EMOCJE - pytania do egzaminu

1. Podaj kilka sposobów definiowania pojęcia „motywu”

2. Omów pojęcie instynkt

3. Etologiczne ujęcie instynktu

4. Znaczenie terminu „popęd” w teoriach motywacji

5. Zmaniy zachodzące w motywacji człowieka w rozwoju ontogenetycznym

6. Teoria redukcji popędu C.Hulla

7. Przedstaw schemat tworzenia się popędu wtórnego na przykładzie popędu strachu

8. Przedstaw poglądy E.Tolmana na motywację

9. Koncepcje motywacji oparte na pojęciu homeostazy

10. Pojęcie heterostazy

11. Psychoanalityczna teoria motywacji

12. Pojęcie nieświadomej motywacji

13. Hedonistyczne pojęcie motywacji

14. Aktywacyjne pojecie motywacji

15. Przedstaw teorię D.E.Berlyne'a

16. Rodzaje potrzeb

17. Potrzeby obiektywne i subiektywne

18. Teoria hierarchii potrzeb Maslow'a

19. Porównaj działanie potrzeb redukujących i nieredukujących się

20. Poznawcze teorie motywacji

21. Pojęcie autonomii funkcjonalnej motywu

22. Omów potrzeby poznawcze człowieka

23. Motywy związane z pojęciem „ja-idealnego” człowieka

24. Potrzeba sensu życia - sposoby zaspokajania i skutki deprywacyjne

25. Potrzeba stymulacji jako motyw zachowania się człowieka

26. Motywacja osiągnięć

27. Aspiracje zyciowe, zadaniowe - ich geneza

28. Koncepcja dysonansu poznawczego

29. Pojęcie wartości i ich rola w działaniu człowieka

30. Rola celów w działaniu. Podstawowe rodzaje celów ludzkich

31. Funkcje procesów poznawczych w motywacji

32. Omów istotę procesów emocjonalnych

33. Rodzaje bodźców wywołujących emocje

34. Składniki procesu emocjonalnego

35. Teorie emocji

36. Dwuczynnikowa teoria emocji S.Schachtera

37. Rodzaje procesów emocjonalnych

38. Rozwój emocji w ontogenezie

39. Porównaj emocje zwierząt i człowieka

40. Prawidłowości procesu uświadamiania sobie własnych emocji

41. Samokontrola ekmocjonalna

42. Kulturowe różnice w emocjach

43. Funkcje emocji w zachowaniu człowieka

44. Prawa Yerkesa-Dodsona

45. Koncepcje agresji

46. Lęk i jego znaczenie dla zachowania człowieka

47. Istota i psychologiczne składniki frustracji

48. Rola frustracji w motywowaniu zachowania

49. Konflikt, typy konfliktów i ich rola w zachowaniu

50. Stres, jego źródła i przebieg

51. Motywacja społeczna

52. Motywacja do pracy

53. Istota i funkcje mechanizmów obronnych

54. Omów podstawowe mechanizmy obronne

Ad. 44) Prawa Yerkesa-Dodsona: przedstawiciele teorii aktywacyjnej

1. Pierwsze prawo Yerkresa-Dodsona: nieliniowa zależność, „U-kształtana” między poziomem wykonania zadania oraz poziomem aktywacji (motywacji) podmiotu je wykonującego. Wraz ze wzrostem, ale do pewnego optymalnego punktu, poziomu aktywacji organizmu, zwiększa się poziom wykonania zadania. Jednakże po przekroczeniu tego optimum poziomu aktywacji, dalszy jego wzrost powoduje spadek poziomu wykonania zadania. Zbyt niska i zbyt wysoka motywacja obniża stopień wykonywanego zadania, maksymalny poziom wykonania zadania przypada na motywację średniej intynsywności.

2. Drugie prawo Yerkesa-Dossona: istnieje zależność między trudnością zadań a podatnością na wpływ motywacji. Im trudniejsze jest zadanie tym mniejsza intensywność motywacji wystarcza do osiągnięcia warunków optymalnych i w konsekwencji tym wcześniej pojawiają się objawy pogorszenia. Im trudniejsze zadanie człowiek ma wykonać tym mniej intensywną motywację jest zdolny tolerować, przy prostych zadaniach nawet bardzo intensywna motywacja nie jest w stanie zakłócić sprawności wykonywania zadania. Natomiast przy zadaniach skomplikowanych już niewielkie pobudzenie emocjonalne może spowodować pogorszenie sprawności działania

3. Wpływ na to mają cechy indywidualne, osobowościowe:

Sprawność

działania

I II III

Mobilizacja

I - zadanie trudne (wykonywane przy niskiej aktywności)

II - zadanie średnie

III - zadanie łatwe (np. rąbanie drewna)

Ekysenck: introwersja (osoba I; potrzebuje mało motywacji) i ekstrawersja (osoba III) i ambiwalencja (osoba II)

• Introwertyk posiada mechanizm, wzmacnia bodźce - na małe bodźce reraguje silnie - lepiej funkcjonuje przy małym pobudzeniu

• Ekstrawertyk ma w sobie wbudowany mechanizm, który osłabia motywację. Ma przewagę hamowania w układzie nerwowym i może przyjąć wiele bodźców.

Ad. 51) Motywacja społeczna.

1. część działań człowieka nastawionych jest na zaspokojenie potrzeb innych ludzi: określonej osoby, grupy osób, instytucji, społeczestwa. Czynności zawodowe zorganizowne są w taki sposób, by służuły potrzebom społeczeństwa. Zaspokojenie potrzeb społeczeństwa uwarunkowane jest motywami dwóch rodzajów: o charakterze osobistym i o charakterze społecznym. Wykonując pracę pod wpływem motywacji osobistych człowiek traktuje ją jako środek do realizacji takich celów jak zapłata, przywilej, pozycja społeczna itp. Wielu ludzi kieruje się motywami społecznymi. Działając pod ich wpływem człowiek pragnieniem dobrego wykonania powierzonych mu lub samemu sobie postawionych zadań oraz względami na korzyść innych ludzi. W tym przypadku nagrodą może być zgodność między zamiarem a wynikiem działania lub przeświadczenie o korzyści odniesionej dzięki temu przez innych ludzi.

