ROMANTYZM

1)Cechy dramatu romantycznego na podstawie wybranych utworów.

„Dziady” Adama Mickiewicza

Gatunek najbardziej charakterystyczny dla twórczości romantyków polskich. Główną cechą jest synkretyzm rodzajowy i gatunkowy. Do liryki możemy zaliczyć Wielką Improwizację, do epiki opowieść więźniów o martyrologii młodzieży polskiej, natomiast elementy dramatu to dialogi i monologi. Jeśli chodzi o obecność innych gatunków to pojawia się w nim bajka np. przytoczona przez Żegotę bajka Goreckiego o ziarnie rzuconym przez Boga a zakopanym przez diabła. W scenie „Bal u Senatora” w tle pojawia się aria operowa.

- zerwanie z zasadą 3 jedności, np. akcja rozgrywa się na Litwie, w Warszawie i w domu Senatora. Różny jest też czas wydarzeń, np. scena więzienna- Wigilia Bożego Narodzenia, a widzenie Księdza Piotra- okolice Święta Wielkiej Nocy. Akcja składa się też z wielu wątków, np. martyrologia młodzieży polskiej, charakterystyka społeczeństwa polskiego i rosyjskiego, mesjanizm jako historiozofia romantyczna wyjaśniająca status dziejów Polski.

-umieszczenie wydarzeń w planie realistycznym, fantastycznym, metafizycznym, w którym rozgrywa się walka dobra ze złem. Każda ze scen utworu stanowi odrębną całość, jednak wg. koncepcji prof. Juliusza Heinera ta fragmentaryczność budowy ma swój cel artystyczny, ponieważ prof. uważa, że Mickiewicz podporządkował poszczególne cechy z głównym bohaterem tzn. Konradowi i Ks. Piotrowi.

-Kompozycja dramatu ma charakter otwarty, ponieważ końcowa scena, w której Konrad znajduje się wśród skazańców wiezionych na Syberię, nie wyjaśnia co stało się z nim dalej.

-Ważnym składnikiem dramatu jest główny bohater romantyczny- indywidualista, poeta mający świadomość swej wielkości, prowadzący dyskusje z Bogiem na temat miłości, rozumu, dobra i zła.

-Inna cechą jest tzw. „niesceniczność” dramatu, tzn., że utwór ten trudno jest zaadaptować na scenę. Najsłynniejsze inscenizacje: Kazimierza Dejmka w 1967r., która przyczyniła się do tzw. „wydarzeń marcowych” w 1968r, w latach 70 inscenizacja Konrada Sfinarskiego i film Tadeusza Konwickiego pt. „Lawa” -->Opowieść o „Dziadach” A. Mickiewicza.

2)”Ból świata” w doświadczeniach Wertera, Giaura, Gustawa z IV cz. „Dziadów”.

Bohaterowie romantyczni europejscy i polscy cierpieli na tzw. Chorobę wieku, ból istnienia, „Weltsmerz” [weltszmerc]. Postawa to charakteryzowała się zniechęceniem, znużeniem wobec życia, traktowanie życia jako pasmo cierpień, nadmierną wrażliwością, niemożnością podjęcia jednoznacznej decyzji co do wyboru drogi życia, niezgoda na panujące układy społeczne i obyczajowe oraz konwenanse.

Werter- bohater powieści epistolarnej (listów) J. W Goethego był z pochodzenia mieszczaninem, zdobył wykształcenie prawnicze, miał zdolności prawnicze, nie odpowiadało mu życie i praca w mieście, po wyrzuceniu go z arystokratycznego salonu zamieszkał na prowincji. Pokochał Lottę, która była narzeczoną Alberta. W listach do przyjaciela Wilhelma opisywał spotkania z ukochaną, prowadzone z nią rozmowy o literaturze, rozpamiętywał każdy moment swego nieszczęśliwego uczucia. Ukojenia szukał w kontemplacji natury i rozmowie z prostymi, cierpiącymi ludźmi. Nieszczęśliwa miłość i niezgoda na świat doprowadziły go wreszcie do samobójstwa. Werteryzm oznacza postawę charakterystyczną dla człowieka wrażliwego, cierpiącego z powodu różnorodnych ograniczeń, rozpamiętującego swe przeżycia i uczucia, skupionego na sobie i swoich doznaniach.

Giaur- bohater powieści poetyckiej angielskiego romantyka G. Byrona odczuwał również ból istnienia. Świadczy o tym choćby jego tajemnicza biografia. Wiemy, że do Grecji okupowanej przez Turków przybył z Wenecji, przez muzułmanów został pogardliwie nazwany giaurem, czyli niewiernym. Pokochał jedna z żon wodza Tureckiego- Leilę i skazał ją tym samym na straszliwą śmierć, ponieważ została ona utopiona na rozkaz Hassana za złamanie wierności muzułmańskiej. Giaur kierując się zemstą zabija Hassana, jednak nie zaznaje spokoju, ponieważ zdaje sobie sprawę, że przyczynił się do tego, że dusza Hassana znalazła się w raju. Dręczy się również z tego powodu, że ciągle przeżywa to, co przezywała ukochana w momencie swojej śmierci, nie może też zapomnieć o miłości do Leili bo było to najważniejsze uczucie w jego życiu.

Gustaw- bohater dramatu przychodzi do domu swego byłego nauczyciela księdza i opowiada mu dzieje swego nieszczęśliwego uczucia. Jest to opowieść fragmentaryczna, urywana, często chaotyczna, przez domowników jest odbierany jako osoba szalona, tym bardziej, że ma na sobie porwane ubranie i rozmawia z gałązką cyprysu, która jest pamiątką ostatniego spotkania z ukochaną. Jest to człowiek młody, później okazuje się, że stał się upiorem, duchem pokutnikiem, bo popełnił samobójstwo z powodu nieszczęśliwej miłości. Buntuje się przeciwko światu, który spowodował jego nieszczęście, a także przeciwko „książkom zbójeckim” („Nowa Heloiza”, „Cierpienia Młodego Wertera”), które oskarża, że spowodowały jego nieszczęście. Rozpamiętuje chwile spędzone z ukochaną, a szczególnie moment, gdy obserwował przez okno uroczystość weselną. Wtedy miał chęć zabić wszystkich weselników, jednak przyznaje, że popadł w dziwny stan bliski szaleństwu, który doprowadził go do omdlenia. Swa wypowiedzią wyraża przeciwstawne uczucia. W jednej chwili idealizuje ukochaną, by niemal w równocześnie skrytykować ją i wszystkie kobiety za wyniosłość i próżność. W swym zachowaniu, wypowiedziach przypomina Wertera, człowieka wrażliwego, odznaczającego się egotyzmem (-skupienie się na sobie, swoich przeżyciach i stanach emocjonalnych). Jest zbuntowany wobec ograniczeń społeczno- obyczajowych oraz konwenansów, ale nie wyraża tego buntu w postaci czynu. Uważa, że wyrazem buntu i niezgody na świat jest samobójstwo, które wynika również z pojmowania przez bohatera miłości romantycznej (miłość romantyczna-uczucie dane przez Boga, który łączy ze sobą 2 połówki poszukujących się dusz, względy obyczajowe i społeczne stanowią przeszkodę do pełni szczęścia, jedno z kochanków popełnia samobójstwo, by oczekiwać na ukochana w niebie)

3)Spór światopoglądowy w „Romantyczności”

