UKŁAD IMMUNOLOGICZNY: Inaczej układ odpornościowy lub limfatyczny, to system organizmu odpowiedzialny za zwalczanie infekcji wirusów, bakterii, pierwotniaków, a także zwalczanie obcych tkanek i nowotworów.
Układ limfoidalny, układ zbudowany z wielu wzajemnie zależnych typów komórek (limfocytów, makrofagów, monocytów, komórek K) rozsianych w ustroju, krążących we krwi i w chłonce oraz skupiających się w narządach limfatycznych (układ limfatyczny). Wyróżnia się narządy centralne układu immunologicznego: szpik kostny i grasicę oraz narządy obwodowe, czyli śledzionę, węzły limfatyczne, migdałki, wyrostek robaczkowy i rozsiane skupiska tkanki limfatycznej (kępki Peyer'a w obrębie jelita) w postaci grudek chłonnych. Węzły chłonne stanowią skupiska tkanki o bardzo dużej aktywności immunologicznej.
Limfocyty T - „grasicozależne”: Powstają w szpiku kostnym skąd następnie wędrują do grasicy, w której proliferują i nabywają cech immunologicznych, przedostają się do innych narządów limfopoetycznych, a następnie dostają się do krwi obwodowej. Są odpowiedzialne za wykrywanie i unieszkodliwianie czynników obcych dla organizmu, czyli biorą udział w odporności typu komórkowego. Pod względem funkcjonalnym limfocyty T dzielą się na:
*Limfocyty Th (helper) - są to limfocyty pomocnicze, które wydzielają limfokiny pobudzające i podtrzymujące odpowiedź immunologiczną. *Limfocyty Ts - limfocyty supresorowe, które wydzielają limfokiny hamujące odpowiedź immunologiczną. *Limfocyty Tc - są to limfocyty cytotoksyczne. Do tych limfocytów zalicza się komórki NK, komórki K.
Limfocyty B: Powstają w układzie limfoidalnym w szpiku kostnym, ale w przeciwieństwie do limfocytów T nie przechodzą przez grasicę - są szpikozależne. Wytwarzają immunoglobuliny, które spełniają funkcję specyficznych przeciwciał i biorą udział w odporności typu humoralnego.
PRZECIWCIAŁA: inaczej immunoglobuliny są to substancje białkowe wytwarzane w limfocytach B i plazmocytach, które mają zdolność łączenia się z antygenem. Wyróżnia się 5 klas immunoglobulin: IgG; IgA; IgM; IgD; IgE.
Fagocytoza polega na pochłanianiu "intruza" przez odpowiednią komórkę, a następnie - na jego strawieniu w jej wnętrzu. KOMÓRKI UKŁ. ODPORNOŚCIOWEGO: Fagocytujące - neutrofile (zabijanie mikororg.), kom. tuczne, bazofile (reakcje nadwrażliwości), eozynofile (zabijanie pasożytów, produkcja przeciwciał). Niefagocytujące - niezależne od fagocytozy limfocytów B, rozpoznają antygeny. Plazmocyty (produkcja przeciwciał), limfocyty Th, limfocyty TS, limfocyty Tc, kom. NK (zdolność do spontanicznego zabijania kom. zakażonych i nowotworowych), monocyty, makrofagi (zabijanie mikroorg. oraz innych obcych kom.).
ATYGENY: są to najczęściej glikoproteiny, które rozpoznawane przez limfocyty wytwarzają odpowiedź w postaci wytwarzania przeciwciał w odpowiedzi komórkowej lub humoralnej. Wyróżnia się antygeny własne organizmu i antygeny obce.
ODPORNOŚĆ to niepodatność lub zdolność do zwalczania przez organizm czynników chorobotwórczych. Dzielimy na odporność pochodzenia komórkowego (gwarantowana przez komórki, limfocyt atakuje patogen) oraz humoralnego (limfocyty wytwarzają przeciwciała).
Odporność naturalna (dziedziczna, wrodzona, nieswoista) - jest to rodzaj odporności nieswoistej, czyli takiej, którą organizm uzyskał przed zetknięciem się z drobnoustrojami chorobotwórczymi.
Odporność nabyta (swoista) - wytwarza się w wyniku zadziałania na organizm drobnoustroju albo przez wprowadzenie do organizmu surowicy swoistej.
Dysfunkcję układu immunologicznego może wywołać szereg czynników: niewłaściwe odżywianie, przemęczenie, stres, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, chemiczne skażenie środowiska, nieprawidłowa higiena osobista, kontakt z chorymi, brak aktywności fizycznej.
