Opracowanie zagadnień na egzamin ze społeczeństwa obywatelskiego

Opracował Adam Górka

1. Społeczeństwo i obywatelskość

Społeczeństo - pojęcie socjologiczne oznaczające dużą grupę społeczną zamieszkującą określone terytorium. Zgodnie z definicją prof. dr hab. Konstantego Wojtaszczyka (UW) jest to zbiorowość ludzi stanowiąca względnie autonomiczną i zamkniętą całość, wyodrębnioną na zasadzie terytorialnej, ekonomicznej, politycznej i kulturowej. Za wyróżniki społeczeństwa można uznać religię, tożsamość i język.

Zbiorowość społeczna - zbiór osób zajmujących w danym czasie, trwale lub nietrwale daną przestrzeń, między którymi mogą zachodzić interakcje lub pojawiać się stosunki społeczne. Zbiorowość społeczna tworzy się w pięciu etapach:

1) etap styczności społecznej (zainteresowanie drugą jednostką)

2) etap wzajemnego oddziaływania (jednostki dokonują zachowań wobec siebie nawzajem)

3) etap oddziaływań ciąglych (systematyczne, stałe zachowania wobec siebie nawzajem)

4) tworzenie się stałych stosunków między podmiotami społecznymi (formalnych lub nieformalnych)

5) wzajemne zależności miedzy podmiotami wewnątrz grupy

W ten sposób powstaje nowy podmiot zbiorowy, który może wchodzić w interakcje z innymi podmiotami (zbiorowymi lub jednostkowymi).

Obywatelskość - jest to aktywność w życiu społecznym, ekonomicznym i politycznym. Ładnie, naukowo brzmiącą definicją jest ta doktora Kazimierza Dziubki (UWr): obywatelskość to zespół etyczno-moralnych, intelektualnych, prawnych, społecznych i mentalno-kulturowych predyspozycji oraz zachowań człowieka jako obywatela, ukształtowanych na podłożu jego podmiotowego statusu prawnego.

2. Definicje społeczeństwa obywatelskiego

Na bazie zagadnienia nr 1 można stwierdzić, że społeczeństwo obywatelskie to po prostu ludzie aktywni pod względem społecznym, politycznym i ekonomicznym, przejawiający chęć do robienia czegokolwiek. Niestety mądrzy ludzie z Polski i zagranicy, którzy się znają na tym o wiele lepiej i którzy temu zagadnieniu poświęcili całe swoje życie, wymyślili różne błyskotliwe definicje, które biedni studenci politologii muszą sobie przyswoić.

Definicja Ingi Składkowskiej: społeczeństwo obywatelskie to ludzie aktywni, samoorganizujący się, dobrowolne stowarzyszenia i związki na wielu poziomach przestrzeni społecznej. Społeczeństwo obywatelskie to pomost między społeczeństwem jako całością a władzą w danym państwie.

Definicja Anthoniego Blake'a (podejście aksjologiczne): społeczeństwo obywatelskie to zbiór pewnych idei, wartości oraz zjawisk społecznych, których podstawowym celem jest zapewnienie wolności i oddzielenie władzy od ucisku, zniewolenia społeczeństwa, a także zapewnienie prawa do własności prywatnej.

Definicja Victora Pereza Diaza (podejście instytucjonalne): społeczeństwo obywatelskie to zbiór instytucji społeczno-politycznych, do ktorych należy w szczególności władza i państwo respektujące rządy prawa, system instytucji społecznych takich jak: organizacje dobroczynne, stowarzyszenia, które działają na podstawie dobrowolnej współpracy oraz wspólna platforma dyskusji między władzą i państwem a tymi organizacjami.

Definicja Andrzeja Zolla (najtrafniejsza według pana dr Sienkiewicza): społeczeństwo to zespół instytucji oraz różnego rodzaju dobrowolnych, spontanicznych organizacji, związków i stowarzyszeń, który jest podstawą samodzielnego, wolnego od ingerencji państwa rozwoju obywateli a zarazem stanowi wyraz ich własnej aktywności, inicjatywy i potrzeb. Podstawą społeczeństwa obywatelskiego jest samoorganizowanie się obywateli.

3. Teorie społeczeństwa obywatelskiego

Nie jestem pewien czy panu doktorowi chodziło akutat o to ale tak czy inaczej oto poglądy kilku myślicieli na kwestię społeczeństwa obywatelskiego:

Arystoteles - prowadził rozważania na temat tego co dziś byśmy nazwali społeczeństwem obywatelskim. Dostrzegał to w greckiej polis. Główną cechą społeczeństwa obywatelskiego jest to, że wypływa ono z natury człowieka. Człowiek ma wrodzoną chęć i prawo do działania. Arystoteles łączył społeczeństwo obywatelskie z demokracją bezpośrednią. Podstawą społeczeństwa obywatelskiego są ludzie wolni, którzy posiadają pełnię praw obywatelskich.

John Locke - w Dwóch traktatach o rządzie identyfikował społeczeństwo obywatelskie z umową społeczną. Społeczeństwo obywatelskie to społeczeństwo aktywne politycznie. Locke skupiał swoją uwagę tylko na tej płaszczyźnie. Aby społeczeństwo obywatelskie mogło funkcjonować w państwie, muszą tam istnieć pewne demokratyczne instytucje - niezawisłe sądy, rozdzielenie władzy ustawodawczej i wykonawczej.