„Romantyczność” to ballada umieszczona na początku tomu „Ballady i romanse” (1822). Przedmowa do tego tomu i wszystkie ballady stanowią element sporu klasyków z romantykami, który toczył się od 1818r.. Zapoczątkowała go rozprawa Kazimierza Brodzińskiego „O klasyczności i romantyczności, tudzież o duchu poezji polskiej” - prawdziwa literatura powinna mieć charakter narodowy i wywodzić się z opowieści ludowych. Na tę rozprawę odpowiedział jeden z twórców klasycznych Jan Śniadecki i ostro skrytykował nowe tendencje romantyczne, nazywając je niedorzecznościami i godnym skrytykowania zanegowaniem norm klasycznych. W balladzie „Romantyczność” odnajdujemy echo tego sporu. Narrator przedstawia sytuację, w której dziewczyna z ludu Karusia rozmawia z duchem swego zmarłego narzeczonego Jasia. Gromada wiejska współczuje dziewczynie i modli się za duszę chłopca. Mędrzec, który obserwował całą sytuację, nazywa dziewczynę szaloną, krytykuje również gromadę wiejską. Wypowiada myśl, że dla niego jedynym prawdziwym jest racjonalny osąd świata oparty na rozumie i doświadczeniu. Narrator- poeta zwraca się do niego z uwagą, że powinien uwzględnić również przekonanie, że obok świata rzeczywistego istnieje świat irracjonalny, do którego można dotrzeć dzięki uczuciu i wyobraźni. Ballada wyraża zatem romantyczny światopogląd (epistemologię), której najważniejsza myśl zawarta jest już w motcie zaczerpniętym z „Hamleta” W. Szekspira; „Zdaje mi się, że widzę... Gdzie?... Przed oczyma duszy mojej.”. Motto wskazuje, że w balladzie będzie mowa o poznaniu rzeczywistości w sposób inny niż racjonalny i empiryczny.

4)”Ballady i romanse”- romantyczna propozycja poznawania świata.

W tomie „Ballady i romanse” znajdują się utwory „Romantyczność”, „Lilie”, „Świteź”, „Świtezianka”, „Rybka”. W większości są zaczerpnięte z opowieści ludowych, prezentują romantyczny sposób widzenia rzeczywistości, dlatego obok świata rzeczywistego i postaci rzeczywistych pojawiają się postaci fantastyczne, które wymierzają sprawiedliwość, prezentując zasady ludowej moralności, wg. których zło musi zostać zawsze ukarane. Dlatego młody myśliwy z ballady „Świtezianka” nie dotrzymawszy przysięgi wierności stracił życie, a jego dusza została zaklęta w modrzewiu by przestrzegać innych przed popełnieniem podobnego czynu. Niewierna małżonka z ballady „Lilie” została zabita wraz ze wszystkimi osobami, które znalazły się w cerkwi w momencie, gdy miała rozstrzygnąć, który z braci zabitego przez nią męża ma zostać jej nowym mężem. W balladzie „Romantyczność” narrator przedstawia sytuację, w której dziewczyna z ludu- Karusia rozmawia z duchem swego zmarłego narzeczonego Jasia. Gromada wiejska współczuje dziewczynie i modli się za duszę chłopca. Mędrzec, który obserwował całą sytuację, nazywa dziewczynę szaloną, krytykuje również gromadę wiejską. Wypowiada myśl, że dla niego jedynym prawdziwym jest racjonalny osąd świata oparty na rozumie i doświadczeniu. Narrator- poeta zwraca się do niego z uwagą, że powinien uwzględnić również przekonanie, że obok świata rzeczywistego istnieje świat irracjonalny, do którego można dotrzeć dzięki uczuciu i wyobraźni. Ballada wyraża zatem romantyczny światopogląd (epistemologię), której najważniejsza myśl zawarta jest już w motcie zaczerpniętym z „Hamleta” W. Szekspira; „Zdaje mi się, że widzę... Gdzie?... Przed oczyma duszy mojej.”. Motto wskazuje, że w balladzie będzie mowa o poznaniu rzeczywistości w sposób inny niż racjonalny i empiryczny.

5)Balladowy pejzaż- urokliwy i niestabilny

Romantycy inaczej niż twórcy klasycystyczni pojmowali i przedstawiali naturę. Uważali, że nie jest ona jedynie tłem wydarzeń, ale przede wszystkim odzwierciedla stany psychiczne i przeżycia bohaterów. Jest odbiciem idei absolutu, tzn., że ma charakter duchowy i dlatego jest takim samym bohaterem utworu jak człowiek. W balladach natura jest tajemnicza i groźna, wywołuje nastrój przerażenia i oczekiwania. Staje się narzędziem kary dla tych ludzi, którzy nie wypełnili przyjętych zobowiązań. W cyklu „Sonety krymskie” A. Mickiewicza natura egzotyczna, orientalna staje się przyczyną refleksji podmiotu lirycznego- poety- pielgrzyma o potędze natury i kruchości człowieka oraz jego dzieła. Wywołuje tęsknotę za ojczyzną. W sonecie „Pielgrzym” wprowadził do literatury romantycznej nowego bohatera: poetę- wygnańca z ojczyzny, pielgrzyma, który zmuszony do wędrówki po świecie uważa za najświętsze miejsce swoją ojczyznę i pielgrzymuje do niej myślami i sercem. Niemal we wszystkich sonetach powraca wspomnienie utraconej ojczyzny i tęsknoty za nią. Najpełniejszym wyrazem tych uczuć staje się sonet „Burza”. Opis morskiego żywiołu staje podstawą do refleksji o samotnym podróżniku, który zazdrości innym, że mogą w obliczu zagrożenia wyrażać strach, modlić się i żegnać z innymi, podczas gdy on odczuwa tylko bezkresny smutek i żal wywołany utratą ojczyzny. W sonetach „Bakczysaraj” „Mogiły haremu” zawarty jest opis orientalnej architektury, która uległa wpływowi czasu i przemożnej sile natury. Próba odtworzenia dawnego piękna tych miejsc łączy się z refleksją o kruchości człowieka i potędze natury. W sonetach „Stepy akermańskie”, „Czatyrdah”, „Ajudah” poeta opisał urzekające piękno orientalnego pejzażu wyrażając jednocześnie tęsknotę za ojczyzną i rodzinnymi stronami. W sonecie „Czatyrdah” opisał majestatyczne i groźne piękno góry, która pełni rolę pośrednika między Bogiem a ludźmi. Jest jednak monumentalna i niedostępna, pozostaje niewzruszona wobec ludzkich nieszczęść i wydarzeń, które rozgrywają się u jej stóp. Aby przedstawić wygląd góry poeta zastosował określenia z tradycji islamskiej i wschodniej, np. minaret, giaur, padyszach. Wprowadził też postać Mirzy- człowieka wschodu, który jest przewodnikiem pielgrzyma, odkrywa przed nim tajemnice Krymu. W sonecie „Ajudah” w części opisowej przedstawiony został szczyt, który wcina się w morze. Podmiot liryczny opisuje widok roztaczający się ze stoku skał Ajudahu zwracając uwagę na fale, które rozbijając się o podnóża góry przypominają stada wielorybów i wyrzucają na brzeg „muszle, perły i korale”. W części refleksyjnej dokonuje porównania między falami morskimi a emocjami i nastrojami poety. Stwierdza, że dzięki takim burzowym umiejętnościom może tworzyć „nieśmiertelne pieśni”

W „Panu Tadeuszu” staje się jednym z bohaterów np. po opisie walki szlachty polskiej z moskalami pojawia się opis burzy, która ma zatrzeć ślady walki i pomóc bohaterom opuścić niebezpieczne okolice.

6)Wina i kara w literaturze romantycznej.