2. Spotyka się też pogląd, że motywy altruistyczne nie istnieją ponieważ działając w interesie innych ludzi, człowiek kieruję się dążeniem do wewnętrznej satysfakcji, a więc ma na względzie własne dobro. Ale różnice między motywami społecznymi i osobistymi nie dotyczą odczuwania satysfakcji. Odczuwanie satysfakcji jest psychologicznym mechanizmem wszelkich działań motywowanych, więc nie różnicuje motywów. Postawą do rozróżnienia motywów osobistych i społecznych stanowi to z jakiego powodu człowiek odczuwa satysfakcję. Jeśli powodem jest tu zaspokojenie potrzeb indywidualnych, uważamy że działa tu motywacja osobista. Jeśli zaś potrzeb innych osób to taką motywację uważamy za społeczną. Występuje ona w różnych formach i ma różną genezę. Niektóre to identyfikacja z grupą społeczną, internalizacja wymagań roli, przyswojenie światopoglądu, wyrobienie i utrwalenie norm społecznych

3. Jest to związane z „ja-realne” i naszym obrazem i tym jakimi ludźmi chcielibyśmy być, bo z tego wywodzi się potrzeba afiliacji, osiągnęć, dominacji.

Ad. 1) Podaj kilka sposobów definiowania pojęcia motywu.

1. jako przyczyna

2. jako wewnętrzny stan organizmu pobudzający do działania zmierzającego do zaspokojenia potrzeby

3. jako proces dążenia do cel, do obiektu

4. człowiek jest istotą samoświadomą i zawsze wie co czyni, jest to zwerbalizowanie celu i programu umożliwiająceggo zrealizowanie jekieś czynności

5. 
   Zimbardo, Ruch: stan, zwykle o charakterze społecznym lub psychicznym, który służy ukierunkowaniu zachowania jednostki na pewien cel, po części wyuczony lub nabyty

Ad. 43) Funkcje emocji w życiu człowieka

1. dostarczenie informacji:

• o rezultatach nieświadomej oceny sytuacji, może to wpłyną na decyzje o działania. Każda emocja zawiera ocenę sytuacji, jest ustosunkowaniem się, nie ma emocji obojętnej. Wytwarza reakcję na specyficzny typ zdarzeń

• o tym jakie obiekty są dla nas pożądane, a jakie nie, co pozwala budować hierarchię wartości

• emocje zniekształcają informację, im silniejsza emocja tym zniekształcenie jest silniejsze

• dokonują selekcji informacji docierających do człowieka, są one przyjmowane lub odrzucane zgodnie z emocją, którą człowiek w danej chwili doznaje

• emocja dostarcza informacji przeżywającej tę emocje osobie o niej samej. Typologia Junga: są osoby, które bardziej myślą i są takie które bardziej odczuwają (patrzą na świat w kategorii uczucia)

• możliwość zniekształcania informacji (reakcje psychopatolgiczne)

2. programowanie działania:

• o charakterze behawioralnym, np. strach-ucieczka

• o charakterze motywacyjnym, ukierunkowanie na radzenie sobie sytuacjach

• emocje organizują zachowania emocjonalne. Są intencjonalne, można nad nimi panować i pewnym emocjom odpowiadają pewne zachowania. Np.: smutek skłania do ponownej analizy sytuacji (reinterpretacji), znużenie do czynności orientacyjnych, strach do ucieczki, gniew - atak, radość - powtarzanie sytuacji (Plutschik),

3. mobilizacja zasobów :

• decyduje o zasadach energetycznych

• wprowadza ograniczenia w stan optymalny z punktu widzenia sytuacji

4. komunikacyjna:

• informujemy innych ludzi o tym co czujemy, ekspresja

• wpływamy na zachowanie innych osób wobec nas

5. cel sam w sobie:

• świadome dążenie do emocji, które człowiek uważa za atrakcyjne

Ad. 36) Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera.

1. (Aaronson) zgodnie z ta teorią doznanie emocji jest efektem dwufazowego procesu spostrzegania samego siebie. Najpierw ludzie doświadczają pobudzenia fizjologicznego, a nastepnie poszukują dla niego odpowiedniego wyjaśnienia. Jeżeli przypisują to pobudzenie źródłu mającemu potrzebę emocjonalną, przeżywaja odpowiednią emocję

2. (Reykowski) proces emocjonalny polega na pobudzeniu wegetatywnym i dokonaniu odpowiedniej interpretacji tego pobudzenia. Rodzaj emocji zależy od tego, jaka będzie interpretacja. Np. pobudzenie wegetatywne, któremu towarzyszy „kłótna z żoną”, może być odebrane jako emocja złości, a pobudzenie wegetatywne + stwierdzenie, że jest się w miłym towarzystwie - jako emocja radości. Tak więc w procesie emocjonalnym wystepują zawsze 2 aspekty:

• niespecyficzny: pobudzenie wegetatywne, jako warunek wszystkich emocji

• specyficzny: określona interpretacja swej sytuacji

3. koncepcja Shcachtera nie wyjaśnia skąd w warunkach naturalnych bierze się pobudzenie wegatatywne. Można przyjąć, że proces prcepcyjny dokonuje rozróznienie zjawisk emocjonalnych od nie-emocjonalnych (pozostających w sferze poznawczej). Więc uruchomienie emocji pozostawałoby w sferze procesów orientacyjnych. Do tezy Schachtera trzeba by dodać poznawczy mechanizm inicjujący.

Ad. 41) Samokontrola emocjonalna

1. możemy wpływać na sam proces emocjonalny lub na zachowanie. Istnieją dwie drogi wpływania na proces emocjonalny: wpływ na zewnętrzne lub wewnętrzne wyznaczniki emocji. Celem jest zniesienie lub zmniejszenie znaczenia niewłaściwej lub nieporządanej emocji.