Georg W. F. Hegel - jego zdania na ten temat należy szukac w pracy Zasady filozofii prawa, w której nawiązuje do koncepcji liberalnej. Społeczeństwo obywatelskie jest pewnym zjawiskiem, które zachodzi między rodziną a państwem. Społeczeństwo obywatelskie skupia się wokół organizacji zrzeszających podmioty gospodarcze. Społeczeństwo obywatelskie to także aktywność indywidualna.

Alexis de Tocqueville (podejście socjologiczne) - twierdził, że społeczeństwo obywatelskie to współpraca między obywatelami, ktora prowadzi do wytworzenia wzajemnych więzi i zależności.

4. Cechy społeczeństwa obywatelskiego

• funkcjonują bogate i niejednorodne struktury grup interesu

• są stworzone warunki do podejmowania wolnych decyzji przez obywateli w kwestii udziału w różnych formach organizacji

• społeczeństwo obywatelskie budowane jest w sposob oddolny, niezależny od ingerencji państwa

• tworzy siatkę powiązań i struktur pośredniczących pomiądzy państwem a jednostkami i grupami społecznymi

• władza pochodzi od narodu

• każda władza działa na podstawie i w granicach prawa

• podstawą systemu prawnego jest przestrzeganie norm konstytucji i prawa międzynarodowego

• system źrodel prawa jest jasny i uwzględnia interesy obywatela

• istnieje system ochrony praw i wolności obywatelskich (trybunał konstytucyjny, rzecznik praw obywatelskich)

• obywatele mają prawo i możliwość udziału w różnych dziedzinach życia społecznego

• istnieją prawne gwarancje tworzenia organizacji wyrażających interesy obywateli (w Polsce są to na przykład: Ustawa o fundacjach, Ustawa Prawo o stowarzyszeniach, Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie)

• upodmiotowienie obywateli w wymiarze politycznym, społecznym, ekonomicznym i kulturalnym

• istnieje sieć autonomicznych instytucji i powiązań między obywatelami (pod postacią stowarzyszeń, związków, porozumień)

• członkowie społeczeństwa obywatelskiego mają ukształtowane trwale wzorce postępowania, do których należą w szczególności: poczucie współodpowiedzialności, wzajemny szacunek i zaufanie, gotowość do współpracy i zainteresowanie wspólnym dobrem

5. Wymiary społeczeństwa obywatelskiego

Jest to podział społeczeństwa obywatelskiego według prof. Wiktora Osiatyńskiego:

• wymiar czynny - poprzez spoleczeństwo obywatelskie realizują się cele i interesy składających się nań grup oraz jednostek wchodzących w skład tych grup.

• wymiar bierny (inaczej obronny) - spoleczeństwo obywatelskie służy hamowaniu i równoważeniu władzy państwowej

6. Przejawy społeczeństwa obywatelskiego

• samorząd terytorialny

• organizacje pozarządowe

• wybory i referenda

• wolontariat

• aktywne przywództwo

• aktywność polityczna

• aktywna działalność w różnych grupach społecznych

• wspieranie inicjatyw społecznych

• aktywny udział w akcjach społecznych (wiece, manifestacje, zbiórki publiczne)

• działanie dla dobra wspólnego

7. Typologie społeczeństwa obywatelskiego

Czyli podział dokonany przez Ingę Składkowską:

Społeczeństwo funkcjonalne - istnieje w wolnym państwie, w systemie demokratycznym, rozwiniętej demokracji parlamentarnej. Podstawową cechą jest samoorganizacja. Jego rolą jest ograniczanie ingerencji państwa, a także uzupełnianie jego działalności.

Społeczeństwo rewolucyjne - pojawiło się i funkcjonowało w latach 60. XX wieku w Ameryce Południowej i Środkowej oraz w Europie Południowej (szczegolnie w Hiszpanii). Pełniło ono rolę ruchu protestu wobec niedemokratycznego państwa, stając się motorem do przeprowadzenia demokratycznych przemian ustrojowych.

Społeczeństwo etyczne - ten rodzaj społeczeństwa funkcjonował w Polsce na początku lat 70. XX wieku. Jego celem było formułowanie opozycji wobec niedemokratycznego, upartyjnionego państwa. Pojawiło się w związku ze strajkami. Nazywa się je etycznym, ponieważ łączyły je wspólne cele i wartości. Chodzi tu o wartości chrześcijańskie, które umocniły się w szczególności pod koniec lat 70.

Społeczeństwo stanu wojennego - różni się od społeczeństwa etycznego tym, że jest silniejsze. Pojawia się wymiar się jego wymiar instytucjonalny, formalno-prawny (Solidarność).

Społeczeństwo wyłączone - z punktu widzenia demokracji jest ono najgorszym możliwym rozwiązaniem. Ma samo w sobie negatywny wpływ na demokrację. Ten typ społeczeństwa funkcjonował w Polsce od 1984 do 1986 roku. Władza wprowadzając stan wojenny, niejako zdradziła polski naród i społeczeństwo przestało władzy ufać, wolało się z nią wogóle nie utożsamiać, samodzielnie rozwiązywać swoje problemy.

