TOMASZ FLIS
PLANOWANIE CYKLI SZKOLENIOWYCH. PÓŁROCZNY CYKL SZKOLENIA, MEZOCYKL, MIKROCYLK, JEDNOSTKA TRENINGOWA.
Trening sportowy zawodników wyższych klas przechodzi przez szereg swoistych okresów zwanych skrótowo: przygotowawczym, startowym i przejściowym.
W szkoleniu sportowym stosuje się:
Cykle szkoleniowe roczne i półroczne, które mają różne warianty.
Cykl roczny :
Z wydłużonym okresem przygotowawczym
Z wydłużonym okresem startowym
Istota periodyzacji treningu sportowego polega na umiejętności kierowania rozwojem formy sportowej. Są to, zatem celowe zmiany procesu treningowego w różnych okresach jego cyklów. Kierowanie procesem treningu to świadome przystosowanie systemu treningu do indywidualnych cech zawodnika przez:
Określenie indywidualnych cech i możliwości zawodnika
Określenie celów treningu
Określenie konkretnych zadań
Wybór środków i metod treningu
Opracowanie indywidualnego planu treningu
Praktyczna realizacja nakreślonego planu
Struktura organizacyjna wyznaczana jest przez określone odcinki czasowe. W zależności od czasu ich trwania określa się je makro, mezo i mikrocykle oraz jednostki treningowe. Wymienione cykle czasowe mają różne przeznaczenie i w związku z tym wyróżnia się ich kilka rodzaj.
MAKROCYKL
Punktem centralnym w makrocyklu jest termin realizacji celu w kolejnym roku treningowym. Czas poprzedzający ten termin jest przeznaczony na przygotowanie sportowca do realizacji celu, a okres po osiągnięciu celu-na regeneracje psychiki i sił fizycznych zawodnika. Układ rocznego cyklu treningowego sprzyja wzrastaniu, utrzymaniu a następnie czasowemu obniżaniu tzw. gotowości startowej. Gotowość sportowca do współzawodnictwa ma charakter fazowy:
Faza cyklu rocznego - następuje w niej wzrastanie funkcjonalnej doskonałości organizmu, muszą, zatem występować działania wszechstronnie doskonalące ogólne zdolności kondycyjne koordynacyjne.
Faza cyklu rocznego - powinna ją charakteryzować względna stabilność, gotowość ustroju do osiągania wysokich rezultatów sportowych
Faza cyklu rocznego - następuje w niej przestrojenie funkcji organizmu na wysiłek o wszechstronnym charakterze i osłabia się aktywność funkcji w najwyższym stopniu przyczyniających się do osiągnięć sportowca. Obniża się gotowość wysiłkowa.
Organizacja makrocyklu polega głównie na wyznaczaniu terminu osiągania celu i wyliczeniu czasu przeznaczonego na trening.
CYKLE PÓŁROCZNE.
Cykle półroczne występują w tych dyscyplinach sportowych, w których istnieją dwa sezony startowe w roku np. piłka nożna. Ten rodzaj budowy cyklów treningowych pozwala wprawdzie na udział zawodników w dużej ilości zawodów, lecz utrudnia racjonalne planowanie obciążeń i treści treningowych głównie przez tendencję do skracania okresów przygotowawczych. Wiadomo bowiem że zbyt krótki okres przygotowawczy zmierza do dużej intensywności pracy treningowej. Zaś mała ilość startów z kolei nie sprzyja osiąganiu wysokiej formy szczególnie przez zawodników o długim stażu treningowym. Rozróżniamy:
Cykl półroczny z jednym okresem przejściowym
Cykl półroczny z dwoma okresami przejściowymi
Z jednym okresem przejściowym wprowadzane są przede wszystkim wtedy, gdy wydłużone okresy startowe uniemożliwiają zachowanie jednego z okresów przejściowych. W tym przypadku po zakończeniu okresu startowego pierwszego cyklu następuje bezpośrednio okres przygotowawczy drugiego cyklu. Ten sposób posterowania zwiększa intensywność pracy treningowej i sprowadza cykle półroczne do cyklu rocznego z wydłużonym okresem startowym. Taka sytuacja ma miejsce w piłce nożnej szczególnie w zespołach pierwszej ligi, gdzie krótka przerwa między pierwszą a drugą rundą rozgrywek nie pozwala na zorganizowanie okresu przejściowego.
Cykle z dwoma okresami mają zastosowanie wtedy, gdy mniejsza ilość startów umożliwia zorganizowanie dwóch pełnych cykli w roku.
Wiadomo, że trening realizuje się w trzech zasadniczych okresach.