2. Samokontrola ma wpływ na

• Zachowanie:

• tzw. emocje kontrolujące

• manipulacje poznawcze

• proces emocjonalny:

• wpływ na zewnętrzny wskaźnik emocji

• wpływ na wewnętrzny wskaźnik emocji, na jego aspekt poznawczy, lub fizjologiczny (połączenie emocji ze stresem, relaksacja, obniżenie napięcia fizjologicznego

3. mechanizmy obronne są nieświadome a texhinki obronne stosowane do radzenia sobie z emocjami są przemyślane, świadome.

4. Techniki służące do manipulacji sytuacją - wpływanie na sytuacyjne wyznaczniki emocji:

• unikanie, nie wchodzenie w sytuację

• dostarczanie soebie emocji, które lubimy poprzez wchodzenie w dane sytuacje

• robienie czegoś co zaangażuje nas tak mocno, że zapomniny o swoim lęku

• wypieranie jednej emocji drugą. Emocje można połączyć w przeciwstawne pary, można zmoeniać emocje trudniejszą na inną, np. lęk na gniew, agresję

• eleiminacja ze środowiska bodźców, które budzą nieprzyjemne emocje

• dostarczanie bodźców, które wywpływałyby np. radość, tłumiąc lęk (June Weddings)

5. techniki wewnątrz osoby:

• odwracanie uwagi od bodźca, poprzez koncentrowanie się na czymś innym

• hamowanie werbalizacji, które są emocjogenne, które budzą lęk, a w ich miejsce inne uspokajające myśli

• porównywanie się z innymi ludźmi, którzy są w gorszej sytuacji, ze swoją przeszłą gorszą sytuacją

• obliczanie sobie prawdopodobieństwa wystąpienia lękotwórczej sytuacji, uświadomienie sobie, że jest ono małe - uspokaja

• dysocjacja, rozdzielenie dwóch skrakjnych sądów na temat swojej sytuacji

6. techniki oddziaływujące na fizjologiczny aspekt emocji - antystresowe

7. techniki oddziaływujące nie na samą emocję, lecz na zachowanie

• użycie emocji kontrolujących zachowanie, jak poczucie winy i wstyd, które nabywamy w trakcie socjalizacji

• manipulowanie poznawczymi wyznacznikami zachowania, m.in. prawdopodobieństwem kary, która nas spotka za to zachowanie, obniżenie atrakcyjności celu, (samoużyteczność czynu)

h) nad emocjami dodatnimi łatwiej zapanować niż nad ujemnymi, człowiek przestaje mieć potrzebę panowania nad emocjami w sytuacji dezindywidualizacji (utraty poczucia własności), kiedy to co robi nie obciąża jego odpowiedzialności prywatnej - zachowuje się nietypowo dla siebie

Ad. 39) Porównaj emocje zwierząt i ludzi

1. podejście behawioryztyczne zakłada, że nie ma żadnych różnic

2. drugie zakłada wiele różnic:

• źródłem emocji u zwierząt jest zaspokojenie organiczne, a u człowieka nie tylko (potrzeba estetyczna, poznawcza, społeczna).

• człowiek przeżywa swoje emocje świadomie, a więc może na nie wpływać, kontrolować,

• człowiek przeżywając emocję, rozumie skąd ona pochodzi, bo potrafi wyjaśnić sens sytuacji budzącej emocje

• tylko człowiek posiada tzw standarty kulturowe, które regulują zachowanie emocjonalne i ekspresyjne

Ad 37) Rozwój emocji w ontogenezie.

1. (Watson) 3 wzory emocjonalne noworodka: strach, miłość, gniew. Obecnie nie przypisuję się noworodkowi konkretnych uczuć, raczej funkcjonuje on na zasadzie podniecenie-uspokojenie. Podniecenie z czasem nabiera znaków różnicujących się na zadowolenie i niezadowolenie. Z zadowolenie wykształcają się potem wszystkie emocje pozytywne, a z niezadowolenia negatywne. Są to zmainy jakościowe - pojawia się coraz więcej osobnych emocji. Zmoany ilościowe polegają na tym, że coraz więcej przedmiotów budzi reakcje emocjonalne.

2. Etapy rozwoju emocji w ontogenezie:

• dziecko reaguje jedynie na te bodźce, które działają aktualnie, w danym momencie

• reagowanie emocjami na samo wyobrażenie przedmiotu lub człowieka

• wywołanie emocji poprzez myślenie o danej sytuacji, rozwój rozumienia tych sytuacji - interioryzacja (uwewnętrznienie) emocji, za czym idzie rosnąca możliwość wpływu na nie

• osiągnięcie dojrzałości emocjonalnej

Ad 40) Prawidłowości procesu uświadamiani sobie własnych emocji

1. żeby kontrolować emocje, trzeba je sobie uświadomić. Nie wszystkie emocje są uświadamialne:

• powstałe w okresie przedwerbalnym

• bardzo słabe emocje nie przedostają się do świadomości (najwyrzej jako nastrój)

• wyparcie: emocje przykre, uciążliwe, trudne ulegają usunięciu ze świadomości tak, że niemozliwe staje się przypomnienie sobie ich

2. poznawcze ujęcie uświadamiania sobie emocji: kiedy człowiek jest w stanie pobudzenia emocjonalnego przeżywa emocje. Jej uświadomienie przebiega etapami:

1. diagnozowanie własnego stanu emocjonalnego, jeśli się uda to

• krok pierwszy (faza przedpojęciowa) odczucie zmiany w organizmie i bardzo niezróżnicowanego podniecenia (tylko na + lub na -), jeśli się to pojawi to

• faza pojęciowa: człowiek nazywa sobie emocje

• wtórna kategoryzacja: człowiek szuka źródła emocji na zewnątrz (rzadziej w środku) i nazywa emocję, jej siła jest już właściwie znana

2. porównywanie tych informacji ze standardem: myślenie o tym co zostało okryte w kategoriach poprzednich doświadczeń. Jeśli po tym wszystkim dojdzie do wniosku, że coś z nim nie tak to włącza mechanizmy samokontroli

Ad. 53) Istota i funkcje mechanizmów obronnych

1. mechanizmy obronne to nieświadomy sposób radzenia z sytuacjami, które wzbudzają lęk lub zagrażają samoocenie. Bronią obrazu własnej osoby. Odkrył je Freud. Według teorii uczenia się (Dollard-Miller) mechanizm to brak werbalizacji, niezwerbalizowanie myśli albo uczuć. Niektóre uczucia, popędy mogły być nigdy niezwerbalizowane (wyparcie pierwotne), a niektóre były zwerbalizowane, lecz nauczyliśmy się ich unikać (wyparcie wtórne). W teorii poznawczej mechanizmy obronne są poznawczymi reinterpretacjami bodźców (Lazarus). Kofta uważa, że to są zaburzenia procesów poznawczych. Informacja nie została w ogóle odczytana (wyparcie pierwontne), albo odebrany bodziec został zinterpretowany źle. Mogą być chore i zdrowe mechanizmy.