Społeczeństwo prodemokratyczne - istniało w Polsce od roku 1986 do upadku PRL.

Funkcje społeczeństwa prodemokratycznego;

• czynnik który wypełniał środowisko demokratyczne

• czynnik współtworzący zmianę systemową

• czynnik organizujący w przejściu do demokracji

• czynnik będący podłożem wyłonienia systemu politycznego

Przejawy społeczeństwa prodemokratycznego:

• dobrowolne stowarzyszenia

• sfera debaty publicznej

• powstanie jawnej Tymczasowej Rady NSZZ Solidarność i Tymczasowej Krajowej Rady Rolników Solidarność

• manifestacje ruchu Wolność i Pokój

• happeningi Pomarańczowej Alternatywy

• legalne wydawanie czasopism opozycyjnych Res Publica i Ład

• III pielgrzymka papieża do Polski

• odrodzenie PPS

• wizyta Michaiła Gorbaczowa w Polsce wiosną 1988

• telewizyjne spotkanie Wałęsa-Miodowicz w listopadzie 1988

• powstanie Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie

• jawne i poufne rozmowy między władzą a opozycją i coraz wyraźniejsze zapowiedzi obrad Okrągłego Stołu

Wybory z 4 VI 1989 stworzyły podstawę do funkcjonalnego społeczeństwa obywatelskiego w Polsce.

8. Geneza i tradycje społeczeństwa obywatelskiego w Polsce

Społeczeństwo obywatelskie w Polsce narodziło się w sposób calkowicie odmienny od innych panstw europejskich. Nie było ono łącznikiem, posrednikiem między obywatelem a władzą ale sopsobem przeciwstawiania się zborcy. W XIX wieku istniała wśrod Polaków aktywność społeczna obejmująca wiele dziedzin jak na przykład samopomoc gospodarczą, działalność edukacyjną czy kulturalną. Wszystkie te działania miały u swej podstawy identyfikację narodową i chęć niszczenia obcego, wrogiego systemu. W ten sposób w mentalności Polaków wytworzyła się dychotomiczna wizja świata - podział na obcych i swoich. Polska szkoła obywatelskości uczyła pracy na rzecz pewnej wyobrażonej wspólnoty, przeciwko lub w najlepszym wypadku obok systemu państwowego i narzuconego porządku prawnego.

Po zakończeniu I wojny światowej Polacy cieszyli się niepodległością jedynie przez 20 lat. Następnie przyszedł czas okupacji niemieckiej, gdy znów aktywność społeczna Polaków musiała zejść do podziemia i bronić się przed wrogim aparatem państwowym.

Wraz z końcem II wojny światowej nastały czasy komunizmu, które ostatecznie wpłynęły na postrzeganie w Polsce koncepcji społeczeństwa obywatelskiego. Z powodu całkowitego zawłaszczenia przestrzeni publicznej przez państwo powstała koncepcja społeczeństwa drugiego obiegu - nie tyle przeciwstawnego reżimowi totalitarnemu, co istniejącego obok, niezależnie od niego. Zdodnie z tą koncepcją, aktywność obywatelska miała być całkowicie odcięta od polityki i rynku.

Doświadczenia Polaków z czasów okupacji i totalitaryzmu mają wpływ na obecne postrzeganie kwestii społeczeństwa obywatelskiego w naszym kraju, na brak wiedzy na ten temat i brak zaintresowania nim. Dopiero w ostatnich latach następuje ewolucja poglądów związanych z tą dziedziną. Związane jest to z rozwojem w Polsce organizacji pozarządowych i samorządności. Powoli pojawia się zainteresowanie inicjatywami społecznymi, instytucjami realizującymi cele społeczne oraz wolontariatem.

9. Zagadnienie organizacji pozarządowych

Organizacje pozarządowe (Non-governmental organizations - NGOs) są podstawowym przejawem społeczeństwa obywatelskiego. Organizacja pozarządowa to zorganizowana grupa ludzi o wspólnym programie i celu. W Polsce organizacja pozarządowa musi:

• posiadać statut

• demokratycznie wybierać swoje władze

• działać na podstawie i w granicach prawa

• być zarejestrowana

• posiadać unikalną nazwę

Organizacje pozarządowe to część systemu społeczno-gospodarczego państwa. Stanowią one tak zwany trzeci sektor.

Istota i znaczenie organizacji pozarządowych:

• bycie pośrednikiem między obywatelem a państwem

• artykułowanie i zaspokajanie różnorodnych, złożonych potrzeb społecznych

• propagowanie czynnej postawy obywatelskiej we wszystkich sferach życia społecznego

• propagowanie pluralizmu życia społecznego

Specyficzne cechy NGOs w U.E.:

• nie wchodzą w skład żadnych struktur administracji rządowej ani samorządowej

• nie są stale finansowane z budżetu państwa (co nie wyklucza jednorazowych dotacji)

• nie są organizacjami politycznymi, religijnymi, gospodarczymi ani związkami pracowników czy pracodawców, jak również nie działają pod stałą kontrolą tego typu organizacji

