ZARZĄDZANIE INNOWACJAMI

3 cechy (warunki) innowacji (muszą być spełnione jednocześnie):

• Musi być wdrożona

• Wdrożona po raz pierwszy

• Nowość dla jednostki, która to wprowadza

Wdrażamy innowację, a nie innowacyjność

Podstawowe pojęcia

Innowacje - od łacińskiego innovare - „odnawiać”; Słownika Wyrazów Obcych, Encyklopedia PWN - wprowadzenie czegoś nowego, rzecz nowo wprowadzona, nowość, reforma; Encyklopedia Organizacji i Zarządzania - proces wprowadzania do produkcji nowego wynalazku, mającego na celu zmianę jego techniczno - ekonomicznej charakterystyki.

Innowacje to:

• Wszelka myśl, zachowanie się lub rzecz jakościowo różniąca się od istniejących dotychczas,

• Wszystko to, co jest spostrzegane przez osobę jako nowe, niezależnie od obiektywnej nowości danej rzeczy czy idei; są to wszystkie zmiany połączone z odczuciem, że są nowe,

• Proces obejmujący wszelkie działania doprowadzające nowy produkt lub nową metodę wytwarzania do praktycznego zastosowania,

• Zmiany istniejącego stanu polegające na opracowywaniu i wdrażaniu nowych dla przedsiębiorstwa rozwiązań i ulepszaniu istniejących, mających na celu podnoszenie skuteczności jego funkcjonowania.

Schumpeter - innowacja to pierwsze zastosowanie nowych idei naukowych w praktyce (przedsięwzięcia techniczne, technologiczne, marketingowe, organizacyjne, ekonomiczne). Jest to:

• Wprowadzenie do produkcji nowych wyrobów lub doskonalenie istniejących,

• Wprowadzenie nowej lub udoskonalonej technologii produkcji,

• Zastosowanie nowego sposobu sprzedaży lub zakupów,

• Otwarcie nowego rynku,

• Zastosowanie nowych surowców lub półfabrykatów (również zdobycie nowego źródła zaopatrzenia w surowce lub półfabrykaty),

• Wprowadzenie zmian w organizacji produkcji.

Wynalazki a innowacje

„Narodzenie się” pomysłu wyrobu, procesu lub rozwiązania organizacyjnego (które poprawnie działa w warunkach laboratoryjnych) posiadającego prawo do nowości lub pierwszeństwa, tak jak to uznają biura patentowe to WYNALAZEK.

Kiedy zastosowanie wynalazku w technice (na skalę przemysłową przy możliwych do zaakceptowania kosztach) zostaje sprecyzowane, czego rezultatem jest nowy produkt, proces lub rozwiązanie organizacyjne, to pojawia się INNOWACJA.

Działalność badawczo - rozwojowa (B + R)

Systematycznie prowadzone prace twórcze podejmowane w celu powiększania zasobów wiedzy oraz znalezienia nowych zastosowań dla tej wiedzy.

Obejmuje trzy rodzaje badań: podstawowe, stosowane i rozwojowe.

Badania podstawowe

Prace teoretyczne i eksperymentalne podejmowane głównie w celu zdobycia lub poszerzenia wiedzy; w zasadzie nie są ukierunkowane na uzyskanie zastosowań praktycznych.

Badania stosowane

Prace badawcze podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy mającej konkretne zastosowania praktycznie, ich wynikiem są np. modele próbne wyrobów, procesów czy metod.

Badania rozwojowe

Prace (w szczególności konstrukcyjne, projektowe, doświadczalne itp.) polegające na zastosowaniu istniejącej już wiedzy do opracowania nowych lub istotnie ulepszonych materiałów, urządzeń, wyrobów, procesów itp.

Przedsiębiorstwo innowacyjne

Przedsiębiorstwo, które w badanym okresie (najczęściej trzyletnim) wprowadziło na rynek przynajmniej jedną innowację techniczną (nowy lub istotnie ulepszony produkt bądź nowy lub istotnie ulepszony proces technologiczny).

Przedsiębiorstwo aktywne innowacyjnie

Przedsiębiorstwo, które w badanym okresie:

• Wprowadziło przynajmniej jedną innowację technologiczną

i/ lub

• Realizowało w tym okresie przynajmniej jeden projekt innowacyjny (tzn. projekt mający na celu opracowanie i wdrożenie innowacji), który został przerwany w trakcie badanego okresu (nie zakończył się sukcesem) lub nie został do końca tego okresu ukończony (tzn. jest kontynuowany).

Przedsiębiorstwo prowadzące działalność innowacyjną

Przedsiębiorstwo, które w danym roku sprawozdawczym prowadziło działalność innowacyjną, tzn. poniosło nakłady finansowe na tę działalność.

Innowacyjność przedsiębiorstw - zdolność i motywacja do poszukiwania i praktycznego wykorzystywania wyników badań naukowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków, prowadzących do wzrosty poziomu nowoczesności i wzmocnienia pozycji konkurencyjnej firmy.

Innowacyjność - cecha

Innowacje - efekt innowacyjnych działań (wdrożenie)

Modele przedsiębiorstw innowacyjnych:

• podażowy („pchany przez naukę”) przyczyną jego rozwoju jest postęp naukowo-techniczny (odkrycia, wynalazki). Warunkiem powodzenia modelu jest stałe śledzenie rozwoju badań a także utrzymywanie znacznego potencjału badawczo-rozwojowego.

• Popytowy („ciągniony przez rynek”) impulsem do wdrażania nowości są potrzeby rynku.

• Sprzężeni owy (zintegrowany) połączenie obu w/w przesłanek.

Metodologia OSLO

Wytyczne metodologiczne dotyczące badań statystycznych innowacji; tematem badań jest działalność innowacyjna i zachowania innowacyjne przedsiębiorstw w przemyśle i w sektorze usług rynkowych.

