Skóra: cutis, derma

Składa się z:

- naskórka: epidermie

- skóry właściwej (curtis vera, corium, dermis)

- tkanki podskórnej (subcutis, hipodermia).

Naskórek jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącycm. Zbudowany jest z komórek zwanych keratynocytami, zawierających białko -keratynę (cytokeratynę), zawierające siarkę.

Funkcje skóry:

• Ochronną w stosunku do czynników mechanicznych, fizycznych, chemicznych i bakteryjnych,

• w regulacji cieplnej,

• w czynności wydzielniczej i regulacji wody,

• w czynności resorpcyjnej (wchłanianie przez skorę),

• jako narząd czucia,

• w metabolizmie białek, lipidów, węglowodanów, witamin zarówno rozpuszczalnych w tłuszczach, jak w wodzie itd.,

• w procesach odpornościowych ustroju.

Powierzchnia skóry jest pokryta płaszczem lipidowym, będącym w istocie zawiesiną olejowo-wodną (olej/woda lub woda/olej), złuszczona kreatyną i na ogół licznymi bakteriami, które znajdują tu korzystne warunki bytowania.

KERATYNIZACJA

Rozpoczyna się w warstwie podstawnej, gdzie komórki się dzielą, a następnie w sposób ciągły przemieszczają się ku powierzchni skóry, stopniowo się przekształcają aż do dotarcia do warstwy „martwych” komórek bezjądrzastych, gdzie ulegają ciągłemu złuszczaniu. Proces ten trwa około 1 miesiąca, przy czym migracja 2 tygodnie.

Keratyna jest białkiem występującym w postaci włókien. W warstwie kolczystej znajduja się prekursory kreatyny tonofilamenty (włókienka), które grupują się w wiązki (tonofibryle). Tonofibryle wytwarzają docelowo włókna keratyny. W warstwie ziarnistej wytwarzane jest białko profilagryna, które wiąże wiązki keratyny w gęstą masę rogową wewnątrz komórek. Inne białka wytwarzane w tej warstwie m.in. inwolukryna- wydzielane są na zewnątrz, gdzie tworzą rogową otoczkę komórki, która przekształca się w łuski rogowe.

Ze względu na miejsce występowania keratynę dzielimy na miękką i twardą.

Keratyna miękka występuje w warstwie rogowej i wewnętrznej powierzchni pochewki włosa. Składa się z bezpostaciowej keratyny, keratyny połączonej w filamenty filagryną oraz innych białek.

Keratyna twarda występuje w powłoczce i korze włosa oraz w płytkach paznokci. Zawiera bardzo gęsto ułożone filamenty keratyny, gęstą, bezpostaciową keratynę i ionne białka zawierające siarkę.

NASKÓREK (grubość 100µm)

Naskórek, jak każda tkanka nabłonkowa łączy się z innymi tkankami poprzez błonę podstawną. (membrana basalis)..

Warstwy:

1. Podstawna

2. kolczysta

3. ziarnista

4. jasna

5. rogowaciejąca, rogowa (grubość 10µm)

Warstwa podstawna (stratum basale) jest to najniżej położona warstwa komórek, o wydłużonych, silnie zasadochłonnych jądrach, zwana również roz­rodczą, gdyż występują tu najobficiej figury podziału. Już w obrąbie tej warstwy stwierdza się prekursory keratyny, Komórki podstawne łączą się między sobą i z położonymi wyżej komór­kami warstwy kolczystej za pomocą desmosomów, tj. uwypukleń błony ko­mórkowej przylegających do siebie komórek. Od dołu połączone są z błoną podstawną za pomocą uwypuklenia, które nie ma odpowiednika w obrąbie błony podstawnej — tj. za pomocą półdesmosomu.

Zawiera melanocyty, komórki Langerhansa oraz komórki Markela..

Warstwa kolczysta (stratum spinosum) składa się z kilku rządów wielobocznych komórek, ulegających spłaszczeniu w kierunku powierzchni skóry. Komórki nie przylegają ściśle do siebie, ale oddzielone sa przestrzenią wypełnioną desmogleiną (substancja mukopolisacharydową cementująca wypuklenia komórkowe odpowiadające desmosomom). Następuje tu proces keratynizacji (p. wyżej).

Powyżej warstwy kolczystej rozpoczyna się proces obumierania komórek naskórka, toteż dla odróżnienia warstwy żywe - podstawna i kolczysta - są łączone wspólną nazwą warstwy Malpighiego (stiatum Mąlpighi).

Warstwa ziarnista (stratum granulosum) składa się z kilku szeregów wrze­cionowatych komórek, ułożonych osią długą do powierzchni skóry, o spłasz­czonych jądrach, wypełnionych ziarnami keratohialiny. Ziarna te stanowią ważny produkt pośredni w procesie wytwarzania białka keratynowego. Ponadto wydzielane są glikolipidy, tworzące cienkie blaszki- ciałka blaszkowate tworzące w wyższych partiach swoistą ochronną warstwę.

Warstwa jasna (stratum locidum) - zona pośrednia (stratum intermediale) jest to wąskie pasmo leżące ponad warstwą ziarnistą. Zbudowana z białka eleidyny. Widoczna jest zazwyczaj tylko pod mikroskopem. W bardzo zgrubiałym naskórku jest wyraźna: np. skóra dłoni i podeszw.