OKRES PRZYGOTOWAWCZY
Głównym zadaniem tego okresu jest przygotowanie zawodników do uzyskiwania jak najlepszych wyników w okresie startowym. W okresie tym winny być rozwiązane następujące zadania:
wykonanie zasadniczej objętości pracy zapewniające ogólne podniesienie poziomu funkcjonalnych możliwości zawodnika.
odnowa i przestawienie umiejętności technicznych i taktycznych.
konfrontacja i sprawdzenie formy sportowej.
Okres przygotowawczy w cyklach półrocznych trwa średnio około 3 miesięcy, zaś w cyklu rocznym 5-7 miesięcy. W okresie przygotowawczym często wyróżnia się dwa podokresy:
podokres przygotowania ogólnego
podokres przygotowania specjalnego
Potrzeba bardziej precyzyjnego kierowania procesem szkolenia spowodowała wyodrębnienie większej ilości jednostek treningowych, które różnią się od siebie wielkością charakterem obciążeń oraz zawartością różnych treści szkoleniowych. Jednostką taka jest - MEZOCYKL trwający najczęściej 3-4 tygodnie.
W okresie przygotowawczym stosujemy następujące mazocykle:
Mezocykl wprowadzający - stosowany na początku tego okresu i charakteryzuje się stopniowym przyrostem obciążeń realizowanych głównie przez zwiększenie objętości pracy treningowej w granicach 70-90 % objętości maksymalnej. Główną treść zajęć stanowią ćwiczenia sprawnościowe oraz techniczne.
Mezocykl zasadniczy - następuje po mezocyklu wprowadzającym. Objętość osiąga w nim 100% swojej wielkości a intensywność w dalszy ciągu nie ulega zasadniczym zmianom. Stopniowo zwiększa się ilość specjalistycznych ćwiczeń sprawnościowych oraz ćwiczeń technicznych.
Mezocykl specjalistyczny - charakteryzuje się zmniejszeniem objętości pracy 80-90% objętości maksymalnej oraz przyrostem intensywności. W dalszym ciągu zwiększa się ilość ćwiczeń specjalnych a także taktycznych.
Mezocykl przedstartowy - występuje przy końcu okresu przygotowawczego. Objętość pracy ulega dalszemu obniżeniu 70-80%, natomiast intensywność gwałtownie wzrasta osiągając bardzo wysokie wartości przy końcu tego mezocyklu. Treść ćwiczeń ma charakter specjalistyczny, a zawodnicy biorą udział w zawodach kontrolnych.
OKRES STARTOWY
W okresie tym zawodnicy winni osiągnąć i utrzymać wysoką formę sportową. Praca treningowa jest tu wybitnie specjalistyczna i uwzględnia przygotowanie zawodnika do kolejnych startów. Długość przerw między startami zależy od ich przygotowania fizycznego. Długość okresu startowego w cyklach półrocznych waha się od dwóch do czterech miesięcy, a w cyklu rocznym od 4-7 miesięcy. W okresie startowym wyróżniamy następujące zezocykle :
Mezocykl startowy - obejmuje określoną liczbę startów zawodnika które w połączeniu z treningiem oraz odpowiednimi przerwami wypoczynkowymi powinny tworzyć logiczną całość. Intensywność winna utrzymywać się na wysokim poziomie, objętość zaś może ulegać pewnym wahaniom w zależności od ilości startów. Długotrwałość oddzielnego mezocyklu startowego waha się w granicach 2 do 6 tygodni.
Mezocykl pośredni - występuje w okresie startowym wtedy, gdy okres ten trwa wystarczająco długo 3 do 4 miesięcy. Wyróżniamy dwa rodzaje mezocyklów pośrednich: reganerująco-przygotowawczy, regenerująco - podtrzymujący.
OKRES PRZEJŚCIOWY
Wyróżnia się 3 warianty tego okresu:
pełny bierny wypoczynek połączony z brakiem ćwiczeń fizycznych 4 do 6 tygodni
wypoczynek czynny polegający na stosowaniu ćwiczęń i sportów zastępczych 4 do 8 tygodni
stosowanie pracy treningowej charakterystycznej dla pierwszych tygodni okresu przygotowawczego co oznacza w praktyce rezygnację z okresu przejściowego
Każdy mezocykl składa się z kilku mikrocykli.
