445 gatunków ptaków w Polsce.

227 to gatunki lęgowe.

407 pod ścisłą ochroną.

Ochrona częściowa (9)	Gatunki łowne (13)	Niechronione (16)
Kormoran	Jarząbek	Fulmar
Bernika kanadyjska	Bażant	Burzyk żółtodzioby
Czapla siwa	Kuropatwa	Burzyk szary
Mewa białogłowa	Gęś gęgawa	Burzyk balearski
Mewa srebrzysta	Gęś zbożowa	Oceannik żółtopłetwy
Gawron	Krzyżówka	Głuptak
Kruk	Cyraneczka	Flaming Różowy
Wrona	Głowienka
Sroka	Czernica
	Grzywacz
	Słonka
	Łyska

ORGANIZACJE ORNITOLOGICZNE:

• Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków

• Lubelskie Towarzystwo Ornitologiczne

• Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne

• Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków

• Komitet Ochrony Orłów

PTAKI:

♦ Stałocieplne kręgowce, ok. 9200 gatunków.

♦ Gatunków Polsce 445, w tym 227 to gatunki lęgowe, pozostałe to gatunki wędrowne, lub zalatujące sporadycznie do Polski.

♦ Ciało pokryte piórami

♦ Kości pneumatyczne

♦ Jajorodne

♦ Worki powietrzne - podwójne oddychanie

♦ Pochodzą od Archosalria, który w triasie dały początek krokodylom i gadom ptasioszyim Orhithodria

♦ Do gadów ptasioszyich należą: pterozaury Pterozaura i dinozaury Diznosauria wraz z ptakami.

♦ Ptaki prawdopodobnie wykształciły się od dinozaurów drapieżnych Theropoda do których mają podobną budowę czaszki.

♦ Archeopteryx - najstarszy gatunek ptaka pochodzący z górnej kredy (208 mln)

♦ Obecnie jest opisanych 6 odciśniętych skale szkieletów, różniących się miedzy sobą wiekiem i kształtem.

♦ 6 skamielin znaleziono w Bawarii, odkuwano w latach 1855 rozpoznano 1970

♦ Archaeopterix lithographica, Archaeopteryx siemensii, Archaeopteryx recurva, Archaeopteryx bavarica

Archaeopteryx bavarica - dł.45 cm. Ok. 300 g, 3 chwytne palce.

Cechy gadzie:

- dobrze ukształtowane, mocne spiczaste zęby w obu szczękach.

- Amficeliczne (dwuwklęsłe kręgi)

- długi ogon złożony z 20 ruchomych kręgów

- niezrośnięte kości śródręcza i 3 palców zakończone pazurami.

- Żebra bez wyrostków.

Cechy ptasie:

- Pióra

- Lotki I-rzędowe i II- rzędowe

- Obojczyk zrośnięty w widełki

- Kości skokowe

- Kości pneumatyczne

- Kości łonowe wysmukłe skierowane w tył.

PROTOAVIS TEXENSIS

- znaleziony w Teksasie

- Ptak wielkości bażanta, żył około 248 mln lat temu, ok. 80 mln lat przed Archeopteryxem

- Miał już grzebień na mostku

Praptak to boczna gałąź ptaków

8 gatunków ptaków kopalnych

Argentavis magnificens:

- Największa rozpiętość skrzydeł

- Miał kłopoty z wzbijaniem się w powietrze

- Szczątki znalezione w Argentynie i na pogórzu Andów.

- Żył w Ameryce Południowej 6 mln lat temu, 68 kg.

Z Kredy (155 mln) znanych jest kilka grup ptaków żyjących współcześnie, występowały: blaszkodziobe, sowy, flamingi, siewki, żurawie

W Paleogenie 65 mln i Eocenie 55 mln - wszystkie przedstawiciele prócz wróblowatych (brak dużych drapieżników)

DIATRYBY Diatrymidae

- kopalne

- 2 m wysokości, duży dziób

- Czaszka wielkości głowy konia.

- 13 gatunków

FORORAKI:

-W Ameryce Południowej Phoropacus

- Uwstecznione skrzydła

- Haczykowaty dziób

- 1-3 metry

- Wymiary w skutek konkurencji z ssakami łożyskowymi

Pochodzenie dzisiejszych ptaków: w digocenie 37 mln, powstały wróblowe

DYSJUNKCJA - przerwa między obszarami występowania gatunku rośliny lub grupy roślin. Izolacja geograficzna.

Dysjunkcja: lokalna, regionalna/międzykontynentalna

Przyczyny powstania: historyczne, ekologiczne.

Gdy dysjunkcja trwa wystarczająco długo, powstają dwa odrębne gatunki.

Dysjunkcja - tworzą się gatunki bliźniacze, np. mysikrólik - zniczek; Dzięcioł zielonoszyi - Dzięcioł zielony.

HYBRYDYZACJA:

Wiele populacji nie zakończyło procesu dysjunkcji i mimo czasem wyraźnego zróżnicowania w ubarwieniu i w zachowaniu istnieją szerokie strefy hybrydyzacji.

Myszołów -szponiasty i drapieżny - Buteo Buteo

Wrona siwa - Corrus corone cone

- Cirrus corone orientalis

MIKROEWOLUCJA - współcześnie obserwowane zmiany ewolucyjne w obrębie gatunku.

