Ekonomia - nauka o umiejętności gospodarowania.

Dobro - rzecz lub czynność zaspokajająca potrzeby ludzkie.

Czynnik wytwórczy - dobro za pomocą którego można wytworzyć inne dobro.

Produkcja - wytwarzanie dóbr przy użyciu czynników wytwórczych.

Alokacja - rozmieszczenie czynników wytwórczych na różne konkurencyjne cele.

Nakłady - użycie czynników wytwórczych mierzone w jednostkach naturalnych.

Koszty - nakłady wyrażone w jednostkach pieniężnych.

Wyniki - efekt, który wychodzi z procesu wytwórczego

Przychody - efekt, który wychodzi z procesu wytwórczego przy czym może być on wyrażony w pieniądzu jak i w naturze.

Dochody - przychód pomniejszony o koszty, mierzony w pieniądzu.

Zjawiska realne - niektóre z nich są wyrażone w jednostkach naturalnych, fizycznych np. dochód - płaca otrzymywana w pieniądzu jest wydawana na dobra, jeśli ceny się nie zmienią to nie zmienia się też płaca w wyrażeniu realnych i pieniężnym, jeśli jednak mamy do czynienia z inflacją, to płaca pieniężna może rosnąć, ale za nią możemy kupić tyle samo, a nawet mniej. W pierwszym przypadku mówimy o dochodzie nominalnym, a w drugim o realnym.

Zjawiska regulacyjne - są to takie zjawiska, które kształtują zjawiska realne.

Instytucje gospodarcze - są to ustalone formy, w ramach których odbywa się działalność gospodarcza.

Mechanizmy gospodarcze - analiza mechanizmów gospodarczych czyli badanie jak działa gospodarka np. mechanizm negocjacji handlowych i kształtowania się cen.Konsument - każdy człowiek.

Przedsiębiorca - jest to podmiot, który decyduje o wykorzystaniu czynników wytwórczych do produkcji dóbr.Model - odwzorowanie rzeczywistości, schemat, uproszczenie.

Gospodarka naturalna - wytwarzanie dóbr na własne potrzeby.Gospodarka wymienna - dobra są produkowane na wymianę za inne towary.

Towar - dobro, za które możemy otrzymać inne dobro lub pieniądz.

Barter - wymiana towaru za towar.

Popyt - zamiar i oferta kupna poparte odpowiednią sumą pieniędzy, jaką dysponuje ewentualny nabywca

Podział: - efektywny - wyrażamy chęć zakupu

- potencjalny - wyrażamy chęć zakupu jednak nie jesteśmy pewni czy mamy fundusze

Podaż - zamiar i oferta sprzedaży zgłaszana przez dostawcę (im wyższa cena tym większa podaż).

Cena równowagi - zrównuje popyt z podażą, oczyszcza rynek.Rynek - nieprzerwany proces wymiany informacji między kupującym, a sprzedającym, oraz wymiany produktów posiadających określoną wartość dla klienta.

Własność prywatna - oddziela poszczególnych uczestników życia gospodarczego od siebie i czyni ich jego podmiotami.

Własność publiczna-

Gospodarka rynkowa - systematycznie działają w niej rozgałęzione kontakty wymienne i produkcja w coraz szerszym zakresie z góry nastawiona jest nie na zaspokajanie własnych potrzeb wytwórczych lecz rynek.Metoda produkcji - proporcje użycia czynników wytwórczych.

Technika produkcji - ogół zbliżonych do siebie metod, które łatwo mogą się wzajemnie zastąpić, w gospodarce stosowane są obok siebie różne techniki.

Produkcja krańcowa - przyrost wielkość produkcji wywołany przez przyrost nakładu czynnika o pewną jednostkę.Rachunek marginalny - analiza, w której posługujemy się wielkościami przyrostów.

Płynność pieniądza - cecha pieniądza pozwalająca go łatwo zamienić na inne dobro.

Usługi - zbiór zorganizowanych czynności w wyniku których powstają wartości użytkowe pozwalające zaspokoić potrzeby ludzkie.

2.Kogo uważamy za „ojca” ekonomii podać tytuł dzieła.

Adam Smith - „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”

3.Czym zajmuje się ekonomia teoretyczna, opisowa i normatywna, jakie stawia sobie cele każda z nich?

Ekonomia:

- teoretyczno - opisowa - bada zjawiska takimi jakimi one są, cel poznawczy

- normatywna - doradzanie jak rozwiązać określone problemy wyboru, cel utylitarny.

4.Od jakiego greckiego słowa pochodzi słowo ekonomia i co oznacza.

Oikonomos - zarządzie domem (gospodarowanie domem).

5.Rodzaje dóbr, cechy charakterystyczne.

Podział:- produkcyjne (np. szkło), konsumpcyjne (np. chleb),- prywatne, publiczne,- materialne, niematerialne- rzeczowe, nierzeczowe (usługi).

6.Wymienić i krótko opisać czynników wytwórcze.

Czynnik wytwórcze: zasoby naturalne są to cząstki przyrody, praca ludzka, kapitał (maszyny, urządzenia, hale ...).

7.Różnica pomiędzy przychodem a dochodem i między nakładem a kosztem.

Przychód - koszt = dochód

Nakłady - użycie czynników wytwórczych mierzone w jednostkach fizycznych.

Koszty - nakłady wyrażone w jednostkach pieniężnych.

8.Wymienić uczestników życia gospodarczego.

Uczestnicy życia gospodarczego: podmiot, konsument, pracownik, przedsiębiorca, właściciel, przedstawiciel władzy publicznej.

9.Funkcje państwa w gospodarce.

Funkcje państwa:tworzenie i ochrona ładu instytucjonalnego, ochrona zdrowia obywateli i środowiska naturalnego przed możliwymi szkodami powodowanymi przez działalność gospodarczą, organizacja systemu pieniężnego.

10.Narysować i opisać schemat obiegu gospodarczego.

Wyróżniamy tylko trzy rodzaje podmiotów, czyli działających jednostek gospodarczych: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, państwo.

1.Usługi czynników wytwórczych świadczone przedsiębiorstwo przez właścicieli tych czynników, którzy egzystują w gospodarstwach domowych.

2.Zapłatę przedsiębiorstw za te usługi, która staje się dochodem gospodarstw domowych.

3.Podatki płacone państwu, które umniejszają dochody gospodarstw domowych.

4.Przepływ dóbr kupowanych przez gospodarstwa domowe od przedsiębiorstw.

5.Przepływ pieniądza od przedsiębiorstw jako zapłata za zakupione dobra.

6.Przepływ dóbr zakupywanych przez państwo od przedsiębiorstw.

7.Przepływ pieniądza do przedsiębiorstw jako zapłata za zakupione przez państwo dobra.

Na czym polega wybór ekonomiczny.

Wybór ekonomiczny polega na racjonalnych podjęciu decyzji.

Po co stosujemy model.

Model stosujemy po to, aby poznać to czego nie da się zbadać na żywo (badanie rynku w celu obniżenia kosztów).

Funkcja produkcji, co wyraża, jej twórca, narysować i opisać.

Przedział 0-A wielkość produkcji zerowa

Przedział A-B od pewnej minimalnej wielkości zatrudnienia zaczyna się pojawiać produkcja, przy czym jej przyrosty są kolejno rosnące. Wzrost produkcji jest bardziej niż proporcjonalny do przyrostów nakładów.

Punkt B - dochodzimy po pewnym czasie do najlepszego z technicznego punktu widzenia wykorzystania tych urządzeń

Przedział B-C coraz bardziej nadmierne wykorzystanie robotników. Kolejne przyrosty produktu są mniej niż proporcjonalne do nakładów, czyli kolejno maleją.

O czym mówi prawo nieproporcjonalnych przychodów.

Zależność między nakładami i wynikami (przychodami) nazywamy prawem nieproporcjonalnych przychodów. Prawo to obowiązuje w każdym zakładzie wytwórczym, jeżeli dokonujemy zmiany nakładu jednego z czynników wytwórczych, pozostawiając nakład innych bez zmiany.

Warunki, które muszą zaistnieć, aby gospodarka naturalna stała się gospodarką wymienną.