MIKROCYLE - to jednostki treningowe trwające od 3 do 4 dni do 2 tygodni. Mikrocykl zabezpiecza współdziałanie sąsiadujących ze sobą zajęć treningowych. Współdziałanie i następstwa treningu muszą uwzględniać intensywność i obciążenia treningowe. Czas przerw musi być racjonalnie dawkowany. W Mikrocyklu winne występować jednostki treningowe o zróżnicowanym charakterze. Za pomocą mikrocyklu treningowego możemy stosować optymalne obciążenia dopasowane do funkcjonalnych możliwości zawodnika, rozwijać technikę i taktykę tak aby zawodnik był w najlepszej formie. Mikrocykl należy budować tak aby:
jednostki treningowe o akcencie szybkościowym lub szybkościowo- siłowym przypadały na dni optymalnej wydolności.
trening tego typu należy umieszczać w mikrocyklu przed jednostkami o charakterze pracy wytrzymałościowej.ptymalne obciążenie należy stosować w dniach występowania fazy superkompensacyjnej.
JEDNOSTKI TRENINGOWE
Są to zajęcia trwające 60 - 90 min. składające się z części wstępnej, głównej i końcowej. Podobne do zajęć lekcji wychowania fizycznego.
TOMASZ FLIS
GRY I ZABAWY DOSKONALĄCE TECHNIKĘ PIŁKI NOŻNEJ
Piłka o ścianę.
Sala, ściana, płot, boisko. Liczba ćwiczących dowolna, ale równa. Gracze podzieleni na dwie lub więcej drużyn. Ustawienie w rzędach w odległości ok. 2-3 m od ściany. Na sygnał pierwsi z rzędów uderzają piłkę głowa o ścianę dwukrotnie i biegną na koniec rzędu. Następni chwytają piłkę do rąk i powtarzają ćwiczenie. Jeśli któremuś z ćwiczących nie uda się wykonać ćwiczenia [prawidłowo, powtarza je do skutku. Wygrywa rząd, który prędzej poprawnie wykona całe ćwiczenie. Odmiany: zwiększenie ilości uderzeń o ścianę lub uderzenia bez chwytania piłki.
Sztafeta krzyżowa.
Boisko, sala, dwie lub cztery piłki. Ćwiczący tworzą grupy ustawione w formie krzyża. Na sygnał pierwsi gracze z rzędów stojący naprzeciw siebie prowadzą piłkę, przekazują partnerowi i ustawiają się na końcu rzędu. Zwycięża grupa której ćwiczący najszybciej ukończą sztafetę. Odmiana: równoczesne prowadzenie piłki przez czterech graczy.
TOMASZ FLIS
ORGANIZACJA I ZASADY DZIAŁANIA W GRZE OFENSYWNEJ, ATAK INDYWIDUALNY I ZESPOŁOWY.
ZADANIA GRY OFENSYWNEJ I DEFENSYWNEJ POSZCZEGÓLNYCH FORMACJI ZESPOŁU.
Taktyka atakowania.
Atakowanie - to jedna z podstawowych form walki sportowej i czynności indywidualnych zawodnika lub zespołowych - zawodników będących w posiadaniu piłki. Składa się z niejednolitych, epizodycznych momentów, akcji lub kombinacji zaczepnych złożonych z kolejnych faz: początku, przebiegu, zakończenia. W sportowych grach zespołowych należy opierać się w atakowaniu na:
zmianie rytmu akcji ofensywnych, manewrów taktycznych,
przenoszeniu środka częstości gry,
stwarzaniu przewagi liczebnej nad przeciwnikiem,
wyczekiwaniu na błąd broniącego się przeciwnika.
Taktyka atakowania w piłce nożnej składa się z:
atakowania indywidualnego
atakowania zespołowego
Poprzez atakowanie indywidualne rozumieć należy czynności ruchowe zawodnika będącego w posiadaniu piłki, skierowane na działalność zaczepną w stosunku do przeciwnika i zgodne z przepisami gry. Celem atakowania indywidualnego jest zakończenie akcji strzałem na bramkę. Możliwość rozpoczęcia i kontynuowania akcji atakowania indywidualnego występują w następujących fragmentach gry:
w momencie przejęcia piłki od zawodnika
w momencie wywalczenia piłki od przeciwnika
w przypadku braku możliwości podania piłki partnerowi
jeśli przeciwnik stosuje wariant gry obronnej „na spalony”
jeśli przeciwnik wyraźnie ustępuje umiejętnościami technicznymi.
Do podstawowych czynności wykonywanych w czasie atakowania indywidualnego należą:
wybieganie na pozycję
prowadzenie piłki
drybling
zwody
gra ciałem
strzały czynności ofensywne bramkarza.