• nie są fundacjami skarbu państwa ani jednostkami implementacyjnymi organów administracji państwowej

10. Tradycje organizacji pozarządowych w Polsce

• początków tego typu organizacji należy szukać w XIII wieku

• XVI wiek - organizacje związane z celami społecznymi (np. Fundacja Stypendialna przy Uniwersytecie Jagiellońskim)

• okres zaborów - większość organizacji skupiła się wokół zasadniczych wartości związanych z odzyskaniem niepodległości przez Polskę

• dwudziestolecie międzywojenne

• duża liczba organizacji pozarządowych

• organizacje branżowe związane z krzewieniem polskiej kultury, promowaniem określonych branż (organizacje kupieckie)

• fundacje naukowe

• organizacje mniejszości narodowych (chęć współuczestnictwa we władzy)

• PRL

• Konstytucja PRL zabraniała istnienia niezależnych organizacji społecznych

• istnienie organizacji silnie związanych z wladzą państwową (np. PCK)

11. Zasada subsydiarności a organizacje pozarządowe

Subsydiarność - zasada, według której każdy szczebel władzy powinien realizować tylko te zadania, które nie mogą być skutecznie zrealizowane przez szczebel niższy lub te same jednostki działające w ramach społeczeństwa. Zasada subsydiarności jest podobnie jak istnienie organizacji pozarządowych jedną z podstaw społeczeństwa obywatelskiego.

Zgodnie z zasadą subsydiarności państwo powinno wkraczać tylko wtedy gdy społeczeństwo samo nie moze sobie poradzić z danym problemem czy zadaniem. Środkiem, przez który działa społeczeństwo są organizacje pozarządowe. Tak więc NGOs powinny być domyślnym wykonawcą zadań publicznych. Dopiero gdy one są w danej sprawie nieefektywne lub nie mają możliwości wogóle wykonać zadania powinna wkraczać administracja państwowa.

12. Istota i zadania organizacji pozarządowych

patrz zagadnienia 9; 11; 13; 14

13. Funkcje organizacji pozarządowych

• poznawcza

• dzięki działalności organizacji pozarządowych inne podmioty mogą otrzymywać wiadomości o stanach i sytuacjach w życiu społecznym (np. badania społeczne pokazujące stosunek do władzy)

• organizatorska

• przejawia się w organizowaniu wokół siebie innych podmiotów (osób fizycznych i prawnych) oraz grup społecznych

• NGOs ze swej natury są zorganizowane wewnętrznie

• inspirująca

• pobudzanie do aktywności społecznej swoich członków oraz innych podmiotów

• integrująca

• wymiar zewnętrzny - organizacja grup społecznych, które potrzebują pomocy, np. niepełnosprawnych

• wymiar wewnętrzny - integracja swoich członków

• lobbingowa

• organizacje stają się częściowo grupami nacisku

• w Parlamencie Europejskim działają zarejestrowane organizacje lobbingowe

14. Typologia i przykłady organizacji pozarządowych

• samopomocowe

• działają tylko na rzecz swoich członków

• np. Związek Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego

• opiekuńcze

• świadczą usługi dla wszystkich, którzy potrzebują pomocy albo tylko dla pewnej kategorii osób

• np. Stowarzyszenie Rodziców i Przyjaciół Dzieci Niewidomych i Słabowidzących Tęcza

• przedstawicielskie

• reprezentują interesy danej grupy społecznej

• np. Stowarzyszenie Kocham Radom

• organizacje mniejszości

• dziłają na rzecz mniejszości narodowych, wyznaniowych, etnicznych itd.

• np. Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce

• organizacje tworzone ad hoc

• na potrzeby przeprowadzenia jakiejś akcji

• np. Komitet Inicjatywy Ustawodawczej projektu Ustawy o przywroceniu dnia wolnego od pracy w Święto Trzech Króli

• organizacje hobbystyczno-rekreacyjne

• zaspokajają specyficzne potrzeby członków oraz podmiotów zainteresowanych daną sferą dzialalności

• np. Klub Miłośników Filmu

• organizacje zadaniowe

• wykonują pewne funkcje zlecone przez władzę

• organizacje tradycyjne

• szeroki zakres zadań

• duży krąg odbiorców usług

• często wieloletnie doświadczenie

• np. Polska Akcja Humanitarna

15. Podstawy prawne działalności organizacji pozarządowych w Polsce

Można by mówić, że działalność tych organizacji opiera się na aktach prawnych każdej rangi od Konstytucji RP do uchwały rady jakiejś gminy ale tak naprawdę chodzi tu tylko o 3 ustawy:

• Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 o fundacjach

• Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 Prawo o stowarzyszeniach

• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 o działalności pożytku publicznego i wolontariacie

16. Zasady i etapy tworzenia stowarzyszeń

Krok 1 - napisanie statutu

• musi on być zgodny z obowiązującym prawem

Krok 2 - zwołanie zgromadzenia założycielskiego

• przyjęcie uchwały o założeniu stowarzyszenia

• podjęcie uchwały o przyjęciu statutu

• wybor zarządu

• z określeniem funkcji członków zarządu

• wybór komisji rewizyjnej

• uchwała o wyborze komitetu założycielskiego

• od 3 do 5 osób

• oni zajmują się później rejestracją

• wykonanie protokołu walnego zebrania

• konieczny do rejestracji

• dodanie załączników

Krok 3 - wypełnienie formularzy rejestrowych

• KRS-W20 i do tego:

• 3 egzemplarze statutu

• 2 egzemplarze protokołu z zebrania założycielskiego

• 2 egzemplarze uchwały o założeniu stowarzyszenia

• 2 egzemplarze listy założycieli

• 2 egzemplarze uchwały o wyborze komitetu założycielskiego

• 2 egzemplarze uchwały o przyjęciu statutu

• KRS-WK

• dane osób reprezentujących stowarzyszenie

• może ich być kilka

• KRS-WF

• określa osoby tworzące komitet zalożycielski

A jak ktoś chce się przy tym wpisać do rejestru przedsiębiorców to jeszcze:

• KRS-WN

• klasyfikacja działalności według PKD

• KRS-W9

• wniosek o rejestrację w rejestrze przedsiębiorców

Krok 4 - wycieczka do sądu rejestrowego

• wnieść opłaty:

• 500 zł za rejestrację stowarzyszenia

• 1000 zł za rejestrację działalności gospodarczej

• 10 zł za koszty przelewu

• ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym

• należy pamiętać o zachowaniu dla siebie kopii wszystkich dokumentów

Krok 5 - oczekiwanie...

• nie powinno być dłuższe niż 3 miesiące... teoretycznie

Krok 6 - otrzymanie postanowienia sądu o wpisaniu do rejestru

• udajemy się do sądu po kilka odpisów od wpisu (30 zł za sztukę)

• wycieczka do Urzędu Statystycznego

• prosimy o numer REGON (dostajemy za darmo w jeden dzień)

• wycieczka do Urzędu Skarbowego

• prosimy o NIP (wypełniając formularz NIP-2)

• wycieczka do pieczątkoróbcy

• na pieczątce muszą być NIP, REGON i numer telefonu

• można sobie też zrobić samemu z ziemniaka

• wycieczka do banku

• prosimy o rachunek dla podmiotu gospodarczego

• bank pobiera wzory podpisów i pieczątek

Jeżeli stowarzyszenie wpisaliśmy do rejestru przedsiębiorców to dodatkowo:

• druga wycieczka do Urzędu Skarbowego

• rejestracja jako płatnik VAT

• tylko gdy będziemy prowadzili sprzedaż lub robili zakupy

• wtedy możemy sobie odliczać VAT np. od ciastek, które kupimy na potrzeby stowarzyszenia

Jeżeli chcemy zatrudnić pracowników:

• wycieczka do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

• rejestrujemy pracowników

• odprowadzamy zaliczki na podatek dochodowy, ubezpieczenie zdrowotne i ubezpieczenie społeczne

Krok 7 - prowadzimy pełną księgowość rachunkową

• co rok składamy pełne sprawozdanie dochodowe (identyczne jak spółki akcyjne o wielomilionowych obrotach)

• samemu nie mamy szans na zrobienie tego więc korzystamy z usług firmy prowadzącej za nas księgowość

17. Zasady i etapy tworzenia fundacji

Powiedzmy, że podobnie jak stowarzyszenie, tylko podstawą nie są członkowie a środki finansowe - musimy pokazać skąd je będziemy brać. Tak więc różnica dotyczy kroku 2.

18. Statuty stowarzyszeń i fundacji

Bez statutu nie ma mowy o rejestracji fundacji czy stowarzyszenia. Oto jak wygląda struktura statutu stowarzyszenia:

Część I:

• określenie nazwy

• musi to być nazwa własna, z której nikt jeszcze nie korzysta

• określenie podstawy prawnej działania

• np. Ustawa Prawo o stowarzyszeniach

• obszar działania stowarzyszenia

• informacja o tym czy zakładane stowarzyszenie może wchodzić w związki stowarzyszeń lub zawierać umowy

• określenie siedziby stowarzyszenia (wystarczy nazwa miejscowości)

• czas na jaki organizacja została utworzona (najczęściej nieograniczony)

• określenie skrótu nazwy

Część II:

• cele stowarzyszenia

• często szeroki katalog (żeby później mieć dużo możliwości działania)

• sposoby realizacji celów

• nie należy mylić celów ze sposobami działania

• kwestie działalności gospodarczej

• pozycja nieobowiązkowa

• wskazanie przedmiotu działalności według PKD

Część III:

• kwestie członkostwa

• obowiązkowo - członkowie zwyczajni

• fakultatywnie:

• członkowie wspierający

• członkowie honorowi

• członkiem może być tylko osoba fizyczna (wyjątek: jednostka samorządowa w programie Lider)

• zasady nabycia i utraty członkostwa

• prawa i obowiązki członków

• zasady odwoływania się od decyzji o pozbawieniu członkostwa

Część IV:

• status władz stowarzyszenia

• nazwanie organów

• obligatoryjnie: walne zgromadzenie, zarząd, komisja rewizyjna

• fakultatywnie: np. rada

• oznaczenie kadencyjności

• oznaczenie sposobu podejmowania uchwał

• zasady dzialania walnego zgromadzenia

• kto i kedy zwołuje

• kompetencje (przysługuje domniemanie kompetencji)