Problem ten wynika z przyjętej przez romantyków zasady, wg. której najważniejszymi zasadami moralnymi są zasady ludowe, wg. których zło musi zostać ukarane już na ziemi. Ten pogląd znalazł swoje odzwierciedlenie w balladach- „Świtezianka”, „Lilie” i „Dziadach” cz. II. Dlatego młody myśliwy z ballady „Świtezianka” nie dotrzymawszy przysięgi wierności stracił życie, a jego dusza została zaklęta w modrzewiu by przestrzegać innych przed popełnieniem podobnego czynu. Niewierna małżonka z ballady „Lilie” została zabita wraz ze wszystkimi osobami, które znalazły się w cerkwi w momencie, gdy miała rozstrzygnąć, który z braci zabitego przez nią męża ma zostać jej nowym mężem. Pojawiające się w czasie uroczystości dziadów 3 rodzaje duchów: dwoje dzieci, widmo złego pana, pasterka Zosia wygłaszają ludowe zasady moralne, które zawierają przestrogę dla żyjących. Z przestróg tych wynika, że najważniejszym przykazaniem jest przykazanie miłości bliźniego. Jeśli ktoś sprzeniewierza się temu przykazaniu zasługuje na karę i tak jak widmo złego pana nigdy nie zazna spokoju, bo w Wigilię nie przyjął on do swego domu kobiety z dzieckiem i tym samym skazał ich na pewna śmierć. Pasterka Zosia nie szanowała uczuć kochających ją chłopców i dlatego unosi się między niebem i ziemią nie wiedząc na czym polega szczęście.

7)”Konrad Wallenrod” powieścią poetycką i powieścią „maską historyczną”

POWIEŚĆ POETYCKA

- akcja utworu luźna, fragmentaryczna, brak ciągu przyczynowo skutkowego

-utwór o charakterze synkretycznym, tzn. łączy różne rodzaje i gatunki literackie- lirykę (wyznania uczuć bohatera), epikę (narrator) i dramat (monologi, dialogi)

-bohater to indywidualista, wrażliwy, buntujący się przeciw światu, przeżywający konflikt tragiczny

-historyzm- umieszczenie akcji w średniowieczu, które staje się alegorią sytuacji współczesnej poecie, ukazuje warunki, w których przyszło żyć i działać patriotom, spiskowcom.

POWIEŚĆ- „MASKA HISTORYCZNA”

-średniowieczny bohater utworu- Litwin i jednocześnie rycerz krzyżacki- wielki mistrz zakonu oraz cała sceneria wydarzeń tworzą tzw. „maskę historyczną”, dzięki której Mickiewicz głównie z powodów cenzuralnych ukazuje sytuację w ojczyźnie znajdującej się pod zaborami. Sugestią do takiego odczytywania utworu były relacje samych uczestników powstania listopadowego, którzy wypowiadali się, że instrukcje do swego działania zaczerpnęli z „Konrada Wallenroda”. W postawie spiskowca uwzględniono, zgodnie z mottem z „Księcia Machiavellego” [makiawellego] i postępowaniem bohatera utworu, wszystkie moralne dylematy spiskowca, polegające na odrzuceniu zasad kodeksu rycerskiego i wyborze drogi spisku i zemsty. Postawa ta łączyła się również z całkowitą rezygnacją ze szczęścia osobistego na rzecz miłości do ojczyzny.

8)Pielgrzymowanie w „Sonetach krymskich”. Wartość artystyczna, elementy orientalne.

„Sonety krymskie” powstały w wyniku podróży A. Mickiewicza na Krym. Poeta zafascynowany pięknem orientalnego krajobrazu zawarł w cyklu sonetów nie tylko opis oglądanych pejzaży, ale również refleksje dotyczące potęgi natury, przemijania człowieka i jego dzieł. Wyraził też swoją tęsknotę za ojczyzną. W sonecie „Pielgrzym” wprowadził do literatury romantycznej nowego bohatera: poetę- wygnańca z ojczyzny, pielgrzyma, który zmuszony do wędrówki po świecie uważa za najświętsze miejsce swoją ojczyznę i pielgrzymuje do niej myślami i sercem. Niemal we wszystkich sonetach powraca wspomnienie utraconej ojczyzny i tęsknoty za nią. Najpełniejszym wyrazem tych uczuć staje się sonet „Burza”. Opis morskiego żywiołu staje podstawą do refleksji o samotnym podróżniku, który zazdrości innym, że mogą w obliczu zagrożenia wyrażać strach, modlić się i żegnać z innymi, podczas gdy on odczuwa tylko bezkresny smutek i żal wywołany utratą ojczyzny. W sonetach „Bakczysaraj” „Mogiły haremu” zawarty jest opis orientalnej architektury, która uległa wpływowi czasu i przemożnej sile natury. Próba odtworzenia dawnego piękna tych miejsc łączy się z refleksją o kruchości człowieka i potędze natury. W sonetach „Stepy akermańskie”, „Czatyrdah”, „Ajudah” poeta opisał urzekające piękno orientalnego pejzażu wyrażając jednocześnie tęsknotę za ojczyzną i rodzinnymi stronami. W sonecie „Czatyrdah” opisał majestatyczne i groźne piękno góry, która pełni rolę pośrednika między Bogiem a ludźmi. Jest jednak monumentalna i niedostępna, pozostaje niewzruszona wobec ludzkich nieszczęść i wydarzeń, które rozgrywają się u jej stóp. Aby przedstawić wygląd góry poeta zastosował określenia z tradycji islamskiej i wschodniej, np. minaret, giaur, padyszach. Wprowadził też postać Mirzy- człowieka wschodu, który jest przewodnikiem pielgrzyma, odkrywa przed nim tajemnice Krymu. W sonecie „Ajudah” w części opisowej przedstawiony został szczyt, który wcina się w morze. Podmiot liryczny opisuje widok roztaczający się ze stoku skał Ajudahu zwracając uwagę na fale, które rozbijając się o podnóża góry przypominają stada wielorybów i wyrzucają na brzeg „muszle, perły i korale”. W części refleksyjnej dokonuje porównania między falami morskimi a emocjami i nastrojami poety. Stwierdza, że dzięki takim burzowym umiejętnościom może tworzyć „nieśmiertelne pieśni”

9)”Dziady” cz. III- wyraz najpotężniejszego indywidualizmu romantycznego w literaturze polskiej.

Utwór w planie realistycznym odwołuje się do wydarzeń historycznych z procesu filomatów i filaretów w 1824r. W dedykacji autor poświęca dramat swym współtowarzyszom i męczennikom narodowej sprawy. W przedmowie prozą opisuje martyrologię młodzieży polskiej i przenosi wydarzenia w wymiar religijny, nazywając senatora Nowosilcowa Herodem, a młodzież polską dziećmi niewinnie zabijanymi przez Heroda. Jednym z bohaterów utworu jest młody poeta osadzony wraz ze swoimi kolegami w klasztorze bazylianów. W scenie prologu przechodzi on przemianę wewnętrzną wyznaczona symbolicznie zmianą imienia. Z Gustawa- nieszczęśliwego, romantycznego kochanka staje się Konradem- człowiekiem, który poświęca się walce wolność ojczyzny. Scena zwana „Wielką Improwizacją” jest wyrazem najpotężniejszego indywidualizmu romantycznego w literaturze polskiej. Konrad odczuwając wewnętrzną moc wyraża przekonanie, że jest doskonałym artystą, równym niemal Bogu. Zwierza się, że jako doskonały twórca nie jest rozumiany. Wyraża swoją pogardę wobec mędrców i proroków. Następnie pragnie prowadzić rozmowę z Bogiem i podobnie jak Bóg próbuje dokonać aktu stworzenia nowego świata. Zarzuca Bogu, że tworząc świat nie kierował się miłością tylko racjonalizmem. Odczuwa w sobie ogromną siłę, moc prometejską, dzięki której mógłby kierując się miłością do ludzi stworzyć świat oparty na miłości. Wysuwa pod adresem Boga żądanie, by dał mu „rząd dusz”, tzn. możliwość panowania nad duszami i sercami Polaków. Kierując się miłością do ludzi buntuje się przeciwko Bogu. Wyrazem tego buntu jest niewypowiedziane przez Konrada oskarżenie Boga o to, że jest carem. Podczas „Wielkiej Improwizacji” toczy się walka duchów dobrych i złych (psychomachia) o duszę Konrada. W momencie, gdy zwyciężają duchy złe, Konrad, podobnie jak Prometeusz, buntuje się przeciwko Bogu i wyraża pragnienie zbudowania nowego świata opartego na miłości. Natężenie miłości i uczuć jest tak ogromne, że scena kończy się omdleniem bohatera. Jego dusza zostaje uratowana dzięki egzorcyzmom ks. Piotra i modlitwom Ewy, która czytała poezje młodego twórcy.

