa posocznica krwotoczna
Bonamioza
Marteilioza
Perkinsoza
Mikrocytoza
Zespół Taura
Choroba żółtej głowy
Zespół WSS
Zakażenie herpeswirusem koi
Epizootyczna martwica układu krwotocznego
Zakaźny zespół owrzodzenia
Niebezpieczne, szybko się szerzące.
Rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju wsi z dnia 1 lutego 2006 w sprawie wykazu chorób zakaźnych zwierząt podlegających notyfikacji w Unii Europejskiej oraz zakresu, sposobu i terminów przekazywania informacji o tych chorobach.
Nie ma chorób wymagających notyfikacji na razie w ustawie.
Wykaz chorób zakaźnych zwierząt polegających obowiązkowi rejestracji
toksoplazmoza
włośnica
choroba Aujeszkyego u świń - również dotyczy dzików
salmonellozy drobiu
partatuberkuloza
listerioza
tularemia
wirusowe zapalenie mózgu i rdzenia koni
nosacizna
niedokrwistość zakaźna koni
zakażenie zapalne macicy u klaczy
wirusowe zapalenie tętnic u koni
zaraza stadnicza
zakaźne zapalenie nosa i tchawicy/otręt bydła
choroba mętwikowa bydła
zaraza rzęsistkowa bydła
gorączka Q
salmonellozy bydła i świń
wirusowe zapalenie żołądka i jelit świń
enterowirusowe zapalenie mózgu i rdzenia świń
zakaźna bezmleczność u owiec i kóz
i inne
Wykaz chorób odzwierzęcych oraz odzwierzęcych czynników chorotwórczych podlegających obowiązkowi monitorowania
bruceloza i jej czynniki chorobotwórcze
kampylobakterioza i jej czynniki chorobotwórcze
bąblowica i jej czynniki chorobotwórcze
listerioza (Listeriosis) i jej czynnik chorobotwórczy
włośnica (trichinellosis) i jej czynniki chorobotwórcze
gruźlica wywołana Mycobacterium bovis - nie jest to czynnik ludzki ale powoduje coraz wiecej zakażeń
werocytotoksyczne Escherichia coli
salmonelloza i jej czynniki chorobotwórcze
- obszar zapowietrzony - obszar bezpośrednio wokół ogniska choroby, podlegający ograniczeniom, w szczególności zakazom, nakazom oraz środkom kontroli, podejmowanym przez zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt
- obszar zagrożony - obszar wokół obszaru zapowietrzonego, podlegający ograniczeniom, w szczególności zakazom, nakazom oraz środkom kontroli, podejmowanym przy zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt
- zwierzęta akwakultury - mięczaki, raki i inne hodowane w celu konsumpcyjnym
- fermy hodujące zwierzęta dzikie do prowadzenia do środowiska naturalnego
Postępowanie w przypadku podejrzenia choroby zakaźnej
- zawiadomić służby weterynaryjne
- tusze zwierząt ustrzelonych lub zwłoki padłych należy zabezpieczyć i udostępnić do badań organom Inspekcji Weterynaryjnej
- należy udzielić organom Inspekcji Weterynaryjnej wyjaśnień i poddać informacje mogące mieć znaczenie dla wykrycia choroby
- przestrzegać wszelkich zakazów i nakazów wydanych przez powiatowego lub wojewódzkiego lekarza weterynarii - nakaz trzymania zwierząt domowych w lesie na smyczy, odstrzały sanitarne