EPIORNISY:

- 3 m wysokości

- 6-12 gatunków

- Jajo objętość 13 litrów

- Wytępione przez ludzi na Madagaskarze - 500 r.p.n.e

DRONT DODO:

* Zamieszkujący Mawitius

* Duży, masywny, uwstecznione skrzydła

* dziób zakończony hakiem

* Upierzenie szare, biały ogon.

* 75 cm

* Rybożerny prawdopodobnie - kamienie żelazo - gastrolity

* Gniazdo z trawy na ziemi.

* Masywne krótkie nogi

NIELOTNE KACZKI

MOA:

- Nowa Zelandia

- 3 m, 250 kg

- Nieloty

- 34 gatunków

- Wyginęło 16 gatunków, 24 jest zagrożone

Giną również:

- Papuga Kalifornijska

- Kaczka Labradorska

- Gołąb wędrowny

- Alka Olbrzymia

od 1600 roku wyginęło 117 gatunków

- 60% degradacja biotopów, życia ptaków przez człowieka

- 29 % - intensywne polowania

- 10% - handel ptakami

- 4% - osuszanie terenów podmokłych i zanieczyszczenie środowiska

RESTYTUCJA - odbudowywanie populacji gatunku rodzimego.

INTRODUKCJA - wprowadzenie obcego gatunku z innych regionów geograficznych.

REINTRODUKCJA - odbudowanie obcego gatunku.

KONTROLE ORNITOLOGICZNE

◄ Powinny być wykonywane w okresie pomiędzy 15 kwietnia, a 15 lipca roku poprzedzającego rok zgłoszenia danej powierzchni do programu rolno-środowiskowego.

◄ należy odnotować daty i godziny prowadzenia obserwacji.

◄ Dla większości gatunków kontrole odbywają się w godzinach porannych 6.oo - 7.oo, lecz nie później niż 9.oo

◄ Liczenia Kszyka, Dubelta i Wodniczki w godz. 20.oo-22.oo

Derkacz 22.oo-5.oo

KRYTERIA LĘGLIWOŚCI

◄ KATEGORIA A - gniazdowanie możliwe

1. Pojedyncze ptaki obserwowane w potencjalnym siedlisku lęgowym.

2. Jednorazowa obserwacja śpiewającego lub odbywającego loty godowe samce (jeden ptak lub para)

3. Obserwacja rodziny (jeden ptak lub para) z lotnymi młodymi.

◄ KATEGORIA B - gniazdowanie prawdopodobne

1. Para ptaków obserwowana w potencjalnym środowisku.

2. Zajęte terytorium lęgowe, tzn. powtarzające się w tym samym miejscu, obserwacje śpiewającego lub wskazującego inne zachowania godowe samca.

3. Kopulacja lub toki.

4. Odpowiednie miejsce nadające się na gniazdo.

5. Niepokój, sugerujący bliskość gniazda.

6. Plamka lęgowa.

7. Budowa gniazda, lub drążenie dziupli.

◄ KATEGORIA 3 - Gniazdowanie pewne

1. Odwodzenie od gniazda lub młodych

2. Nowe gniazdo, lub skorupy jaj z danego roku.

3. Wysiadywane gniazdo

4. Ptaki z pokarmem dla młodych lub odchodami piskląt.

5. Gniazda z jajami.

6. Gniazdo z pisklętami.

7. Młode zagniazdowniki nielotne, lub słabolotne.

ANATOMIA PTAKÓW:

- Cienka skóra z piórami,

- Jedynym gruczołem jest gruczoł kuprowy - gruczoł łojowy - wydzielina służy do impregnacji piór.

- Kości pneumatyczne z przestrzeniami powietrznymi.

- Liczba kości pneumatycznych nie jest stała.

- Skrzydła, redukcja palców.

- Nadgarstek łączy się częściowo z kośćmi śródręcza, w kość nadgarstkowo-śródręczną.

- Kończyna przednia poruszana przez silne mięśnie piersiowe.

- Mostek zaopatrzony w grzebień kostny, w postaci blaszki kostnej. (grzebień występuje zarówno ptaków latających i nielatających.

- Wytworzenie mocnych kości pasa barkowego - powstały obojczyk i kość krucza.

- Klatka piersiowa wzmocniona przez wyrostki haczykowate żeber.

● Kończyna górna: szkielet skrzydła, utraciła większość palców i na uproszczony nadgarstek zlały się częściowo z kośćmi śródręcza w kość nadgarstkowo-śródręczną.

- 3 palce

- Kończyna górna utraciła 2 palce - wskazujący i mały, pozostał kciuk, palec II, środkowy III.

- Przy kościach przedramienia lotki II rzędu.

- Są dwunożne

● Kończyna dolna:

- Synsacrum - powstała ze zrośnięcia kręgów lędźwiowych i krzyżowych.

- Kość skokowa wzmacnia kończynę.

- Mięśnie nóg są skrócone i mieszczą się głównie wokół kości udowej.

- Długie ścięgna.

- Kciuk, palec zewnętrzny, palec wewnętrzny.

- Stopa + kość skokowa

- Palec od 2 do 5 paliczków

- Między palcami może być błona pławna

● Kręgosłup

- Zbudowany z kręgów, liczba 39-63

- Pygostyl - na nim sterówki u ptaków wodnych.

-Sieci dziwne - pełnią rolę wymienników ciepła, między tętnicami , tętnicami których płynie ciepła krew, a żyłami krew zimna. Do wnętrza organizmy trafia krew ogrzana - ptaki wodne.