10) Metamorfozy Gustawa- Konrada- dorastaniem do sądu dusz.

Metamorfoza Gustawa- bohatera IV cz. „Dziadów” następuje w Prologu dramatu „Dziady” cz. III. Symboliczna zmiana imienia oznacza również przemianę wewnętrzną polegającą na tym, że romantyczny kochanek odrzuca swoje dotychczasowe doświadczenia i całkowicie poświęca się sprawie wyzwolenia ojczyzny. W scenie zwanej „Małą Improwizacją” unosi się nad ziemią, bo chce dostrzec przyszłe dzieje swego narodu. Niestety jego wizja zostaje zmącona przez pojawienie się kruka. W „Wielkiej Improwizacji” natężenie emocji, uczuć i indywidualizmu pozwala porównać Konrada do tytana Prometeusza. Dzięki takiej postawie może porównać się z Bogiem i żądać od Niego władzy nad duszami narodu i odpowiedzi na jego pytania i wątpliwości. Kierując się miłością do ludzi buntuje się przeciwko Bogu. Wyrazem tego buntu jest niewypowiedziane przez Konrada oskarżenie Boga o to, że jest carem. Podczas „Wielkiej Improwizacji” toczy się walka duchów dobrych i złych (psychomachia) o duszę Konrada. W momencie, gdy zwyciężają duchy złe, Konrad, podobnie jak Prometeusz, buntuje się przeciwko Bogu i wyraża pragnienie zbudowania nowego świata opartego na miłości. Natężenie miłości i uczuć jest tak ogromne, że scena kończy się omdleniem bohatera. Jego dusza zostaje uratowana dzięki egzorcyzmom ks. Piotra i modlitwom Ewy, która czytała poezje młodego twórcy.

11) Od II poprzez IV do III cz. „Dziadów”, czyli od sentymentalizmu, poprzez prometeizm do mesjanistycznego posłannictwa narodowego.

„Dziady” cz. II, IV i III A. Mickiewicza prezentują zasady romantycznej epistemologii (światopoglądu) oraz romantyczne ujęcie zagadnienia walki narodowowyzwoleńczej. W cz. II poeta, opisując pogański, białoruski zwyczaj, polegający na wywoływaniu dusz zmarłych, aby ulżyć ich cierpieniom, ukazuje jedną z najbardziej charakterystycznych cech romantyzmu polskiego i europejskiego, tzn.: odwołanie się do źródeł ludowych i moralności ludowej. Duchy wywoływane w czasie uroczystości „dziadów” przestrzegają żyjących przed postępowaniem, polegającym na nieprzestrzeganiu zasady miłości bliźniego. Dlatego też Widmo złego dziedzica nigdy nie zazna spokoju. W „Dziadach” cz. IV poeta ukazał bohatera jako romantycznego kochanka przeżywającego podobnie jak Werter- bohater utworu Goethego, cierpienia wywołane nieszczęśliwą miłością. Gustaw skupia w sobie wszystkie cechy romantycznego bohatera typu werterowskiego- młody, wrażliwy człowiek przeżywający „ból istnienia”, zbuntowany wobec ograniczeń społecznych i obyczajowych. Jego dominującą cechą jest egotyzm, czyli skupienie na swoim wnętrzu, problemach, przeżywanie ich ze zdwojoną siłą. Z jego krótkich, fragmentarycznych wypowiedzi możemy wywnioskować, na czym polega miłość romantyczna. W „Dziadach” cz. III romantyczny kochanek staje się patriotą, który na podobieństwo mitycznego Prometeusza buntuje się przeciwko Bogu, kierując się miłością do ludzi i pragnieniem stworzenia nowego, lepszego świata, opartego na miłości. Jednak jego pragnienie rozmowy z Bogiem i uzyskania od Niego władzy nad duszami Polaków nie zostaje spełniona. Po momencie tytanicznego uniesienia bohater omdlewa, a jego duszę opanowują siły diabelskie. Popada w stan bliski epilepsji. Dusza Konrada zostaje uratowana dzięki modlitwie Ewy i egzorcyzmom skromnego ks. Piotra Lwowicza. Właśnie dzięki pobożności i pokorze ks. Piotr otrzymuje od Boga profetyczny dar widzenia przyszłości Polski. W scenie zwanej „Widzenie ks. Piotra” poeta przedstawia romantyczną historiozofię, czyli filozofię dziejów. Aktualna historia Polski- męczeństwo młodzieży po procesie filomatów i filaretów (upadek powstania listopadowego) przypomina męczeństwo, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Zaborcy w wizji ks. Piotra przypominają oprawców Jezusa, a Francja została nazwana Piłatem. Pod krzyżem, na którym kona Polska, stoi matka- wolność. Wizja ta podkreślona w haśle „Polska- Chrystusem narodów” nosi nazwę mesjanizmu. Oznacza, że każde wydarzenie w historii Polski, a szczególnie upadek powstania listopadowego, mają swój sens w planie religijno- metafizycznym. Polska, podobnie jak Chrystus cierpi, umiera, a w przyszłości zmartwychwstanie by przynieść sobie wolność i innym narodom europejskim.

12)Kojąca funkcja świata przedstawionego w „Panu Tadeuszu”.

Genezę poematu wyjaśnia AM w Epilogu. Głównym celem napisania utworu było pragnienie uspokojenia i ukojenia emigrantów, którzy cierpieli biedą i niedolą, a ponad to toczyli spory o przyczynę, klęski powstania Listopadowego. AM powrócił do kraju lat dziecinnych, ukazał małą ojczyznę, czyli Litwę, jako polską arkadię w której panuje harmonia wynikająca z współdziałania człowieka z naturą. W miejscu tym zwanym przez Bartka Prusaka centrum polszczyzny wszyscy żyją ze sobą zgodnie a szlachta nawet jeśli odznacza się cechami negatywnymi takimi jak kłótliwość, pijaństwo, skłonność do pojedynkowania się itp. Potrafi zapomnieć o tych wadach gdy trzeba walczyć ze wspólnym wrogiem jakim są moskale. Przedstawiciel szlachty Jacek Soplica po burzliwej i tragicznej młodości, zabójstwie Stolnika Horeszki przeżywa przemianę wewnętrzną, staje się patriotą, powraca na Litwę by organizować powstanie przeciwko Moskalom. W tym miejscu związanym z jego młodością odbywa się również pośmiertna rehabilitacja bohatera. Harmonię panującą w Soplicowie wyznaczają również pielęgnowane przez szlachtę obyczaje, szczególnie dba o nie Sędzia Soplica i Wojski. Obyczaje wyznaczają porządek dnia określają ceremonię usadzenia gości przy stole, podawania potraw, urządzanie grzybobrania i polowań. Warstwa historyczna utworu prezentuje w retrospekcjach najważniejsze wydarzenia z historii Polski od konfederacji

Barskiej przez rozbiory, Konstytucje 3 Maja, Targowicę aż po utworzenie Legionów Dąbrowskiego. Akcja współczesna to wojny Napoleońskie, w których uczestniczył Ks. Robak i B. Prusak oraz oczekiwanie na wyprawę Napoleona na Moskwę. AM celowo ukazał taki moment historyczny by w momencie narodowej klęski podnieść Polaków na duchu. O kojącej funkcji "Pana Tadeusza" najpełniej napisał Czesław Miłosz, który nazwał ten utwór " Poematem Metafizycznym " ukazujący Boski ład istniejący w świecie rzeczywistym.