Aby gospodarka naturalna stała się gospodarką wymienną muszą powstać odpowiednie warunki o charakterze:

- technicznym - podział pracy między ludźmi, czyli specjalizowanie się w produkowaniu poszczególnych dóbr,- instytucjonalnym - oddzielają poszczególnych uczestników życia gospodarczego od siebie i czynią ich jego podmiotami. Najważniejszym warunkiem instytucjonalnym jest powstanie prywatnej własności.

Funkcje pieniądza,Funkcje pieniądza: miernik wartości, środek wymiany, środek cyrkulacji, środek płatniczy, środek tezauryzacji, finans światowy.

Najważniejsze instytucjonalne właściwości ustroju kapitalistycznego.

Instytucjonalne właściwość ustroju kapitalistycznego:

- precyzyjne i jednoznaczne określenie prawa własności, przede wszystkim własności prywatnej, która jest podstawą tej gospodarki,

- uczestnicy życia gospodarczego muszą być wolnymi ludźmi, aby samodzielnie mogli podejmować decyzje gospodarcze,

- pieniądz staje się kapitałem, tzn. jest inwestowany dla mnożenia zysku.

Popyt - narysować i opisać

Wielkość popytu zależy od ceny. W olbrzymiej większości przypadków popyt na dany towar jest tym większy, im niższa jest jego cena na rynku. Po spadku ceny towaru jedni nabywcy chcą go kupić więcej, inni, dla których był dotąd za drogi, zgłaszają popyt. Natomiast kiedy cena towaru na rynku rośnie, z reguły popyt na niego maleje.

Wyjaśnienie oznaczeń:

A- cena - 5 jednostek, popyt najniższy

B- cena 4 jednostki - popyt wzrasta

C- cena 3 jednostki - popyt wzrasta

D- cena 2 jednostki - popyt wzrasta

E- najniższa cena, najwyższy popyt.

Podaż - narysować i opisać.

Wielkość podaży rośnie wraz ze wzrostem ceny i maleje z jej spadkiem. Niska cena dobra zachęca producentów do jego wytwarzania, rosnąca cena jest bodźcem do wchodzenia na rynek i rozszerzania produkcji. Zależy to oczywiście od kosztów produkcji, jakie ponoszą producenci.

Wyjaśnienie oznaczeń:

A- cena najwyższa, najwyższa podaż,

B- cena maleje, maleje podaż,

C- cena maleje, maleje podaż,

D- cena maleje, maleje podaż,

E- cena najniższa, najniższa podaż.

Cena równowagi - narysować i opisać.

Ustalenie ceny równowagi oznacza, że dostawcy i odbiorcy porozumieli cię co do wielkości transakcji. Cena równowagi zrównuje popyt z podażą. Jest ona też nazywana ceną oczyszczającą rynek, w tym znaczeniu, że nie pozostawia nie sprzedanych towarów ani nabywców, którzy nie mogli nabyć towarów mimo chęci i posiadania pieniędzy.

Wyjaśnienie oznaczeń:

C- cena równowagi, oczyszczająca rynek.

Cechy wyboru ekonomicznego.

Cechy wyboru ekonomicznego:

- ograniczona liczba,

- -znać cele (jakie chcemy osiągnąć), preferencje (ustalenie, które cele i o ile są ważniejsze czy pilniejsze od innych) i kryteria (czy chcemy np. całkiem zminimalizować nakłady na pracę, metody obniżające koszty, najniższe zarobki),

- zmienne wyboru (co wytwarzać, dla kogo, jak).

Czy racjonalny wybór to to samo co trafny wybór?

Wyboru dokonuje człowiek. Analizując proces wyboru, robimy pewne założenia co do jego zachowania. Mianowicie przyjmujemy, że zachowuje się on racjonalnie (ratio po łacinie rozum). Słowo to nie jest równoznaczne ze słowem „trafnie”.

Zmienne wyboru.

Określenie zmiennych wyboru, czyli tego, o czym mamy zadecydować, można sformułować w postaci trzech pytań: Co wytwarzać? Jak wytwarzać? Dla kogo wytwarzać?

Człowiek ekonomiczny, racjonalny wybór - pojęcia.

Człowiek ekonomiczny - uczestnik życia gospodarczego podejmujący decyzje (jest modelem człowieka żywego).

Racjonalny wybór - racjonalnie to znaczy, że podejmuje decyzje na podstawie świadomego wyboru.

Optimum produkcyjne - pojęcie.

O optimum produkcji mówimy wtedy kiedy produkcja jest najbardziej korzystna.

Metody substytucyjne - pojęcie.

Rynek wolnej konkurencji - na czym polega.

Konkurencja - współzawodnictwo, rywalizacja.

Rynek wolnej konkurencji - rynek, na którym występują setki tysięcy niewielkim gospodarstw rolnych produkujących zboże, oraz liczne inne gałęzie gospodarki, w których przeważają drobne warsztaty, fabryki i sklepy.

Niewidzialna ręka rynku - na czym polega.

Mechanizm koordynacyjny gospodarki („rządzi” gospodarką) - kapitał przepływa z jednej dziedziny do drugiej.

Rodzaje popytu - potencjalny i efektywny.

Popyt efektywny - wyrażamy chęć zakupu.

Popyt potencjalny - planowany, nie mamy pewności, iż posiadamy odpowiednie fundusze.

Elastyczność cenowa i dochodowa popytu.

Elastyczność cenowa - mówi o ile zmieni się popyt na dane dobro gdy cena wzrośnie o jednostkę.

Ex post, ex ante - pojęcie.

Ex ante - to co odbywa się przed dokonaniem aktu kupna - sprzedaży.

Ex post - to co odbywa się po dokonaniu aktu kupna - sprzedaży.