• status i kompetencje zarządu

• skład i liczebność zarządu (stała liczba lub widełki)

• kompetencje

• organ zwołujący

• zasady reprezentacji

• zasady zaciągania zobowiązań majątkowych

• określenie zasad działania komisji rewizyjnej

• liczebność

• skład

• kontrola i doradztwo

Część V

• źródła finansowania dzialalności

• zasady rozwiązania stowarzyszenia

Statut fundacji pomija część III - związaną z członkostwem a znacznie rozwija część V - związaną z finansowaniem działalności

19. Kontrola i nadzór w organizacjach pozarządowych

20. Sprawozdanie fundacji

Sprawozdanie finansowe to wyniki finansowe fundacji przedstawione zgodnie z zasadami rachunkowości. Sporządza się je na koniec roku obrachunkowego w języku polskim i w walucie polskiej.

Warunki formalne prawidłowego sprawozdania:

• podanie pełnej nazwy i adresu

• okreslenie okresu, którego dotyczą dane

• załączenie tablic statystycznych zawierających zestawienia liczbowe związane z określonym zagadnieniem

• podanie daty sporządzenia sprawozdania

• podpis osoby odpowiadającej za sporządzenie sprawozdania

Roczny raport finansowy powinien zawierać przegląd rozwoju działalności jednostki i wskazywać na ważne wydarzenia, które nastapiły od zakończenia roku obrachunkowego.

Sprawozdanie finansowe powinno odznaczać się:

• wiarygodnością

• zrozumiałością

• kompletnością

• sprawdzalnością

• terminowością

• ciągłością

Pełne sprawozdanie finansowe obejmuje:

• informacje wstępne

• rachunek zysków i strat

• bilans wraz z informacją dodatkową do bilansu

• sprawozdanie z przepływów pieniężnych

Więcej informacji w zagadnieniu 23

21. Źródła dochodów organizacji pozarządowych w Polsce

• dochody z różnych dotacji zewnętrznych

• krajowe

• z jednostek administracji publicznej

• z programów i funduszy krajowych

• ze źródeł zagranicznych

• dotacje i granty z funduszy zagranicznych wszelkiego rodzaju

• dochody własne

• dochody z majątku ruchomego i nieruchomego

• dochody ze zbiórek i imprez publicznych

• dochody z odsetek bankowych

• dochody z zysków kapitałowych

• dochodzy z prowadzonej działalności gospodarczej

• darowizny, spadki, zapisy itp

• moga pochodzić od osób fizycznych, osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej

• dochody ze składek

• dotyczą przede wszystkim stowarzyszeń

• pozostałe, na przykład:

• z tytułu posiadania udziałów w spółkach prawa handlowego

• z tytułu posiadania obligacji i bonów skarbowych

22. Fundusze i programy finansujące działalność organizacji pozarządowych

Fundusze te dzielimy na krajowe i zagraniczne. Wysokość krajowych jest w porównaniu z zagranicznymi śmieszna.

Do źródeł dochodow zagranicznych zaliczmy:

• programy przedakcesyjne (kontrakty zawierano do wstąpienia Polski do UE w 2004 ale jeszcze do 2006 wypłacano ostatnie środki)

• PHARE - restrukturyzacja gospodarki, przeciwdziałanie bezrobociu, wsparcie dla NGOs, rozwój samorządu

• SAPARD - dostosowywanie rolnictwa do gospodarki rynkowej

• ISPA - ujednolicenie poziomu infrastruktury technicznej w zakresie transportu i ochrony środowiska

• środki amerykańskie (od początku lat 90. XX wieku USA zaczęły wspierać nasze społeczeństwo obywatelskie)

• Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności

• Fundacja Batorego

• środki na podstawie umów bilateralnych

• wsparcie narodu holenderskiego dla organizacji pozarządowych

• programy bezpośrednie z Komisji Europejskiej

• współpraca międzynarodowa i transgraniczna

• TACIS - jego komponent IBPP dotyczył społeczeństwa obywatelskiego

Po wejściu do Unii Europejskiej w 2004, Polska otrzymała możliwość korzystania z unijnych funduszy strukturalnych. Pierwsze programy były na lata 2004-2006, a właściwie 2000-2006 (w UE budżet tych programów jest układany na 7 lat). Związane one były z rozwojem społeczeństwa obywatelskiego, przedsiębiorczości, ograniczaniem bezrobocia i rozwojem lokalnym.

Uchwalono Narodowy program rozwoju na lata 2004-2006. Oprócz tego istniały tzw. programy operacyjne dotyczące poszczególnych dziedzin życia społeczno-obywatelskiego jak na przykład LZL (lokalne zasoby ludzkie) mający na celu ograniczanie bezrobocia.