13)Galeria postaci szlacheckich w „Panu Tadeuszu”

W "PT" występuje bohater zbiorowy. Jest nim szlachta ukazana w całym swoim rozwarstwieniu, przedstawiona z dużą sympatią, ale też z ironia i krytycyzmem. Każda z postaci to odrębna indywidualność, jednak jest to kultura odchodząca w przeszłość. Najwyżej usytuowana jest magnateria, którą reprezentuje Stolnik Horeszko oraz arystokracja reprezentowana przez Hrabiego Horeszko. Życie zamożnej szlachty ziemiańskiej ukazane jest na podstawie obrazu dworu w Soplicowie. Sędzia Soplica to człowiek hołdujący staropolskim tradycjom, a jednocześnie umiejący przyjąć to, co nowe. Szlachtę urzędniczą reprezentuje Protazy, Asesor, Rejent i Podkomorzy, tzw. rezydentów szlacheckich reprezentuje Wojski, który pełni w Soplicowskim domku funkcje majordomusa. Ważną grupą szlachty jest szlachta zaściankowa reprezentowana w utworze przez ród Dobrzyńskich na czele z Maćkiem Dobrzyńskim. Jest typowym przedstawicielem konserwatyzmu szlacheckiego, oburzającym się na nowe zwyczaje, nie ufa Napoleonowi. Potrafi także dostrzec perspektywę zrywu narodościowego Polaków. Gerwazy i Protazy posiadają typowo sarmackie cechy: kłótliwość, warcholstwo, pieniactwo, pychę i mściwość. Do nowego pokolenia Polaków można zaliczyć Tadeusz, Zosię, ks. Robaka, którzy są patriotami. Świat polskiej szlachty został przedstawiony z wyraźnie zaznaczonym podziałem na sarmackich konserwatystów, rzeczników postępu i płytkich zwolenników cudzoziemszczyzny.

14)Moje trzy bytności w Soplicowie: księga I „Gospodarstwo”, księga VIII „Zajazd” i IX „Bitwa” oraz XII „Kochajmy się”.

W księdze I narrator wspomina swą ojczyzną- Litwę. Na Litwie, w Soplicowie znajduje się dom Sędziego, stryja Tadeusza. Młodzieniec po latach nauki wraca do domu, podziwia znajome kąty. W życiu szlachty ważną rolę odgrywa etykieta, ustalająca w sposób wykonywania wszystkich czynności- ze spaceru domownicy i goście wracają wg. ściśle określonego porządku. Podczas uczty na zamku powraca spór o zamek Horeszków, Tadeusz wyczekuje na Zosię, zaniedbując córki Podkomorzego. Oburzony tym Sędzia wygłasza naukę o grzeczności. Zjawia się Telimena i zaczyna flirtować z Tadeuszem. Rejent i Asesor spierają się o zwycięstwo chartów- Sokoła i Kusego w polowaniu na zająca. Na końcu księgi pojawia się wzmianka o Legionach Dąbrowskiego, jednym z emisariuszy roznoszących wieści o zwycięstwach Napoleona jest ks. Robak.

Księga VIII zaczyna się wykładem Wojskiego na temat gwiazd, zaczerpniętym z podań ludowych i książek. Zebrani zauważają kometę, która uznają za zły znak. Wojski łączy ja ze sporem o zamek i opowiada historię Rejtana i króla Denassów. Tadeusz podgląda przez dziurkę od klucza Sędziego i Robaka, widzi jak zalani łzami obejmują się. Ksiądz wyjawia swoje prawdziwe nazwisko. Prosi by w przypadku jego śmierci brat kontynuował działalność patriotyczną. Ksiądz Robak umiera. Tadeusz bezskutecznie prosi Sędziego, aby pozwolił opuścić mu Litwę. Po wyjściu spotyka Telimenę, która czyni mu wyrzuty i pragnie namówić go do ślubu. Zgnębiony Tadeusz udaje się nad staw i tam zostaje pojmany przez ludzi Hrabiego. Tak zaczyna się ostatni zajazd na Litwie. Mieszkańcy Soplicowa zostają związani, a napastnicy ucztują aż w końcu zasypiają zmożeni wysiłkiem i trunkami.

Ostatnia księga przedstawia ucztę u Wojskiego. Gerwazy prezentuje swój słynny „scyzoryk”- jedynie gen. Kniaziewicz może swobodnie posługiwać się ciężkim rapierem, wiec jemu klucznik daje swą broń w prezencie. Na uczcie Maciek nad Maćkami wyraża obawy co do oczekiwań wobec Napoleona. Zjawia się także Telimena z Rejentem, oferuje swą rękę Hrabiemu, ale on nie chce tak zmiennej kobiety. Zosia i Tadeusz obdarowują włościan wolnością, co nie budzi zachwytu Gerwazego, jednak, mimo wszystko oddaje młodym skarb ukryty w zamku. Jankiel daje wspaniały koncert na cymbałach, opowiadający o Konstytucji 3 Maja, konfederacji Targowickiej, rzezi Pragi i powstanie Legionów. Koncert kończy Mazurek Dąbrowskiego. Księgę zamyka opis poloneza oraz uczta szlachty.

15)Historia dawna i współczesna w życiu Soplicowa.

Akcje poematu tworzą wydarzenia współczesne tzn. oczekiwanie na kampanie Napoleona na Moskwę, działalność patriotyczna ks. Robaka zmierzająca do wywołania powstania przeciwko Moskalom oraz tzw. retrospekcje historyczne, które pojawiają się przy prezentowaniu poszczególnych bohaterów np.: Maciej Dobrzyński i Gerwazy Rębajło byli uczestnikami konfederacji barskiej. Stolnik Horeszko popierał Konstytucję 3 Maja i z tego powodu został zaatakowany przez Moskali. Retrospekcje historyczne pojawiają się również we fragmencie utworu zwanym „koncertem Jankiela”. Żyd grający na cymbałkach prezentuje melodie, które wiążą się z najbardziej znaczącymi wydarzeniami z historii Polski z II polowy XVIII w. Przypomina czasy konfederacji barskiej kolejnych rozbiorów Polski, Konstytucja 3 maja, Targowicy, rzeź Pragi, powstanie Kościuszkowskie i utworzenie Legionów Dąbrowskiego. Wspominanie tych wydarzeń ma wpłynąć dodatnio na słuchaczy, wzbudzić w nich uczucie patriotyzmu.

16)Przemiany bohatera romantycznego. Od różnych form indywidualizmu do altruizmu i zgody na wspólne działanie na przykładzie dziejów Jacka Soplicy.

W twórczości AM występuje motyw przemiany bohatera i tak Gustaw bohater IV cz. „Dziadów” sentymentalny i romantyczny kochanek przemienia się w Konrada- indywidualistę, który kierując się miłością do cierpiącego narodu polskiego odczuwając w sobie prometejską moc buntuje się przeciwko Boga, a nawet kieruje wobec niego bluźnierstwa. Zupełnie innym bohaterem jest Jacek Spolica. On również po zabiciu Stolnika Horeszki pragnąc odpokutować popełniony grzech staje się zakonnikiem i emisariuszem. Bierze udział w wielu bitwach napoleońskich pod Somosierra, Hohenliden, Jeną Jest wielokrotnie więziony i ranny. Jest skromny cichy i pokorny nie jest indywidualistą i buntownikiem przeciwko bogu. Jest jednym z wielu żołnierzy polskich, którzy uwierzyli, że walcząc pod sztandarem Napoleona wywalczą dla Polski niepodległość.