Ad. 54) Omów podstawowe mechanizmy obronne

1. Wyparcie: istnieje powszechna zgoda co do tego, że:

• jest to umotywowane, selsktywne zapominanie

• człowiek nie ma kontroli nad zapominaniem

• materiał wyparty nie ginie, można go wydobyć

• wyparcie perwotne to reprezentacja instynktu w ogóle się w świadomości nie pojawia, utrzymują się w nieświadomości

• wyparcie wtórne: pewne treści pierwotne świadome, ale połączone związkami z instynktami wypratymi pierwotnie, zostały zepchnięte do nieświadomości. Może zostać uświadomiony ponownie

2. anulowanie:

• uznanie za niebyłe

• formą jest spowiedź, „odpuszczenie i nie ma grzechu”, wynagradzanie tego co było

• psychiczne skreślenie pewnej rzeczy, czynności

• wynagradzanie straty

3. fantazjowanie: wyobrażanie sobie co by było gdyby

• spełnia funkcje obronną, kiedy osoba w życiu rzeczywistym tylko fantazjuje na dany temat i nic w związku z tym nie robi

• jeżeli służy przygotowywaniu do planowanej sytuacji realnej, nie jest to mechznizmem obronnym

4. identyfikacja:

• utożsamienie się z osobą, która jest dla nas ważna, upadabnianie się do niej, przejmowanie jej cech. U freuda była mechanizmem rozwojowym

• Anna Freud zauważyła coś takiego jak identyfikacja z agresorem (kapo), stosowały go osoby słabe, lękowe

5. internalizacja, introjekcja, inkoropracja:

• wcielanie pewnych elementów we własne”ja” nieświadomie (cechy osobowości, wyglądu, uczuć)

• inkorporacja jest najprymitywniejsza, przyswojenie zewnętrznych cech osoby, z którą chcemy się utożsamiać, czysto zewnętrzne naśladownictwo

• introjekcja: cechy charakteru

• internalizacja: wcielanie norm osób wychowujących dziecko w jego system moralny, również mechanizm rozwojwy

6. izolacja: myśli o zdarzeniu od uczuć mu towarzyszących, sztuczne oddalenie emocji

7. kompensacja (Adler):

• może mieć charakter adaptacyjny (nie jestem ładna ale mam doktorat)

• świadoma

• formy:

• dążenie do zniwelowania wady

• robienie czegoś zamiast

• zamiana wady w zaletę

• samoponiżanie się

• samochwalenie się

• zachowania aspołeczne, które mogą zwrócić uwagę innych osób

8. projekcja:

• rzutowanie własnych właściwości na innych ludzi

• klasyczna (podobieństwa): rzutowanie nieświadomych wad na otoczenie

• klasyczna obonna: to co nas najbardziej drażni jest naszą największą wadą

• atrybutywna: rzutowanie na ludzi świadomych cech

• komplementarna: rzutowanie cechy komplementarnej do swojej(ktoś lękliwy przyisuje innym agresję)

9. przemieszczenie

• przesunięcie zainteresowania z obiektu, który jest niedostępny, na inny

• jako mechanizm obronny, przesunięcie emocji, agresji itp., instytucja kozła ofiarnego, z jednej osoby na inną

10. racjonalizacja:

• rozsądne tłumaczenie własnych uczuć, motywów, zachowań tak, aby ładnie brzmiały, żeby były do przyjęcia, u podstaw leży rozumowanie fałszywe

• fromy:

• robię soć bo lubię

• odwoływanie się do autorytetów

• szukanie winy w innych ludziach

• robienie czegoś wyjątkowo, w drodze wyjątku

• „słodkie cytryny”, „kwaśne winogrona”: jesłi cel jest nędzny dowartościowywujemy go, jak nam się nie udaje obniżamy jego wartość

• reakcja upozorowana: jakiś impuls, którego nie akceptujemy, zmieniamy na inny, odwrotny. Zachowania takiej osoby są przesadne, nachalne, na pokaz

11. regresja: funkcjonowanie na niższym poziomie rozwojowym

12. sublimacja:

• energia instynktu zostaje skierowana na szlachetniejsze cele. Według Freuda u podstaw leży seks, bo on wywołuje energię, najczęściej skierowana na działąnia społecznie akceptowane

• ma sens tylko wtedy, gdy popęd seksualny nad nami dominuje, co odnosi się tylko do psychoanalizy

• jedyny zdrowy mechanizm wg Freuda

13. substytucja: podejmowanie zamiast działań skazanych na niepowodzenie, działań nakierowanych na cele dostępne

Ad. 6) Teoria redukcji popędu Hull'a

1. teoria Hull'a:

• teoria zmatematyzowana

• potrzeba - popęd - służy do wzbudzania zachowania (energetyzowania), nie ukierunkowuje na żadne zachowania, np.: „Nie wiem co mam z sobą zrobić”

• zachowanie jest funkcją 2 czynników: popędu (wrodzona) i nawyku, który nas ukierunkowywuje (wiedzieć jak coś zrobić)

• Jeżeli nie ma nawyku to człowiek wykonuje chaotyczne ruchy albo uruchamiają się automatyczne odruchy