Monopolista-pojecie Monopol - jest przeciwieństwem konkurencji. Oznacza wyłączność sprzedaży. W ekonomii monopol oznacza, że inni uczestnicy w ogóle nie mają swobody wejścia na rynek, na którym działa dane przedsiębiorstwo. Monopolista - podmiot gospodarczy mający wyłączność na rynku. Mechanizm cenotwórczy. Mechanizm cenotwórczy - cena zmienia się na pośrednictwem mechanizmów podaży i popytu. (cena oscyluje w granicach dodatnich). Stopa zysku.M/c-v Koordynacyjny mechanizm gospodarki. Mechanizm koordynacyjny - („rządzi” gospodarką) kapitał przepływa z jednaj dziedziny do drugiej. Charakterystyka etatyzmu. Doktryna etatyzmu popiera interwencje państwa w procesy gospodarcze. Duży udział budżetu państwa w produkcie krajowym. Dążenie do ograniczenia samodzielności banku centralnego i przedsiębiorstw państwowych. Charakterystyka liberalizmu.Doktryna liberalizmu gospodarczego. Cnotą się nie ingerowanie państwa w procesy gospodarcze (Leseferyzm od Laissesfaire - nie wtrącanie się). Korzyści z etatyzmu.Dwie korzyści z etatyzmu: -korzyść polityków - im większe wpływy w gospodarce tym większa ingerencja państwa, w gospodarce etatycznej mamy do czynienia z opieką państwa nad sferą ubóstwa (przynajmniej potencjalną). Niekorzyści z etatyzmu. Gospodarka zetatyzowana jest mniej efektywna i wolniej się rozwija niż gospodarka w systemie liberalnym. Korzyści i zagrożenia z liberalizmu. Zwolennicy liberalizmu gospodarczego twierdzą, że pozwala on na ujawnienie się głównych korzyści samoczynnie działającego mechanizmu rynkowego: efektywnego i innowacyjnego wykorzystania zasobów oraz tendencji do równowagi gospodarczej. Istnieje jednak równocześnie powszechna świadomość tego, że spontaniczna działalność gospodarki rynkowej nie gwarantuje pełnego zatrudnienia, co ma różne negatywne konsekwencje gospodarcze i społeczne. Również podział zasobów i dochodów realizowany w tym systemie bywa ujemnie oceniany przez członków społeczeństwa. Wymienić 3 podstawowe funkcje państwa i omówić. Funkcje państwa w gospodarce: a).nie budzące sprzeciwu i zastrzeżeń: -ochrona ładu gospodarczego (infrastruktura gospodarcza, ochrona praw własnościowych zwalczanie przestępczości), - ochrona przed szkodliwą działalnością gospodarczą (zdrowie, ekologia),- ochrona systemu pieniężnego (problem ochrony systemu pieniężnego przed inflacją, ochrona banków, giełdy)- gospodarowanie dobrami publicznymi. b).budzące sprzeciw, spory i zastrzeżenia: - polityka stabilizacyjna pieniężna i fiskalna, - pobudzanie aktywności gospodarczej (łagodzenie kryzysu),- popieranie wybranych uczestników życia gospodarczego (faworyzowanie niektórych działów czy branż, protekcjonizm gospodarczy i socjalny),- utrzymywanie sektora przedsiębiorstw państwowych. Na czym polega polityka stabilizacyjna i kiedy powinna być stosowana przede wszystkim. Polityka stabilizacyjna - głównie pieniężna i fiskalna. Rozumiana wąsko, oznacza ona dążenie do zbilansowania dochodów i wydatków pastwa. Chodzi jednak o sprawy o znacznie szerszym znaczeniu: o wpływ polityki fiskalnej na równowagę ogólną całej gospodarki, w tym o eliminację, a o najmniej hamowanie i obniżanie, inflacji. Jest to coś najbliższego centralnemu kierowaniu gospodarką. Władze państwowe narzucają kursy walut i stopy procentowe, stosując też często bezpośrednie ograniczanie wymienialności pieniądza, obracanie kapitałem, negocjowanie płac itp. Aktywna polityka stabilizacyjna podlega ostrej krytyce liberalnie nastawionych ekonomistów i polityków gospodarczych. Ich zdaniem, ogranicza ona efektywne działanie mechanizmu rynkowego. Często bywa wyrażany pogląd, że taka polityka stabilizacyjna może być konieczna w momentach dramatycznego zachwiania równowagi gospodarczej, ale jako działalność wyjątkowa i krótkookresowa. W normalnych warunkach jej stosowanie jest nieuzasadnione. Doświadczenie wszystkich krajów postkomunistycznych mówi, że polityka stabilizacyjna jest jednym z najważniejszych elementów przechodzenia od gospodarki centralnie kierowanej do gospodarki rynkowej. Okres przejścia trwa jednak sporo lat. problem w tym, jak i kiedy wycofać się z tej polityki, a co najmniej ograniczyć jej zasięg. Na czym polega pobudzanie aktywności gospodarczej i jakie ujemne skutki przynosi. Chodzi tu o cały zestaw działań tradycyjnie wiązanych z teorią Keynesa, nastawionych na zmniejszanie bezrobocia i łagodzenie fluktuacji gospodarczych. Ten rodzaj ingerencji państwa w procesy gospodarcze w swoim czasie i w wielu krajach okazał się bardzo efektywny, choć miał też niekorzystne skutki uboczne (rozbuchanie kosztownego państwa opiekuńczego, wzrost długu publicznego, przerost biurokracji, relatywne osłabienie przedsiębiorczości prywatnej). W miarę jak coraz więcej krajów i coraz bardziej systematycznie stosowało tego typu politykę gospodarczą, jej skuteczność malała. Zapewne oddziaływały tu także zmiany w ogólnych warunkach działania gospodarki światowej, które okazały się mniej korzystne dla tego rodzaju działalności. Współcześnie widzi się coraz więcej niekorzyści i ograniczeń tego typu interwencji państwa. Protekcjonizm gospodarczy i socjalny. Protekcjonizm socjalny. Wszystkie poważne orientacje polityczne i ekonomiczne są zgodne co do tego, że rządy są odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego. Różnice dotyczą skali tj. działalności i jej metod. W krajach postkomunistycznych sprawa ta ma szczególnie wielkie znacznie. Oczywiste jest uzasadnienie dla zwiększonej roli państwa w utrzymywaniu ochronnego parasola nad milionami ludzi, których dotykają negatywne skutki wielkiej zmiany systemu gospodarczego i politycznego. Chodzi tu o robotników ze zbędnych zakładów wytwórczych, o partyjnych i administracyjnych biurokratów, bardzo znaczną część drobnych gospodarzy wiejskich itp. Ta opieka jest społecznie, a do pewnego stopnia także ekonomicznie, uzasadniona i praktycznie nieunikniona. Problemem są metody jej realizacji. Prosta, bezpośrednia redystrybucja dochodów osłabia bodźce do działalności gospodarczej. jednak redystrybucja połączona z centralną ingerencją w gospodarkę psuje także mechanizm rynkowy i jest znacznie bardziej szkodliwa. Protekcjonizm gospodarczy. Jeszcze bardziej negatywne konsekwencje ma polityka protegująca niektóre części gospodarki, na przykład specjalna polityka rolna czy przemysłowa, które wspiera wybrane rodzaje przedsiębiorstw i dyskryminuje inne. Poprawiając sytuację jednych i czasem, ale nie zawsze pobudzać