Opracowane na przełomie lat 80 i 90 XX wieku przez ekspertów OECD, opublikowane w międzynarodowym podręczniku metodologicznym zwanym Oslo Manual.

Obejmuje zestaw definicji i zaleceń metodycznych dotyczących badań statystycznych.

Dotyczy następujących zagadnień:

• Nakładów na działalność innowacyjną

• Wpływu innowacji na wyniki działalności przedsiębiorstw, czyli efektów innowacji i sposobów ich mierzenia

• Źródeł informacji dla innowacji

• Celów działalności innowacyjnej

• Współpracy przedsiębiorstw z innymi podmiotami w zakresie innowacyjnych działań

• Przeszkód utrudniających lub uniemożliwiających wprowadzenie innowacji

Kryteria klasyfikacji i rodzaje innowacji

Klasyfikacja innowacji

Oryginalność zmian:

• Kreatywne (twórcze, pionierskie) - są wynikiem twórczej, wynalazczej działalności

• Imitujące (naśladowcze, odtwórcze) - stanowią następstwo postępu technicznego, kreatywnego

Mechanizm pobudzania innowacji:

• Podażowe - są następstwem odkryć, wynalazków i pomysłów stymulowanych przez rozwój nauki i techniki

• Popytowe - są stymulowane przez potrzeby ujawniające się na rynku

Zakres przedmiotowy badań statystycznych (wg metodologii Oslo); również przedmiot oraz efekty innowacji:

• Innowacje technologiczne (twarde):

• Produktowe

• Procesowe

• Innowacje nietechnologiczne (miękkie):

• Marketingowe

• Organizacyjne

Sprzężenie osobowe i instytucjonalne:

• Sprzężone - zmiany są wynikiem wspólnego wysiłku wielu osób, zespołów czy całych instytucji

• Niesprzężone - zmiany dokonywane przez jednego twórcę w układzie względnie odosobnionym (działalność racjonalizatorska)

Wielkość i zakres skutków:

• Strategiczne (duże) - dotyczą przedsięwzięć o charakterze długofalowym, o dużym znaczeniu dla przyszłości firmy

• Taktyczne (małe) - dotyczą bieżących zmian w produktach, metodach produkcji, organizacji

Przedmiot (punkt) odniesienia:

• Makro - punkt odniesienia - gospodarka narodowa

• Mezo - punkt odniesienia - region

• Mikro - punkt odniesienia - przedsiębiorstwo

Innowacje epokowe - powodują przemiany gospodarki światowej; są przyczyną wahań tempa wzrostu gospodarczego, a każdy z nich składa się z dwóch faz:

• Stagnacji

• Wzrostu (spowodowana nagromadzeniem innowacji w fazie stagnacji)

Ujęcia innowacji w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

Innowacje w przedsiębiorstwie można rozpatrywać w czterech aspektach:

• Czynnościowym (funkcjonalnym) - odnosi się do procesów innowacyjnych - innowacje to czynności składające się na proces, obejmujący ich tworzenie (projektowanie, realizację), adaptację i wykorzystanie. Obejmuje trzy fazy:

• Koncepcyjno-badawczą

• Projektowo-wdrożeniową

• Stosowanie i eksploatację

• Przedmiotowym

• Podmiotowym

• Atrybutowym

Formy ryzyka związane z wdrażaniem innowacji:

• Techniczne - brak pełnego przekonania o tym, czy dane rozwiązanie techniczne sprawdzi się, czy będzie funkcjonować, czy da się wprowadzić na skalę przemysłową

• Czasowe - związane z obawą czy konkurencja nie będzie „szybsza”; spóźnienie może zmniejszyć, a nawet zlikwidować efekty z pojawienia się nowości

• Rynkowe - wynika z nieprzewidywalności reakcji rynku na pojawienie się nowości; im produkt ma większy „ładunek nowości” tym reakcja rynku jest mniej przewidywalna

T: Proces innowacyjny i jego modele.

Proces innowacyjny - zjawisko powstawania, „dojrzewania” i upowszechniania tych idei technicznych, których praktycznemu zastosowaniu towarzyszą określone skutki ekonomiczno - społeczne.

Na tak rozumiany proces innowacyjny składają się wszystkie fazy zmian technologicznych:

• Inwencja (pomysł),

• Innowacja (np. produkt),

• Dyfuzja (upowszechnienie).

Modele procesu innowacyjnego

Modele liniowe (proste)

1. Model podażowy („pchany” przez naukę):

• Osiągnięcia w sferze badań podstawowych prowadzą do rozwoju techniki, która z kolei powoduje „wypływ” nowych produktów i procesów technologicznych na rynek,

• Nacisk na przyczynową rolę osiągnięć naukowych (odkrycia, wynalazki),

• Inicjatorem i głównym wykonawcą innowacji jest ośrodek B + R,

• Dominował do lat 70. XX w.

Badania podstawowe badania stosowane Prace rozwojowe Wdrożenie Rynek nabywców

2. Model popytowy („ciągniony” przez rynek):

• Przyczynową rolę procesu stanowią potrzeby społeczne (popyt),

• Rynek wymusza zachowania proinnowacyjne przedsiębiorstw (rynek ciągnie innowacje),

Potrzeba rynkowa Prace rozwojowe Wdrożenie Rynek nabywców

Modele nieliniowe (złożone)

Ideą tworzenia modeli nieliniowych jest powiązanie czynników podażowych z popytowymi i sprzężenie ich we wzajemne relacje.

1. Model sprzężony (nauka + rynek):

• Połączenie możliwości technicznych z potrzebami rynkowymi.

Źródła i cele innowacji

Źródła innowacji (wg Druckera)

• Wewnętrzne

• Nieoczekiwane zdarzenie (powodzenie, niepowodzenie)

• Niezgodność między rzeczywistością a wyobrażeniem o niej

• Potrzeba procesu („musi być lepszy sposób”)

• Potrzeba musi być rozumiana - nie wystarczy by była odczuwana

• Rozumieniu potrzeby musi towarzyszyć wiedza potrzebna do wykonania zadania

• Czy rozwiązania odpowiada zwyczajom i wartościom potencjalnych użytkowników, czy też je narusza?