• Wzór: z(f) = (P * N * wielkość przynęty * intensywność bodźców zewnętrznych * hamowanie reaktywne)

• Hamowanie reaktywne: im więcej się trzeba napracować tym mniejsza jest motywacja

2. dwa rodzaje

• popędów: pierwotne (oparte o mechanizmy wrodzone np. głód, seks) i wtórne (wyuczone, wbudowane)

• i nagród: pierwotne (pokarm) i wtórne (pochwała, zdolność częściowego redukowania popędu, np. przy odchudzaniu)

3. Hull miał licznych następców: Miller. On też uznawał pojęcie popęd, ale interpretował nieco inaczej. Popędy powstają właściwie w wyniku wszystkich działających bodźców. A bodziec ma dwa aspekty: popędowy (miotanie się) i sygnału (gdzie szukać zaspokojenia). Aby czynność utrwaliła się w nawyk potrzebna jest nagroda. Wtórny popęd strachu tłumaczy schematem trójczłonowym: bodziec awersyjny, który uszkadza tkankę - relacja emocjonalna (fizyczna nie psychiczna: zmiany hormonalne) - bodziec wewnętrzny, który domaga się redukcji (bodziec popędowy) - reakcja zewnętrzna (ucieczka). Jeśli reakcja zlikwiduje popęd, to bodziec awersyjny i bodziec wewnętrzny przestaje działać i popęd znika - utrwalenie, generalizacja

• popęd nabyty: bodziec obojętny występujący przypadkowo z reakcja emocjonalną i dalej schemat przebiega tak samo, dążenie do zaspokojenia popędu

• najważniejszą rolę w indukowaniu(?) zachowania mają popędu nabyte: lęk, poczucie winy, poczucie akceptacji

Ad. 8) Przedstaw poglądy Tolmana na motywację

• zachowanie ludzkie jest celowe

• dążenia popędowe dotyczą dążenia do konkretnego przedmiotu

• uczenie się bodźców (szczur, który poznał labirynt, mimo braku wzmocnienia)

POTRZEBA - powstanie zapotrzebowania na przedmioty spełniające - dążenie do celu

• siła popędu zależy od siły potrzeby, potrzeby libido (mała namiętność) i bodźców

• podkreślał znaczenie zmiennych motywacyjnych dkla zachowania, oraz celów

• uczenie utajone, uczymy się mapy zachowań, a nie sztywnych reakcji

• potzreba libido jest ogólna, niespecyficzna. Potrzeby pierwotne to głód, sex, eksploracja, unikanie bólu, potrzeby drugiego rzędu to stosunki społeczne, afiliacja, dominacja, zależność. Potrzeby trzeciego rzędu - celów kulturalnych.

• Zmienne motywacyjne: zapotrzebowabia, apetyty

Ad. 16, 17, 18) Rodzaje potrzeb +

• potrzeba: jeżeli czegoś nie ma, występuje brak, zakłocenie równowagi, energetyzacja zachowania i nadanie kierunku aktywności.

• pierwotne i wyuczone

• subiektywne (odczuwane) i obiektywne(zauważalne) i obiektywno-subiektywne (miłości, realizowane przez przeszkody „?”)

• jawne i utajone (wpływ kultury)

• skoncentrowane na wynik (zaspokojenie przez zdobycie), aktywności (sama czynność), formy (prow. do mistrzostwa)

• nakierowane na konkretny obiekt i rozproszone

• produktywne - ukierunkowane przez wewnetrzny czynnik „ja chcę coś zrobić dla siebie”;

• reaktywne - wywołane przez czynnik zewnętrzny, traktowane jako złe, narzucone;

• proreaktywnne - negatywne i pozytywne, wywołane przez bodziec wewnetrzny, choć normalnie wywoływana przez bodziec zewnętrzny (sami siebie straszymy czarnymi myslami);

• reproaktywne - pozytywna, miła dla człowieka, wyjątkowo jest wywoływana przez czynnik zewnetrzny, np. potzreba głodu wywoływana przez sam widok pokarmu

Ludzie mogąbyć proaktywni (kierowani przez czynniki wewnętrzne) lub reaktywni (człowie bierny, reagujący tylko na rozkazy)

• MASLOW

1. zachowania utylitarne ( zachowania wyuczone, celowe, motywowane) i ekspresyjne (raczej bez czelowe, oprócz chęci wyrażenia siebie, niekontrolowane, niemotywowane, co najwyżej potrzebą równowagi). Zwykle nasze zachowania są i utylitarne i ekspresyjne zarazem.

2. Grupy potrzeb:

• potrzeby wzrostu, rozwoju, nie zanikające lecz ciągle wzrastające, nieredukujące się

• transcendencji (duchowa)

• samorealizacji

• potrzeby niższego stopnia, redukujące się, niedoboru, ich zaspokojenie pulsuje (?)

• uznania (poznawcza, estetyczna)

• społeczne

• bezpieczeństwa

• potrzeby fizjologiczne

• potrzeba bezpieczeńst2wa ma wiele form

• u dzieci: potrzeba stałości, przewidywalności, sprawiedliwości, konsekwencji, organizacji (czasu, przestrzeni)

• u dorosłych: potrzeba stałej pracy, oszczędności, religijna, rytuału, …………(?)

• potrzeba szacunku:

• potrzeba siły, osągnięć, bycia kompetentnym, niezależnym

• potrzeba przestrzeni, dominacji, bycia ważnym, uznania przez innych ludzi (niekoniecznie występują razem)

• aby zaspokoić kolejne etapy, trzeba mieć zaspokojone potrzeby niższe. Jeżeli człowiek ma złych rodziców i czuje się niekochanym, to utknie w rozwoju.