W ataku indywidualnym bardzo ważny jest też aspekt psychologiczny. Już przed rozpoczęciem walki sportowej każdy z zawodników powinien posiadać własną koncepcję atakowania. W praktyce koncepcja gry zawodnika jest wysoce uzależniona od planu gry narzuconego przez trenera. W metodyce nauczania atakowania indywidualnego należy uwzględnić:
ćwiczenia pokonywania lęku i wahania się ,
ćwiczenia walki indywidualnej o piłkę z zadaniem utrzymania jej,
ćwiczenia likwidujące lęk przed urazami,
ćwiczenia w przewadze liczebnej przeciwnika
ćwiczenia zapobiegające unikaniu wykonania strzału na bramkę.
W pierwszych minutach gry należy narzucić przeciwnikowi własną koncepcje gry, w celu poszukiwania jego słabych stron. Należy podkreślić ważny aspekt atakowania indywidualnego, tj. zachowanie własnego bezpieczeństwa . Atakować bezpiecznie oznacza, że zawodnik będący w posiadaniu piłki ma nią tak operować, by jej nie stracić szczególnie w pobliżu własnej bramki.
Atakowanie zespołowe - występuje wtedy , kiedy co najmniej dwóch zawodników współdziałających ze sobą przeprowadza akcję ofensywną przy pomocy podania lub podań piłki. Główną zasadą atakowania zespołowego jest zapewnienie sobie przewagi liczebnej nad przeciwnikiem i stworzenie dogodnej sytuacji do zdobycia bramki. Znaczenie wszelkich skutecznych i celowych działań zespołowych w atakowaniu rośnie w kontekście wysokich wymagań w zakresie wydolności organizmu, jakie stawia zawodnikom nowoczesna gra. Przy atakowaniu zespołowym należy pamiętać o rozkładaniu sił na wszystkich zawodników 11- osobowego kolektywu piłkarskiego, na wszystkie jego formacje.
Środki atakowania. Podstawowym środkiem atakowania zespołowego są - podania piłki. Podania piłki są podstawą gry zespołowej, od nich zależy wewnętrzna spójność drużyny w walce z przeciwnikiem, stosowane są w każdej fazie gry w formie akcji i+ kombinacji ofensywnych a także przy egzekwowaniu stałych fragmentów gry.
Podania dzielimy w zależność od:
odległość - krótkie, średnie i długie
wysokości lotu piłki
kierunku podania
szybkości lotu piłki
miejsca podania
kryjącego przeciwnika.
Właściwy dobór podania zależy więc: od odległości, warunków atmosferycznych.
Fazy atakowania - składają się z trzech części:
początku atakowania
rozwijania atakowania
zakończenia ataku
Z praktyki wiadomo że poszczególne fazy atakowania nie zawsze doprowadzane są do końca. Atakowanie może skończyć się już w fazie początkowej może być zatrzymane w fazie rozwijania . Wartość optymalną osiąga atakowanie wtedy, kiedy kończy się oddaniem strzału na bramkę.
Początek atakowania.
Charakterystycznym momentem wyjściowym do rozpoczęcia atakowania jest faza przechodzenia z bronienia do atakowania. Skuteczne zapoczątkowanie akcji atakowania zależy w dużym stopniu od:
szybkości decyzji i czynności ruchowych
bezpieczeństwa i wzajemnej asekuracji
wyboru miejsca i odpowiedniego przeciwnika
zaskoczenia i różnorodności akcji
Formy atakowania.
Przez formy atakowania rozumieć należy ukierunkowaną działalność zawodników w akcjach ofensywnych, opartą na rozmaitych kombinacjach zespołowych. Do podstawowych form atakowania zespołowego należą:
atakowanie pozycyjne
atakowanie szybkie
Atakowanie pozycyjne - to taki sposób atakowania, w którym bierze udział optymalna liczba zawodników operujących w okolicach pola praktycznej możliwość zdobycia bramki, a ilość podań jest stosunkowo duża.
Atakowanie pozycyjne wg. zasad - opiera się na realizowaniu uzgodnionego ustawienia zawodników i określenia pewnych wariantów współpracy w drużynie, np. ustalenie kierunków przerzutu piłki.
Atakowanie pozycyjne wg. schematu - polega na realizacji z góry wyuczonych, ściśle określonych i wyznaczonych kombinacji przy bezpośrednim udziale mniejszej liczby zawodników.
Atakowanie szybkie - polega na jak najszybszym przerzuceniu piłki w pole obrony przeciwnika oraz na wytworzeniu sytuacji dogodnej do oddania strzału przed zorganizowaniem się formacji obronnej przeciwnika. Atak taki przedstawia się następująco: 2x2, 2x1, 3x2, 4x3.