- Bardzo ruchliwa szyja w wyniku w wyniku wykształcenia siodełkowatych powierzchni stawowych łączących trzony kręgów.

● W Dziobie szczęka górna łączy się ruchomo.

Czaszka kinetyczna- podniesienie się szczęki górnej, wiąże się z opuszczeniem żuchwy.

Czaszka - mózgoczaszka i trzewioczaszka

Brak wtórnego podniebienia kostnego.

Przystosowanie dzięciołów do kłucia i żerowania:

► Specjalne połączenia dzioba i czaszki, amortyzują uderzenia, mózg nie jest narażony na wstrząsy.

► Język oplata od góry czaszkę ptaka, przytwierdzony w okolicy otworów nosowych.

► Długowaty dziób, na końcu języka wydzielina gruczołów ślinowych.

► Język może być 3 razy dłuższy niż dziób.

► Zadziorki na języku umożliwiają wydobywanie owadów i larw.

► Utrzymują się pionowo na drzewie

► Palce nóg: dwa do przodu, jeden do tyłu, zakończone silnymi pazurami.

► Ogon - 12 sztywnych sterówek, mające mocne i sztywne osiny.

► Ogon wygięty, ciężar ciała spoczywa głównie na ogonie.

Aparat gnykowy - szkielet języka i okolicy krtanii górnej ptaka, połączony dzięki mięśniom.

Układ pokarmowy:

Jama gębowa, gardziel, przełyk, żołądek, jelito cienkie i grube.

♦ Jama gębowa rozpoczyna się rogowym dziobem - pobieranie pokarmu, dzielenie na porcje, usuwanie łupin.

♦ Jama gębowa w tylnej części jest błoniasta i rozciągliwa: gromadzenie i przenoszenie pokarmów.

♦ Gruczoły ślinowe na języku.

♦ Gruczoły cementowe u Jeżyków do budowy gniazd.

Z gniazd jadalnych - zupy, galaretki (Filipiny, Chiny): Salangana czarnogniazdowa, Salangana sandjska.

♦ Gardziel - droga oddechowa i pokarmowa.

♦ Przełyk - umięśniony, ma gruczoły śluzowe, odgałęzienia przełyku służą jako rezonator.

♦ Wola - gromadzenie i przenoszeni pokarmu, produkcja ptasiego mleczka. Wydzielina, która występuje u gołębi i pingwinów, służy do karmienia piskląt.

U Flamingów wola pękają w okresie karmienia piskląt - pożywienie zostaje wzbogacone.

♦ Skład chemiczny ptasiego mleczka

	Gołąb	Pingwin cesarski	Królik
Białko	57.4	59.3	50.6
Lipidy	34.2	28.3	34.3
Węglowodany	0	7.8	6.4
Popiół	6.5	4.3	8.4
	98.1	100	99.7

♦ Żołądek

→ gruczołowy (produkcja enzymów trawiennych) kwas solny, pepsyna.

→ mięśniowy (maceracja, ścieranie pokarmu), śluzówka i gastrolity, tutaj formują się niestrawione resztki.

→ odźwiernikowy (np. u czapli) pomiędzy żołądkami.

Resztki w postaci wypluwek - sowa, gawron, rybitwa. Różny czas trwania `produkcji' - jemiołuszka- 5 minut

Gastrolity, to drobne kamyki żwiru, ziarna piasku, które rozcierają pokarm.

♦ Jelito ślepe - fermentacja błonnika, przy współudziale bakterii i pierwotniaków.

♦Kloaka - koniec jelita grubego, ujście układu rozrodczego.

Układ rozrodczy:

- gonady - wytwarzanie komórek rozrodczych

- przewody wyprowadzające

Gonady po grzbietowej stronie ciała jamy brzusznej.

Sezonowe zmiany wielkości gonad - w okresie rozrodczym wielokrotnie większe niż w innych okresach.

Żeńskie narządy rozrodcze: jajnik, jajowód, jajowód ptaków lewy narząd - prawy degeneruje.

Uwolnione jajo jest dużą kulą żółtkową, na powierzchni, której znajduje się mały jasny krążek cytoplazmy - tzw. Tarczka zarodkowa.

Gruczoły wydzielają osłonki pergaminowe.

Jajowód rozszerza się w macicę, o grubych silnie umięśnionych ścianach, zwana też gruczołem skorupkowym.

Proces odkładania wapnia w trakcie wapnienia skorupki, ma wiele wspólnego wapnieniem kości.

Powstają najpierw ośrodki krystalizacji, powiększają się i utrwalają.

Wapń pobierany jest z krwi dopływającej do macicy. Krew jest środkiem transportującym wapno, źródłem wapnia jest pokarm i kości.

U kury jajo przebywa w macicy ok.21 h.

W ciągu ostatnich 5 godzin pobytu w macicy wytwarzane i odkładane są barwniki - porfiryna - brązowy, syntetyzowany w jajowodach kwasu delta-amino-lewulinowego.

Ostatni odcinek jajowodu - część pochwowa pomaga, przy wydaleniu jaja z kloaki.

Męskie narządy rozrodcze:

- parzyste jądra

- najądrza

- nasieniowody

- niektóre ptaki posiadają prącie.

Zwykle lewe jądro większe niż prawe.

Układ oddechowy

Funkcje:

1. Transport tlenu, dwutlenku wegla

2. Termoregulacja

3. Utrzymywanie gospodarki wodnej

4. Narząd głosowy

Składa się z:

- Dróg oddechowych

- Płuc

- Worków powietrznych.