• Potrzeby mogą się ze sobą zamieniać na pewien czas, np. potrzeba miłości może zostać zasąpiona przez potzrebę uznania. Gdy coś jest zaspokojone z nadwyżką chcemy ją gdzieś umieśić, np.: minisi, alpiniści (bo narażają życie)

• Potrzeby mogą być obiektywne (naturalne, mają postac instynktu) lub sztuczne (człowiek rozdrabnia się na wiele celów, które nie są mu potrzebne, a nawet szkodliwe)

Ad. 23) Motywy związane z „ja-idealne”

1. koncepcja Rogers'a

• pole fenomenologiczne: tworzą je wszystkei gromadzone doświadczenia. Ludzie mają tendecję do tworzenia „ja” z ograniczonej liczby doświadczeń. „Ja' chromi się żeby informacje wyparte nie dostały się do świadomości. Cały czas jesteśmy zajęci utrzymywaniem nie realnego obrazu siebie. Niektórzy całą energię poświęcają na utrzymanie takiego obrazu. Najczęściej ci, którzy jako dzieci byli traktowani warunkowo „będę cię kochała jak będziesz grzeczna”. Należy dzieci traktować bezwarunkowo.

• potrzeba uznania: dziecko, które chce być chwalone decyduje się na wyparcie nieodpowiednich cech, zachowań

2. koncepcja Sullivan'a: człowiek w ciągu życia buduje system jaźni, wszytskie postway związane z „ja”, dobre i złe. Wszystko powstaje w reakcji na lęk. Nasza kultura produkuje bardzo dużo lęku, dlatego system jaźni (mechanizm obronny) jest bardzo rozbudowany. Sami siebie otaczmy szacunkiem, bo „ja” chroni nas przed lękiem

3. Reykowski: „ja” realne jest bardzo potrzebne, żeby móc wpływać na świat. Stanowi dla nas najczęściej najwyższą wartość. Z „ja” wywodzi się potzreba osiągnięć, afiliacji, dominacji

4. Karen Horney: „ja” idealne - każdy z nas ma wyobrażenie jakim chcielibyśmy być, jest to drogowskaz, który wywołuje w nas zmiany. Gdy „ja” realne i idealne są zbyt rozbieżnie jest to bardzo noekorzystne. Zbyt idealny obraz samego siebie świadczy o neurotyzmie:

• niektórzy myślą, żemają same zalety: utożsamienie się z „ja” idealnym

• utożsamienie się z „ja” realnym oznacza uznanie, że składamy się z samych wad

• skupianie się na tym co jest pomiędzy, nieustanne porównywanie to perfekcjonizm

Wszystkie te postawy są błędne, uniemożliwiają rozój (nerwice). Sztywny ideał również uniemożliwia rozwój

Ad. 11) Psychoanalityczna koncepcja motywacji

1. Freud nie wymyślił pojęcia nieświadomość, lecz nadał mu rangę. Sam Freud i jego ortodoksujni kontynuatorzy to psychoanaliza klasyczna. Ale są tacy, co wprowadzali dodatkowe pojęcia, np.: Hartman (psychologia ego). Psychoanaliza służy do przebudowy całej osobowości potrzebującego pomocy. Neopsychoanaliza: ci, którzy od Freuda wyszli, ale przebudowali jego teorię (Horney, Fromm, Sullivan

2. Na Freuda działały dzieje jego życia - teoria motywacji jest pochodną jego życia. Był ascetyczny w sferze życia seksualnego, purytanin. A jego pacjenci mieli często kłopoty z seksem. Był zaintersowany naukami ścisłymi, intersował się teorią Darwina, Einsteina. Dlatego uważał, że psychoanaliza powinna być nauką ścisłą. Opracował więc aparaturę pojęciową (opór, energia, popęd, aparat psychiczny). Hermeneutyka była inspiracją z filozofii, którą zał, poszukiwanie zrozumieniia tego co człowie przeżywa. Dostał nagrodę literaską Goethego za walory literackie jego książek. Był Żydem, intersował się tradycją judajsą, Talmudem. Gromadził wokół siebie samych Żydów, lecz obawiał się, że psychoanaliza pozostanie nauką żydowską. Dlatego na czele kółka psychoanalitycznego postawił Junga, który nie był Żydem, był goyem. Nazwa kompleks Edypa, wzięła się z jego zainteresowania archeologią, starożytną Grecją

3. psychologia ego:

• ego jest strukturą autonomiczną

• powstaje odrębnie od id, ma własną energię

• znaczenie ego jest tu większe niż w teorii Freuda, człowiek ma wpływ na o co robi, co go spotyka

4. psychologia relacji z obiektem: obserwacje jak przebiegają relacje z obiektami, reakcji ego na drugiego człowieka

5. zarzuty wobe psychoanalizy Freuda

• scjentyzm

• redukcjonizm: procesy psychologiczne redukowane do procesów fizjologicznych niższego rzędu

• ahistoryzm: to co jest teraz uogólnia na zawsze, obserwując wiedeńczyków rozciąga na całą populacje

• zbyt duża waga przywązywana do kompleksu Edypa, który miałby występować w każdej kulturze. Może być zastąpiony przez przywiązanie do matki, a są kultury gdzie dzieci są oddzielane od matek. Kompleks Edypa może się poajwić w rodzianch patrairchalnych

• mechanicyzm: psychika traktowana jak maszyna, oraz myślenie deterministyczne, że każde zachowanie, każda pomyłka ma przyczynę

• atomizm: struktura Freuda jest rozbita na cząsteczki, słabo ze sobą powiązane

• nieprzestrzeganie reguł metodologii naukowej w dochodzeniu do faktów - po całym dniu pracy i obserwacji wielu pacjentów zapisywał swoje uwagi.

• nieskuteczność psychoanalizy, jej długotrwałość i kosztowność

• pesymizm: wizja człowieka jest przytłaczająco pesymistyczna, człowiek nie jest wolny i nie wie co czyni

• W samej psychoanalizie freudowskej narodziły się sprzeczne podejścia do pacjenta:

• teoria marzeń sennych: pacjent jest ofiarą okoliczności zewnętrznych, widzenie ofiary przez osoby najbliższe,każdy nosi traumę, która przejawia się jako nerwica. Freud interpretował doniesienapscjentów o napastowaniu jako wyobrażenia pacjenta, konfabulacja. Zajmował się nią do 1900 roku, po czym zrozumiał, że jest błędna

• teoria popędów: pacjent jako sprawca własnego nieszczęścia, człowiek jest zły, popęy są przyczyną każdego motywu - cokolwiek człowiek robi robi to po coś (determinzm)

6. teoria Freuda

• dziecko rodzi się jako id, dziecko nadbodowywuje ego po to by służyło id, które jest źródłem popędów (motywów).