• Zmiany w strukturze przemysłu lub w strukturze rynku

• Zewnętrzne

• Zmiany demograficzne (np. liczebność, struktura, zatrudnienie, dochody ludności)

• Zmiany w postrzeganiu, nastrojach i wartościach obecnych w społeczeństwie

• Nowa wiedza

Z punktu widzenia kraju

• Źródła endogeniczne:

• Własne badania naukowe i prace rozwojowe (laboratoria, biura projektowe, zakłady doświadczalne, JBR - y itp.)

• Działalność wynalazcza i racjonalizatorska

• Źródła egzogeniczne:

• Umowy licencyjne, powiązane na ogół ze sprzedażą dokumentacji technicznej, maszyn

• Umowy typu „know - how” dotyczące zakupu dokumentacji nie opatentowanych innowacji

• Import maszyn, urządzeń i gotowych obiektów przemysłowych

• Transfer pracowników (wymiana doświadczeń i szkolenia)

Z punktu widzenia przedsiębiorstwa

• Źródła endogeniczne:

• Działalność B + R

• Badania marketingowe (rynek krajowy i/ lub zagraniczny)

• Projektu zgłaszane przez pracowników przedsiębiorstwa

• Źródła egzogeniczne:

• Rynkowe:

• Dostawcy wyposażenia, materiałów, komponentów i oprogramowania

• Klienci

• Konkurenci i inne przedsiębiorstwa z tej samej dziedziny działalności

• Firmy konsultingowe (konsultanci), laboratoria

• Instytucjonalne:

• Placówki naukowe PAN

• Jednostki badawczo - rozwojowe (tzw. JBR - y)

• Zagraniczne publiczne instytucje badawcze

• Szkoły wyższe (krajowe i zagraniczne)

• Pozostałe:

• Konferencje, targi, wystawy

• Czasopisma i publikacje naukowe/ techniczne/ handlowe

• Towarzystwa i stowarzyszenia naukowo - techniczne, specjalistyczne i zawodowe

Najczęściej wykorzystywane źródła są wewnętrzne. Wielkość przedsiębiorstw nie ma znaczenia w kolejności wykorzystywania źródeł.

Motywy wdrażania innowacji

• Pozytywne - związane z korzyściami, jakie towarzyszą realizacji przedsięwzięć innowacyjnych

• Negatywne - wynikające z „przymusu” ich realizacji

• Innowacje planowe

• Innowacje dostosowawcze

Cele działalności innowacyjnej przedsiębiorstw

Cele działalności innowacyjnej przedsiębiorstw w Polsce (w latach 1994 - 1996) - wg GUS:

• Zwiększenie/ utrzymanie udziału na rynku

• Zwiększenie asortymentu produkcji

• Poprawa jakości produktów

• Zwiększenie zdolności produkcyjnych

• Obniżenie kosztów produkcji

• Zastąpienie przestarzałych produktów lub procesów

• Wejście na nowe rynki

• Poprawa bezpieczeństwa i higieny pracy

• Poprawa elastyczności produkcji

• Obniżka osobowych kosztów pracy (na jednostkę produktu)

Nakłady w działalności innowacyjnej przedsiębiorstw

Nakłady na działalność innowacyjną (zgodnie zaleceniami metodologii Oslo) obejmują wszelkie wydatki (bieżące i inwestycyjne), poniesione w danym roku na wszystkie rodzaje działalności innowacyjnej (na prace zakończone sukcesem - wdrożenie innowacji, ale także kontynuowane i przerwane) - niezależnie od źródeł ich finansowania. Jest to tzw. budżet innowacji.

Obejmują:

• Prace badawcze i rozwojowe (B + R) związane z opracowaniem innowacji produktowych i procesowych (wewnętrzne i zewnętrzne)

• Zakup i montaż maszyn i urządzeń oraz budowę, rozbudowę i modernizację budynków służących wdrażaniu innowacji

• Zakup gotowej technologii w postaci dokumentacji i praw (licencji, know - how itp.)

• Szkolenie personelu związane z działalnością innowacyjną (na różnych etapach procesu)

• Marketing dotyczący nowych i ulepszonych produktów (np. badania i testy rynkowe, reklama)

• Inne (np. opracowywanie procedur, norm, dokumentacji technicznej)

Intensywność innowacji

Wskaźnik intensywności innowacji

Relacja nakładów na działalność innowacyjną do wartości sprzedaży. Stosowany w analizach działalności innowacyjnej pojedynczych podmiotów oraz ich grup wyodrębnionych na podstawie określonych kryteriów.

Efekty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw

Przedsiębiorstwa innowacyjne

Wskaźnik innowacyjności

Udział firm, które wprowadziły na rynek przynajmniej jedną innowację techniczną (nowy/ zmodernizowany wyrób lub nowy/ ulepszony proces - będące nowością przynajmniej w skali danego przedsiębiorstwa) w ogólnej liczbie przedsiębiorstw.

2008 - 2010 - przemysł 17,1%; usługi 12,8% ogółu przedsiębiorstw

Przedsiębiorstwa innowacyjne usługach (wg PKD 2008 - 2010)

1. Ubezpieczenia - 61%

2. Finansowa działalność usługowa - 36,5%

3. Działalność pocztowa i kurierska - 26,2%

Przedsiębiorstwa innowacyjne (wg województw 2008 - 2010) - przemysł

1. Podkarpackie - 20,7%

2. Śląskie - 20,3%

3. Opolskie - 19,3%

4. Warmińsko - mazurskie - 18,6%

Przedsiębiorstwa innowacyjne (wg województw 2008 - 2010) - usługi

1. Mazowieckie - 15,6%

2. Opolskie - 13,7%

3. Pomorskie - 13,4%

Większe przedsiębiorstwa mają większą skłonność do wprowadzania innowacji.