IMMUNOSUPRESJA - LEKI:
Działanie w celu wyciszenia układu odpornościowego. Leki hamujące reakcje odpornościowe głównie w transplantologii, w chorobach o podłożu autoagresji. Hamują wytwarzanie swoistych przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom zlokalizowanym na powierzchni przeszczepionych narządów. W autoagresji przeciwko własnym komórkom, niszczą nasze tkanki.
DN: osłabiona odporność, nawracające zakażenia bakteryjne, wirusowe, grzybicze, trudno gojące się rany.
GLIKORTYKOSTEROIDY: hamują syntezę cytokin oraz wytwarzanie limfocytów. Zastosowanie: cytostatyczne, p/zapalne, zapobieganie odrzuceniom przeszczepów, w autoagresji.
CYKLOSPORYNA A (Cicloral, Sandimmun): hamuje humoralne i komórkowe odpowiedzi immunologiczne, zmniejsza reakcje zapalne oraz wytwarzanie limfokin, obniża stężenie limfocytów TH. Nie wpływa na funkcję komórek fagocytarnych ani na komórki nowotworowe. Zastosowanie: zapobieganie odrzuceniom przeszczepów, w autoagresji, łuszczyca endogenna, zapalenie błony naczyniowej oka, zespół nerczycowy. DN: hepatotoksyczność, nefrotoksyczność, nadciśnienie tętnicze, zab. neurologiczne, wymioty.
GLOBULINY ANTYLIMFOCYTARNE: w transplantologii, choroby limfoproliferacyjne, mogą być skierowane przeciwko określonym limfocytom, makrofagom, monocytom. DN: zab. odporności, wzrost temp. ciała, reakcje anafilaktyczne.
LEKI P/NOWOWOROWE: cyklofosfamid, chlorambucil, busulfan, chlormetyna, mitomycyna, metotreksat.
IMMUNOSTYMULACJA - LEKI:
Stosowane w leczeniu niedoboru odporności oraz zakażeń wirusowych, również w immunoterapii nowotworów.
PICIBANIL (OK-432): pobudza ukł. limfatyczny - limfocyty T. Nasila komórkową odpowiedź immunologiczną, aktywuje limfocyty T przez co pobudza odporność humoralną. Zwiększa wytwarzanie interferonu. Zastosowanie: wirusowe zapalenie wsierdzia.
MVE-2: aktywuje makrofagi, komórki NK, wzmaga produkcję interferonu, wykazuje działanie immunoadjuvantu (zdolność uczulania limfocytów B i T).
TUFTSYNA: tetrapeptyd immunologiczny produkowany przez śledzionę, stymuluje makrofagi i granulocyty do fagocytozy.
INTERLEUKINA 2: cytokina będąca najważniejszym czynnikiem wzrostu dla limfocytów T, zwłaszcza cytotoksycznych, oraz komórek NK. Zastosowanie: terapia nowotworów, deficyty odporności, AIDS.
FILGRASTIM: wywołuje gwałtowny przyrost liczby neutrofili, monocytów we krwi obwodowej, podawany głównie w iniekcji podskórnej.
MOLGRAMOSTIM (Leucomax): rekombinowany czynnik stymulujący kolonie granulocytarne i makrofagowe. Zastosowanie: leczenie leukopenii, terapia białaczki (przeszczepy szpiku).
RIBOMUNYL: zawiera materiał pochodzący z rybosomów oraz ścian komórkowych bakterii. Wykazuje silne działanie immunostymulujące, pobudza swoistą i nieswoistą odporność komórkową i humoralną.
INTERFERONY: glikoproteiny wydzielane przez komórki eukariotyczne. Ingerują w proces replikacji wirusów wewnątrz komórek organizmu. Aktywują komórki układu immunologicznego (komórki NK oraz makrofagi). Zwiększają szybkość rozpoznania infekcji poprzez regulowanie prezentacji antygenu limfocytom T. Wzmacniają odporność zdrowych komórek na zainfekowanie wirusem. Zastosowanie: IFN-α (p/wirusowo, p/nowotworowo); IFN-β (stwardnienie rozsiane, p/nowotworowo, p/wirusowo); IFN-γ (w dermatologii, okulistyce, p/nowotworowo, p/wirusowo).
HORMONY GRASICZE: Wszystkie hormony grasicy pobudzają granulocyto-, erytro- i limfopoezę. Wzmagają syntezę immunoglobulin, podnoszą odporność ogólna i miejscową organizmu na choroby. Przyśpieszają procesy regeneracji tkanek. Wywierają także wpływ na krążenie, zmniejszając opór naczyniowy, przyspieszając akcję serca.