ich aktywności gospodarczą, pogarsza się sytuację innych z negatywnym wpływem na ich wyniki produkcyjne. W wielu jednak przypadkach u obu tych rodzajów uczestników mamy wynik ujemny. Jedni zmniejszają swą aktywności, oczekując na dalszą pomoc państwa, drudzy dlatego, że są w gorszej sytuacji. Subsydia dla niekonkurencyjnych przedsiębiorstw, ulgi podatkowe czy zróżnicowanie cła czasem dają zamierzone efekty społeczne i polityczne ale najczęściej kosztem pogorszenia ogólnego produkcyjnego efektu gospodarki. Każdy więc ze składników tego rodzaju interwencji państwa w działalność gospodarczą pociąga za sobą pewne koszty. Etatyści podkreślają stronę korzyści, liberałowie uważają, że per saldo przeważają koszty. Wymień za i przeciw w funkcji państwa dotyczącej utrzymywanie przedsiębiorstw państwowych. Państwo występuje tu w roli przedsiębiorcy wytwarzającego dobra niepubliczne. W istocie rzeczy w imieniu państwa funkcję tę pełnią urzędnicy. Przeciwnicy tego rozwiązania podkreślają słabość motywacji urzędników do efektywnego gospodarowania oraz nagminne zasilanie takich przedsiębiorstw z budżetu państwa. Powoduje to, że przedsiębiorstwa państwowe z reguły są mniej efektywne niż prywatne. Urzędnicy zarządzający mini mają też na ogół krótszy horyzont czasowy przewidywań i kalkulacji, a stąd przedsiębiorstwa państwowe są najczęściej mniej innowacyjne i dynamiczne niż przedsiębiorstwa prywatne. Zwolennicy sektora państwowego powołują się na względy obronne oraz społeczne. Jest jednak rzeczą c najmniej sporną, czy upaństwowienie odpowiednich przedsiębiorstw jest najrozsądniejszym sposobem realizacji wspomnianych celów militarnych czy socjalnych. Za utrzymywaniem sektora państwowego wysuwane są też argumenty o charakterze czysto nacjonalistycznym. Mają pewne uzasadnienie ekonomiczne, zawierają też element ideologiczny, który z punktu widzenia naszego tematu nie poddaje się racjonalnej analizie. W zachodnich krajach kapitalistycznych nie ma tradycji utrzymywania wielkiego sektora własności państwowej w gospodarce. Większość ekonomistów i polityków jest przeciwna temu, aby państwo grało rolę wielkiego przedsiębiorcy. Oprócz wspomnianego wcześniej argumentu o niższej efektywności tych przedsiębiorstw wskazuje się jeszcze na dwie sprawy: na to, że państwowa przedsiębiorczość często wypiera prywatną i że sektor państwowy daje biurokracji zbyt wiele władzy. Znaczny sektor państwowy jest więc niekorzystny dla rynku, jak dla demokracji. Makroekonomia, mikroekonomia. Makroekonomia - bada funkcjonowanie gospodarki kraju jako całości, tzn. wielkości takie jak: produkt krajowy, dochód narodowy, inwestycje, oszczędności całego kraju, poziom cen, bezrobocie, handel zagraniczny - i rozważa wzajemne powiązania tych wielkości globalnych, a jednocześnie rejestruje je statystycznie i dokonuje pomiarów ich wielkości oraz zachodzących w nich zmian. Mikroekonomia - analizuje czynności i zachowania uczestników życia gospodarczego Cztery problemy makroekonomiczne - wymienić i omówić. - Pojawianie się nierówności pod względem własności dochodów i wpływów między uczestnikami życia gospodarczego, regionami, krajami. nierówności w gospodarce mają skłonność na kumulowania się, co prowadzi do ubóstwa, zacofania, dezorganizuje gospodarkę. - Bezrobocie.- Fluktuacyjna działalność gospodarcza (załamania i kryzysy gospodarcze).- Inflacja - rozregulowanie się mechanizmu równowagi rynku (popytu, podaży). PKB, produkt globalny, produkt finalny (końcowy), wartość przeniesiona, dodana. PKB ( - suma wszystkich dóbr rzeczowych i usług z wyłączeniem producentów pośrednich,- suma wydatków wszystkich uczestników życia gospodarczego na zakup dóbr,- suma wszystkich dochodów wszystkich uczestników życia gospodarczego (płace, dochody firm itp.). Produkt globalny = produkt krajowy. Produkt finalny (końcowy) - to taki, który w tym samym roku nie został przetworzony w inne produkty. Wartość dodana - jest to różnica między wartością wytworzonego przez nas dobra, a wartością zużytych do tego czynników. Tę wartość określają oczywiście ceny, jakie otrzymujemy za nasze produkty i jakie płacimy za zużyte czynniki (wartość nowowytworzona w przedsiębiorstwie) Dwa sposoby liczenia aktywności gospodarczej. Porównując działalność danej gospodarki w różnych okresach lub gospodarkę w różnych krajach używamy syntetycznego określenia aktywność gospodarcza, która może osiągnąć wyższy lub niższy poziom, która wzrasta lub maleje. Są dwie miary tej wielkości: - wynik aktywności, czyli wielkość wytworzonego produktu łącznego („krajowego”, „narodowego”),- nakład, czyli zatrudnienie czynników wytwórczych. W tym drugim przypadku bierzemy pod uwagę nie tylko absolutną wielkość użytych czynników, lecz również stopień ich wykorzystania. Trzy sposoby liczenia PKB. Sposoby liczenia PKB:- suma wszystkich dóbr rzeczowych i usług z wyłączeniem producentów pośrednich,- suma wydatków wszystkich uczestników życia gospodarczego na zakup dóbr,- suma wszystkich dochodów wszystkich uczestników życia gospodarczego (płace, dochody firm itp.).Dochód narodowy, PKN. PKN=DN Dochód narodowy - suma dochodów wynikających z wytwarzania dóbr (konsumpcyjnych i pewnej części dóbr inwestycyjnych), które w danym roku powiększyły „bogactwo narodów”. Wielkość ta nie odpowiada jednak PKB. Jest mniejsza i stanowi równowartość produktu krajowego netto. Produkt krajowy netto - produkt krajowy brutto po potrąceniu rocznego zużycia kapitału trwałego, czyli rocznej amortyzacji. Podaj różnice między PKB, PKN. Produkt krajowy brutto - wszystkie nowo wytworzone w danym okresie, w danym kraju produkty końcowe. Produkt krajowy netto - produkt krajowy brutto po potrąceniu rocznego zużycia kapitału trwałego, czyli rocznej amortyzacji. Elementy bilansu płatniczego. Bilans płatniczy - rachunek wpływów i wydatków. Deflator. Deflator to współczynnik pozwalający wyeliminować inflacyjny wzrost cen (to jest różnicę między realnym a nominalnym wzrostem produktu). Po co stosujemy deflator? Deflator stosujemy, aby wyeliminować inflacyjny wzrost cen (tj. jest różnicę między realnym a nominalnym wzrostem produktu). Wzór na deflator, umieć przeliczyć. nominalny PKB /realny PKB * 100% Definicja bilansu płatniczego.Bilans płatniczy - zestawienie międzynarodowych transakcji ekonomicznych i finansowych danego ktraju z resztą świata.W jego skład wchodzi: saldo obrotów bieżących (towary, usługi), saldo obrotów kapitałowych (aktywa finansowe),