Innowacyjność przedsiębiorstw

Raport - Europejska Tablica Wyników Innowacyjności (Innovation Union Scoreboard - IUS) - wcześniej (do 2011 r.) Europejska Tablica Wyników w Dziedzinie Innowacji (European Innovation Scoreboard - EIS).

Tablica wyników innowacyjności - 25 wskaźników z zakresu badań naukowych i innowacji:

• Czynniki dające możliwości (m.in., zasoby ludzkie, środki finansowe, systemy badawczo - naukowe)

• Działania przedsiębiorstw (m.in. inwestycje, przedsiębiorczość, powiązania)

• Wyniki (innowatorzy, skutki ekonomiczne)

Klasyfikacja krajów UE (2011 r.)

• Liderzy innowacji - Szwecja, Dania, Niemcy i Finlandia

• Kraje goniące liderów - Belgia, Wielka Brytania, Holandia, Austria, Luksemburg, Irlandia, Francja, Słowenia, Cypr i Estonia (wyniki zbliżone do średniej dla UE - 27)

• Umiarkowani innowatorzy - Włochy, Portugalia, Czechy, Hiszpania, Węgry, Grecja, Malta, Słowacja, Polska

• Innowatorzy o skromnych wynikach („maruderzy”) - Rumunia, Litwa, Bułgaria i Łotwa

„Składniki” sukcesu liderów

• Ponadprzeciętne wydatki na badania i rozwój, szczególnie w dziedzinie przedsiębiorczości

• Większe inwestycje w umiejętności i środki finansowe

• Silne krajowe systemy badań naukowych i innowacji, które mają zasadnicze znaczenie dla rozwijania partnerstwa między sektorem publicznym i prywatnym

• Lepsze rezultaty w komercjalizacji wiedzy technicznej (w postaci produktów i usług)

Przedsiębiorstwa innowacyjne (wg rodzajów innowacji) - między innowacjami produktowymi a procesowymi nie ma zasadniczej różnicy; jest równowaga.

Sprzedaż wyrobów nowych i zmodernizowanych

Wskaźnik odnowienia produkcji - udział wartości produkcji sprzedanej wyrobów nowych i zmodernizowanych wprowadzonych na rynek w ciągu ostatnich trzech lat w wartości produkcji sprzedanej wyrobów ogółem.

Innowacje marketingowe i organizacyjne w przedsiębiorstwach (nietechnlogiczne, miękkie - nie mają wpływu na pojęcie przedsiębiorstwa innowacyjnego)

Innowacje organizacyjne

Stanowią czynnik wspierający innowacje w obrębie produktów i procesów.

Mogą:

• Przyczynić się do podniesienia jakości i wydajności pracy

• Zintensyfikować wymianę informacji

• Podnieść zdolność firmy do uczenia się oraz wykorzystywania nowej wiedzy i nowych technologii

• Wywierać wpływ na efektywność funkcjonowania przedsiębiorstw

Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje organizacyjne (% ogółu przedsiębiorstw) w latach 2008 - 2010

Przemysł

• Ogółem 13,0

• Sektor publiczny 15,8

• Sektor prywatny 12,9

Usługi

• Ogółem 15,2

• Sektor publiczny 18,7

• Sektor prywatny 15,1

Im większa firma, tym większa skłonność do wprowadzania innowacji organizacyjnych.

Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje organizacyjne w przemyśle:

• Produkcja wyrobów tytoniowych

• Produkcja substancji farmaceutycznych

• Produkcja wyrobów chemicznych

• Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych

Branża nie różnicuje aktywności innowacyjnej przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje organizacyjne w usługach:

• Ubezpieczenia

• Działalność pocztowa i kurierska

Innowacje marketingowe

Innowacje skoncentrowane na zwiększeniu sprzedaży produktów m.in. przez:

• Zaspokojenie potrzeb klientów

• Otwarcie nowych rynków zbytu

• Nowe pozycjonowanie produktu przedsiębiorstwa na rynku

Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje marketingowe (% ogółu przedsiębiorstw) w latach 2008 - 2010

Przemysł

• Ogółem 13,5

• Sektor publiczny 10,8

• Sektor prywatny 13,6

Usługi

• Ogółem 15,5

• Sektor publiczny 16,5

• Sektor prywatny 15,4

Im większa firma, tym większa skłonność do wprowadzania innowacji marketingowych.

W innowacje twarde bardziej angażują się przedsiębiorstwa wytwarzające wyroby, a w miękkie - przedsiębiorstwa usługowe.

Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje marketingowe w przemyśle w latach 2008 - 2010

• Produkcja substancji farmaceutycznych

• Produkcja napojów

Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje marketingowe w usługach w latach 2008 - 2010

• Ubezpieczenia

Innowacje organizacyjne i marketingowe w Europie (% ogółu firm w latach 2006 - 2008)

• Niemcy - 73

• Cypr, Luksemburg - 52

• Belgia - 46

• Czechy - 45

• Austria - 43

• Polska - 20

Współpraca przedsiębiorstw w działalności innowacyjnej

Współpraca innowacyjna

Oznacza aktywny udział we wspólnych projektach z innymi podmiotami:

• Umożliwia dostęp do szerszej wiedzy i do nowych technologii

• Pozwala na obniżenie kosztów i ryzyka prowadzonej działalności gospodarczej

• Sprzyja wymianie doświadczeń i wiedzy

Współpraca innowacyjna - za współpracę w zakresie działalności innowacyjnej nie uznaje się zamawiania prac u wykonawców zewnętrznych, bez aktywnego współudziału w ich realizacji.