17)Literackie przetworzenie historii w „Kordianie” J. Słowackiego.

W „Kordianie” Juliusza Słowackiego, w scenie pt. „Przygotowanie”, mającej charakter groteskowo- ironiczny, siły diabelskie stwarzają przywódców i polityków powstania listopadowego. Akcja tej sceny rozgrywa się na przełomie wieków w górach, w chacie czarnoksiężnika Twardowskiego. Diabły wrzucają do czarodziejskiego kotła różne ingrediencje, które ukazują charakter powstającej postaci. W ten sposób Słowacki krytykuje m.in. gen. Chłopickiego, Joachima Lelewela, księcia Adama Czartoryskiego za ich niezdecydowanie polityczne i niewykorzystanie strategicznych możliwości przeprowadzonych akcji. Gen. Krukowieckiego, który poddał Warszawę moskalom, diabły nazywają zdrajcom. Poeta nie krytykuje jednak uczestników powstania i idei walki narodowowyzwoleńczej. Inną sceną o charakterze historycznym jest scena koronacji cara Mikołaja I na króla Polski w katedrze warszawskiej. Scena ta pozwala pokazać reakcje mieszkańców Warszawy, a po niej następuje spotkanie zamaskowanych spiskowców w podziemiach katedry i Kordian w wyniku dla niego niepomyślnego głosowania decyduje się na jednostkowy czyn, polegający na zabiciu cara. Wydarzenia historyczne posłużyły poecie do ukazania postawy spiskowca, szlacheckiego bohatera, który bierze na siebie odpowiedzialność za losy ojczyzny. Nie dokonuje jednak carobójstwa, ponieważ uległ wpływom Strachu i Imaginacji, które są personifikacją jego wyrzutów sumienia. Ukazując takiego bohatera krytykuje ideę szlacheckiego rewolucjonizmu, polegającego na przeświadczeniu, że tylko szlachta, a głównie wybitne jednostki są w stanie wywalczyć niepodległość.

18)Podróże i przemiany Kordiana- dorastanie do ideowych przełomów.

Kordiana poznajemy jako 15 letniego młodzieńca, jest wtedy chory na tzw. chorobę wieku, która nazywa " jaskółczym niepokojem" nie może zdecydować się na żaden określony cel odczuwa sprzeczne uczucia przeżywa samobójczą śmierć swego przyjaciela. Kocha nieszczęśliwą miłością starszą od siebie Laurę. Sługa Grzegorz wskazuje mu 3 drogi działania jednak nie wybiera żadnej z nich. Odrzucony przez Laurę popełnia nieudaną próbę samobójczą. Po tym podróżuje po Europie aby zdobyć niezbędne doświadczenie życiowe i określić cel swojego życia. W Anglii dowiaduje się, że pieniądz jest wszechwładny i można kupić miejsce w angielskim parlamencie czy nawet grób w Opactwie Westminsterskim. W ten sposób pozbywa się złudzeń, co do angielskiego ustroju jako ostoi praworządności. W Anglii nad brzegiem czyta "Króla Leara" Szekspira i wyraża pogląd, że literatura idealizuje życie. Istnieje rozdźwięk między nim a rzeczywistością. We Włoszech kupuje miłość pięknej Wioletty, uczy się cynizmu, ponieważ widzi, że Wioletta zmienia swój stosunek do niego zależnie od tego co mówi na temat swojego majątku. Ciężkim doświadczeniem życiowym jest dla Kordiana audiencja u Papieża. Chciał prosić go o błogosławieństwo dla Polskiej ziemi, jednak Papież nie zainteresował się opowieścią, prowadził rozmowę ze swoja papugą i upominał Kordiana żeby Polacy czcili rosyjskiego cara, bo w przeciwnym wypadku rzuci na nich klątwę. W ten sposób Kordian dowiedział się, że w świecie wielkiej polityki liczą się układy i to który władca dysponuję większą siłą. Zdobywszy tak gorzkie doświadczenie znalazł się na szczycie Mount Blanc i tam, po mimo wielu wahań odnalazł cel swojego życia. Sformułował go w haśle "Polska Winkerlidem narodów". Porównał siebie i naród Polski do legendarnego szwajcarskiego bohatera, który dzięki bohaterskiemu czynowi umożliwił swoim wojskom zwycięstwo. Działanie Kordiana i Polaków miało polegać na skupieniu na sobie uwagi mocarstw zaborczych by inne narody Europejskie mogły odzyskać niepodległość. Kordian podjął się misji zabicia cara rosyjskiego jednak nie wykonał jej, ponieważ opanowały go Strach i Imaginacja, które były uosobieniem przeżywanych przez niego dylematów moralnych.

19)Osąd powstanie 1830r. w „Dziadach” cz. III i w „Kordianie”.

"Dziady" cz. III AM w warstwie historycznej odwołują się do procesu filomatów i filaretów z lat 1823-1824. Jednak w warstwie historiozoficznej odnoszą się do klęski powstania listopadowego. AM prezentując w scenie "Widzenie ks. Piotra" ideę mesjanizmu ukazał, że wszystkie klęski narodowe tzn. cierpienie młodzieży polskiej i klęska powstania Listopadowego maja swój sens w planie historiozoficznym. Są niezbędnymi etapami prowadzącymi do zmartwychwstania narodu. KS Piotr w swej profetycznej wizji widzi męczeństwo młodzieży i dzieję polski na podobieństwo męki śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Zaborców nazywa oprawcami Chrystusa- Polski. Francja pełni role Piłata, na krzyżu umiera polska, a pod nim stoi matka-wolność. Pojawia się też wizja tajemniczego wybawcy określanego liczbą 40 i 4. W „Kordianie” Juliusza Słowackiego, w scenie pt. „Przygotowanie”, mającej charakter groteskowo- ironiczny, siły diabelskie stwarzają przywódców i polityków powstania listopadowego. Akcja tej sceny rozgrywa się na przełomie wieków w górach, w chacie czarnoksiężnika Twardowskiego. Diabły wrzucają do czarodziejskiego kotła różne ingrediencje, które ukazują charakter powstającej postaci. W ten sposób Słowacki krytykuje m.in. gen. Chłopickiego, Joachima Lelewela, księcia Adama Czartoryskiego za ich niezdecydowanie polityczne i niewykorzystanie strategicznych możliwości przeprowadzonych akcji. Gen. Krukowieckiego, który poddał Warszawę moskalom, diabły nazywają zdrajcom. Poeta nie krytykuje jednak uczestników powstania i idei walki narodowowyzwoleńczej. Inną sceną o charakterze historycznym jest scena koronacji cara Mikołaja I na króla Polski w katedrze warszawskiej. Scena ta pozwala pokazać reakcje mieszkańców Warszawy, a po niej następuje spotkanie zamaskowanych spiskowców w podziemiach katedry i Kordian w wyniku dla niego niepomyślnego głosowania decyduje się na jednostkowy czyn, polegający na zabiciu cara. Wydarzenia historyczne posłużyły poecie do ukazania postawy spiskowca, szlacheckiego bohatera, który bierze na siebie odpowiedzialność za losy ojczyzny. Nie dokonuje jednak carobójstwa, ponieważ uległ wpływom Strachu i Imaginacji, które są personifikacją jego wyrzutów sumienia. Ukazując takiego bohatera krytykuje ideę szlacheckiego rewolucjonizmu, polegającego na przeświadczeniu, że tylko szlachta, a głównie wybitne jednostki są w stanie wywalczyć niepodległość.