saldo rezerw dewizowych. Produkcja globalna. Co składa się na produkt końcowy? W jakich jednostkach mierzymy PKB. Produkt Krajowy Brutto mierzymy w jednostkach pieniężnych. Realny PKB per capita. Produkt Krajowy Brutto/ Liczba mieszkańców Wady, zalety dochodu narodowego. Wady:nie pokazuje jak dochód narodowy jest dzielony tzn. czy równo pomiędzy biednych i bogatych, nie informuje o rodzajach dóbr i usług jakie zostały wyprodukowane nie informuje społeczeństwo o kosztach (zatrucie środowiska, zwiększenie intensywności ruchu drogowego i hałasu). Zalety:dostarcza wielu niezbędnych informacji potrzebnych urzędowi do podejmowania decyzji, informuje o standardzie życia pojedynczej osoby, porównuje standardy życia w różnych krajach. Przepływy międzygałęziowe. Przepływy międzygałęziowe - tj. przepływy dóbr pośrednich między przedsiębiorstwami należącymi do różnych branż i różnych działów gospodarki narodowej. Polegają one na tym, że poszczególne działy i gałęzie nawzajem sprzedają i równocześnie kupują wytworzone dobra lub świadczone usługi. Koszt alternatywy (w odniesieniu do pieniądza). Kosztem alternatywnym utrzymywania zasobu pieniądza są utracone odsetki (bądź zysk), które można osiągnąć, lokując go na wysoko oprocentowanych rachunkach terminowych lub inwestując bezpośrednio w działalność gospodarczą (np. gry gospodarstwo domowe ma wolne 1000zł i trzyma je w domu, to w przypadku gdy oprocentowanie bankowego rachunku terminowego wynosi 15%, koszt utrzymania tych pieniędzy w domu wyniósł 150 zł. Jeżeli te same 1000zł umieści się na rachunku bieżącym to koszt utrzymywania tych pieniędzy jest niższy w porównaniu z poprzednim). Motywy utrzymywania zasobów pieniądza. Są trzy główne motywy utrzymywania zasobów pieniądza: - motyw transakcyjny - popyt na pieniądz związany z dokonywaniem transakcji, - motyw przezornościowy (ostrożności) - niepewność co do niespodziewanych wydatków w przyszłości (np. z powodu sytuacji politycznej czy gospodarczej), - motyw spekulacyjny - związany z pieniądzem, który chcemy korzystnie ulokować aby osiągnąć zysk. Popyt na pieniądz (popyt w zależności od stopy procentowej). Im niższa stopa procentowa, tym większy popyt na pieniądz (funkcja popytu na pieniądz jest malejąca). „Strategia portfela”, cena płynności. Strategia „portfela”. Według niej racjonalnie zachowujący się inwestorzy starają się podzielić swój majątek między różne aktywa, akcje, obligacje, nieruchomości, gotówkę, tak żeby zminimalizować łączne ryzyko. Cena płynności. Koszt utrzymania zasobu danego rodzaju pieniądza jest równy utraconym odsetkom, jakie można by otrzymać od mniej płynnych aktywów. Jest to cena płynności. Zmiana stóp procentowych wpływa więc na koszt utrzymywania zasobów pieniądza i powoduje zmianę popytu na nie. Popyt na pieniądz w ujęciu realnym i nominalnym. Pieniądz jest zmienną o charakterze nominalnym, a nie wielkością realną. Nie wiemy, ile dóbr możemy kupić za 100zł jeżeli nie znamy cen tych dóbr. Jeżeli wszystkie ceny podwoją się, to zarówno nasze wpływy, jak i wydatki zwiększą się dwukrotnie w wyrażeniu nominalnym. Możemy więc powiedzieć, że jeżeli poziom cen wzrasta dwukrotnie, to dwukrotnie wzrasta popyt na pieniądz w ujęciu nominalnym. Natomiast popytna pieniądz w ujęciu realnym nie zmienia się. Aby przeprowadzić określoną liczbę transakcji potrzebujemy określonej ilości pieniądza w ujęciu realnym (tj. skorygowanego o zmianę poziomu cen). Podaż pieniądza, kto ją określa i jak. Ogólny zasób dobra płynnego występującego w różnych postaciach, oferowany w danym momencie przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym, nazywamy podażą pieniądza. Kto i co ją określa? Robi to bank centralny i banki komercyjne. Należy zauważyć, że podaży pieniądza nie określają rządy, czyli administracja państwowa. Kiedy tak bywało, np. w czasach wojen światowych, najczęściej kończyło się to hiperinflacją i zrujnowaniem systemu finansowego. Funkcja banku centralnego w odniesieniu do podaży pieniądza. Bank centralny dokonuje emisji pieniądza papierowego i monet, określa także i utrzymuje obowiązkowe rezerwy banków komercyjnych. te zaś określają podaż pieniądza, udzielając kredytu gospodarstwom domowym, przedsiębiorstwom, a także państwu. Agregaty pieniężne w zależności od płynności (M0, M1, M2, M3). M0 - baza monetarna. Obejmuje ona: gotówkę w obiegu, oraz wkłady gotówkowe w bankach. M1 - obejmuje pieniądz najbardziej płynny, który można wykorzystywać w każdej chwili do dokonywania transakcji, a mianowicie gotówkę w obiegu oraz wkłady na bankowych rachunkach bieżących, z których albo można podjąć gotówkę, albo posłużyć się czekiem lub poleceniem przelewu. M2 - obejmuje wszystkie składniki M1 oraz depozyty w bankach, które mają mniej płynny charakter, a głownie depozyty terminowe do określonej kwoty, krótkoterminowe depozyty w walutach obcych i niektóre inne składniki. M3 - zawiera M2 oraz jeszcze mniej płynny pieniądz, głownie depozyty terminowe o wyższych saldach, a także długoterminowe depozyty w walutach obcych. Kreacja pieniądza przez banki komercyjne. Współczesne banki dokonują kreacji pieniądza pond znajdujące się w nich sumy wkładów. W tym procesie tworzenia dodatkowych kredytów bierze udział bank centralny i banki komercyjne. Bilans banku komercyjnego. W bilansie tym aktywa są tym, co stanowi własność banku i co może być przedmiotem jego roszczeń wobec innych podmiotów gospodarczych, pasywa to zobowiązania banku wobec innych podmiotów. Banki komercyjne są zmuszone z mocy prawa na utrzymywanie rezerw gotówki w banku centralnym. Mnożnik depozytowy. Wielkość podaży pieniędzy zależy od stopy rezerw obowiązujących od wysokości początkowego wkładu, a określa ją mnożnik depozytowy, który jest odwrotnością stóp rezerw obowiązujących. Mnożnik ten przedstawia logikę tworzenia podaży pieniądza w gospodarce przez system bankowy. Co wpływa na zmianę stopy procentowej na rynku równowagi pieniężnej? Poziom stopy procentowej zmienia się pod wpływem kombinacji dwóch czynników. Po pierwsze jest to chęć gospodarstw domowych i przedsiębiorstwo utrzymywania różnych zasobów pieniądza przy różnych poziomach stopy procentowej, co wyraża krzywa popytu na pieniądz. Krzywa ta może zmieniać położenie pod wpływem zmian dochodu realnego. Po drugie, na stopę procentową wpływa polityka pieniężna banku centralnego. Definicja systemu pieniężnego. System pieniężny - zwarty system instytucji określający reguły funkcjonowania pieniądza w kraju i w wymianie z zagranicą. Reguły funkcjonowania systemu pieniężnego. W ramach danego systemu kształtują się właściwe mu zachowania uczestników życia gospodarczego, m.in. rodzaj polityki prowadzonej przez państwo. Reguły te określają m.in. jednostkę pieniężną danego kraju, zasadę emisji, stopień swobody wymiany na złoto i na waluty krajów itp. Podział systemów pieniężnych. Systemy pieniężne: pieniądz automatyczny (pieniądz kruszczcowy, system waluty złotej), pieniądz kierowany (pieniądz wymienialny, pieniądz reglamentowany). Ewolucja systemów pieniężnych. Ewolucja systemów pieniężnych przebiegała od waluty kruszcowej do papierowej, a tym samym od automatyzmu w stosunkach pieniężnych do waluty kierowanej przez państwo oraz przez instytucje międzynarodowe. Charakterystyka systemów pieniężnych: a).Pieniądz kruszcowy: na czym polegał, Jest to pierwszy rozwinięty system pieniężny. Działa przez wiele wieków. Pieniądz kruszcowy, początkowo „odważany”, przekształcił się w pieniądz „bity” w postaci monet. Istniały systemy monometaliczne i bimetaliczne. od czego zależała podaż pieniądza kruszcowego, Wzrost podaży monet złoty, przy tej samej masie dóbr na rynku, powodował spadek ich siły nabywczej i wzrost cen towarów. Ceny dóbr wzrastały z powodu spadku ceny rynkowej kruszcu, czyli materiały pieniężnego. wady i zalety systemu kruszcowego. Wady: - wielkość podaży pieniądza kruszcowego, związany w ostatecznym rozrachunku z możliwościami wydobycia złota, często nie była dostosowana do popytu gospodarki na pieniądz.. Gwałtowny wzrost podaży pieniądza wywoływał poważne zaburzenia w gospodarce. Natomiast niedostatek pieniądza kruszcowego hamował wyminę towarów i ich produkcję.Zalety: - system pieniądza kruszcowego gwarantował w dłuższych okresach stabilność siły nabywczej tego pieniądza. Nie było inflacji w znanej nam dzisiaj postaci. b).System waluty złotej:gdzie i kiedy został wprowadzony najszybciej,Ten nowoczesny, światowy system pieniężny pod nazwą gold coin standard ukształtował się w drugiej połowie XIX wieku. System waluty złotej został po raz pierwszy wprowadzony ustawowo w Wielkiej Brytanii w 1816r., we Francji i Niemczech w latach siedemdziesiątych XIX wieku, podobnie w Stanach Zjednoczonych. Od koniec XIX wieku system waluty złotej był już systemem międzynarodowym. W klasycznej formie funkcjonował do 1914r. na czym polegała regulacja systemu waluty złotej,cechy automatyzmu systemu waluty złotej,Automatyzm systemu waluty złotej widać doskonale w stosunkach międzynarodowych. Jeżeli w jakimś kraju ceny towarów zwiększały się przy niezmiennym parytecie monetarnym, to kraj ten stawał się droższy w stosunku do innych. W efekcie prowadziło to do nadwyżki importu nad eksportem i powstawania deficytu w bilansie płatniczym. Na pokrycie deficytu złoto odpływało za granicę. Wtedy bank emisyjny podnosił cenę kredytu, co ograniczało inwestycje, zatrudnienie, dochody i popyt w gospodarce. Hamowało to zwyżkę cen, a nawet je obniżało. Natomiast w krajach, do których złoto napływało, następowała ekspansja kredytów, wzrost inwestycji, zatrudnienia, dochodów i popytu. Powodowało to wzrost cen krajowych. Przepływ złota między krajami działał więc w kierunku wyrównania poziomów cen wyrażonych w złocie. Póki rządy i banki centralne przestrzegały opisanych reguł, system ten działał samoczynnie, wady i zalety tego systemu.Wady: Mechanizm ten nie był nastawionyna zwalczanie wahań koniunkturalnych i był słabo powiązany ze zmianami poziomu aktywności gospodarczej. Zalety: System ten zapobiega nadmiernej emisji kredytowej, powstawania inflacji, broni siły nabywczej pieniądza.Innymi zaletami są stabilność i łatwość w wymianie.c).Pieniądz wymienialny:rodzaje pieniądza wymienialnego,Rodzaje pieniądza wymienialnego: banknot, pieniądz papierowy.na czym polegają płynne kursy walutowe,Kursy walutowe nie są ustalone według parytetu złota (parytet złota - jednostka monetarna danego państwa miała ściśle ustaloną wartość w złocie), lecz kształtują się w zależności od popytu i podaży na waluty. Kursy mogą więc być różne w czasie, na różnych rynkach i w zależności od przepisów w różnych krajach. na czym polega kierowanie pieniądzem,Ma ono dwa główne cele:- obronę równowagi rynków krajowych na możliwie wysokim poziomie aktywności gospodarczej, - obronę kursu waluty krajowej i równowagi bilansu handlowego i płatniczego. jak stopy procentowe ustalone przez bank centralny wpływają na aktywność gospodarczą. Jeżeli Bank Centralny obniża stopy procentowe to automatycznie tanieją kredyty i aktywność gospodarcza rośnie. Jeśli uznaje się, że jest ona nadmierna (tzw. „przegrzanie” gospodarki) to podnosi się stopy procentowe. d).Pieniądz reglamentowany: w gospodarce kapitalistycznej,Ogólne reguły działania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych pozostają tu podobne jak w poprzednich systemach, z tym że zakres swobody wyboru tych podmiotów gospodarczych jest w sposób istotny ograniczony, głownie właśnie w odniesieniu do pieniądza. W skrajnym przypadku waluta krajowa ma zamknięty obieg i nie może być wywożona za granicę. Równocześnie prywatnym podmiotom zabronione jest posiadanie walut zagranicznych. Dla przedsiębiorstw i dla obywateli waluta jest więc całkowicie niewymienialna. Kontakty finansowe z zagranicą wymagają każdorazowo zezwolenia odpowiedniego urzędu. Słowo „reglamentacja”, czyli urzędowy przydział, odnosi się więc do walut obcych. Firmy eksportujące muszą, po urzędowym kursie, sprzedawać uzyskane za granicą płatności bankowi państwowemu, gdy zaś same mają płacić, muszą uzyskać przydział waluty, za który zapłatą także według urzędowego kursu. Mamy tu więc urzędowy, sztywny (stały) kurs wymienny, który bywa sporadycznie stosowany. Tu jednak jest on bezwzględnie obowiązujący w połączeniu z absolutnym monopolem państwa na dysponowanie walutami obcymi. Nie ma więc kursu rynkowego, chyba, że czarnorynkowy, który jest niezgodny z przepisami i którego stosowanie jest z reguły surowo karane. Klasycznego przykładu takiego systemu dostarczyły hitlerowskie Niemcy. w gospodarce centralnie planowanej.