Przedsiębiorstwa współpracujące (% przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie) w latach 2008 - 2010

Przemysł

• Ogółem 33,8 (6,1)

• Sektor publiczny 45,5 (13,0)

• Sektor prywatny 32,9 (5,8)

Usługi

• Ogółem 32,8 (4,4)

• Sektor publiczny 38,6 (9,1)

• Sektor prywatny 32,5 (4,3)

(w nawiasie % ogółu przedsiębiorstw)

Średnio co 3 przedsiębiorstwo aktywne innowacyjnie prowadzi współpracę.

Im większe przedsiębiorstwo, tym większa skłonność do wprowadzania innowacji.

Przedsiębiorstwa przemysłowe a współpraca innowacyjna wg PKD (% przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie)

• Produkcja wyrobów tytoniowych 71,4

• Produkcja substancji farmaceutycznych 62,9

• Produkcja wyrobów chemicznych 44,6

Przedsiębiorstwa usługowe a współpraca innowacyjna wg PKD (% przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie)

• Działalność pocztowa i kurierska 54,5

• Telekomunikacja 53,8

• Transport lotniczy

• Ubezpieczenia

Partnerzy współpracy w latach 2008 - 2010

• Dostawcy (przemysł 29,7; usługi 39,6)

• Inne przedsiębiorstwa (przemysł 19,6; usługi 23,7)

• Klienci (przemysł 15,7; usługi 13,2)

• Instytuty badawcze (przemysł 11,4; usługi 3,0)

Ocena partnerów współpracy (współpraca najbardziej korzystna) w latach 2008 - 2010

• Dostawcy 29,7

• Inne przedsiębiorstwa 19,6

• Klienci 15,7

Współpraca klastrowa

Klaster (wg M. Portera) - geograficzne skupisko powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (np. uniwersytetów, stowarzyszeń handlowych oraz instytucji finansowych), konkurujących między sobą, ale również współpracujących.

Inne określenia: grona, kiście, wiązki, lokalne systemy produkcyjne, doliny przemysłowe (np. Dolina Krzemowa).

Przykłady obszarów współpracy klastrowej:

• Badania i rozwój - badania podstawowe i zaawansowane (rozwojowe)

• Produkcja - łączenie produktów i usług różnych firm

• Surowce - wspólny zakup

• Szkolenia z zakresu zarządzania oraz szkolenia specjalistyczne

• Badania trendów technologicznych

• Marketing i sprzedaż - badania marketingowe, wspólna marka produktów, wspólne kanały dystrybucji

• Logistyka - wspólne magazyny, transport

Przykłady efektów współpracy klastrowej:

• Lepsza organizacja branży

• Koncentracja podaży

• Przebudowa kanałów dystrybucji

• Ograniczenie/ usunięcie luki technologicznej

• Szybszy przepływ wiedzy i technologii

• Wytworzenie lepszej i bardziej konkurencyjnej oferty

• Wzrost innowacyjności i konkurencyjności (podmiotów - uczestników, obszarów, na terenie których funkcjonują)

Współpraca klastrowa (%przedsiębiorstw współpracujących w ramach działalności innowacyjnej)

Przemysł

• Ogółem 12,2 (0,7)

• Sektor publiczny 22,6 (3,0)

• Sektor prywatny 11,0 (0,6)

Usługi

• Ogółem 10,5 (0,5)

• Sektor publiczny 18,4 (1,7)

• Sektor prywatny 10,1 (0,4)

(w nawiasie % ogółu przedsiębiorstw)

Im większa firma, tym większa skłonność do współpracy klastrowej.

T: Działalność badawczo - rozwojowa (B + R) przedsiębiorstw.

Działalność B + R obejmuje prace twórcze podejmowane w celu powiększania zasobu wiedzy i wykorzystywania jej do nowych zastosowań.

Działalność B + R

Przedsiębiorstwa, które w sposób ciągły prowadzą działalność badawczo - rozwojową są zdecydowanie bardziej innowacyjne od tych, które takiej działalności nie prowadzą.

Negatywne zjawiska w działalności B + R

• Zmniejszenie realnej wartości nakładów na działalność B + R.

Wartość jednego z najważniejszych wskaźników stosowanych do oceny tego zjawiska (relacja nakładów na działalność B + R do PKB) wyniosła w 2009 r. zaledwie 0,68%.

• Niekorzystna struktura nakładów na działalność B + R (według źródeł finansowania) - w strukturze tej dominują nakłady pochodzące z budżetu państwa.

• Niekorzystna struktura nakładów na działalność B + R (według rodzajów badań)

W krajach zachodnich dominują prace rozwojowe (działalność B + R prowadzona bezpośrednio na rzecz gospodarki).

Wydatki na B + R - relacja środków budżetowych do pozostałych

• Jeżeli w strukturze nakładów na B + R występuje wyraźna asymetria na rzecz zasilania środkami z budżetu państwa, to świadczy to o „zapóźnieniu” technologicznym i rozwojowym kraju.

• Optymalna proporcja, z punktu widzenia przydatności dla gospodarki, wynosi 35% (budżet) do 65% (środki pozabudżetowe, w tym głównie przedsiębiorstw).

Struktura nakładów na działalność B + R

• Udział prac rozwojowych w nakładach na badania i rozwój traktuje się jako miernik tzw. bliskości działalności B + R do rynku w danym kraju.

• Im większy jest udział badań stosowanych i rozwojowych w strukturze nakładów, tym większa szansa na to, że wyniki tych prac znajdą praktyczne zastosowanie w produkcji, przyczyniając się do zwiększenia innowacyjności i technologicznego zaawansowania zarówno tamtych produktów, jak i całej gospodarki.