Nozdrza zewnętrzne, u nasady górnej szczęki, jama nosowa, otwór w krtanii, tchawica.

W części tchawicy gdzie nozdrza rozstępują się w oskrzela, występuje krtań, krtań ptaków krtań to narząd głosowy.

Płuca - stosunkowo małe, ale elastyczne i gąbczaste, przylegają do grzbietowej cześć klatki piersiowej. Składają się z sieci oskrzelików i kapilar, powierzchni, w których występuje stała cyrkulacja powietrza.

Podwójne oddychanie.

Oskrzela I, II i III rzędowe, w III rzędzie kapilary.

Worki powietrzne - 80% układu oddechowego, słabo unaczynione, z płucami łączą się za pomocą oskrzeli II rzędu i oskrzela głównego.

Worki wypełniają jamę ciała ptaka, a ich zakończenia wnikają do mięśni, a nawet wnętrza kości.

9 worków powietrznych:

- 1 obojczykowy

- 2 szyjne

- 2 piersiowe przednie

- 2 piersiowe tylne

- 2 brzuszne

Worki powietrzne (Sacci pneumatici) - grubościenne pęcherzykowate worki rozłączone z płucami i rozmieszczone wewnątrz tułowia ptaka, a nawet wchodzące do wnętrza niektórych kości. Zmniejszają ciężar ciała zwierzęcia i ułatwiają oddychanie w locie.Niektóre odnogi oskrzeli ptaków idą wzdłuż płuc aż do ich końca i tam albo kończą się ślepo, albo przechodzą w worki powietrzne. Ściany tych worków są skąpo unaczynione, toteż w samej wymianie gazów udziału nie biorą, spełniają natomiast bardzo ważną rolę pomocniczą przy oddychaniu.Rozróżniamy dziewięć głównych worków powietrznych: nieparzysty podwidełkowy, dwa szyjne, dwie pary piersiowych, oraz dwa brzuszne. W wielu miejscach zetknięcia się z kośćmi worki powietrzne przenikają do ich wnętrza, tak że przestrzenie wewnątrz kości pneumatycznych wypełnione są właśnie workami powietrznymi. Aby lepiej zrozumieć funkcję worków powietrznych, należy sobie uprzytomnić, że płuca ptaków szczelnie przylegają do grzbietowej części klatki piersiowej, są mało elastyczne i rozciągliwe. We wszystkich sytuacjach - poza lotem - ptaki oddychają poprzez rozszerzanie i ściąganie klatki piersiowej. Jest to możliwe dzięki mięśniom, które w czasie lotu mają zupełnie inne zadanie: ich zadaniem jest utrzymywanie klatki piersiowej w stałej pozycji. Dlatego odświeżanie powietrza w płucach w czasie lotu odbywa zupełnie mechanicznie: podczas szybkiego lotu ptaka strumień powietrza wpada przez nozdrza lub uchylony dziób, dostaje się do płuc i wypełnia worki powietrzne. Wydychanie zaś, jak należy przypuszczać, odbywa się przy pomocy ściągania mięśni brzusznych, dzięki czemu w płucach powstaje prąd odwrotny, a tym samym powietrze chwilowo zmagazynowane w workach dostarcza tlenu potrzebnego do wymiany gazowej. Ten sposób oddychania umożliwia intensywny i długotrwały lot. Mechanizm ten uzasadnia też zdolność ptaków do latania na dużych wysokościach, gdzie atmosfera jest silnie rozrzedzona. Przy szybkim ruchu ptaka w czasie lotu powietrze wchodzi do jego płuc pod ciśnieniem i dzięki temu ujemny wpływ rozrzedzenia atmosfery zostaje do pewnego stopnia usunięty.Worki powietrzne, powiększając wewnętrzne przestrzenie ciała ptaka, obniżają znacznie jego ciężar właściwy, a tym samym czynią je "lżejszym". Biorą udział w regulacji temperatury ciała, dzięki parowaniu wody z ich powierzchni. Wskutek silnych ruchów mięśni piersiowych, poruszających skrzydłami podczas lotu, tlen zawarty w powietrzu dwukrotnie styka się w płucach z krwią. Po raz pierwszy następuje to w czasie wdechu, który odbywa się w chwili podnoszenia skrzydeł w górę, a po raz drugi - w czasie wydechu spowodowanego ruchem skrzydeł w dół. W ten sposób odbywa się u ptaków tzw. podwójne oddychanie. Prawdopodobnie powietrze może przechodzić przez płuca kilkakrotnie: od przednich do tylnych worków powietrznych i z powrotem, co umożliwia całkowite zużycie tlenu. Ta możliwość ma szczególne znaczenie u ptaków wodnych, nurkujących, gdyż ułatwia im dłuższy pobyt pod wodą, również u ptaków śpiewających długim, nieprzerwanym śpiewem, gromadząc powietrze zapasowe, np. u skowronka, słowika i pokrzewek.

Liczba worków nie jest stała: 6 - wróbel, 14 - ptaki brodzące.

Worki biorą udział w podwójnym oddychaniu, zmniejszają masę ciała, biorą udział w termoregulacji.

BUDOWA MORFOLOGICZNA:

● Pióra:

Pasek skrzydłowy - rozjaśnienia na lotkach I, II lub III rzędu.

Lusterka - fragment upierzenia kontrastujący z resztą ubarwienia.