Przepisy wyłączające wymienialność pieniądz są w niej podobne do tych opisanych w gospodarce kapitalistycznej. Zasadnicza różnic polega jednak na tym, że także w kontaktach między jednostkami gospodarczymi wewnątrz kraju działanie pieniądza jest w większości wyłączone. Olbrzymia większość czynników wytwórczych, a także przeważająca część dóbr końcowych jest przydzielana (reglamentowana), a więc formalne używanie tu jednostki pieniężnej nie ma istotnego znaczenia dla wyboru ekonomicznego. W takiej gospodarce niekapitalistycznej pozostaje tylko cień pieniądza, który działa w sferze bieżącego zaopatrzenia w niektóre dobra codziennego użytku. Na rynku, a więc za pieniądze, nie można w takim systemie kupić ani ziemi, ani większości maszyn i surowców, ani samochodów, mieszkań itp. A często przydzielana jest przez urzędy także odzież, lekarstwa, żywność. Jest to uogólniony opis działania „socjalistycznego pieniądza” i „socjalistycznego rynku” w ZSRR czy w PRL. Światowy system pieniądza: e).Międzynarodowy Fundusz Walutowy - kiedy powstał, jakie miał założeniaPo ciężkich doświadczeniach wielkiego kryzysu i drugiej wojny światowej, po jej zakończeniu podjęto próbę powołania systemu kierowania pieniądzem w skali światowej. Pierwszą taką udaną próbą było powołanie systemu z Bretton Woods, gdzie w 1945r. zawarto układy o współdziałaniu i gdzie powołano Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Była to organizacja ustalająca reguły postępowania uczestników i udostępniająca środki finansowe krajom członkowskim, które znalazły się w trudnej sytuacji płatniczej. .W systemie tym przyjęto zasadę pełnej swobodnej wymienialności walut krajów uczestniczących. Jednocześnie zobowiązano je do interwencji dla utrzymania uzgodnionych kursów. W przypadku gdy na rynkach walutowych następowało odejście waluty jakiegoś kraju od uzgodnionego kursu o więcej niż ustalony przedział, taki kraj miał obowiązek interweniować w obronie kursu. Wspólne środki MFW mogły mu w tym służyć pomocą. f).Europejska Unia Monetarna - Europejski Bank Centralny.Także w Europie podjęto działania w kierunku stworzenia regionalnego systemu kierowania pieniądzem. Po wielu krokach przejściowych powstała Europejska Unia Monetarna (traktat z Maastricht), powołująca Europejski Bank Centralny i jedną wspólną walutę euro. W założeniu nie ma to być sprzeczne ze wspólnym działaniem z dolarem w ramach MFW, Europejski system walutowy stanowi bowiem elementskładowysystemu światowego.Wyjaśnij pojęcia:Systemy monometaliczne - takie, w których jednostką pieniężną była określona wagowo ilość jednego metalu szlachetnego. Systemy bimetaliczne - takie, w których jednostką pieniężną były jednocześnie monety srebrne i złote. Pieniądz pełnowartościowy - pieniądz kruszcowy jest pieniądzem pełnowartościowym w odróżnieniu od znanych dzisiaj pieniędzy papierowych lub monety zdawkowej. Te bowiem* reprezentują tylko pewną siłę nabywczą, podczas gdy tamten sam był wart tyle, ile wart był kruszec, z którego został zrobiony. Banknot - zobowiązanie banku do wymiany na złoto(lub inne walory równej wartości).Pieniądz papierowy - obowiązkowy środek płatniczy będący tylko znakiem (symbolem) pewnej siły nabywczej. Od momentu upadku waluty złotej mamy doczynienia z pieniądzem papierowym. Tezauryzacja - bogacenie się (przerabianie monet na skarby)Detezauryzacja - biednięcie (przerabianie skarbów na monety)Rewaluacja - podwyższenie kursu walutyDewaluacja - obniżenie kursu waluty Reglamentacja - nadanie z góry, z urzędu SDR - specjalne prawo ciągnienia - jednostka pieniężna. Pieniądz ten nie miał postaci rzeczowej i służył wyłącznie do rozliczeń i transferów między bankami centralnymi krajów uczestniczących w systemie. Instrumenty finansowe - definicja, podział i charakterystyka.Przedmiotem obrotu na rynku finansowym są instrumenty finansowe. Są to zobowiązania, a więc roszczenia jednych podmiotów gospodarczych w stosunku do innych. Dla emitentów są one zobowiązaniami, natomiast dla ich posiadaczy składnikami ich majątku. Instrumenty finansowe (nazywane też papierami wartościowymi lub walorami) mogą być dwojakiego rodzaju: mieć charakter pożyczki albo być udziałem w majątku podmiotu gospodarczego (dokument współwłasności). Kiedy następuje emisja instrumentu finansowego, mówimy o rynkach pierwotnych, a kiedy dokonywane są dalsze transakcje odsprzedaży tego instrumentu, mówimy o rynku wtórnym. Z punktu widzenia waluty wykorzystywanej przy transakcjach finansowych rynek dzieli się na rynek instrumentów denominowanych w walucie krajowej i rynek walutowy (dewizowy).Rynek finansowy - definicja, podział i charakterystyka.Do tej pory mówiliśmy o rynkach pieniężnych, używając na ich określenie najogólniejszego terminu teorii ekonomii: „pieniądz”. Teraz przechodzimy do terminologii bardziej technicznej, bliższej tej, która uważana jest we współczesnej praktyce. Mówimy o rynkach finansowych. Rynek finansowy dzieli się na: - rynek pieniężny. Na rynku pieniężnym dokonuje się transakcji kupna - sprzedaży instrumentów kredytu krótkoterminowego, tzn. walorów o terminie wykupu do jednego roku. Rynek pieniężny dostarcza kapitału na finansowanie działalności bieżącej banków lub przedsiębiorstw. - Rynek kapitałowy. Na rynku kapitałowym handluje się walorami (instrumentami) średnio i długoterminowymi, o terminach wykupu powyżej roku. Rynek kapitałowy dostarcza kapitału na cele działalności długoterminowej. System bankowy - istota i charakterystyka. System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych, a więc różne ich formy organizacyjne i reguły określające ich działanie oraz ich relacje wzajemne i stosunki z otoczeniem. W skład sytemu bankowego wchodzi bank centralny i banki komercyjne. Te drugie są przedsiębiorstwami rynkowymi i mają takie same formalne uprawnienia jak inne przedsiębiorstwa. Natomiast bank centralny jest powołany do sterowania bankami komercyjnymi. System bankowy jest więc dwuszczeblowy.Uczestnicy rynku finansowego.Uczestnikami rynku finansowego są banki, przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, a także instytucje reprezentujące państwo. Gospodarstwa domowe dostarczają funduszy, oszczędzając część swoich dochodów, tzn. Dokonując lokat na rachunkach bankowych oraz zakupując akcje i obligacje. Zaciągają też kredyty konsumpcyjne i hipoteczne. Przedsiębiorstwa emitują akcje i obligacje w celu pozyskania funduszy na rozwój. Same również kupują tego rodzaju walory. Oprócz tego zaciągają kredyty średnio- i długoterminowe na finansowanie inwestycji, na pokrycie deficytu budżetowego. Bank komercyjny - definicja i rodzaje wraz z charakterystyką.Historycznie ukształtował się podział na różne rodzaje wyspecjalizowanych banków komercyjnych. W uproszczeniu można wyróżnić cztery najważniejsze ich rodzaje: - banki handlowe. Nazywane są potocznie operacyjnymi, są historycznie najstarszym rodzajem banków. Ich podstawowym zadaniem jest bieżąca obsługa działalności przedsiębiorstw. Ich działalność można podzielić na: operacje czynne - udzielanie kredytów; operacje bierne - przyjmowanie depozytów, które mogą być podejmowane na bieżąco lub za wypowiedzeniem; operacje pośredniczące - przekazywanie i inkasowanie środków i pieniężnych; administrowanie papierami wartościowymi klientów banku itp.