Warstwa rogowa (stratum corneum) składa się ze spłaszczonych komórek pozbawionych jąder, przylegających do siebie w dolnych warstwach, a luźno ułożonych na powierzchni i ulegających złuszczaniu. Komórki te nazywamy łuseczkami rogowymi. Rdzeń łuseczki utworzony jest z włokien keratyny powiązanych przez filagrynę. Rdzeń otoczony jest otoczką powstałą z wielu białek m.in. inwolukryny. Komórki tej warstwy gromadzą w pobliżu zewnętrznej powierzchni liczne ciałka blaszkowate, wydzielające na zewnątrz glikolipidy, będące barierą dla wody. Dzięki czemu na wierzchu znajduje się warstwa jednorodna zrogowaciał, a pod spodem nie przepuszczająca wody

Przestrzeń pomiędzy komórkami wypełniona jest substancjami lipidowymi: kwasami tłuszczowymi wielonienasyconymi (WNNKT), cholesterolem i ceramidami.

Warstwa rogowa zawiera nierozpuszczalne i rozpuszczalne białko keratynowe, które wiążąc wodę nadaje jej elastyczność. Łącznie z płaszczem lipidowym na jej powierzchni reguluje procesy wchłaniania i przenikania do skóry. Oporność zaś keratyny powoduje ochronę niżej leżących warstw naskórka przed czynnikami mechanicznymi, chemicznymi (głównie kwasa­mi) i promieniami pozafiołkowymi (zgrubienie warstwy rogowej przy opala­niu).

Czasem warstwa rogowa jest dzielona na 3 warstwy:

- jasną

- zbitą

- rozłączną (tu komórki ulegają złuszczaniu).

Komórki warstwy rogowej nazywane są korneocytami. Złuszczanie komórek zależy od ich wzajemnego przylegania. Przyleganie regulowane jest przez następujące substancje: kadhedrydy desmosomalne i białko korneodesmozynę. Aby doszło do złuszczania konieczne jest zdegradowanie korneodesmozyny. Dagradacja ta zależy od enzymów proteolitycznych: trypsyno- i chymotrypsynopodobnych, które indukują (początkują) złuszczanie. Enzymy te mogą być hamowane przez siarczan cholesterolu (mechanizm ten zaburza się podczas starzenia się ustroju i powoduje gromadzenie się korneocytów).

Inne komórki zawarte w naskórku:

Melanina W obrębie keratynocytów znajduje się barwnik przekazy­wany im przez wypustki melanocytów - dendrytycżnych komórek pocho­dzenia nerwowego Melanocyty leżą na pograniczu skórno - naskórkowym. Ziar­na melaniny poza gromadzeniem się w keratynocytach warstwy podstaw­nej mogą przechodzić do skóry i są pochłaniane przez melanofory (fibroblasty). Występują też w siatkówce, naczyniówce i włosach.

U Ludzi melanina dzieli się na:

- eumelaninę - ciemny barwnik,zawiera dużo azotu; występuje w dwóch odmianach: czarna i brązowa, których różne kombinacje ilościowe warunkują różne kolory włosów w palecie szarości, czerni,brązu i żółci.

- feomelaninę, przybierającą barwę żółtą, rudą bądź brązową, bogatą w aminokwasy zawierające stosunkowo dużo siarki, takie jak cysteina;

Stężenie melaniny w skórze ludzi różnych ras jest powodem ich odmiennych kolorów, ale nie

jest ono związane z większą liczbą melanocytów, lecz z różnym poziomem syntezy

melaniny przez melanocyty.

Główną rolą melaniny jest ochrona skóry przed fitotoksycznym wpływem promieniowania ultrafioletowego (UV), do którego dochodzi w wyniku nadmiernej ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Melanina absorbuje promieniowanie.

Czynniki wpływające pobudzająco na melanogenezę:

• promienie UV i stany zapalne

• metale

• hormony przysadki (MSH-melanocyle stimulating hormon), szyszyna (w niewielkim stopniu),tarczycy, płciowe, gł. estrogeny,

• niedobory witaminy A, kwasu nikotynowego, kwasu foliowego.

Czynniki wpływające hamująco na melanogenezę:

• hormony, gł. kory nadnercza,

• witaminy, gł. kwas askorbinowy.

Komórki Langerhansa- mają kształt gwiaździsty występują pomiędzy keratynocytami. Pochodzą ze szpiku . Zadaniem ich jest wychwycenie alergenów i ich reprezentacja limfocytom T. Zapewniają ochronę immunologiczną skóry. Mogą wędrować do skóry właściwej, węzłów limfatycznych. Odpowiadaj za tzw. późną wraźliwość. Promieniowanie niszczy te komórki (stad częstsze nowotwory u takich osób).

Komórki Merkla wytwarzają neuromediatory i hormony, są receptorami czuciowymi zlokalizowanymi w warstwie podstawnej.

SKÓRA WLAŚCIWA

Skóra właściwa (corium, dermis).jest pochodzenia mezodermalnego. Zbu­dowana jest z włókien tkanki łącznej zawiera komórki łącznotkankowe, naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe i przydatki skóry.

Granica skórno-naskórkowa ma przebiegi falisty. Wyniosłości skóry, po­między soplami naskórkowymi noszą nazwę brodawek (papillae).

Podścielisko łącznotkankowe składa się z 3 rodzajów włókien: kolage­nowych, sprężystych i retikulinowych, wtopionych w bezpostaciową masę (żel proteoglikanowy) , złożoną głównie z mukowielocukrowców: kwasu chondroitynosiarkowego i hialuronowego oraz kompleksów wielocukrowcowo-białkowych, siarczan darmatanu Wychwytują one wodę i ją wiążą.