21)”Nie- Boska komedia” utworem o dramacie poety.

Bohater " Nie boskiej komedii" Z Krasiński jest hrabia Henryk zwany również Mężem. W pierwszej części dramatu zwanej dramatem rodzinnym występuje jako poeta, który zastanawia się nad tym w jaki sposób romantyczna poezja łączy się z życiem. Każda z 4 części tragedii zawiera rozważania na określony temat. Wstęp do pierwszej części poświęcony jest rozważaniom o poezji. Została ona porównana do twórczości Boga, nazwana darem nadprzyrodzonym, który nobilituj poetę. Poeta staję się błogosławiony przez boga i poezję, ale tylko wtedy, gdy dobrze zrozumie swoje posłannictwa i żyje zgodnie z głoszonymi ideami. W przeciwnym razie stanie się poeta przeklętym, a jego poezja będzie tworzeniem pięknych nic nieznaczących słów. Takim poetą przeklętym jest hrabia Henryk, który oddziela poezję od życia. Dlatego też odrzuca miłość kochającej go Marii i przyczynia się do rodzinnej tragedii. Szaleństwa Marii i choroba syna Orcia. Nie jest nawet obecny na chrzcie Orcia, ponieważ podąża za zjawą pięknej dziewicy, która okazuje się widmem, śmiercią, poezją przeklętą odwracającą uwagę człowieka od istotnych spraw życia. Główny bohater podążający za taką poezja nie potrafił nikogo tak naprawdę kochać. Swój błąd zrozumiał popełniając samobójstwo. Wtedy powiedział " poezjo bądź mi przeklęta".

22)”Nie-Boska komedia” dziełem o tragizmie historii.

Utwór prezentuje obraz rewolucji społecznej. Jest wzorowany na opisach wydarzeń rewolucji francuskiej i rewolucji w Anglii. Nie prezentuje jednak obrazu konkretnego historycznego przewrotu. W obozie rewolucjonistów znajdują rzeźnicy, rzemieślnicy, chłopi, żydzi, którzy zmienili dla późniejszych korzyści wiarę zwani przechrztami oraz karierowicze, kierują się oni pragnieniem zemsty i całkowitego zniszczenia świata arystokracji. Dowodzi nimi Pankracy i człowiek bez przeszłości, który jakoś doskonały demagog potrafi manipulować masami. Jest ateistą, przypisuję wierze negatywny wpływ na ludzi. Chce stworzyć nową cywilizację, w której będą spełnione wszystkie materialne marzenia ludzi. Fanatykiem rewolucji jest Leonard, który odprawia satanistyczne obrzędy nowej wiary. Hrabia oprowadzony przez jednego z przechrztów po obozie rewolucjonistów jest przerażony ich zachowaniem, tańczą wokół szubienicy. Leonard rozdaje im noże by mogli dokonać dzieła

zemsty. Rewolucjoniści nie tylko pragną śmierci arystokracji, ale zadają im fizyczne cierpienia. Krasiński przedstawiając obraz rewolucji posłużył się tak zwanym frenetyzmem romantycznym-obraz, w którym nagromadzone są opisy zbrodni, gwałtów, okropieństwa. Taki obraz rewolucji wynika z faktu, że

Krasiński z pochodzenia arystokrata obawiał się przewrotu społecznego oraz z wyznawanej przez niego historiozofii zwanej prowidencjalizmem. Według niej historią świata kieruje Bóg a wszystkie ludzkie działania mają charakter nie-boski i kończą się niepowodzeniem. Dlatego też hrabia Henryk popełnia samobójstwo a Pankracy ginie rażony wizją Chrystusa sprawiedliwego, wymierzającego karę grzesznikom. W jednym z fragmentów utworu Pankracy i hrabia prowadzą polemikę. Pankracy szanuje hrabiego i chciałby ocalić mu życie proponując przejście do obozu rewolucjonistów. Hrabia nie zgadza się i postanawia bronić honoru arystokracji. Obydwaj wymieniają swe

poglądy jednak żaden z nich nie prezentuje racji pełnych. Każdy z nich przedstawia tzw. racje cząstkowe. Taki sposób prezentowania bohaterów jest związane z historiozofią Krasińskiego.

23)Wybrane przykłady utworów mitotwórczych okresu romantyzmu.

Romantyzm to epoka, która przyczyniła się do powstania wielu mitów a szczególnie polskich mitów narodowych. Jednym z takich mitów był mit patrioty poświęcającego swoje życie za ojczyznę. Taka postawa została ukazana w wierszach AM: „Reduta Ordona”, „Śmierć Pułkownika”,w powieści poetyckiej Konrad Wallenrod, w wierszu J. Słowackiego "Słowiński w okopach woli" mit Polaków jako narodu wybranego, który ma do spełnienia dziejową misję zbawienia wszystkich narodów Europejskich. Idea ta została przedstawiona w historiozofii zwanej mesjanizmem przez AM w „Widzeniu ks. Piotra” w III cz. „Dziadów” i monologu na Mount Blanc. Z "Kordiana" J. Słowackiego (Słowacki polemizuje z religijnym charakterem mesjanizmu AM). Mit jedności narodowej i przewodnictwa szlachty w zrywach narodowowyzwoleńczych- stworzony przez Zygmunta Krasińskiego w utworze " Psalmy przyszłości" cytat: "Jeden tylko cud, z szlachtą polską Polski Lud". Mit poety, poety -wieszcza, który kształtuje postawy patriotyczne i przedstawia wizję przyszłości narodowej.

24)Cyprian Kamil Norwid o wielkości i małości człowieka.

Cyprian Kamil Norwid reprezentuje późne pokolenie romantyków polskich. Jest twórcą oryginalnym i dlatego niezwykle trudno zakwalifikować go do konkretnej epoki literackiej. Ze względu na formy swych utworów, użycie po raz pierwszy wiersza wolnego oraz zastosowanie poetyckiej teorii ciszy i przemilczeń, zaznaczonej wyróżnikami graficznymi, takimi jak wielokropki, spacje, rozstrzelony druk, pisanie niektórych wyrazów wielka literą, nazywany jest prekursorem poezji współczesnej. W wierszach poruszał tematy charakterystyczne dla romantyzmu, jednak ujmował je w odmienny sposób. Składał hołd bojownikom o wolność ojczyzny, jednak uważał, że patriotyzm w konkretnej sytuacji historycznej powinien polegać na pracy każdego człowieka, a przede wszystkim artysty, dla dobra narodu. Pisał: "Do pracy by się zmartwychwstało"; "Sztuka jest jak chorągiew na pracy ludzkich wieży"; "Ojczyzna to wielki zbiorowy obowiązek". Wiele wierszy poświęcił wybitnym jednostkom, np. "Do obywatela Johna Brown"; "Bema pamięci żałobny rapsod"; "Fortepian Szopena", by pokazać tzw. ironię historii, polegającą na tym, że żadna współczesność nie rozumie i nie docenia wybitnych ludzi. Często zdarza się, że szykanuje ich, a dopiero po śmierci i upływie czasu docenia wielkość głoszonych przez nich myśli i idei.

W wierszu "Coś ty Atenom zrobił Sokratesie..." zastanawia się nad tym, jaki los spotka Mickiewicz, jeśli z doświadczenia historii wiadomo, że takie postacie jak Sokrates, Kolumb czy Napoleon byli niedocenieni za życia. Wyraża nadzieję, iż podobnie jak w ich przypadku zostanie doceniona wielkość twórczości Mickiewicza.