- banki specjalne. Są to przede wszystkim banki inwestycyjne, których zadaniem jest koncentracja środków przeznaczonych na finansowanie inwestycji. Są to zwykle banki kredytu długoterminowego. Do banków specjalnych zaliczamy również banki hipoteczne i komunalne. Specjalizacja banków może się także odnosić do dziedziny gospodarki, którą finansują: np. banki rolne, handlu zagranicznego, budowlane.- spółdzielnie kredytowe. Są to instytucje drobnego kredytu, których działalność polega przede wszystkim na powiązaniu kredytobiorców, m. in. poprzez ich wkłady, z solidarną odpowiedzialnością materialną i danej spółdzielni. Obecnie spółdzielnie kredytowe są bankami uniwersalnymi i rozszerzyły krą klientów poza własnych członków.- banki i kasy oszczędnościowe. Na ogół prowadzą działalność uniwersalnego banku, który gromadzi oszczędności i udziela kredytu zwłaszcza drobnym przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym.Pozabankowe instytucje finansowe.Poza prezentowanymi wyżej rodzajami banków, które mogą występować w systemie bankowym, należy wspomnieć o przedsiębiorstwach określanych jako pozabankowe instytucje finansowe, tzw. prabanki. Przykładowo można tu wymienić towarzystwa ubezpieczeniowe, towarzystwa lokacyjne (fundusze inwestycyjne), fundusze emerytalne, a także wiele innych specjalistycznych firm finansowych. Wspomniane instytucje finansowe mogą być częścią samych banków i na ogół ściśle z nimi powiązane. Rynek pieniężny - charakterystyka, podział, funkcje, uczestnicy.Rynkiem pieniężnym nazywa się tę część rynków finansowych, na których pożycza się i lokuje środki pieniężne o terminach zwrotu do jednego roku. Rynkiem pieniężnym jest rynek międzybankowy, rynek kredytów i lokat krótkoterminowych, rynek różnych krótkoterminowych papierów wartościowych. Na rynku pieniężnym działają podmioty dysponujące czasowym nadmiarem pieniądza i podmioty cierpiące na czasowy jego niedobór. Rynek ten reguluje więc płynność pieniądza w dyspozycji jego uczestników i w gospodarce jako całości.Rynek pieniężny, wyrównująca bieżąco płynność instytucji finansowych, umożliwia im utrzymywanie niezbędnych rezerw. Określa on stopy procentowe kredytu krótkoterminowego. Uczestnika rynku pieniężnego są banki, rząd, samorządy terytorialne, przedsiębiorstwa, instytucje ubezpieczeniowe, rzadziej osoby fizyczne. Największe pod względem transakcji segmenty rynku pieniężnego.Największymi pod względem transakcji segmentami rynku pieniężnego są: rynek lokat i pożyczek międzybankowych oraz rynek weksli skarbowych (w Polsce bonów skarbowych)Weksle skarbowe, bony, bilety skarbowe - definicja, charakterystyka.Jednym z podstawowych instrumentów rynku pieniężnego są weksle skarbowe (nazywane też bonami lub biletami skarbowymi). Weksel skarbowy jest krótkoterminowym papierem dłużnym, zobowiązaniem skarbu państwa, emitowanym przez rząd. Na ogół jest on wprowadzony na rynek przez bank centralny. Jest to forma krótkoterminowego kredytu udzielanego państwu. Termin wykupu weksli skarbowych wynosi zwykle od miesiąca do roku. Są one oprocentowane, przy czym wysokość dochodu jest już wkalkulowana w ich cenę sprzedaży. Weksle te są po prostu sprzedawane po cenie odpowiednio niższej od ceny nominalnej. Państwa kapitalistyczne w sposób ciągły i na wielką skalę emitują i wykupują weksle skarbowe, z uwagi na to, że terminy uzyskiwanych dochodów państwa nie pokrywają się z terminami wydatków. Operacje otwartego rynku. Operacje otwartego rynku polegają na zakupie bądź sprzedaży przez bank centralny krótkoterminowych papierów wartościowych (przeważnie państwowych weksli skarbowych) na rynku pieniężnym. Weksle - definicja, rodzaje.Na rynku pieniężnym występują też inne papiery wartościowe: weksle przedsiębiorstw i osób fizycznych, akcepty bankierskie, certyfikaty depozytowe. Weksel to dokument kredytu krótkoterminowego, zawierający bezwzględne zobowiązanie wystawce do zapłacenia określonej kwoty określonej osobie lub firmie w oznaczonym terminie. Rozróżnia ię weksle handlowe, które są rezultatem aktu kupna - sprzedaży towarów na kred, oraz weksle finansowe, wystawiane w celu otrzymania pożyczki od nabywcy weksla. Współcześnie weksle są raczej rzadziej stosowane, w każdym razie jako sposób pozyskiwania funduszy. Rynek kapitałowy - istota, funkcje.Transakcje rynku kapitałowego wiążą się z procesami odkładania oszczędności i z potrzebami rozwojowymi uczestników życia gospodarczego (inwestycje). Uczestnikami tego rynku są gospodarstwa domowe, które lokują swoje oszczędności oraz zaciągają kredyty konsumpcyjne i hipoteczne. Przedsiębiorstwa wypuszczają akcje i obligacje w celu pozyskania funduszy kapitałowych. Robi to również państwo. Przedsiębiorstwa zaciągają też kredyty długoterminowe w warunkach komercyjnych. Na rynku kapitałowym działają banki i inne instytucje finansowe (fundusze emerytalne, fundusze powiernicze itp.).Rynek kapitałowe spełnia w gospodarce szereg ważnych funkcji. Umożliwia emitentowi długoterminowych papierów wartościowych uzyskanie środków na działalność inwestycyjną, a ich nabywcy stwarza możliwość zyskownej lokaty lub zabezpieczenia posiadanego kapitału. Umożliwia sprawne przenoszenie środków finansowych między różnymi rodzajami rynku finansowego i różnymi częściami gospodarki. Umożliwia też bieżącą ocenę działalności jednostek gospodarczych, dzięki czemu środki finansowe kierowane są do tych, które s najbardziej efektywne. Instrumenty rynku kapitałowego.Wśród instrumentów rynku kapitałowego najważniejsze są trzy rodzaje papierów wartościowych: -potwierdzające uzyskanie przez nabywcę prawo do współwłasnościprzedsiębiorstwa (akcje), potwierdzające udzielenie przez nabywcę kredytu (obligacje),potwierdzające uzyskanie przez nabywcę prawa do otrzymania w przyszłości pewnej wartości (tzw. pochodne papiery wartościowe).Akcje - definicja, podział i charakterystyka. Akcja jest to papier wartościowy stanowiący dowód uczestnictwa we własności spółki akcyjnej. Posiadacz akcji, jako współwłaściciel firmy, uzyskuje również prawo do uczestnictwa w podziale zysków spółki (dywidenta). Dochód z akcji nie jest z góry określony, zmienia się w zależności od wyników spółki i od decyzji o przeznaczeniu zysku. Obligacje, definicja, podział, charakterystyka.Obligacja jest papierem wartościowym potwierdzającym udzielenie przez nabywcę kredytu instytucji emitującej obligacje. Obligacje są najczęściej emitowane przez rząd, władze lokalne i firmy. Posiadacz obligacji ma prawo do uzyskania w określonym terminie sumy określonej w obligacji oraz odsetek. Termin wykupy obligacji jest to