Włókna kolagenowe stanowią podstawową składową skóry(najwięcej w warstwie brodawkowej) pomiędzy nimi - zwłaszcza w otoczeniu naczyń, przydatków i w obrębie błony podstawnej - stwierdza się cienkie włókna retikulinowe. Włókna sprężyste przeplatają się z włóknami kolagenowymi. nadają skórze sprężystość i rozciągliwość. Jednym z rodzajów włókien sprężystych są włókna oksytalanowe (delikatne włókienka sprężyste umieszczone poprzecznie, zanikające jako pierwsze podczas procesu starzenia). Znajdują się głównie w warstwie siateczkowej. U osób starszych oraz w miejscach narażonych na działanie promieni słonecznych ulegają zwyrodnieniu i zbijają się wraz z włóknami kolagenowymi w bezpostaciową masę.

Komórki tkanki łącznej występujące w skórze właściwej są następujące:

• fibroblasty (wytwarzają kolagen),

• histiocyty (dojrzałe komórki siateczki obdarzone zdolnością żerną, makrofagi),

• komórki tuczne (normalnie b. nieliczne)

• pojedyncze komórki krwi (monocyty, limfocyty).

Skóra właściwa składa się z 2 części, są to:

• warstwa brodawkowa (stratum papillare)zawierająca brodawki - wpuklenia tkanki łącznej luźnej położone pomiędzy soplowatymi włóknami kolagenowymi naskórka, wnikającymi do tkanki łącznej. Warstwa ta zawiera włókna kolagenowe i sprężyste, naczynia, ciałka dotykowe. Włókna splecione są dosyć luźno, a między nimi leżą naczynia krwionośne.

• warstwa siateczkowa (stratum reticulare) obejmująca głębsze warstwy aż do tkanki podskórnej, różni się bardziej zbitym charakterem kolagenu, zawiera włókna nerwowe, naczynia krwionośne, gruczoły potowe i mieszki włosowe.

Funkcja skóry właściwej:

1. zapewnia utrzymanie właściwości mechanicznych skóry

2. służy jako rezerwuar wody dzięki substancji bezpostaciowej, składającej się glównie z proteoglikanów.

Tkanka podskórna (tela subcutanea) Ma podobną budowę jak skóra właściwa. Jest wiotka. Znajduje się w niej głównie kolagen i żel proteoglikanowy i adpiocyty. W formie zrazików tłuszczowych prze­dzielonych zbitą tkanką łączną włóknistą. W przestrzeniach między-zrazikowych tkanki podskórnej zawarte są części wydzielnicze gruczołów potowych oraz naczynia krwionośne i włókna nerwowe.

Tworzenie tkanki tłuszczowej (lipogeneza)

W adipocycie znajduje się tłuszcz w postaci triglicerydów (triacylogriceroli), który powstaje z glukozy i krążących kwasów tłuszczowych. Kwasy tłuszczowe przekazywane są do adpiocytów do komórki tłuszczowej dzieki białkom transportującym. Przenoszenie glukozy ułatwiają 2 przenośniki: GLUT-1, GLUT-4, który jest aktywowany przez insulinę.

Na lipogenezę (tworzenie tłuszczy w adipocycie) wpływa:

- hormony i neurprzekaźniki: insulina, neuropeptyd Y,

- enzymy- fosfodiesteraza

- zmniejszenie cyklicznego AMP

Lipoza polega na hydrolizie wolnych kwasów tłuszczowych (WKT) i glicerolu

Na lipolizę (rozkład tłuszczów) wpływa:

- obecność receptorów β stymulowanych przez katecholaminy

- zwiększenie cyklicznego AMP

Funkcja tkanki podskórnej:

-iziolacja termiczna i mechaniczna

- zapasowy materiał energetyczny

- funkcja podporowa i ochronna dla naczyń, nerwów, przydatków skóry.

Układ naczyniowy skóry

Naczynia krwionośne i limfatyczne skóry przebiegają przez tknie podskórną, skórę właściwą i dochodzą do granicy skórno-naskórkowej. Splot podbrodawkowy zaopatruje brodawki skórne, natomiast do samego naskórka naczynia krwionośne nie wnikają, a odżywianie jego odbywa się poprzez krążenie chłonki (drogą dyfuzji) pomiędzy skórą właściwą a naskórkiem.

Naczynia tętnicze skóry tworzą:

1. głęboki splot naczyniowy na granicy skóry właściwej i tkanki podskórnej.

2. Od niego odchodzą pionowo (prostopadle do powierzchni) drobne gałązki., które łącza się poniżej brodawek tworząc splot tętniczy podbrodawkowy.

3. Od splotu podbrodawkowego odchodzą drobne tętnice końcowe, które rozpadają się na naczynia włosowate w ten sposób, że każda brodawka skórna posiada w swoim wnętrzu pętlę naczyń włosowatych. Ponadto tętnice końcowe oddają gałązki do gruczołów łojowych i torebek włosowatych.

Naczynia żylne przebiegają równolegle do tętnic i tworzą te same sploty.:

- żyły podskórne

- splot skórny głęboki (2 sploty) ( na pograniczu skóry właściwej i tkanki podskórnej już posiadają zastawki)

- splot żylny podbrodawkowy (2 sploty)

Naczynia włosowate w skórze są bardzo rozbudowane , przez co są regulatorem ciepła organizmu (organizm przez nie pozbywa się ciepła).