BESTATYNA (Bestatin): pobudza limfocyty i monocyty, stymuluje granulocytopoezę, trombocytopoezę. Zastosowanie: p/nowotworowo, immunostymulująco.
BIOSTYMINA: w wyciągu z liści aloesu, wzmaga odpowiedź humoralną organizmu na antygeny, zwiększa liczbę limfocytów T, wzmaga reakcje komórkowe. Zastosowanie: przewlekłe, nawracające zakażenia bakteryjne, zab. odporności, przyspiesza gojenie się ran, pobudza proces detoksykacji.
LEWAMIZOL (Decaris): środek p/robaczy. Duże dawki - immunosupresja, małe dawki - immunostymulacja. Przyspiesza dojrzewanie limfocytów T, pobudza fagocytozę, hamuje agregację płytek krwi. DN ograniczają długotrwałe stosowanie.
IZOPRYNOZYNA (Groprinosin): immunostymulująco, przyspiesza dojrzewanie, różnicowanie limfocytów T, wzmaga aktywność komórek NK. Zastosowanie: deficyty odporności, nawracające zakażenia bakteryjne i wirusowe, wczesne postaci HIV.
IMUTIOL (DTC): wpływ na limfocyty T i makrofagi, nie wpływa na limfocyty B. Zastosowanie: zab. odporności, p/nowotworowo.
ZIDOWUDYNA i inne: wzrost stężenia limfocytów T - poprawa odporności.
MPT (Melfalan, Prednison, Talidomid): przyspiesza różnicowanie i dojrzewanie limfocytów T, zwiększa biosyntezę interferonu. Zastosowanie: zab. i deficyty odporności.
SZCZEPIONKI:
Są to preparaty biologiczne zawierające antygeny bakteryjne lub wirusowe o silnych właściwościach immunologicznych. Szczepionki podajemy podskórnie lub śródskórnie (dzieciom doustnie, czasem donosowo). Odporność uzyskana po zastosowaniu szczepionki jest to odporność czynna rozwijająca się po kilku tygodniach. Podanie może się wiązać z wystąpieniem odczynów ogólnych lub miejscowych (obrzęk, zaczerwienienie, gorączka, dreszcze, bóle głowy). Tym większa skuteczność szczepionki im mniejsza zdolność drobnoustrojów do mutacji.
I. SWOISTE prowadzą do wytworzenia odporności na jeden drobnoustrój i stosuje się je profilaktycznie.
a) grupa Vaccina
-Vaccina-Di-Per-Te (p/błonica, tężec, krztusiec)
-Vaccina Poliomyelitis (p/wirus polio-porażenie dziecięce)
-Vaccina Rubella Virus (p/różyczka)
- Vaccina Measles Virus (p/odra)
- Vaccina Rabies inacitivated (p/wścieklizna)
II. NIESWOISTE mają pobudzić system immunologiczny do wytworzenia przeciwciał i stosowane są leczniczo w przypadku obniżonej odporności, powtarzających się infekcji. Wzmacniają swoistą odporność organizmu w stosunku do szczepów, które znajdują się w ich składzie. Podaje się w kilku seriach.
- Vaccineurin (p/półpasiec, nerwobóle, stan zapalny nerwu trójdzielnego)
- szczepionka wg Delbeta (p/czyraki, ropnie, angina, zapalenie szpiku, sepsa, posocznica)
- Broncho-Vaxom (infekcje dróg oddechowych), Uro-Vaxom (infekcje dróg moczowych)
- Poliwakcyna (doustnie, donosowo, zakażenia nosa, gardła, krtani)
PREPARATY IMMUNOGLOBULIN:
W pierwotnych i wtórnych niedoborach immunologicznych. Otrzymywane z frakcji surowicy lub osocza krwi. Mogą zawierać:
a) immunoglobuliny niespecyficzne: zwiększają ogólną odporność organizmu (odp. bierną) np. histaglobina, thymoglobulina.
b) immunoglobuliny specyficzne: skierowane na określony specyficzny antygen np. immunoglobulina p/WZW B, p/tężcowi, p/ospie wietrznej, p/kleszczowemu zapaleniu opon mózgowych.
c) immunoglobuliny immunizujące: surowica antytoksynowa, np. p/jadowa, p/wściekliźnie.
d) immunoglobulina Rh 0: hamuje konflikt serologiczny matka-dziecko.