termin, po upływie którego emitent jest zobowiązany zwrócić dług zaciągnięty u posiadacza obligacji, równy cenie nominalnej. Współcześnie obok obligacji o stałym oprocentowaniu istnieją również tzw. obligacje indeksowane bądź bez odsetek. Pochodne papiery wartościowe rodzaje i charakterystyka.Nazwa pochodne papiery wartościowe wychodzi się sta, że papiery tę są wtórne w stosunku do tradycyjnych papierów wartościowych (akcji, obligacji). Najczęściej wiążą się one z tzw. transakcjami terminowymi oraz opcjami finansowymi. Giełda - definicja, rodzaje.Giełda papierów wartościowych jest zorganizowaną, zinstytucjonowaną formą rynku kapitałowego. Jest to oficjalny rynek, na którym ustala się cena papierów wartościowych (kurs) na podstawie dokonywanych transakcji kupna - sprzedaży. Na świecie występują dwa podstawowe rodzaje giełd papierów wartościowych: - giełdy, na których dokonuje się obrotu podstawowymi papierami wartościowymi głownie akcjami i obligacjami, - giełdy, na których dokonuje się obrotu pochodnymi papierami wartościowymi, przede wszystkim opcjami i kontraktami futures. Uczestnicy, inwestorzy na giełdzie.Na giełdzie można wyróżnić przez wszystkim dwie grupy uczestników:- maklerów giełdowych. Maklerzy giełdowi (brokerzy) są pośrednikami to znaczy występują w imieniu inwestorów, którzy chcą dokonać zakupy lub sprzedaży papierów wartościowych. Maklerzy przyjmują zlecenia kupna (sprzedaży), które realizują w ustalony sposób w określonym terminie. - tzw. samodzielnych uczestników. Samodzielni uczestnicy giełdy (nazywani specjalistami) dokonują transakcji na własny rachunek. W operacjach giełdowych uczestniczą dwa typy inwestorów: indywidualni i instytucjonalni. Do inwestorów instytucjonalnych należą: banki, instytucje finansowe zarządzające funduszami emerytalnymi, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne i powiernicze. Bezsprzecznie większą siłę na giełdzie reprezentują inwestorzy instytucjonalni, obracają bowiem dużo większym kapitałem niż pozostali. Ponadto ich decyzje o kupnie lub sprzedaży określonych walorów są podejmowane przez profesjonalne zespoły specjalistów. Indeksy giełdowe o czym informują, najbardziej znane w kraju i za granicą. Poziom kursów papierów wartościowych, a także liczba tych papierów notowanych na danej giełdzie na bieżąco, ma wpływ na tzw. indeks giełdowy, czyli określony dla każdej giełdy pewien syntetyczny wskaźnik, będący łączną miarą zmian cen akcji w danym dniu. Poziom indeksów pozwala na uchwycenie głównych trendów występujących na rynku papierów wartościowych.Na najsłynniejszej giełdzie świata, New York Stock Exchange, działa najpopularniejszy indeks giełdowy Dow - Jonesa, bardzo czuły na zmiany cen akcji 30 największych firm uwzględnianych we wskaźniku. Na giełdzie warszawskiej podstawowym indeksem się Warszawski Indeks Giełdowy (WIG). Jest to zmiana - w stosunku do okresu podstawowego - wartości rynkowej firm, których akcje występują na giełdzie. W 1998r. WIG obejmował akcje 116 firm. Hossa, Bessa. Hossa -notowania idą w górę. Bessa - kursy spadają. Spekulacje giełdowe - pozytywne i negatywne znaczenie.Przewidywania co do poziomu kursów w przyszłości mają duże znaczenie na rynkach terminowych, gdzie dokonywane są transakcje terminowe na kredyt. Mamy tu do czynienia ze spekulacją, czyli grą na zmianę wielkości rynkowych w przyszłości. Jest to gra „na zwyżkę” lub „na zniżkę” kursu papieru wartościowego. Grający „na zwyżkę” liczy, że do chwili rozwiązania umowy będzie mógł sprzedawać z zyskiem zakupione wcześniej papiery wartościowe. Z kolej grający „na zniżkę” spodziewa się, że w tym czasie kurs papierów wartościowych spadnie i będzie mógł je kupić takiej, niż sprzedał. Zachowania spekulacyjne motywowane są nadzieją na zyski, bez czego nikt nie podjąłby ryzyka działania na rynkach finansowych. W normalnie działającej gospodarce ryzyko jest nieuniknione, a spekulacja nie jest czymś nagannym. Jest to jedne z motywów dokonywania transakcji. Spekulacja może jednak odgrywać zarówno pozytywną, jak i negatywną rolę. Inwestorzy, dostarczając dziś kapitału w zamian za akcje, dokonują rodzaju zakładu. Majją nadzieje, że firma, której akcje kupili, rozwinie się, a jej wartość rynkowa wzrośnie. To pociągnie innych inwestorów, którzy, chcą otrzymać akcje tej firmy, gotowi będą za nie zapłacić jeszcze drożej. Każdy, kto kupuje akcje, spekuluje, ponieważ ma nadzieję, że przyniosą mu więcej, niż go kosztowały. Taka spekulacja odgrywa pozytywną rolę jako czynnik pobudzający inwestycje i uruchamiający przepływ kapitału. Spekulacja giełdowa jest oceniana jako zjawisko negatywne wtedy gdy grający wykorzystują informacje niedostępne dla innych, kiedy świadomie dezinformują współgrających itp. Funkcje giełdy papierów wartościowych. Giełda papierów wartościowych spełnia szereg ważnych funkcji w gospodarce kapitalistycznej: - oficjalnie konfrontuje popyt z podażą papierów wartościowych, zapewniając równowagę tego rynku, - wycenia na bieżąco i jawnie kapitał firm notowanych na giełdzie,- sygnalizuje sytuację tych firm, a pośrednio także sytuację całej gospodarki, - umożliwia przepływ kapitałów (ich realokację) między przedsiębiorstwami i działami gospodarki. Zapewnia najefektywniejsze wykorzystanie tych kapitałów, kierując je tam, gdzie przynoszą największy zysk. - ułatwia oszacowane majątku przedsiębiorstw, także tych, które nie są notowane na giełdzie. Bank centralny jego funkcje. Bank centralny wykształcił się historycznie z banków biletowych (emisyjnych). Najstarszy, Bank Szwedzki, otrzymał od państwa przywilej wypuszczania biletów bankowych w 1657r. zaś Bank Anglii w 1694r. Bank Polski, który emitował banknoty, powołano w Królestwie Polskim w 1 828r.W Polsce od 1989r. bankiem centralnym jest Narodowy Bank Polski (NBP). Bank centralny spełnia trzy funkcje: banku emisyjnego, banku banków, banku państwa. Realizując te funkcję, bank centralny prowadzi politykę pieniężną, której jednym z głównych zadań jest stabilizacja siły nabywczej pieniądza. kursu walutowego. W sferze polityki kursowej banku centralnego należy wyróżnić interwencje dewizowe stosowane do ochrony stabilności kursu waluty krajowej wobec walut zagranicznych. Bank stara się, aby wahania kursu na rynku nie wykraczały poza określone pasmo. Odbywa się to przez zwiększenie podaży dewiz lub „zdejmowanie” z rynku nadmiernej ilości dewiz. Za pośrednictwem tych operacji może następować zwiększanie lub zmniejszanie podaży pieniądza krajowego. Wzrost zakupu dewiz przez bank centralny zwiększa podaż pieniądza krajowego, a sprzedać dewiz na ogół zmniejsza podaż tego pieniądza. Polityka restrykcyjna i ekspansywna banku centralnego. Polityka restrykcyjna polega na podwyższaniu stopy redyskontowej i lombardowej, sprzedaży papierów wartościowych na otwartym rynku oraz podnoszenie stopy rezerw obowiązkowych. Działania te zmniejszają płynność systemu bankowego, ograniczają podaż pieniądza i czynią go trudniej dostępnym (wzrasta cena kredytu). Prowadząc politykę ekspansywną, bank centralny dąży do zwiększania płynności systemu bankowego, zwiększeniu podaży pieniądza i uczynienia go łatwiej dostępnym (spada cena kredytu).

---