Na lata 2007-2013 trzeba było przedstawić nowe pomysły. Obecnie najwięcej pieniędzy polskie organizacje pozarządowe otrzymują z następujących funduszy:

• fundusze strukturalne - pochodzą z Unii Europejskiej

• fundusze w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego (kasa od państ nienależących do UE za to, że mogą korzystać z niektórych unijnych udogodnień)

• Norweski Mechanizm Finansowy (są to pieniądze również od Islandii)

• Szwajcarski Mechanizm Finansowy

• w Polsce zarządza nimi Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

• środki stricte krajowe

Żeby tymi funduszami jakoś racjonalnie zarządzać uchwalone zostały:

• Narodowa Strategia Spójności

• Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia

• krajowe programy operacyjne:

• infrastruktura i środowisko

• innowacyjna gospodarka

• kapitał ludzki

• rozwój Polski Wschodniej

• pomoc techniczna

• regionalne programy operacyjne

• każde województwo ma swój

23. Rachunkowość organizacji pozarządowych

Po rejestracji każda organizacja pozarządowa musi uzyskać status podatnika. Należy otrzymać NIP. Należy również w Urzędzie Skarbowym złożyć numer rachunku bankowego. Jeżeli prowadzi się dzialalność gospodarczą również o niej trzeba poinformować w Urzędzie Skarbowym. Trzeba też złożyć oświadczenie, że zyski z działalności są przeznaczone na dzialalność statutową. Inaczej zostaną obciążone 19% podatkiem CIT.

Każda organizacja pozarządowa musi prowadzić pełną rachunkowość księgową. To znaczy, że trzeba prowadzić księgi rachunkowe w wersji papierowej i elektronicznej oraz co roku sprawozdanie finansowe obejmujące:

• bilans

• rachunek zysków i strat

• informacja dodatkowa

Bilans - zawiera informacje o stanie majątku i kapitałów oraz o sytuacji materialnej organizacji. Prezentowany jest w formie tabeli, w której po lewej są aktywa a po prawej pasywa. Kwoty te muszą być identyczne.

Rachunek zysków i strat - wykazuje się w nim przychody i koszty według ich uzyskania i poniesienia. Różnice między poszczególnymi przychodami a kosztami stanowią wyniki finansowe, których suma daje całokształt dzialalności organizacji. Może być dodatni (zysk) lub ujemny (strata).

W informacji dodatkowej trzeba określić sposób pokrycia strat.

Sprawozdanie finansowe musi być zatwierdzone przez organ uchwałodawczy organizacji pozarządowej i podpisane przez jej zarząd. Sprawozdanie finansowe składa się w Urzędzie Skarbowym.

24. Działalność pożytku publicznego

Jest to działalność będąca społecznie użyteczną, prowadzona przez organizacje pozarządowe, dotycząca realizacji zadań publicznych, które mają na celu zaspokojenie potrzeb lokalnych społeczności z uwzględnieniem ich dobra.

Niektóre sfery działalności pożytku publicznego:

• pomoc społeczna

• działalność charytatywna

• dzialalność na rzecz mniejszości narodowych

• ochrona i promocja zdrowia

• upowszechnianie i ochrona praw kobiet oraz działalnośc na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn

25. Podmioty pożytku publicznego

Organizacjami pożytku publicznego (OPP) mogą być:

• organizacje pozarządowe

• kościelne osoby prawne i kościelne jednostki organizacyjne jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego

• stowarzyszenia jednostek samorządowych samorządu terytorialnego

Organizacjami pożytku publicznego nie mogą być:

• partie polityczne

• związki zawodowe i organizacje pracodawców

• samorządy zawodowe

• fundacje skarbu państwa

• fundacje partii politycznych

• spółki działające na podstawie przepisów o kulturze fizycznej

Ustawa co prawda na to nie wskazuje ale do podmiotów pożytku publicznego należy też zaliczyć podmiot przekazujący zadania - sektor publiczny (jednostki samorządu terytorialnego, jednostki administracji rządowej).

26. Formy współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi

• zlecanie organizacjom pożytku publicznego realizacji zadań publicznych

• wzajemne informowanie się o kierunkach działalności organizacji pozarządowych i administracji publicznej w celu ich harmonizacji

• konsultowanie z organizacjami pozarządowymi odpowiednio do zakresu ich działania projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej danej organizacji

• tworzenie wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym złożonych z przedstawicieli organizacji pozarządowych i administracji publicznej

27. Zasady współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi

• pomocniczości (subsydiarności) - rozwiązywanie problemów jak najbliżej obywatela. Dopiero gdy środki, finanse nie pozwolą, przejście na szczebel wyżej.

• suwerenności stron - organizacje oraz władza publiczna jako partnerzy współpracy wykonują swoje zadania niezależnie i posiadają kompetencje przekazania tych zadań innym w ramach przysługującej im podmiotowości prawnej

• partnerstwa - współpraca jest dobrowolna, podmioty są równorzędne, nikt żadnej ze stron współpracy narzucić nie może

• efektywności - każda wspólna inicjatywa powinna mieć określone wcześniej cele, zgodnie z którymi będzie realizowana, a także powinna slużyć osiągnięciu określonych efektów i rezultatów, które będą adekwatne do poniesionych kosztów. Realizacja tych efektów powinna być oceniena i monitorowana.