B + R w Polsce - synteza

• Niewykorzystany potencjał badawczo - rozwojowy oraz zdekapitalizowana jego infrastruktura

• Niskie nakłady na B + R (niski udział w PKB)

• Niekorzystna struktura nakładów na B + R (dominacja finansowania budżetowego)

• Słabe zaangażowanie przedsiębiorstw w finansowanie działalności B + R

• Relatywnie niskie wydatki na badania stosowane i prace rozwojowe w porównaniu do wydatków na badania podstawowe

• Słaba współpraca między sferą B + R a gospodarką

• Ograniczony potencjał wyspecjalizowanych instytucji regionalnych wspierających innowacje i transfer technologii

T: Wielkość przedsiębiorstw a ich innowacyjność.

Czynniki sprzyjające innowacyjności w dużych przedsiębiorstwach

Przewagi w zakresie innowacyjności dużych firm są głównie związane z relatywnie dużymi możliwościami finansowymi i zasobami technologicznymi, czyli przewagami o charakterze materialnym, np.:

• Duże firmy mogą prowadzić jednocześnie wiele projektów (tzw. portfolio projektów), co powoduje rozłożenie ryzyka działalności innowacyjnej,

• Firmy posiadające większą siłę rynkową (zazwyczaj duże) łatwiej mogą finansować innowacje i B + R z własnych zysków,

• Projekty B + R wymagają zwykle ponoszenia dużych kosztów stałych; mogą by ekonomicznie efektywne, jeśli sprzedaż jest wystarczająco duża,

• Duże firmy mają na ogół łatwiejszy dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania.

Czynniki sprzyjające innowacyjności w małych i średnich przedsiębiorstwach

Wyższość małych firm może wynikać z większego przedsiębiorczego dynamizmu, wewnętrznej elastyczności i szybkości reakcji na zmiany otoczenia, czyli z przewag o charakterze niematerialnym polegających na specyficznych sposobach zachowań, np.:

• Nacisk konkurencji zmusza do ciągłego odnawiania produktów,

• Wysoka orientacja rynkowa (tzw. strategia nisz rynkowych) zmusza je do koncentrowania się na stałym poszukiwaniu nowości i szybkim wprowadzaniu ich na rynek,

• Elastyczne i proste struktury organizacyjne wraz z dość dużym marginesem dla więzi nieformalnych,

• Pracownicy uczestniczący w projektach innowacyjnych (ze względu na silne związki z właścicielem przedsiębiorstwa) są lepiej motywowani do pracy badawczej.

Małe/ średnie i duże przedsiębiorstwa a innowacje

Finanse:

• Małe przedsiębiorstwa

• Trudności w zdobywaniu kapitału zewnętrznego

• Innowacje mogą stanowić duże ryzyko finansowe

• Niemożność rozłożenia ryzyka na portfolio (dużą liczbę) projektów

• Duże przedsiębiorstwa

• Możliwość pożyczania na rynku kapitałowym, rozkładania ryzyka na portfolio projektów

• Mogą pozwolić sobie na różnorodność w zakresie nowych technologii oraz nowych rynków

Marketing:

• Małe przedsiębiorstwa

• Zdolność szybkiego reagowania w celu natychmiastowego dostosowania do wymagań rynkowych

• Duże przedsiębiorstwa

• Możliwość prowadzenia całościowej dystrybucji oraz serwisu

• Mocna pozycja na rynku istniejących produktów

Zarządzanie

• Małe przedsiębiorstwa

• Brak biurokracji

• Przedsiębiorczy menedżerowie szybko reagują na nowe możliwości i są skłonni do podejmowania ryzyka

• Duże przedsiębiorstwa

• Profesjonalni menedżerowie kontrolują złożone organizacje oraz opracowują całościowe strategie

• Jednak równocześnie - biurokracja, niechęć do podejmowania ryzyka, menedżerowie to często administratorzy, którym brakuje dynamiki działania

Komunikacja wewnętrzna

• Małe przedsiębiorstwa

• Efektywna nieformalna sieć komunikacji, szybka reakcja na wewnętrzne problemy

• Możliwość szybkiej reorganizacji w celu dostosowania się do zmian w środowisku zewnętrznym

• Duże przedsiębiorstwa

• Może być niedogodna - długi łańcuch decyzyjny spowalnia czas reakcji

Komunikacja zewnętrzna

• Małe przedsiębiorstwa

• Często brak im zasobów, by określić i korzystać z ważnych zewnętrznych źródeł wiedzy naukowej lub technologicznej

• Duże przedsiębiorstwa

• Zdolność do korzystania z zewnętrznych źródeł wiedzy naukowej i technologicznej

• Mogą pozwolić sobie na usługi informacyjne, zlecać badania rozwojowe wyspecjalizowanym podmiotom itp.

Kadra/ pracownicy

• Małe przedsiębiorstwa

• Często brak odpowiednio wykwalifikowanych specjalistów

• Firmy mogą okazać się niezdolne do podjęcia samodzielnych badań na odpowiednią skalę

• Duże przedsiębiorstwa

• Zdolność „przyciągania” wykwalifikowanych specjalistów

• Możliwość utrzymania laboratorium badawczego

Ekonomia skali

• Małe przedsiębiorstwa

• W niektórych dziedzinach ekonomia skali w istotny sposób ogranicza rozwój małych firm - często nie są zdolne do zaoferowania całej gamy komplementarnych produktów

• Duże przedsiębiorstwa

• Posiadają możliwość wykorzystywania efektu ekonomii skali w badaniach rozwojowych, produkcji i marketingu

• Zdolność do zaoferowania całego zakresu komplementarnych produktów

T: Czynniki wpływające na innowacyjność przedsiębiorstw. Bariery we wdrażaniu innowacji.