V na grzbiecie (ptaki siewkowe)

● Dziób:

1. Wydłużone szczęki z pokrywającymi pochwami rogowymi.

2. Szczęka górna tworzona przez kość międzyszczękową oraz w tyle kość szczękową.

3. Pochwy rogowe (ramfoteka) - wytwór naskórka

4. Ramfoteka- pochwa rogowa pokrywająca zrąb kostny dzioba.

5. Pełni funkcję narządu dotyku oraz zębów.

6. Blaszki - u blaszkodziobych - rzędy blaszek do cedzenia pokarmu - na wewnętrznych brzegach. U blaszkodziobych dziób pokryty skórą przy końcu zrogowaciała, tworząca na szczęce tzw. Paznokieć.

7. Dzioby czerwonaków, są w połowie zgięte w dół pod kątem prostym i wyposażony w serię blaszek.

8. Podcięcie u mew - przekształcona w żuchwę.

9. Woskówka, ząb - wcięty fragment, rurki, haki.

Głowa:

- Pióra nosowe

- Uszy i szlara

- Czub i kreza (-kreza u rozmnażających się perkozów)

- Różki i korale

- Broda i róże

- Płytka czołowa (-łyska)

-Czapeczka - Czyż, Gil

- Kaptur - Śmieszka

- pasek oczny

- Maska - Gąsiorek, Srokosz

- Policzek - Wróbel, Sikorka

- Wąs

- Plamka uszna, półksiężyc oczny

- Kołnierzyk

- Obroża, półobroża

Woskówka - nasada dzioba, barwna, silnie unerwiona, miękka i zgrubiała, nasadowa cześć pochwy rogowej górnej części.

Krajce - krawędzie ranfotek szczęki górnej i dolnej ograniczające zarys - do dobijania, rozrywania zdobyczy i dzielenia na porcje.

Dziób rogowy w miarę ścierania jest ustawicznie odnawiany.

Dziób zrzucają w całości w okresie rozrodu: Pardwy, Głuszce, Maskonur pacyficzny, częściowo zrzucany u Pingwinów i Pelikanów.

Różne ubarwienie u samców i samic - hełmiatka.

Różnice w kształcie i długości - Kurobród różnodzioby.

U zarodków - na górnej szczęce rozwija się rogowy guz jajowy ułatwiający przebicie skorupy po wykluciu się ptaka guz ulega resorpcji.

Smukłe i długie dzioby, przystosowane sondowania w mule, piasku, miękkiej glebie - brodzce, bekasy, Kiwi mały, brunatny, plamisty.

Łuszczaki - zaopatrzone w masywne dzioby.

Skrzyżowane do zgniatania nasion - dzwoniec, zięba, szczygieł

Krzyżodziób - ostro zakończone, skrzyżowane - wydobywanie nasion z szyszek.

Długie, zakrzywiony dziób kolibrów - nektar.

Futrzak gołąbek - motyl podobny do kolibra.

Skrócone szczęki - lelek, jaskółka, Jerzyk.

U papug - właściwości chwytne, rozgniatanie.

Nabłonek pochodzący z gardzieli ptasiego zarodka - zachował zdolność do tworzenia zębów.

Skrętodziób - zakrzywiony dziób w prawo - Nowa Zelandia.

SKRZYDŁA:

Lotki I-rzędowe- dłoniowe- najdłuższe, najbardziej zewnętrzne.

II - rzędowe - przedramieniowe- do kości przedramienia, zwiększają powierzchnię skrzydeł, rola w czasie lądowania, od 6 - koliber, do 37-albatros

III- rzędowe - rzadko występują, znajdują się na kości ramieniowej.

Skrzydełko - grupa piór na szczątkowym pierwszym palcu.

Pióra puchowe - krótka rurka z cienkimi nitkowatymi wypustkami, z delikatnymi gałązkami, nitkowate promyki bez haczyków, krótka miękka stosika, wiotka chorągiewka (sowy).

Pióra konturowe - dudka, stosika, chorągiewka wewnętrzna, chorągiewka zewnętrzna.

Wśród piór konturowych wyróżniamy:

• okrywowe -liczba promyków z listewkami, haczykami, mniejsza, stosiny krótsze, słabsze, chorągiewki wiotkie.

• Lotki

• Sterówki

Pióra Nitkowate - dudka i stosika podobna do włosa, pod piórami pokrywowymi, włosy na karku, szyi i grzbiecie, funkcja zmysłowa. Strus nie ma piór nitkowatych.

Pióra Szczeciniaste - włosy dotykowe, lub pokrywające nozdrza - np. Krukowate

Rzęsy - funkcja ochronna Emu

Pióra ozdobne u ptaków rajskich.

Neoptile - puch pisklęcy

Teleoptile - pióra definitywne

Mesoptile - puch pośredni - pojawia się po pierwszym upierzeniu.

Nagie ptaki - Krukowate, Dzierzby, Zimorodki.

Pióra wyrastają pasami.

Pterylia - obszary gdzie wyrastają pióra okrywowe.

Apteria - obszary gołe.

Pterylium - całe ciało obrośnięte u strusi i pingwinów.

Pierzenie - proces wymiany piór:

- całkowita wymiana piór - ptaki nie mogą latać (nury, flamingi, blaszkodziobe)

- stopniowa wymiana piór - większość.