• Podział popędów: popęd życia (Eros, libido, popęd seksualny, przeżycie gatunku) i popęd śmierci (Tanatos, destrudo, popędy obrony ego, przyżycie samego siebie)

• Konflikt jest pisany w ludzkie życie, nigdy nie osiągniemy poziomu zgody między popędami życia i śmierci. Człowiek jest z natury agresywny, zły.

• Popędy nie są dostępne świadomości, popędy trzeba rosładowywać, bo inaczej czeka nas nerwica. Sublimacja popędu, np.: energię popędu seksualnego należy przeznaczyć na szczytne cele

• Superego: sumienie i „ja” idealne, * id kieruje zasada przyjemności, doniego idą wyparcia i tłumienia, to wszystko jest potem trudno sobie uświadomić. Ego to przybudówka id, kierująca się zasadą realizmu i ma rozstrzygać konflikty. Natomiast superego jest kierowane przez zasadę doskonałości, niewielka część superego jest świadoma, kierujemy się normami nie zdając sobie sprawy, że właśnie je włączamy do zachowania

• Rozwój człowieka w związku z popędami: małe dziecko, gdy odczuwa popęd, to go realizuje. Gdy obiekt jest niedostępny następuje przemienienie energii popędowej na inny obiekt. Obiekty mogące zaspokoić popęd się zmieniają. Dzięki temu człowiek interesuje się wieloma rzeczami

7. Teoria Adlera

• życie człowieka ma wpływ na to co wymyśla

• stworzył własnąkoncepcję osobowości, a w jej ramach teorię motywacji.

• Dążenie do mocy: doążenie do bycia coraz doskonalszym

• Kompleks niższości: każdy człowiek ma poczucie niższości, czuje się gorszy od innych

• Teoria odnosi się do adolescencji, jeżeli człowiek dąży do mocy zgodnie z motywem społecznym (zainteresowanie społeczne) to wszystko jest O.K. Jeżeli robi to wbrew temu motywowi, to zaczynają się kłopoty, odrywa się od grupy, co powoduje nerwicę. Motywy są nieświadome

8. Teoria Junga

• trzyczęściowa struktura psyche

• ego: nasza świadomość, podejmowanie decyzji, rozumowanie

• nieświadomość indywidualna: zapisane nasze wyparte własne emocje, wydarzenia. Z czasem zapełnia się pewnymi faktami, ma wewnętrzną strukturę. Kompleksy to zbitki psychicznych przeżyć, które dotyczą konkretnych wydarzeń, tworzą kompleksy które mają wspólną nazwę, np.: kompleks matki. Kompleks jest naładowany energią, przyciąga pewne problemy, osoba w kółko kręci się wokół tej sprawy, zupełnie nieświadomie, Gdy są bardzo silne są przyczyną kłopotów, bo wyręczają nas w podejmowaniu decyzji. Osoby z kompleksami mogą nie reagować na pewne zasoby słów.

• Pewne struktury, które sa każdej osobie dane, ale każdy ma je inne: cień - wyparte cechy, których nie akceptujemy. Anima i animus - cechy przeciwne właściwej płci. Kierujemy się nimi przy doborze partnera, dokonujemy projekcji pewnych cech, które chcielibyśmy ujrzeć u partnera. Ta projekcja z czasem słabnie

• Nieświadomość zbiorowa: wpływa na działanie, jest dziedziczna, u wszystkich taka sama. Jej elementarnymi składnikami są popędy i archetypy. Archetypy zajmuą strefę, która nie kontaktuje się ze świadomością w sposób bezpośredni. Pojawiają się w snach, a wczasie dna w postaci symboli lub obrazów. Archetyp to wzorzec zachowania, który dotyczy wydarzeń z życia, lecz tylko takich które sa uniwersalne. Dotyczą narodzin, smierci, konfliktu, podlegania starszemu, bo nasi przodkowie doświadczali tych samych uczuć i w nich uformował się archetyp, czyli odpowiedź na daną sytuację. My jej jedynie dziedziczymy z pokolenia na pokolenie w każdej kulturze. Są mądrością życiową, która popych nas w dobrą stronę. Sugerują a nie każą, dają wolność wyboru - możemy z nich korzystać lub nie. Badając różnie kultury zauważuł, że pewne motywy powtarzają się w bajkach, snach, coś co nie wynika z wychowania. Dziedziczymy je, bo mamy te same systemy nerwowe

Ad. 21) Pojęcie autonomii finkcjonalnej motywu

1. Przyczyną motywów są potrzeby

2. motyw odłączony od potrzeby, człowiek dąży do celu mimo iż nie ma potrzeby, motyw zdobywa autonomię np.: rybak łowi ryby, ale gdy już ma pieniądze, ówi dalej

• poziom perswazyjny: powtarzanie czynności w kółko, przyzwyczajenie, zautomatyazowanie potrzeby to nawyk

• poziom priopriacyjny (poziom „ja”): wykonujemy czynności bo obraz „ja” tego wymaga, człowiek spostrzega siebie w ten sposób, że on coś robi np.: musi jeździć na nartach. Ilość autonomicznych motywów świadczy o naszej dojrzałości.