Wiersz "Do obywatela Johna Brown" ma charakter poetyckiego listu skierowanego do obrońcy praw murzynów, który został skazany na powieszenie. Norwid wypowiada się jako zwolennik idei wolności w znaczeniu uniwersalnym- wolności jednostki i wolności narodów. Wraża swoje zdziwienie, że państwo słynące z propagowania haseł demokratycznych, tak surowo osądziło jednego z głosicieli idei wolności.

"Bema pamięci żałobny rapsod" powstał dla uczczenie pamięci gen. Józefa Bema, uczestnika powstania listopadowego i Wiosny Ludów na Węgrzech. Wiersz ma charakter podniosły, wzorowany jest na utworach starożytnych. Poeta posłużył się zabiegiem archaizacji-ukazał pogrzeb generała na podobieństwo starożytnego i średniowiecznego rytuału związanego z pochówkiem wybitnej postaci. Dlatego za trumną generała umieścił obraz rycerza przebranego w elementy zbroi rycerskiej, orszak pogrzebowy składa się z żałobnych płaczek oraz chorągwi i proporców. Takie połączenie elementów z różnych epok służy utworzeniu ciągłości tradycji jako podstawy bytu narodowego. W wierszu dokonuje się też mitologizacja postaci generała, polegająca na ukazaniu go jako wielkiego wodza, reprezentanta uniwersalnej idei wolności, która przetrwa jego śmierć i będzie podjęta przez następne pokolenia. Dlatego też orszak pogrzebowy przekracza grób generała i podejmuje marsz ku wolności. Utwór ma ciekawą formę artystyczna, gdyż jest próbą polskiego heksametru, a więc wiersza bohaterskiego.

"Fortepian Szopena" -poemat składa się z 10 części, które poświęcone są różnym zagadnieniom związanym z osobą wielkiego kompozytora i rozważaniom na temat doskonałej sztuki. Bezpośrednią inspiracją do powstania utworu było wyrzucenie fortepianu Szopena przez Rosjan z okien Pałacu Zamojskich, w odwecie za próbę zamachu na rosyjskiego gubernatora, gen.

Berga. Utwór rozpoczyna się wspomnieniem ostatnich spotkań poety z umierającym Szopenem, To wspomnienie staje się podstawą do rozważań o sztuce kompozytora, która jest dla Norwida sztuką doskonałą, przypominającą dzieła Ajschylosa, Fidiasza czy Dawida. Jej doskonałość polega też na tym, że posiada moc przemieniania dusz i postaw słuchaczy, tak jak to czynił Chrystus. Norwid uważa, że prawdziwa sztuka powinna łączyć źródła antyczne, biblijne i rodzime wywodzące się z kultury ludowej. Wszystko to łączył i przetwarzał ukazując uniwersalne wartości. Powinna w sposób doskonały łączyć formę i treść. W zakończeniu utworu powraca typowy Norwidowski motyw nie docenienia artystów przez współczesnych, wyrażony faktem wyrzucenia fortepianu oraz nadziei, że przyszłość doceni wielkość artysty i jego dzieła.

25)Aleksander Fredro- znawca sceny i człowieka.
Aleksander Fredro to symbol polskiego komediopisarstwa. Jest indywidualnością romantyzmu, twórcą, który polemizował z koncepcjami romantycznymi, za co był bardzo krytykowany. Utrwalał polskość nie przez apoteozę buntu i spisku, ani przez walkę zbrojną, lecz przez śmiech. Nie można powiedzieć, że nie był patriotą- brał udział w kampanii napoleońskiej. Napisał takie utwory, jak: "Zemsta", "Śluby panieńskie", "Pan Jowialski".
Komedia "Śluby panieńskie" rysuje pełną uroku atmosferę szlacheckiej prowincji XIX w. Zawiera dwa poważne tematy: koncepcję miłości i rozważania o uczuciu dwojga ludzi oraz polemikę z ideałami romantyzmu. Jest to typowa komedia intrygi, w której ośrodkiem komizmu stają się czyny bohaterów i zabawne komplikacje z tym związane. Utwór bliski jest wzorcom klasycznym: cechuje go realizm postaci i scenerii, tradycyjna budowa- podział na akty i sceny, zachowanie zasady trzech jedności. Tytuł pochodzi od przysięgi wiecznego panieństwa, jaką składają bohaterki utworu. Jest to na pozór prosta historia. Główni bohaterowie komedii to właściwie dwie pary: Gucio i Aniela oraz Albin i Klara. Intryga wynika za złożonych przez panie ślubów. Gucio to typowy lew salonowy i zdobywca kobiecych serc, który nudzi się na prowincji i nie myśli poważnie o małżeństwie, natomiast Albin jest wrażliwy i płaczliwy. Przyjaciel mówi Guciowi o swoich zamiarach wobec Klary, która nie zwraca na niego uwagi. Zdradza także przypadkiem, że panny złożyły śluby panieńskie i nawet najwspanialszy kawaler nie namówi ich do małżeństwa. Ambicja Gucia, zdobywcy niewieścich serc bierze górę i młodzieniec rozpoczyna grę mającą na celu złamanie panieńskiej przysięgi i postawienie na swoim. Kiedy Aniela odprawia go, panowie knują intrygę. Gucio udaje przed Anielą, że kocha inną dziewczynę, czyni z niej swoją przyjaciółkę i opowiada o wielkiej miłości do innej Anieli, prosi o rady, każe pisać listy. W ten sposób powoli wzbudza w dziewczynie zazdrość i pragnienie miłości, a przy okazji sam się w niej zakochuje. Albin zaś udaje, że kocha Anielę nie Klarę. Aby złamać Klarę, Gucio wmawia jej, że będzie zmuszona poślubić Radosta ze względów finansowych. Albinowi z kolei każe udawać obojętność wobec ukochanej. Przerażona Klara decyduje się zdobyć Albina i w rezultacie mamy dwie pary szczęśliwych narzeczonych.
Rozważania o miłości i poglądach Fredry należy rozpocząć od uwagi, że całość tytułu utworu brzmi: "Śluby panieńskie, czyli magnetyzm serca". Tytułowy magnetyzm to mesmeryzm, który mówi, iż istnieje na świecie "uniwersalny fluid" emanujący z człowieka i tworzący swego rodzaju magnes dla dwóch serc. Teoria została obalona, lecz Fredro eksponuje istotę pomysłu - fakt, że uczucie jest siłą magnetyczna, ponad konwenanse i schematy. Autor ma inne, niż dotychczas w romantyzmie, spojrzenie na miłość. Uczucie to nie jest już celem życia ani źródłem samobójstw, staje się miłością szlachetną i prawą, kojarzącą się z ciepłem domowego ogniska. Jego uczucie nie pojawia się nagle, lecz stopniowo się rozwija. Jest radosna i zwycięska, kończy się małżeństwem, bo tylko szczęśliwe uczucie ma sens. U Fredry brak jest tragedii miłosnych, wielkich namiętności. Miłość staje się uczuciem, do którego trzeba dojrzeć, aby je docenić. Fredro włączył w komedię polemikę z romantycznymi koncepcjami. Przejawia się ona w ukształtowaniu głównych postaci i własnej definicji miłości. Gucio to aluzja do Gustawa z "Dziadów" Mickiewicza, Albin to karykatura bohatera romantycznego, który z powodu odrzucenia i lekceważenia przez ukochana Klarę, wspomina o samobójstwie, lecz jest to typ człowieka miękkiego, płaczliwego i jękliwego, niezdolnego do takiego czynu. Fredro niszczy szlachetny prototyp bohatera przez ośmieszenie. Komedie Fredry są wciąż grane w teatrach, gdyż bawią i są komunikatywne. Komediopisarz utrwalił polski obyczaj, charakter i patriotyzm w wersji pokojowej, przekazał czar szlacheckiej minionej już Polski.

---