Fukcje piór puchowych:

1. Ruchowe

2. Termoregulacja, izolacja cieplna

3. Wytwarzanie pudru do konserwacji upierzenia (czapla)

4. U wodnych - miękki sprężysty podkład jako amortyzator.

Funkcjie piór Okrywowych: termoregulacja

Funkcje Lotek: aparat napędowy, płaszczyzny nośne.

Barwy piór:

Polifenizm - różnice między ubarwieniem między stadiami biologicznymi.

Dymorfizm odwrócony - samica większa od samca.

Barwy piór: pigmentowane, strukturalne, mieniące.

Pigmentowe - występują barwniki: melaniny, lipochromy, porfiryty.

Jaskrawe kolory- maja charakter odstraszający.

Powstawanie barw: chemiczne i fizyczne:

Melanina kolor czarny, szary, brąz, żółcie.

Pomarańcz, czerwony - obecność karotenoidów - pochodzą z pożywienia.

Turacyna - miedziany barwnik u turaków.

Psittacina - u papug - syntetyzowany przez ptaki

Mikroskopijne pęcherzyki keratyny piór - dochodzi do rozszczepienie światła.

Metaliczne połyskujące pióra to efekt działania światła - pryzmat.

Ptaki widzą ultrafiolet.

Melanina:

1. Eumelanina (czarny, ciemnobrązowy)

2. Feomelanina (jasno brązowy)

Żółte:

1. Pisittacina - żółte

2. Czerwone

Turacyna - porfiryna u Turaka pod wpływem wilgoci barwa czerwono-fioletowo-granatowa.

BIOLOGIA PTAKA

Okres lęgowy - przystąpienie do rozrodu

Charakterystyczne cechy zachowania:

1. Zaloty/toki

2. Śpiew

3. Budowa gniazda

4. Kopulacja

5. Rozród

6. Zapłodnienie

7. Zniesienie jaj

8. Inkubacja jaj

9. Wylęg piskląt

10. Karmienie piskląt

11. Opieka nad młodymi

12. Dorastanie

13. Osiągnięcie samodzielności

14. Uzyskanie dojrzałości płciowej.

Zaloty - czynności wykonywane przez ptaki w celach nawiązania kontaktu z osobnikami przeciwnej płci, utrzymanie kontaktu, ułatwienie kopulacji, wychowanie potomstwa. U ptaków monogamicznych utrzymanie kontaktu.

Toki - forma zalotów u ptaków poligamicznych, nie tworzą w okresie lęgowym stałych związków.

Tokowisko - miejsce gdzie odbywają się toki.

Terytorializm - zachowanie ptaków, które prowadzi do obrony określonego terytorium.

Funkcje terytorium:

1. Regulacja zagęszczenie populacji.

2. Zmniejszenie stopnia zniszczenia lęgów przez drapieżniki.

3. Zwiększenie szansy ucieczki przed drapieżnikiem drapieżnikiem dobrze znanym terenie.

4. Ułatwienie Tworzenia par, utrzymywanie więzi.

5. Zapobiega hybrydyzacji, wsobnemu krzyżowaniu się.

6. Utarczki terytorialne polegaja najczęściej na przybieraniu stereotypowych, agresyenych póz po czym intruz wycofuje się.

7. Na granicy terytorium może dojśc do bezpośrednich starć, które z reguły maja bezkrwawy charakter.

8. Ważną rolę w zachowaniu terytorializmu spełnia śpiew, który jest sygnałem zajęcia terytorium.

Ambiwalentne zachowanie się -

Stereotyp czynnościowy - mają identyczny przebieg, czas i trwanie.

Śpiew - złożona sekwencja różnych dźwięków emitowanych przez ptaki, samiec zachęca samicę, informuje, że terytorium lęgowe jest zajęte.

Raz wykształcony śpiew nie ulega zmianom, nauka rozpoczyna się w ciągu kilku tygodni życia i kończy jesienią, poprzedza ją okres lęgowy.

Występuje modyfikacji śpiewu - kulczyki, gąsiorki - przed sezonem lęgowym.

Ptaki mogą naśladować głosy innych ptaków lub inne dźwięki otoczenia m.in. szpak, łozówka, sujka.

Głosy antyfonalne - głosy ptaków wydawane w duecie, tak zgranym, że wydaje się ze pochodzą od jednego osobnika, np. żurawie, graliny.

Głosy porozumiewawcze-

Systemy rozrodcze:

● Monogamia:

• Przez całe życie, lub okres lęgowy, są z jednym partnerem: gęsi, sowy, łabędzie, żurawie, bociany

• Pozostają wierne do śmierci

• Razem lecą.

● Poligamia - wielożeństwo

○ U obcych płci dochodzi do kontaktów osobniczych.

○ Batalion, cietrzew, Głuszec

○ Tylko zapłodnienie, samica opiekuje się potomstwem, samiec dąży do posiadania jak największej liczby potomstwa.

◄ Sukcesywna - Samiec pokrywa jedną samicę poziniej następną - Remis

◄ Symutyaniczna (?) - jeden samiec wiele samic w krótkim czasie - Cietrzew, Batalion.

● Poliandria - wielomęstwo.

○ łączenie jednej samicy z wieloma samcami

○ Sukcesywne - samica po złożeniu jaj pozostawia jaja partnerowi.(Struś)

○ Symultaniczna - Brodziec plamisty.

● Promiskuityzm

○ Nie tworzenie związków.

○ Samica może mieć pisklęta od innych samic: Wodniczka, Pokrzywnica.

○ Kilku partnerów.