Naczynia limfatyczne przebiegają równolegle do naczyń żylnych odprowadzając metabolity makrocząsteczkowe, które nie mogą być usuwane przez układ krwionośny.

Rola krążenia skórnego:

- zapewnia dotlenienie i odżywienie różnych warstw komórkowych skóry

- wpływa (znacznie) na termoregulacje ustroju

- utrzymuje równowagę ciśnienie tętniczego.

- poprzez naczynia odbywa się absorpcja (wchłanianie) wielu substancji przez skórę - cząsteczki, które przeniknęły przez warstwę rogową, drogą dyfuzji przechodzą przez naskórek i przenoszone są do naczyń.

Unerwienie skóry

Nerwy tworzą sieci w tkance podskórnej i w skórze właściwej. Z sieci tej odchodzą włókienka nerwowe, które tworzą delikatna sieć podbrodawkową, wysyłającą drobne gałązki do zakończeń nerwowych w brodawkach skórnych. Do naskórka mogą wiec docierać tylko zakończenia nerwowe ( kończą się na granicy skórno-naskórkowej).

Rodzaje unerwienia skóry:

1. wegetatywne- pochodzące z układu autonomicznego- unerwiają głównie przydatki i naczynia skórne

2. somatyczne- czuciowe i ruchowe

Nerwy czuciowe ( w skórze mielinowe- z osłonką mielinową, w naskórku bezmielinowe) tworzą splot głęboko w skórze właściwej, przechodzą ku powierzchni i na pograniczu warstwy siateczkowatej i brodawkowatej tworzą drugi splot, a następnie formują:

a) wolne zakończenia nerwowe docierające do mieszków włosowych i gruczołów łojowych, np.. przy mieszku włosowym (analiza przestrzenna intensywności dotyku):

1. rozgałęzione zakończenia nerwowe (głownie przy mieszkach, ale też kontaktują się z ciałkami Merkela)

2. upostaciowione zakończenia nerwowe (najwięcej we wrażliwych strefach: twarz, ręce, nogi, narządy płciowe) są to:

* receptory dotyku:

- ciałka Meissnera ( w brodawkach skórnych, najwięcej w skórze rąk, stóp, sutków, warg, koniuszka języka )

- łękotki, ciałka Merkela ( w brodawkach skórnych, zwłaszcza opuszki palców, podeszwa stóp, wargi, jama ustna)

*receptory ucisku i wibracji

- ciałka blaszkowate Vater-Pacciniego (tkanka podskórna, skórno-śluzówkoa: okolice odbytu i narządów płciowych; oprócz skóry leżą w okostnej, ścięgnach, torebkach stawowych)

- Golgiego- Mazzoniego ( warstwa podbrodawkowa skóry, błony śluzowe)

* receptory czucia ciepła i zimna (wahania temperatur powyżej i poniżej 32oC)

- ciałka Ruffiniego (mieszki włosowe, naczynia krwionośne, warstwa podbrodawkowa skóry, błony śluzowe, okostna, omięsna)

- ciałka krańcowe, kolby Krausego (błony śluzowe i warstwa podbrodawkowa skóry)

W skórze powstaje także czucie bólu będące wynikiem uszkodzenia tkanek (nocycepcji- stąd czasem nerwy przenoszone te czucie nazywane są nocyreceptorami). Na skutek uszkodzenia tkanki wydzielają mediatory chemiczne, zwłaszcza kininy (bradykininy). Uczucie bólu powstaje również przy:

- temperaturze powyżej 45oC i poniżej 12oC

- zakwaszeniu tkanek

Ból rozpoznawany jest przez zakończenia nerwowe pozbawione osłonek.

PRZYDATKI SKÓRY - wytwory skóry:

- włosy

- paznokcie-

- gruczoły łojowe i potowe

Gruczoły łojowe (glandule sebaceae)

Występowanie: na całej skórze za wyjątkiem dłoni i stóp.

Pojawiają się w okresie noworodkowym zanika i ponownie w okresie pokwitania, wydzielany jest w okresie dojrzałości, potem wydzielanie powoli się zmniejsza ale nie zanika.

Wydzielina: łój - sebum

Skład łoju:

- kwasy tłuszczowe

- triglicerydy

- estry woskowe

- :skwalen (prekursor cholesterolu i steroli)

Rola łoju:

- osłonie skóry przed działaniem czynników mechanicznych, chemicznych i bakteryjnych

m.in. na skutek rozkładania przez bakterie tłuszczy przy ujściu gruczołu łojowego, co warunkuje kwaśne pH skóry

- zachowanie elastyczności skóry

- natłuszczanie włosów

Regulacja wydzielania:

- wzmaga: testo­steron i progesteron, hormony kory nadnerczy

Większość gruczołów łojowych ma ścisły związek z mieszkami włosowymi, do których uchodzą tuż poniżej lejka. Tworząc aparat włosowo-łojowy. Skurcz mięsni przywłosowych powoduje wyciśniecie łoju. Tylko niewielka ich część posiada ujście bezpośrednio na powierzchni skóry, np. na brzegu czerwieni warg.

Należą do gruczołów holokrynowych.Na krańcach gruczołów łojowych znajdują się komórki podlegające podziałom, które ku środkowi coraz bardziej przerasta tłuszcz, aż ostatecznie zostaną wydalone wraz z komórką. Komórki te zostają następnie odtworzone przez warstwę rozrodczą.