• uczciwej konkurencji - obowiązek udzielania tych samych informacji odnośnie działań wszystkim zainteresowanym podmiotom; obowiązek stosowania tych samych kryteriów przy dokonywaniu oceny tych działań i podejmowaniu decyzji o ich finansowaniu

• jawności - wszelkie możliwości współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych są powszechnie dostępne, jasne i zrozumiałe

28. Roczny program współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Jest to uchwalany przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego akt prawny określający zasady, kierunki oraz obszary współpracy danej jednostki samorządowej z organizacjami pozarządowymi, które dzialają na jej terenie. Jest uchwalany na dany rok kalendarzowy i określa zasady współpracy, rodzaje zadań jakie będą zlecane i procedury zlecania zadań.

Elementy rocznego programu współpracy:

• analiza potrzeb i problemów społeczności lokalnej na danym terenie

• zasady realizacji lokalnej polityki społecznej z udziałem sektora pozarządowego

• zasady zlecania zadań publicznych i zasady ich finansowania przez administrację publiczną

• zasady pomocy technicznej, organizacyjnej i szkoleniowej udzielanej przez władze publiczne organizacjom pozarządowym

29. Konkurs ofert na realizację zadań publicznych

Zlecenie realizacji zadania publicznego musi być poprzedzone zorganizowaniem otwartego konkursu ofert. Propozycja organizacji konkursu może wypłynąć od samorządu ale także organizacje pozarządowe moga wnioskować o jego rozpisanie. Organizacja konkursu na poziomie gminy wymaga zarządzenia, na poziomie powiatu oraz województwa natomiast uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu.

Ogłoszenie o konkursie musi być zamieszczone co najmniej w trzech miejscach:

• dzienniku lokalnym lub regionalnym

• Biuletynie Informacji Publicznej

• na tablicy ogłoszeń urzędu

Konkurs musi zostac ogłoszony z conajmniej 30-dniowym wyprzedzeniem.

W ogloszeniu o konkursie musza znaleźć się następujące informacje:

• rodzaj zadania

• wysokość środków publicznych przeznaczonych na realizację zadania

• zasady przyznawania dotacji

• terminy i warunki realizacji zadania

• termin składania ofert

• termin, tryb i kryteria wyboru oferty

• dane dotyczące zrealizowanych przez organ administracji publicznej zadań podobnego rodzaju

Organ administracji musi okreslić kryteria i przsłanki, na podstawie których dokona wyboru oferty. Należy też określić czy w drodze konkursu zostanie wybrana tylko jedna czy też kilka ofert.

Oferta złożona przez organizację pozarządową musi zawierać:

• opis zadania

• kalkulację przewidywanych kosztów realizacji zadania

• przewidywane źrodło finansowania zadania

• inne wybrane informacje dotyczące zadania

Po upłynięciu terminu składania ofert są one oceniane przez organ administracji, który ogłosił konkurs. Rozstrzygnięcie konkursu wymaga zarządzenia wójta lub uchwały zarządu powiatu lub województwa.

30. Warunki NGO starającej się o status OPP

Organizacją pożytku publicznego może stać się taka organizacja pozarządowa, która prowadzi działalność w jednej ze sfer pożytku publicznego. Sfery te wymienione są w artykule 4 Ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Poza tym organizacja musi spełniać dodatkowe warunki takie jak jawność dzialania i system kontroli organizacji. Posiadanie przez organizację statusu OPP nakłada na nią obowiązek sprawozdawczości, aby wszyscy zainteresowani mogli uzyskac informacje na co zostały wydane pieniądze przekazane przez darczyńców.

31. Wolontariat - zasady współpracy z wolontariuszem

Wolontariusz - każda osoba fizyczna, która dobrowolnie (ochotniczo) i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na rzecz uprawnionych organizacji i instytucji. Z jego pracy mogą korzystać organizacje pozarządowe, które nie działają dla osiągnięcia zysku, nie są zaliczane do sektora finansów publicznych i które są stowarzyszeniem, fundacją, partia polityczną, związkiem zawodowym, organizacją pracodawców lub samorządem zawodowym. Nie mogą natomiast z pracy wolontariusza korzystać koscielne osoby prawne ani stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, chyba że posiadają status OPP.

Zasady współpracy z wolontariuszem:

• nie powinno się zastępować wolontariuszami pracowników

• należy ustalić z wolontariuszem:

• czas współpracy

• czas pracy

• zakres prac

• zakres odpowiedzialności

• prawa wolontariusza

• warunki rozwiązania porozumienia

• ustalenia te mogą być zawarte ustnie lub pisemnie (co jest szczególnie zalecane w przypadku współpracy trwającej dłużej niż 30 dni)

• współpraca z wolontariuszem jest stosunkiem cywilnoprawnym a nie opartym na prawie pracy

Obowiązki wobec wolontariusza:

• poinformowanie o zasadach BHP (brak konieczności wysyłania na szkolenie)

• zapewnienie odpowiednich środków ochrony (np. odzież ochronna)

• zwrot kosztów podróży oraz dieta w wysokości przysługującej pracownikom

• zwrot wszelkich innych kosztów poniesionych w związku z wypełnianiem obowiązków (np. rozmów telefonicznych)

• pokrywanie kosztow udziału w kursach, szkoleniach

• jeśli współpraca nie przekracza 30 dni, korzystajacy musi ubezpieczyć wolontariusz (powyżej 30 dni ubezpieczenie jest fakultatywne)

• po zakończeniu współpracy wydanie zaświadczenia i referencji

---