Czynniki wpływające na innowacyjność przedsiębiorstw

Czynniki

• Zewnętrzne

• Makroekonomiczne (demograficzne, ekonomiczne, polityczne, prawne, społeczne, kulturowe)

• Mikroekonomiczne (konkurenci, dostawcy, klienci)

• Wewnętrzne

• Ilość i sprawność zasobów

• Liczebność i kwalifikacje kadr

• Umiejętności i doświadczenie produkcyjne oraz badawcze

• Skuteczność systemów informacji i komunikacji

• Skuteczność systemów motywacji

• Postawy, wartości, wzorce

Bariery tworzenia innowacji

Ograniczenia mogą być:

• Natury ekonomicznej - brak własnych środków finansowych przy równocześnie zbyt wysokim oprocentowaniu kredytów finansujących innowacje czy trudnym dostępie do nich

• Natury rynkowej - brak rozpoznania potrzeb rynkowych i w konsekwencji wysoki stopień niepewności zbytu nowych produktów

• Związane ze słabością sfery naukowej i badawczo - rozwojowej - brak właściwej bazy rozwojowej, brak przepływu informacji do gospodarki o nowych technologiach, słaba współpraca instytucjonalna w tym zakresie

• Natury legislacyjnej - bariery wynikające z regulacji prawnych aktów, norm, przepisów

• Natury osobowej - problemy kompetencji przełożonych, problemy z pracą zespołową wynikające np. z osobistych urazów, niezrozumienia itp.

Im większa jednostka organizacyjna, tym dany problem związany z czynnikami ekonomicznymi barier działalności inwestycyjnej ma mniejsze znaczenie.

Bariery współpracy przedsiębiorstw ze sferą B + R

Jakość powiązań między przedsiębiorstwami i sferą badawczo - rozwojową zależy od przygotowania i nastawienia do współpracy obu stron.

tymczasem

Podaż nowych rozwiązań odpowiadających potrzebom podmiotów gospodarczych jest niska, co spowodowane jest małym zaangażowaniem kadr naukowych w prace o potencjalnym znaczeniu dla przemysłu.

w konsekwencji

Przedsiębiorcy rzadko poszukują w polskich jednostkach naukowych rozwiązań dla swoich problemów technologicznych lub organizacyjnych.

Wielkość przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwa z sektora MSP nie są „atrakcyjnym” partnerem dla jednostek naukowych ze względu na niskie zawansowanie technologiczne oraz ograniczone/ brak możliwości ponoszenia dużych nakładów na projekty B + R.

Duże przedsiębiorstwa nie są zainteresowane wprowadzaniem nowych technologii oferowanych przez jednostki badawczo - rozwojowe - posiadają własne zaplecze B + R.

Współpraca przedsiębiorcy - nauka (wg raportu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego)

20% polskich przedsiębiorców nie wie o możliwościach współpracy ze środowiskiem naukowym

40% przedsiębiorców nie próbowało nigdy korzystać z pomocy ośrodków naukowych (56% nie dostrzega takiej potrzeby)

45% z tych przedsiębiorców, którzy podejmowali próby współpracy z naukowcami deklaruje, że źródłem wiedzy o możliwościach nawiązania takiej współpracy była w ich przypadku inicjatywa środowisk naukowych

38% nie wie, w jaki sposób dotrzeć do ośrodków naukowych zainteresowanych komercjalizacją badań naukowych

Przyczyny niepodejmowania współpracy

• Nie ma takiej potrzeby - 56%

• Nie wiem, czy jest ona możliwa - 8%

• Korzystamy z innych źródeł - 6%

• Brak oferty skierowanej do mojej branży - 6%

Bariery współpracy

• Brak dostatecznych zachęt (np. podatkowych) ze strony władz

• Zbyt wysokie koszty współpracy

• Brak odpowiednich ofert

• Brak informacji na temat możliwości nawiązania współpracy i korzyści z niej wynikających

• Nieznajomość ośrodków naukowych realiów biznesowych

• Biurokracja

Dość często bardziej krytyczne w swoich ocenach były firmy, które nie współpracowały z ośrodkami B + R.

Korzyści współpracy

• Możliwości wdrażania innowacyjnych rozwiązań

• Dostęp do najnowszej wiedzy

• Wzrost konkurencyjności firmy

• Wyższa jakość patentów

• Wzrost prestiżu firmy

• Możliwość redukcji kosztów w firmie i poprawy wydajności

• Zdobycie nowych klientów i/ lub rynków

• Zdobycie/ zwiększenie możliwości eksportowych

Ogólna ocena współpracy

• Zdecydowanie negatywna - 1%

• Raczej negatywna - 2%

• Ani negatywna ani pozytywna - 28%

• Raczej pozytywna - 51%

• Zdecydowanie pozytywna - 17%

Plany na przyszłość - 70% planu współpracę

Dotychczas współpracujący - 95%

Dlaczego tak?

• Zdobędziemy nowe rynki

• Odniesiemy korzyści finansowe

• Zewnętrzna wiedza jest niezbędna do rozwoju firmy

Dotychczas brak współpracy - 44%

Dlaczego nie?

• Firma rozwija się, nie ma takiej potrzeby

• Jeszcze o tym nie myśleliśmy

Współpraca nauka - przedsiębiorcy (wg raportu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego)

15% ośrodków naukowych nie poszukuje współpracy z przedsiębiorcami (pozostali podejmowali inicjatywy w kierunku jej nawiązania)

68% badanych jest autorem rozwiązania, które można wdrożyć z komercyjnym sukcesem (3/4 spośród nich opracowało rozwiązanie, które wdrożono)

Współpraca dotyczyła głównie nowych produktów (częściej zupełnie nowych niż modyfikacji) oraz technologii (udoskonalenia)

Bariery współpracy

• Brak „sponsorów” badań

• Brak zainteresowania współpracą ze strony przedsiębiorców

• Brak dostatecznych zachęt ze strony władz

• Brak kompetentnych pośredników we współpracy

• Przepisy prawne

• Brak wiedzy/ umiejętności w jaki sposób nawiązać współpracę

Korzyści współpracy

• Korzyści finansowe dla ośrodka naukowego

• Upowszechnianie osiągnięć

• Możliwości wymiany doświadczeń

Bariery współpracy przedsiębiorstw i sfery B + R - synteza

Gospodarka (przedsiębiorstwa) nie jest zorientowana w aktualnej ofercie świata nauki, a ten z kolei - nie ma orientacji co do aktualnych potrzeb gospodarki.