Gruczoły potowe - glandule sudoriferae

Dzielą się na 2 typy:

• gruczoły ekrynowe, występujące w całej skórze, oprócz błon śluzowych, najwięcej w skórze dłoni i stóp.

• gruczoły apokrynowe związane z mieszkami włosowymi i występujące głównie w okolicach pachowych, płciowych, odbytu oraz brodawek sutkowych.

Gruczoły potowe składają się z części wydzielniczej, przewodu wyprowa­dzającego i ujścia, które w gruczołach ekrynowych znajduje się w naskórku, a w apokrynowych - w kanale włosowym łub naskórku.

Gruczoły ekrynowe - glandule sudoriferae eccrinae

Budowa; proste cewki zwinięte spiralnie.

Skład potu ekranowego: pot-sudor - jest to przesącz z krwi wraz z wydzieliną komórek gruczołowych:

- bardzo rozcieńczony roztwór chlorku sodu

- związki mine­ralne potasu, wapnia, magnezu, żelaza

- mocznik, kwas mlekowy, węglowodany, lipidy

- witamina C, proteoglikany

Rola potu:

- termoregulacja (parowanie potu z powierzchni naskórka zużywa duże ilości ciepła)- gdy zbyt wysoka temperatura ciała lub otoczenia

- usuwanie produktów przemiany materii

- jest składnikiem płaszcza wodno-lipidowego

Regulacja wydzielania:

- układ autonomiczny (pobudza współczulny)

- pobudzenia pośrednie układu współczulnego przez ośrodkowy np. podczas emocji

- leki adrenergiczne - zwiększają jego wydzielanie oraz zmieniają skład

Gruczoły apokrynowe - glandule sudoriferae apocrinae

Rozpoczynają funkcjonowanie po okresie pokwitania.

Skład: woda, Chlorek sodu, kwas mlekowy, mocznik białko glikozaminoglikany. Lepka, o mlecznym wyglądzie. Początkowo bezwonna, na skutek rozkładania przez bakterie nabiera zapachu.

Regulacja wydzielania:

-hormony płciowe

- bodźce bólowe, emocje, drażnienie mechaniczne

Światło przewodów uchodzi do mieszków włosowych lub na powierzchnię naskórka. Wydzielina gruczołów wyciskana jest z cewki przez komórki mioepitelioidalne.

RYNNA POTOWO-ŁOJOWA to miejsca o zwiększonym wydzielaniu potu i łoju:

- strefa T: (czoło, nos, broda)

- przednia rynna potowa: klatka piersiowa (od okolicy podobojczykowej przez mostek do pępka) kształt: Y o rozwartych ramionach

- tylna rynna potowa: od górnych przyśrodkowych kątów łopatek do okolicy międzyłopatkowej w stronę okolicy okołokręgosłupowej piersiowej, przez lędźwiową, po początek szpary pośladkowej- kształt litery Y o bardzo pogrubiałym środku

Włosy

W skład tzw. narządu włosowego wchodzą: mieszek włosowy, gruczoł łojowy, gruczoł apokrynowy (niestale) oraz mięsień przywłosowy

Włosy (pili) są to giętkie włókna zrogowaciałe, które powstają z komórek naskórka

Włosy w różnych okresach życia:

- w okresie okołoporodowym: meszek (lanugd), który wkrótce wypada

- meszek stały (vellus), który grubieje i wydłuża się w okresie dojrzewania. W tej postaci utrzymuje się on w ciągu całego życia i jest trwalszy u kobiet. Meszek ten gęstszy od płodowego i stanowi tzw. owłosienie końcowe,

- w okresie dojrzewania pojawia się owłosienie płciowe

Włosy w okresie dojrzałości to:

a) meszek- pokrywa skórę tułowia, kończyn i twarzy

b) włosy długie- występują na głowie, w dołach pachowych, na wzgórku łonowym i na brodzie u mężczyzn

c) włosy szczeciniaste-tworzą brwi i rzęsy oraz występują w nozdrzach i przewodzie słuchowym zewnętrznym

Opis niektórych rodzajów włosów:

Rzęsy (cilia) są krótkimi i grubymi włosami; długość ich nie przekracza na ogół 10 mm. W powiece górnej znajduje się około 150 rzęs, w dolnej 75 — 100. Są to włosy najcieńsze ze wszystkich, w ciągu roku zmieniają się co najmniej dwukrotnie. Rzadko siwieją tylko w bardzo późnym wieku; nie mają mięśni przywłosowych, lżejsze ich dotknięcie wywołuje odruchowe zamykanie powiek.
Brwi (supercilia) są podobne do rzęs. Są ciemniejsze od włosów głowy i brody, przeważnie również nie mają mięśni. Wspólnie z rzęsami stanowią ochronę oczu przed promieniami światła, a także zabezpieczają je przed spływającym z czoła potem.
Włosy głowy (capilli) odznaczają się szczególnie długim okresem wzrastania, który wynosi od 5 do 6 lat. Przeciętnie osiągają około 60 — 70 cm długości, choć nieraz mogą być znacznie dłuższe. W ciągu jednego miesiąca wzrastają one mniej więcej o l cm. Długość włosów głowy, ich gęstość, kształt i przekrój poprzeczny ulega znacznym wahaniom w zależności od rasy. Oprócz długich silnie rozwiniętych włosów stwierdza się w obrębie głowy również owłosienie typu meszkowego. Czynnikiem sterującym wykształcanie, się różnych typów owłosienia jest różna wrażliwość mieszków włosowych na hormony.
Włosy nie ustawiają się do powierzchni skóry prostopadle, skośnie i dlatego też mogą się układać w „pasma" czy „strumienie włosów" (flumina pilorum) lub wytwarzać „wiry".
Grubość włosów jest różna w zależności od okolicy, w której występują. m)μm), najgrubsze włosy brody (105 — 125μNajcieńsze są włosy meszku (5 m).