Atakowanie szybkie zorganizowane - polega na działaniu ofensywnym opartym o planowa współprace napastników w zakresie określenia kierunków ich poruszania się po boisku oraz kierunków podań piłki przy ograniczonej ilości podań. Jeśli chodzi o zasady tej formy atakowania, to szczególną uwagę zwraca się na:
unikanie pozostawania na pozycji spalonej
ograniczanie do minimum ilości podań piłki
podania piłki do zawodników najbardziej wysuniętych do przodu
wychodzenie na dobrą pozycję
szybkość prowadzenia piłki
Atakowanie szybkie nie zorganizowane - stosowane jest w przypadku przechwycenia niedokładnego podania przeciwnika lub po wywalczeniu piłki i odebraniu jej przeciwnikowi. W takich sprzyjających sytuacjach powinien nastąpić kontratak połączony z jak najszybszym przerzutem środka ciężkości gry do pierwszej linii atakowania. Do zasad atakowania nie zorganizowanego zalicza się:
oparcie się o indywidualne umiejętności atakowania z piłką i bez piłki
moment przechwycenia piłki od przeciwnika jako sygnał do pierwszej linii atakujących bramkę
grę agresywną
ustawienie bokiem w stosunku do przeciwnika posiadającego piłkę
tendencję do jak najszybszego przerzutu piłki długim podaniem w kierunku napastników
ZADANIA OFENSYWNE I DEFENSYWNE POSZCZEGÓLNYCH FORMACJI ZESPOŁU.
Taktyka gry na poszczególnych pozycjach:
Bramkarz - naczelnym zadaniem bramkarz jest obrona bramki przed strzałami przeciwnika. Bramkarz współpracuje przy tym z obrońcami, realizując następujące zadania:
Kierowanie obroną
Chwytanie piłki na linii bramkowej
Przechwytywanie dośrodkowań i podań w polu 16 m.
Blokowanie wychodzących na pozycję napastników
Ponadto bramkarz decyduje czy zainicjować nowy atak przez podanie bliskie i celne ręką, czy też odległym wykopem, mało precyzyjnym lecz odsuwającym akcję daleko od własnego pola bramkowego. Od 1992r. bramkarz ma zakaz przyjmowania rękami podań zwrotnych od swoich zawodników.
Libero - W wielu nowoczesnych systemach gry za plecami obrońców gra tzw. Wolny zawodnik, który nie mając przydzielonych konkretnych zadań działa jak rodzaj ostatniej deski ratunku, czyli spieszy z pomocą wszędzie tam, gdzie pojawią się problemy. Jego zadania to:
Organizacja obrony
Ubezpieczanie obrońców
Blokowanie napastników
Inicjowanie kontrataków
Wspieranie akcji ofensywnych
Obrońca - w klasycznej sytuacji obrońcy blokują napastników przeciwnej drużyny kryciem indywidualnym. Są to gracze wyspecjalizowani w działaniach defensywnych, którzy, przynajmniej w systemie 3:5:2 bardzo rzadko wspierają czynnie akcje ofensywne. Jeśli mimo to wysuwają się do przodu, to akcję powinien kończy strzał na bramkę, dośrodkowanie lub bezpieczne podanie. Obrońcy z zasady nie powinni wdawać się w dryblingi na własnej połowie boiska.
Napastnik - z uwagi na przewagę liczebną obrońców współcześni napastnicy są graczami wybitnie wyspecjalizowanymi w akcjach ofensywnych. Ich zadaniem jest strzelanie bramek, dlatego muszą mieć wyszkolone:
Strzały na bramkę
Przełamywanie linii obrony i drybling
Błyskawiczne zmiany pozycji
Wszystkie rodzaje gry kombinowanej, jak podwójne podania, odgrywanie z pierwszej piłki.
Taktyka gry ofensywnej.
Przed napastnikiem stojącym w pierwszej linii ofensywy otwierają się szerokie możliwości taktycznego rozgrywania sytuacji, jak i skutecznego rozwiązywania problemów pojawiających się w grze. Wprawdzie z uwagi na przewagę obrońców napastnik jest z reguły zawodnikiem ściśle wyspecjalizowanym w działaniach ofensywnych, lecz należy wyraźnie zaznaczyć, że w chwili gdy przeciwnik przejmuje piłkę w okolicy własnego pola bramkowego, napastnicy automatycznie tworzą pierwszą linię obrony. Zadaniem napastnika jest w takiej sytuacji przeszkadzanie bezpośredniemu przeciwnikowi w dokładnym odegraniu piłki, lub też błyskawiczne podążanie za nim, jeśli nie dochodzi do podania i podjęcie prób odebrania piłki. Ofensywna gra napastnika rozwija się albo w pobliżu linii bocznej, czyli na skrzydłach, lub też pośrodku boiska, przed bramką przeciwnika.