Gniazdo:

- Większość ptaków buduje gniazda.

- Lelek - jaj składa na ściółce

- Rybitwa - na pisaku w płytki dołku.

- Mogą wykorzystywane być gniazda innych ptaków

- Dziuple.

Po raz pierwszy do rozrodu przystępują w wieku kilku miesięcy do wieku kilku lat, w różnych grupach.

Tkacze - kilka m-c.

Sowy, papugi: 2-3 lata

Siwekowce: 2-7 lat

Mewy, pingwin: 4-6 lat

Cietrzew i głuszce: samiec -2, samica 1

Zalezy od średniej przeżywalności ptaków dorosłych.

Liczba jaj jest różna:

Gadożer - 1

Sikory, kaczki - kilkanaście

Kuropatwa- Dwadzieścia

Gołębie - 2

Siewkowe - 4

Mewy, rybitwy - 2,3

Jeden/Dwa lęgi w ciągu roku, uzależnione od dostępności pokarmu.

Struś - największe jaja 1.5 kg.

Grube skorupy - kaczki, dropy, żuraw

U nurzyków - biegun okrągły, drugi wydłużony, chroni przed spadnięciem

Pasożytnictwo gniazdowe - wykorzystywanie gniazda do złożenia jaj (nie swojego)

Pasożytnictwo lęgowe - Składanie jaj do gniazd innych ptaków, jaja są wysiadywane i młode wychowywane przez przybranych rodziców - kukułki wdówki, starzyli, wikłasz.

Plama lęgowa - braki w upierzeniu sowy.

Kukułka znosi od 15 do 20 jaj, młode pisklęta odżywiają się innym pokarmem niż dorosłe, to jest powodem podrzucania.

Wysiadywanie - im ptak większy, tym dłuższy okres inkubacji.

Ptaki szponiaste, sowy - samica wysiaduje, samiec karmi.

Dymorfizm odwrócony - samice większe od samców.

Gniazdowniki - pisklęta są niedołężne, znaczny czas spędzają w gnieździe, są nagie, ślepe, nie potrafią same zdobywać pożywienia i są uzależnione od dorosłych: gołębie, dzięcioły.

Zagniazdowniki - samodzielne, mogą się poruszać, pobierać pokarm.

- Właściwe - pisklę samodzielne - kuropatwa, bażant.

- Niewłaściwe - pozostają w gnieździe przez kilka dni, wymagają opieki - śmieszka, rybitwa, sowa, czapla, myszołów.

Rozwój: początek sięga okresu embrionalnego, pisklęta kur w jaju doskonalą ruchy szyją.

IMPRITING- zjawisko polegające na długotrwałym zapamiętaniu przez pisklę sygnałów wzrokowych i słuchowych, pozwolą na identyfikację rodziców i kurcząt, 5-24 h po wykluciu, kaczki 3-4 h.

SYSTEMATYKA:

▪ NURY: W rzędzie Gaviiformes wyróżnia się tylko jedną rodzinę Gaviidae, do której należy jeden rodzaj i pięć gatunków: nur rdzawoszyi (Gavia stellata), nur czarnoszyi (Gavia arctica), nur lodowiec (Gavia immer), nur białodzioby (Gavia adamsii)

▪ PERKOZY: Perkozek (L), perkoz dwuczuby (L), Perkoz rdzawoszyi, Perkoz rogaty - rzadko lęgowy Zausznik (L), Perkozem grubodzioby

▪ RURKONOSE - żaden nielegowy: Fular, Burzyk żółtodzioby, Burzyk szary, Burzyk balearski, Oceanik żółtopłetwy, Nawałnic burzowy, Nawałnic duży.

▪ PEŁNOPŁETWE: Głuptak, Kormoran (L), Kormoran czubaty (L), Kormoran mały (L), Pelikan rózowy, Pelikan kędzierzawy.

▪ BRODZĄCE: Czapla (L), Bak (L), Ślepowron (L), Bączek (L), Czapla biała (L), Czapla modronosa, Czapla złotawa, Czapla nadobna, Czapla siwa (L), Czapla purpurowa (L), Bocian biały (L), Bocian czarny (L)

▪ IBISOWATE: Warzęcha - zalatująca, Ibis…….

▪ FLAMINGI - zalatujące - Flaming rózowy

▪ KACZKOWATE: Łabędź niemy (L), Łabędź czarnodzioby, Łabędź Krzykliwy (L), Gęgawa (L), Gęsi: mała, białoczelna, krótkodzioba, zbożowa; Bernika: kanadyjska, białolica, rdzawoszyja; Kazarka: rdzawa, ohar; Krzyżówka L - najliczniejsza, Mandarynka, Świstun, Krakwa, Cyraneczka (L), Rożeniec (L), Płaskonos (L), Cyranka (L), Cyranka modroskrzydła(L), Głowienka (L), Czerniczka Podgorzałka (L), Czernica (L), Edredon, Turkan (L), Kamieniuszka, Lodówka, Gągoł, Uhla pstrodzioba, Nurogęś, Szlachar, Sterniczka.

▪ SZPONIASTE, SOKOŁOWATE: Trzmielojad (L), Kaniuk, Bielik, Bielik wschodni, Ścierwnik, Sęp płowy, Sęp kasztanowy, Jastrząb (L), Krogulec (L), Krogulec krótkonogi, Kurhannik, Myszołów włochaty, Orlik Krzykliwy, Orlik Grubodzioby (L), Orzeł przedni (L), Orzełek włochaty (L), Myszołów włochaty, Orzeł stepowy, orzeł cesarski, Gadożer (L), Błotniak stawowy (L), Błotniak łąkowy (L) Błotniak zbożowy (L), Błotniak stepowy, Myszołów - najliczniejszy lęgowy w Polsce.