U mężczyzn w obrębie brody -grube

Budowa włosa

Włos jest cienkim, zrogowaciałym włóknem.

Budowa zewnętrzna włosa.

Części włosa:

1. korzeń włosa (radix pili) to część tkwiąca w skórze i sięgającej w głąb do tkanki podskórnej

2. łodyga włosa (scapus pili).- część wystającej ponad powierzchnię skóry, nie zawierającej żywych komórek

Korzeń objęty jest pochewką, zwaną mieszkiem włosa (folliculus pili)-lejkowatym pochwowym zagłębieniu naskórka. Korzeń kończy się wyraźnym zgrubieniem — cebulką włosa (bulbus pili), tkwiącą w skórze. W cebulce znajduje się wgłębienie - brodawka włosa (papilla pili) zawierająca liczne naczynia krwionośne.

Mieszek włosa Cebulka włosa, zwana też opuszką, jest właściwym miejscem powstawania włosa. W cebulce łączą się wszystkie warstwy nabłonkowych pochewek włosa i wytwarzają jedno wspólne skupienie komórek- macierz (matrix), z którego powstaje włos i jego nabłonkowe pochewki. Wśród komórek nabłonkowych leżą liczne melanocyty.
Po stronie rozwartego kąta, jaki mieszek włosa tworzy z linią powierzchni skóry, przyczepia się do mieszka mięsień przywłosowy, nieco powyżej zaś uchodzi do niego gruczoł łojowy. Część mieszka, która leży powyżej ujścia gruczołu łojowego, ma nazwę lejka (infundibulum). Dzięki niemu włos układa się luźno w skórze i nie przylega ściśle do ścian mieszka, lejek stanowi górną część kanału włosa (canalis pili).

Budowa wewnętrzna.

Łodyga włosa składa się z:

1. rdzenia (medulla pili)

2. kory (cortex pili) oraz z obejmującej ją cienkiej

3. powłoczki (cuticula).

1.Rdzeń leży w osi włosa, nie jest on stałym jego składnikiem, występuje tylko we włosach grubszych i to nie zawsze; w wierzchołku włosa, jak również w mieszku stale go brak. Rdzeń składa się z 1- 2 szeregów poprzecznie spłaszczonych komórek zawierających niewiele ziarenek barwnikowych i nie tak silnie zrogowaciałych, jak komórki warstwy korowej. Często zawiera małe pęcherzyki gazu, wówczas włos wydaje się siwy czy biały.
2.Kora jest głównym składnikiem włosa i zbudowana jest z wydłużonych, zrogowaciałych komórek, które w obrębie korzenia zawierają jeszcze jądro. Między komórkami i w samych komórkach znajdują się ziarenka barwnika oraz czasami pęcherzyki gazu. W kierunku podłużnym przez komórki kory przewijają się włókna nabłonkowe- dzięki nim włos podwójnie załamuje światło i im też zawdzięcza sprężystość i odporność na pociąganie.
3.Powłoczka włosa (cuticula pili) leży na jego powierzchni i obejmuje warstwę korową. Zbudowana jest z pojedynczej warstwy płaskich, zrogowaciałych komórek ułożonych dachówkowato- przy czym ich wolne brzegi skierowane są ku wierzchołkowi włosa

Mieszek włosa (folliculus pili) otaczający włos składa się z zewnętrznej części łącznotkankowej i z części wewnętrznej nabłonkowej, której warstwy są takie same jak w naskórku, przy czym cytoplazma warstwy ziarnistej zawiera białko trichohialinę. Przedziela je cienka błona podstawna, czyli błonka szklista, która przy wyrwaniu włosa pozostaje w mieszku.
Wewnętrzny mieszek nabłonkowy (folliculus pili epithelialis), który stanowi pochewkę korzenia włosa, składa się z dwóch warstw, zewnętrznej i wewnętrznej. Pochewka sięga tylko do ujścia gruczołu łojowego. W części górnej, odpowiadającej lejkowi mieszka włos nie ma własnych pochewek.

Wewnętrzne ograniczenie pochewki korzenia włosa tworzy delikatna powłoczka pochewki włosa (cuticula vaginae pili), która bezpośrednio przylega do powłoczki włosa. Podobnie jak powłoczka włosa, składa się ona z jednego szeregu płaskich komórek dachówkowato zachodzących na siebie. Zachodzą one jednak w przeciwnym kierunku niż w powłoczce włosa.
W przekroju poprzecznym włos jest owalny, nerkowaty lub okrągły. Przy wyrwaniu włosa mieszek nabłonkowy nie odrywa się i nadal przylega do włosa w postaci podłużnego białego woreczka, który u swego dolnego końca jest ciemniejszy w wyniku skupiania się tu melaniny.

Włosy nie rosną ciągle, lecz cyklicznie.

Cykl rozwoju włosa (fazy): -Dane dotyczące czasu trwania i ilości objętych nim włosów dotyczy włosów głowy. Różne włosy znajdują się w różnej fazie wzrostu.