Taktyka gry defensywnej.
Polega m.in. na tym ,że kryjący polem libero tworzy wraz z kryjącymi indywidualnie obrońcami rodzaj obrony mieszanej. Inna taktyka polega na „kryciu zawodnika w polu”. Czyli przydziela się każdemu grającemu na obronie zawodnikowi określonego pola - czyli sektora, za którego obronę jest odpowiedzialny. Taki rodzaj krycia wymaga ścisłego współdziałania między obrońcami i wzajemnego pomagania sobie w niebezpiecznych sytuacjach. Taki rodzaj obrony charakteryzują dwa taktyczne aspekty:
ubezpieczanie partnera
przekazywanie przeciwnika kolejnemu obrońcy.
Ubezpieczanie polega na zajęciu pozycji za plecami będącego sam na sam z napastnikiem obrońcy przez libero lub przez obrońcę skrzydłowego, który w tym celu opuszcza swą pozycję. Jeśli atakujący przeciwnik ogra obrońcę to zostaje zaatakowany przez obrońcę, który do tej pory ubezpieczał, co powoduje zwolnienie tempa gry. Czas ten wykorzystuje ograny obrońca, by przejść za plecy obrońcy próbującego odebrać piłkę napastnikowi i przejmuje rolę ubezpieczającego. Ubezpieczany w ten sposób obrońca może pozwolić sobie na agresywniejsze, bardziej zdecydowane, ale i obarczone większym ryzykiem próby odebrania piłki. Nie powinien jednak atakować zbyt ryzykownie, bowiem napastnik może go wtedy bardzo szybko wymanewrować.
TOMASZ FLIS
DEFINICJA, PODZIAŁ I ZNACZENIE TAKTYKI GRY.
EWOLUCJA ORGANIZACJI DZIAŁAŃ W GRZE W PIŁKĘ NOŻNĄ - SYSTEMY, STYLE I SZKOŁY GRY.
Trzecim filarem skutecznej gry jest, obok kondycji i techniki - taktyka. Główne założenie piłkarskiej taktyki jest bardzo pr5oste: „ Poprzez zręczne i zgodne z przepisami, zasadami stosowanie umiejętności technicznych i walorów kondycyjnych strzelać bramki, nie dopuszczać by przeciwnik strzelał bramki i w ten sposób wygrać mecz”.
Taktyka musi uwzględniać następujące czynniki:
własne zdolności techniczne i kondycyjne
techniczne i kondycyjne zdolności przeciwnika
plan taktyczny przeciwnika
bieżący stan gry aktualną sytuacje na boisku
warunki pogodowe, rodzaj nawierzchni, wielkość boiska
W efekcie gracz pragnący działać taktycznie musi bardzo dokładnie obserwować poczynania przeciwnika i oceniać sytuację na boisku, musi rozważyć rozmaite możliwości, a potem na podstawie swej wiedzy i taktycznego doświadczenia błyskawicznie zaplanować akcję i wprowadzić ja w czyn. Wymaga to od gracza określonych walorów psychofizycznych. Zawodnik musi być w stanie:
w skoncentrowany sposób obserwować przebieg gry
musi posiadać wiedze i pewne doświadczenie, umożliwiające ocenę, jaki sposób działania może w danej sytuacji przynieść sukces
musi być w stanie błyskawicznie i zdecydowanie wcielić w życie taktyczny plan, działając przy tym na własną odpowiedzialność.
Taktyka piłki nożnej składa się z dwóch faz:
atakowania
bronienia
Płynne przechodzenie z atakowania do bronienia i z bronienia do atakowania znamionuje wysoką klasę zespołu.
Taktykę dzielimy na:
I. Atakowanie:
Indywidualne:
a} Środki
Prowadzenie piłki
Zwody
Drybling
Gra ciałem
Strzały
Gra bramkarza
Zespołowe:
a}Środki:
Wybieganie na pozycje
Prowadzenie, zmiany pozycji
b}Formy:
Atakowanie
Kontratak
Kombinowanie
c}Fazy:
początek
rozwijanie
zakończenie
II. Bronienie:
Indywidualne:
a}Środki:
krycie każdy swego
odbieranie piłki przeciwnikowi
2. Zespołowe:
a}Środki:
krycie strefowe
kombinowane
Znaczenie taktyki w grze.