▪ SOKOŁOWCE: Pustułeczka, Pustułka (L), Raróg, Sokół Skalny, Kobczyk, Drzemik, Kobuz (L), Sokół wędrowny (L), Białozór

▪ GRZEBIĄCE (KURAKI): Jarząbek (L), Pardwa, Cietrzew (L), Głuszec (L)< Kuropatwa (L), Przepiórka (L), Bażant (L), Kur Bankowa.

▪ ŻURAWIE: Żuraw, Wodnik (L), Kropiatka (L), Zielonka (L), Karliczka, Kokoszka (L), Derkacz (L), Łyska (L), Strepet, Hubara.

▪ SIEWKOWE: Ostrygojad (L), Szczudła (L), Szablodziób, Żwirowiec łąkowy, Żwirowiec stepow, Sieweczka rzeczna (L)< Sieweczka obrożna (L), Kulon (L), Sieweczka morska, Sieweczka mongolska, Sieweczka pustynna, Kornel, Siewka złota, Siewka złotawa, Czajka towarzyska, Czajka czajka, Czajka Stepowa.

▪ BEKASOWATE: Biegus: białoskrzydły, mały, piaskowiec, rdzawy, arktyczny, długoskrzydły, tundrowy, krzyżodzioby, morski, zmienny (L), płaskodzioby, płowy; Kszyk (L), Bekasie (L), Dublet (L), Słonka, Rycyk, Brodziec śniady, Krwawodziób (L), Kulik mniejszy, Kulik cienkodzioby, Kulik Wielki, Brdoziec pławy, Brodziec piegowaty, Brodziec żółtonogi, Samotnik (L), Łęczak (L), Brodziec plamisty, Brodziec piskliwy (L), Płatkonóg szydłodzioby.

▪ MEWOWCE: Mewy i Rybitwy, Wydrzyk: tęposterny, sługosterny, wielki, pasożytny, Mewa czarnogłowa (L), Mewa mała (L), Mewa Śmieszka (L), Mewa pospolita, żóltonoga (L), Srebrzysta (L), Białogłowa (L), Siodłata; Rybitwa Czubata (L), Rzeczna (L), Popielata (L), Czarna (L), Białoskrzydła (L).

▪ GOŁĘBIOWE: Gołąb skalny (L), Gołąb siniak (L), Grzywacz (L), Sierpówka (L), Turkawka (L).

▪ KUKUŁKOWE: Kukułka czubata,

▪ SOWY: Uszatka (L), Uszatka błotna (L), Płomykówka (L), Sóweczka (L), Włochatka (L), Puchacz (L), Pójdzka (L), Syczek (L), Puszczyk (L), Puszczyk uralski Puszczyk mszarny.

▪ LELKOWE: Lelek (L)

▪ JERZYKOWE: Jerzyk (L), Jerzyk alpejski.

▪ KRASKOWE: Zimorodek (L), Kraska (L), Dudek (L)

▪ ŻOŁNY: Żołna

▪ DZIĘCIOŁY: Krętogłów (L), Zielonosiwy (L), Zielony (L), Czarny (L), Duży (L), Białoszyi (L), Średni (L), Białogrzbiety, Trójpalczasty, Dzięciołek (L).

▪ WRÓBLOWE: Dzierlatka, Skowronek (L), Brzegówka, Dymówka (L), Oknówka (L), Świergotek: polny, drzewny, łąkowy (L), Pliszka: żółta (L), cytrynowa (L), żółtogórska (L), siwa (L); Jemiołuszka, Plusza (L), Strzyżyk, Pokrzywnika (L), Włochatek halny (L), Rudnik, Słowik szary, rdzawy; Podróżniczek (L), kopciuszek (L), Pokląskwa, Kląskawa (L), Białorzytka(L), Kos, Kwiczoł, Śpiewak (L), Drozdzik, Paszkot, Świerszczak (L), Strumieniówka, Wodniczka, Rokitniczka, Łozówka (L), Trzcinniczek, Trzciniak, Zaganiacz, Jarzębata, Piegża, Cierniówka (L), Gajówka, Kapturka, Świstunka, Pierwiosnek, Piecuszek (L), Mysikrólik, Zniczek (L), Muchołówka mała, żałobna, białoszyja; Wąsatka, Raniuszek, Szarytka, Czarnogłówka, Czubatka (L), Sosnówka, Modraszka, Bogatka, Kowalik, Pomurnik (L), Pełzak leśny, Pełzak ogrodowy, Remiz (L), Wilga (L), Gąsiorek (L), Dzierzba czarnoczelna (L), Skrokosz (L), Dzierzba rudogłowa (L), Sójka (L), Sroka(L), Kawka (L), Gawron (L), Wrona (L), Kruk (L), Czarnowron (L), Szpak (L), Pasterz (L), Wróbel (L), Mazurek(L), Zięba (L) - NAJLICZNIEJSZA, Jer, Kulczyk, Dzwoniec, Szczygieł, Czyż, Makolągwa, Czeczotka, Krzyżodziób, Dziwonia, Gil, Grubodziób, Trznadel, Potrzeszcz, Potrzost, Ortolan.

---