Wnioski

• Konieczność zwiększania świadomości przedsiębiorców na temat możliwości współpracy z ośrodkami naukowymi

• Konieczność edukacji przedsiębiorców na temat korzyści ze współpracy z ośrodkami naukowymi

• Dodatkowa aktywizacja pracowników sfery B + R

• Tworzenie platform wymiany kontaktów, dialogu

Bariery natury osobowej

Przyczyny braku/ ograniczonej akceptacji wprowadzania innowacyjnych zmian:

• Niezrozumienie potrzeby zmiany ani jej sensu

• Niepewność i obawa przed nowymi wymaganiami, obawa o przyszłość miejsc pracy

• Obawa, że proponowane lub wprowadzone zmiany obniżą prestiż zawodowy lub społeczny pracowników (zagrożenie osobistych interesów, zmniejszenie władzy, wpływów)

• Obawa, że wprowadzenie zmian stworzy wymagania, którym pracownicy nie będą mogli sprostać

• Obawa, że poparcie zmiany narazi innych na straty lub spowoduje narażenie się osobom przeciwnym jej wprowadzeniu

• Zmiany są wprowadzane często, są arbitralne i mało efektywne

• Skłonność do trwania przy starych wypróbowanych wzorcach, brak przekonania do nowych rozwiązań

• Walka o „zachowanie twarzy” - poparcie zmiany może oznaczać przyznanie się do błędnych poglądów i decyzji w przeszłości

• Konformizacja postaw (podporządkowanie), niechęć do wyrażania własnych sądów i opinii, zgłaszania wątpliwości, które są sprzeczne ze zdaniem większości, bądź z ustaleniami podjętymi wcześniej

Przykłady technik przezwyciężania oporu:

• Komunikacja - uświadamianie pracownikom potrzeby zmian i ich oczekiwanych wyników, stosowanie procedur ułatwiających wymianę informacji

• Współuczestnictwo - pracownicy uczestniczący w planowaniu i wdrażaniu zmian są lepiej przygotowani do zrozumienia powodów ich wprowadzania

• Negocjacje i uzgodnienia

• Wyraźne lub ukryte wymuszanie akceptacji zmian

Bariery innowacyjności w gospodarce polskiej - synteza (na podstawie raportu Ośrodki innowacji w Polsce)

• Wysokie koszty opracowania i wdrożenia innowacji

• Brak instrumentów finansowych rynku innowacji (trudności w pozyskiwaniu zewnętrznego finansowanie)

• Niekorzystna struktura nakładów publicznych na naukę

• Niska skłonność do współpracy pomiędzy przedsiębiorcami a instytucjami sfery B + R

• Brak koordynacji polityki innowacyjnej

• Niska świadomość, zbyt małe zainteresowanie i obecność przedsiębiorców w systemie innowacji

• Słabo rozwinięta infrastruktura komercjalizacji nauki i techniki w regionach

• Nieprzyjazna polityka podatkowa dotycząca tworzenia firm innowacyjnych

T: Innowacje w przedsiębiorstwie.

Proces innowacyjny

Optymalizacja procesu innowacyjnego - zidentyfikowanie właściwego sposobu zarządzania procesem innowacyjnym i jak najlepsze jego wykorzystanie w warunkach, w jakich funkcjonuje dana organizacja.

Czego dotyczy zarządzanie innowacjami?

Zarządzanie innowacjami - to proces, który dotyczy możliwości dokonywania wyboru w stosunku do zasobów, dysponowania nimi i koordynowania procesu.

Zarządzanie innowacjami

Podstawowe tezy w zarządzaniu innowacjami:

• Innowacje są możliwe do zaplanowania i mogą być zarządzane przez organizację dla osiągnięcia przewidywanych, optymalnych rezultatów

• Uczenie się i adaptacja to podstawowy imperatyw innowacji

• Innowacja jest skutkiem interakcji technologii, rynku i organizacji

• Innowacje są ryzykowne, gdyż trudno jest przewidzieć zapotrzebowanie rynkowe, potrzeby konsumentów, reakcje potencjalnych konkurentów itp., ale konieczne i nieuchronne

• Zachowanie innowacyjne są odzwierciedlone w strukturach i procedurach działania - z czasem stają się specyficznymi cechami organizacji

Podmioty uczestniczące w zarządzaniu innowacjami:

• Instytucje sfery badania i rozwoju (B + R) - to instytucje zajmujące się tworzeniem nowej wiedzy technicznej i technologicznej w postaci odkryć, wynalazków, nowych rozwiązań itp., do których należą m. in. Wyższe uczelnie, instytuty naukowe i badawcze, centra badawcze

• Przedsiębiorstwa i organizacje sfery przemysłu i usług - zajmują się działalnością technologiczno - przemysłową, wdrożeniami i komercjalizacją nowych rozwiązań; sfera ta obejmuje także jednostki B + R przedsiębiorstw (w krajach wysoko rozwiniętych stanowią one ważną część krajowego potencjału badawczego)

• Instytucje i organizacje zajmujące się prowadzeniem polityki innowacyjnej i wpływem na przebieg procesów innowacyjnych - należą do nich m. in. Instytucje rządowe i regionalne, banki, instytucje i organizacje pozarządowe (np. ośrodki wspomagania przedsiębiorczości i innowacji, centra technologiczne, ośrodki doradztwa i szkoleń, informacji itp.)

Podmioty te tworzą system innowacyjny

Narodowy System Innowacji (NSI) - zbiór powiązanych ze sobą czynników instytucjonalnych i strukturalnych mających wpływ na generowanie, selekcjonowanie, wchłanianie i dystrybucję innowacji.

11

---