1. anagen - faza intensywnego rozmnażania się komórek i wzrostu włosa (na głowie trwa 2-5 lat- dotyczy 85% wszystkich włosów)

2. katagen- znaczne zahamowanie rozmnażania się komórek i w związku z tym wzrostu włosa (trwa kilka dni, dotyczy 1% włosów)

3. telogen- zahamowanie wzrostu i wypadanie włosów, nastepuje znaczna redukcja mieszka i korzenia wlosa (trwa kilka tygodni, dotyczy 20% włosów).

Siwienie włosów polega na zaniku barwnikotwórczej czynności melanoblastów macierzy; włosy białe są wynikiem występowania pęcherzyków gazu między komórkami.

Wzrost włosa. Wpływają na niego: wiek, temperatura środowiska, rodzaj odżywiania, prawdopodobnie niektóre witaminy. W ciągu doby włosy głowy wzrastają przeciętnie o 0,35 mm.

Funkcje włosów:

- spełniają funkcję narządów dotykowych np. meszek

- rzęsy odgrywają pewną rolę ochronną, gdyż miejscowe bodźce dotykowe powodują odruch zamykania powiek. Analogiczną rolę przypisuje się włosom w przewodzie słuchowym zewnętrznym i przedsionku nosa, które w ograniczonym stopniu chronią przed wnikaniem ciał obcych.

- owłosienie skóry głowy odgrywa pewną rolę w regulacji ciepła ustroju. Owłosienie to stanowi ochronę dla mózgowia przed przegrzaniem i promieniowaniem z zewnątrz

.

Paznokcie

Funkcje paznokcia:

1)paznokieć stanowi oparcie dla opuszki palca

2) chroni opuszkę przed urazami

3) zwiększają zręczność

Paznokcie zbudowane są keratyny zawierającej duże ilości siarki nadającej paznokciom trwałość i sztywność.

Podobnie jak włosy, paznokcie również są zbudowane z obumarłych komórek, co oznacza, że nie czujemy bólu przy obcinaniu, jak również i to, że w żaden sposób nie mogą być "odżywione" niczym, co się na nie nakłada, aby rosły szybciej, by były dłuższe, silniejsze lub grubsze.

Paznokcie składają się z nastepujących części:

1. płytki (blaszki) paznokciowej, która składa się z: brzegu wolnego, brzegów bocznych i dosiebnego. W płytce wyróżnia się: część tylną - korzeń paznokcia (okryta jest wałem paznokciowym) oraz ciało (trzon) paznokcia. - pozostała część płytki

2. łożysko (łoże) paznokcia- na którym leżą płyta

3. macierz- część łożyska, przykryta skórą- wałem paznokcia. Jest to miejsce rozmnażania się komórek paznokcia.

4. Tkanka okołopaznokciowa- skóra i naskórek, który tworzy odpowiednio:

a) w obrębie wału paznokciowego ( w części jego zewnętrznej): obrąbek naskórkowy nadpaznokciowy

b) w obrębie łoża (pod blaszką paznokcią) - obrąbek naskórkowy podpaznokciowy

c) ten ostatni przechodzi ku tyłowi w macierz paznokcia, a dalej w naskórek wewnętrzny wału paznokcia.

5) obłączek- białawe, księżycowate miejsce leżące u podstawy ciała paznokcia (najbardziej widoczne na kciuku)- uwidocznienie zakrytych zwykle wałem paznokciowym korzenia paznokcia i macierzy.

U podstawy blaszki paznokcia znajduje się jasna przestrzeń odgraniczona od przodu linią falista, gdzie znajdują się drobne pęcherzyki powietrza załamujące światło- obłączek.

Korzeń

Paznokieć (unguis) jest zrogowaciałą, giętką blaszką, która pokrywa powierzchnię grzbietową większej części dalszych paliczków palców ręki i stopy. Paznokcie mają kształt wypukłych, mniej więcej czworobocznych płytek zrogowaciałych. Wypukłość paznokcia jest silniejsza w kierunku poprzecznym niż podłużnym. U osób pracujących fizycznie są one bardziej spłaszczone niż w innych zawodach. Powierzchnia paznokcia wykazuje podłużnie biegnące delikatne prążki. Rowki poprzeczne są z reguły objawem chorobowym, świadczą one o zaburzeniach rozwojowych lub troficznych paznokcia.
Wielkość paznokcia zależy od wielkości paliczka palca, który pokrywa. Grubość paznokcia u mężczyzn w miejscach największego rozwoju dochodzi do 384 n.m, u kobiet zaś do 364 (.im, jednak ku brzegom zmniejsza się. Z wiekiem paznokcie grubieją, tak jak u ludzi zajętych pracą fizyczną.
Barwa. Mimo pewnego zmętnienia blaszka paznokcia jest zasadniczo tworem przejrzystym. Na jej kolor wpływa zabarwienie podłoża. W niewielkiej, bliższej części paznokcia widoczny jest, zwłaszcza na kciuku, półksiężycowaty wypukły do przodu białawy odcinek, tzw. obłączek (lunula). Dalsza, największa część paznokcia ma odcień różowawy. Białe plamki występujące nieraz na paznokciu spowodowane są drobnymi pęcherzykami powietrza.
Paznokcie rosną najszybciej między 5 a 30 rokiem życia. Paznokcie palców nóg rosną znacznie wolniej niż palców rąk, a do pełnego wykształcenia się blaszki dochodzi w okresie do 6 miesięcy. W starości paznokcie rosną wolniej, a blaszki ich ulegają zgrubieniu. W obrębie swego brzegu wolnego blaszki paznokcia stają się kruche i postrzępione, w osi długiej paznokcia zaznaczają się bruzdy, co wskazuje na wadliwą keratynizację.
Na wzrost paznokci swój wpływ wywierają różnego rodzaju czynniki mechaniczne, zakaźne, hormonalne, zaburzenia wywołane przyswajaniem witamin, czynniki nerwowe i dziedziczne.