Jeśli wierzyć wypowiedziom sławnych i doświadczonych trenerów, każde zwycięstwo wynika z założeń taktycznych opracowanych przez szkoleniowca w zaciszu klubowego gabinetu. No cóż, wynikałoby z tego, że taktyka jest czynnikiem najważniejszym. Można w to jednak powątpiewać, bowiem nigdy nie zdarza się, by trener w przypadku przegranego meczu obarczał wina opracowaną przez siebie taktykę. Jest to nielogiczne; wygrana dzięki wyśmienitej taktyce, a przegrana na skutek „innych okoliczności”. Nie powinno się zatem traktować taktyki jak - cudownej broni - wykutej przez szkoleniowców. Taktyka piłkarska jest w rzeczywistości dużo prostsza i wcale nie przypomina szachowej akrobacji. Piłka nożna jest w gruncie rzeczy prostą grą, w której wciąż powtarzają się określone, standardowe sytuacje. Wciąż dochodzi do pojedynków między napastnikiem a obrońcą, w każdym meczu wielokrotnie pojawiają się stałe fragmenty gry. W odniesieniu do nich praktyka piłkarska wypracowała określone, modelowe sposoby rozwiązywania sytuacji, obiecujące zyskanie jak największej przewagi nad przeciwnikiem. W szkoleniu zawodników chodzi zatem o to, by wpoić im owe taktyczne podstawy, w taki jednak sposób, by nie tracili świeżości spojrzenia i nie popadali w schematyzm. W pierwszym etapie taktycznego szkolenia określone sytuacje ćwiczone są na sucho, czyli bez przeciwnika. Kolejny etap to ćwiczenie z przeciwnikiem, który pozoruje atak. Dopiero ostatni etap polega na walce z przeciwnikiem, który naprawdę ostro atakuje.
Systemy gry.
Jest to inaczej rozstawienie, czyli przydzielenie każdemu z 11 graczy określonej pozycji, strefy gry i określonych zadań. Należy przy tym zaznaczyć, że nie każdy system będzie jednakowo skuteczny, jeśli chodzi o grę określonej drużyny. Systemu nie dobiera się zatem do zespołu jako części, raczej uwzględnia się walory poszczególnych graczy i według ich umiejętności modyfikuje się standardowe rozstawienia w ten sposób, by je maksymalnie wykorzystać.
Współczesne systemy gry dążą do silnego zabezpieczenia pola przed własną bramką; jednocześnie jednak forsuje się grę ofensywną w ten sposób, że do ataków włączają się również obrońcy. Największą popularnością wśród trenerów i szkoleniowców cieszą się obecnie rozmaite modyfikacje systemów:
4:3:3
4:4:2
3:5:2
Rozstawienia te nie uwzględniają rzecz jasna bramkarza, którego pozycja jest jednoznaczna. Liczby określają po kolei: ilość obrońców, ilość graczy środka pola i ilość napastników.
System 4:3:3
Jeden z czterech obrońców stoi za trzy osobową linią defensywy jako libero. Trzej gracze środkowi dzielą między siebie dość duży środek boiska, przed nimi operuje trzech napastników. Rozstawienie 4:3:3 stosowane jest obecnie przede wszystkim w futbolu młodzieżowym i w rozgrywkach amatorskich. Ma ono tą zaletę, że w każdej sytuacji ofensywnej obydwa skrzydła są obsadzone. Ponadto system ten stawia graczom mniejsze wymogi kondycyjne, bowiem gra opiera się bardziej na podaniach niż długich rajdach z piłką czy pościgach za przeciwnikiem.
System 4:4:2
Linia defensywy, czyli obrońcy i libero grają w takim samym ustawieniu jak w systemie 4:3:3. W celu wzmocnienia linii środkowej i defensywy jeden zawodnik zostaje wycofany z ataku i pełni rolę gracza środka pola. Dwaj pozostali napastnicy zajmują zazwyczaj pozycje centralne, czyli przed bramką przeciwnika. W efekcie oba skrzydła pozostają wolne. Gdy zespół przechodzi do ofensywy, gracze środkowi wspomagają atak; przesuwając się do przodu zamykają wolne pola. Zarówno w systemie 4:3:3, jak i 4:4:2 można zmienić formację defensywną: zamiast pozycji libero stosuje się dwie dwuosobowe linie obrony - zewnętrzną i wewnętrzną.
System 3:5:2
Ponieważ we współczesnym futbolu zawodowym większość zespołów gra dwoma wysuniętymi napastnikami zachodzi możliwość zrezygnowania z jednego z kryjących indywidualnie obrońców. Wprowadzany jest on jako dodatkowy, piąty gracz pola środkowego. Efektem jest większe dociążenie formacji środkowej. Gracze środka pola muszą bowiem zarówno wspomagać własnych napastników, wysuwając się w akcjach ofensywnych do przodu, jak i udzielać się w obronie. W przypadku kontry przeciwnika formacja środkowa cofa się, zaczynając defensywę od środka pola, łącznie z obu skrzydłami. Jest to system wymagający doskonałej kondycji, bowiem gracze muszą dużo biegać.
Zespoły chcące grać bardziej defensywnie (np. w celu zmniejszenia rozmiarów porażki w spotkaniach ze zdecydowanie mocniejszym zespołem) wprowadzają rozstawienia 3:6:1 lub nawet 4:5:1. Należy przy tym zaznaczyć, że taki podział zespołu praktycznie uniemożliwia sensowne przydzielenie poszczególnym graczom, atak praktycznie nie istnieje - jedynie akcje ofensywne przeprowadzane z kontry.
Style gry.
Styl gry - sposób walki sportowej, który w rozwoju taktyki piłki nożnej służy do klasyfikacji zawodników i zespołów o podobnych, porównywalnych, specyficznych i często powtarzanych fragmentach lub całych fazach gry w atakowaniu i bronieniu.
Styl angielski, charakterystycznymi cechami tego stylu są:
długie silne podania
duża ilość strzałów wykonywanych z dalszej odległość
wykorzystanie gry skrzydłami, częste dośrodkowanie w pole karne
wykorzystanie w walce z przeciwnikiem siły fizycznej
nieskomplikowany sposób gry
doskonałe przygotowanie wytrzymałościowe
Styl szkocki, dominują w nim:
podania krótkie i średnie
uderzenia piłki dołem
strzały wykonywane z dokładnie wypracowanych pozycji
przeprowadzanie akcji najczęściej środkiem boiska
częste wychodzenie na pozycję
duża ilość kombinacji
Obydwa style wywarły duży wpływ na grę piłkarzy na całym świecie. Przydając stylowi szkockiemu lub angielskiemu własne, specyficzne elementy, wiele drużyn zagranicznych odeszło od skrajnych kanonów tych stylów i stworzyło własny sposób gry.
Pierwszą wspólna cechą totalnego futbolu była koncepcja prowadzenia walki sportowej. Polegała ona na:
doskonałym wykorzystaniu umiejętności świetnie dobranych zawodników
umiejętności sprostowania wysokim wymogom zwiększonego zakresu działania wszystkich zawodników
pracowitość w drużynie
zdolność wykonywania wszystkich zadań
oparciu gry o wysoką efektywność, twórczość i uniwersalność.
Szkoły piłkarskie.
Przez szkołę piłkarską rozumieć należy kierunek rozwoju futbolu, którego przedstawicieli łączą wspólne cechy, poglądy i metody pracy związane z określonymi warunkami etnicznymi, położeniem geograficznym, predyspozycjami ruchowymi i wieloletnią tradycją uprawiania piłki nożnej. Współczesna piłka nożna rozwijała się w swych początkach na 2 kontynentach - wcześniej w Europie, nieco później w Ameryce Południowej i Środkowej. W sposobie gry piłkarzy południowoamerykańskich dominowały; świetne wyszkolenie techniczne, swoboda w prowadzeniu gry ofensywnej, atakowanie pozycyjne, uwalnianie się od przeciwnika, wychodzenie na pozycję i nieszablonowe kombinacje. Były to elementy specyficzne dla gry szkoły południowoamerykańskiej. Drugi rywalizujący kierunek rozwoju futbolu, to szkoła europejska ze specyficznymi elementami wykorzystania gry ciałem, większą ekonomią i dyscypliną gry, większą dojrzałością i konsekwencją podporządkowania się schematowi ustawienia zawodników w atakowaniu i bronieniu, lepszym przygotowaniem kondycyjnym, większą skłonnością do gry zespołowej. W Europie zaszczytu nazwania szkołami piłkarskimi dostąpili zawodnicy tych klubów i reprezentacji, którzy uzyskali znaczące sukcesy trwające przez wiele lat. Szkoła niemiecka charakteryzuje się : wysoką kulturą gry, dyscypliną, wykorzystaniem optymalnych warunków, wszechstronne przygotowanie ogólne, techniczne i taktyczne. Szkołę łacińską charakteryzowała gra widowiskowa, niekonwencjonalne zagrania, gra indywidualna. Szkoła czeska, ostra walka „czeska uliczka”, uderzenia wew. podbiciem z rotacją W szkole austriackiej, dominowała : elegancja ruchu, precyzja podań, dryblingu.
Rywalizacja między szkołami futbolu trwa nadal. Szkoły europejskie i południowoamerykańska starają się z jednej strony utrzymać swą specyfikę, ale równocześnie przyswajają sobie najbardziej pozytywne cechy drugich. Dzięki temu gra staje się bardziej uniwersalna, ciekawsza i nowocześniejsza.