Funkcje skóry:

I. Ochronna i obronna tkanek głębiej położonych

1. ochrona przed urazami mechanicznymi

obecność warstwy rogowej, która odnawia się w sposób stały i ulega zgrubieniu w wyniku działania urazów

2. ochrona przed uciskiem, tarciem, rozciąganiem

1. układ falisty naskórka

2. obecność włókien sprężystych i klejodajnych

3. podporowa i amortyzacyjna - tkanka podskórna

4. ochrona przed promieniami UV:

1. melanina

2. pogrubienie warstwy rogowej naskórka

5. termoregulacja

1. poprzez parowanie potu i wody

2. rozszerzanie się i zwężanie naczyń skórnych krwionośnych

3. odprowadzanie ciepła do organizmu z otoczenia i z organizmu do otoczenia (skóra stanowi powłokę zewnętrzną) poprzez przewodzenie i promieniowanie ciepła

6. funkcja ochronna sprawowana za pośrednictwem:

1. płaszcza wodno-lipidowego utworzonego przez wydzieliny: pot, łój oraz złuszczające się komórki warstwy rogowej naskórka

- pot rozcieńcza związki chemiczne o odczynie kwaśnym lub zasadowym (ochrona skóry przed działaniem kwasów i zasad)

- chroni naskórek przed nadmiarem wilgoci lub zbytnią suchością środowiska (tłuszcze zawarte w płaszczu),

- ochrona przed wtargnięciem drobnoustrojów poprzez zatrzymywanie ich na powierzchni, otaczaniem oraz stwarzaniem warunków uniemożliwiających ich funkcjonowanie- działanie bakteriostatyczne, bakteriobójcze (działanie kwasów tłuszczowych, moczanów, chlorku sodu)

b) warstwa rogowa naskórka

- mechaniczne usuwanie drobnoustrojów wraz z złuszczaniem się tej warstwy

-zrogowaciałe komórki naskórka wraz z białkami tworzą przesłonę nieprzenikalną dla wody i elektrolitów (w obie strony)

c) pH skóry 5-6 - czyli kwaśnie dział bakterio-, grzybobójczo oraz bakterio-i grzybostatycznie

d) komórki Langerhansa- ochrona immunologiczna

II. wchłanianie substancji (przy nieuszkodzonym naskórku) następuje głównie przez mieszki włosowe. Wchłaniane są m.in. gazy (O₂, CO₂, siarczki, cyjanowodór)- przy czym wzrasta wchłanianie podczas: wzrostu ciepłoty, zwiększeniu wilgotności, okluzja skóry przez materiały plastyczne.

III. Wydzielanie substancji: wraz z potem i serum.

IV. Udział w gospodarce wodnej: w skórze znajduje się 1/5 wodu całego ustroju. Skóra reguluje ilość wody poprzez: pot oraz dyfuzje przez naskórek.

V. Udział w gospodarce mineralnej: skóra zawiera 30% ogólnej wartości chlorków całego ustroju, oprócz tego wapń, potas, żelazo, magnez oraz śladowe ilości miedzi, manganu, cynku.

VI. Udział w gospodarce białkowej. Skóra zawiera wiele białek: keratynę, kolagen, elastynę, białka przenikające z krwi, wolne aminokwasy.

VII. Udział gospodarce tłuszczowej: tkanka podskórna (tłuszczowa wraz , łącznotkankową), bierze udział w syntezie niektórych z nich, np. substratów witaminy D.

VIII. Udział skóry w gospodarce witaminowej: zawiera witaminę A(która warunkuje rozmnażanie komórek naskórka, wpływa na przydatki skóry), B (wpływają na gospodarki białkowe, węglowodanowe, tłuszczowe, mineralne), C (wpływa na wytwarzanie tkanki łącznej, melaniny i procesy odnowy), ponadto H, koenzym Q.

IX. Funkcja estetyczna

X. Jest narządem zmysłów.

Zagadnienia ze skóry.

1. Wymień warstwy skóry.

2. Wymień warstwy naskórka, scharakteryzuj ich budowę, funkcję.

3. Warstwa Malpighiego.

4. Keratynizacja naskórka- fazy.

5. Funkcje melanocytów, melaniny, komórek Langerhnsa, Merkela.

6. Na czym polega rozmnażanie kórek naskórka.

7. Skóra właściwa- warstwy, co to są brodawki skóry, jakie tkanki tworzą te warstwy, włókna skóry, komórki skóry.

8. Tkanka podskórna- co ją tworzy, funkcje.

9. Włos- budowa zewnętrzna i wewnętrzna. Cebulka włosa, brodawka włosa, mięsień przywłosowy.

10. Cykl włosa.

11. Paznokieć- elementy paznokcia, ich funkcje. Macierz paznokcia.

12. Gruczoły:

1. rozmieszczenie na skórze

2. funkcje

3. skład ich wydzieliny

4. co wpływa na ich wydzielanie, kiedy pojawiają się

5. rynna potowo-łojowa, strefa T

1. funkcje skóry.

2. Zmysły skóry

3. Unaczynienie i unerwienie skóry .

13

---