Ad. 4) Znaczenie terminu popęd w toeriach motywacyjnych

1. popęd - nieświadoma siła biologiczna wywołująca określone zachowanie. Źródłem jest ciało, stan pobudzenia ukierunkowującego organizm w stronę obiektu powodujące zmniejszenie napięcia

2. Popęd:

• potrzeba tkanek

• motyw biologicznym stan braku czegoś bardzo ważnego

• popęd pierwotny (wrodzony)oraz popęd wtórny (wyuczony)

• siłę popędu mierzy się poprzez czas deprywacji oraz poprzez intensywność zachowania

• nie każdej potrzebie towarzyszy popęd

3. Różnice między popędem a potrzebą:

• nie każda potrzeba stwarza popęd

• popędy zwykle wyprzedzają potrzeby

• w krańcowo silnej potrzebie popęd może zanikać (np. anoreksja)

• popęd może się uniezależnić od potrzeby i może się pojawiać w pewnych sytuacjach (np. głód w sytuacji stresowej, poprzez uwarunkowanie)

• potrzeby to stan braku, mogą być biologiczne, społeczne, psychologiczne

4. Dążenie: gdy człowiek doświadcza świadomie impulsu do działania

Ad. 2) Omów pojęcie instynktu:

1. instynkt: wrodzona tendencha do działania w określony sposób w odpowiedzi na pewien bodziec zewnętrzny

2. wersje instynktu:

• mechanicystyczna: instynkt to łańcuch odruchowy

• finalistyczna: celowość, teleologia (McDougal)

• etologiczna (Lorenz, Tinerberger)

3. cechy instynktu:

• własność gatunkowa

• zaspokaja potrzeby biologiczne

• składa się z pewnej ilości czynności, których kolejność jest sztywna

• nie zależy od uczenia się

4. Teoria instynktów społecznych (hormizm)

• opracowana w 19 w. Przez McDougal'a, który był zafascynowany teorią Darwina i postanowił przenieść ją na grunt społeczny

• każdy człowiek posiada pewną liczbę instynktów, które miały wprowadzić człowiek w życie społeczne

• każdy instynkt składa się z 3 aspektów, których schemat jest wrodzony

• wzruszeniowy

• motoryczny (wykonawczy)

• poznawczy

• ta teoria niczego nie opisuje, tylko tłumaczy

• elementem naprawdę wrodzonym był aspekt emocjonalny, pozostałe mogą się zmieniać i podlegają uczeniu

Ad. 3) Etologiczne ujęcie instynktu

1. badali zachowania zwierząt w środowisku naturalnym i przenieśli to na ludzi

2. wszystkie instynkty istniejące u zwierząt, występują w ten czy inny sposób u ludzi, np. instynkt dbałości o ciało, to instynkt przemieszczany, bo człowiek w sytuacji niepewnej „poprawia się”

3. etologiczny model zachowania się człowieka składa się z :

• pojawienie się popędu spowodowanego potrzebą

• zachowanie aspektywne, to częściowo wrodzone, częściowo wyuczone, nie sztywne

• zachowanie spełniające (akt konsumacyjny) i tu pojawia się instynkt (sztywny wzorzec zachowania. Zostaje wywołany wyzwalaczemm chodzi o realizację instynktu do końca, gdy instynkt zostanie uruchomiony ciężko go powstrzymać

Ad. 50) Stres jego źródła i przebieg:

1. stres: niespecyficzna reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu wymagania srodowiskowe lub zagrożenie jednostki. Lub jest to reakcja organizmu na tak zwaną sytuację stresową, czyli na działanie czynników (stresorów), które wywołują nadmierne obciążenie systemu samoregulacji osychologicznej i wzbudzają stan napięcia emocjonalnego

2. przyczyny mogą być przyjemne albo noeprzyjemne

3. wymagają zmaniy przystosowania, czyli readaptacji. Biologiczna reakcja jest zwykle taka sama. Czasem jest ona szkodliwa i nieprzystosowawcza. Pogorszenie się sytuacji organizmu ma charakter psychogenny i prowadzi do zaburzeń psychosomatycznych (gł.: choroba wrzodowa, wysokie ciśnienie krwi, nieżytu jelit, bólów krzyża, zapalenia skóry, otyłości, astmy)

4. radzenie sobie ze stresem:

• ogólny zespół adaptacyjny (Seyle):

• reakcja alarmowa (mobilizacyjna) - zmiany fizjologiczne (biochemiczne), które są pierwszą odpowiedzią organizmu nazadziałanie czynnika wywołującego stres (stresora).

• Stadium odporności - jeśli kontakt ze stresorem trwa nadal, to organizm wytwarza odporność na ten szczególny stresor. Objawy z pierszego stadium zanikają, mimo że zakłócająca stymulacja trwa nadal. Procesy fizjologiczne wracają do normy. Wiąże się to z wyzielaniem przez przedni płat przysadki oraz kory nadnerczy (ACTH, kortykosterydy)

• Stadium wyczerpania - Jeżeli stresor działa zbyt długo dochodzi do punktu, w

którym organizm nie jest w stanie utrzymać swojej odporności. Nie możliwe

jest dalsze wydzielanie hormonów i organizm nie porafi dostosować się do stresu, dysfunkcje fizjologiczne pojawiają się ponownie. Przy ciągłym działaniu stresora często następuje śmierć

• strategie poznawcze: to w jaki sposób osoba spostrzega sytuację i jaką emocję odczuwa znaczenie wpływa na redukowanie stresu. Ocena zagrożenia, pierwotna i wtórna (Lazarus)

• strategie behawioralne: wszystkiego można się oduczyć, odłączeniebodxców od emocji (desensybilizacja, techiniki relaksacyjne - oddechowe, trening odprężenia)

Ad. 47) Istota i psychologiczne składniki frustracji

1. frustracja:

• psychoanalityczna: zmiany, jakie pojawiają się w działaniach człowieka pod wpływem zablokowania dążeń

• niekiedy jako samą przeszkodę, która pojawia się na drodze do realizacji celu. Utożsamiane jest wtedy z pewnymi właściwościami obiektywnej sytuacji, warunkami sytuacji, w których podmiot wkonuje określone działania i zaspokaja swoje potrzeby

• najczęściej jako przerwanie ciągu czynności ukierunkowanych na zrealizowanie określonego celu. Both made by Dollard.

• Czasem oznacza się tym termine bezpośrednie, psychologiczne następstwa przerwania ukierunkowanej aktywności podmiotu. W tym wypadku mówi się o sytuacji stresowej

• W teoriach uczenia się frustracja oznacza tyle co popęd, czyli stan wewnętrzny organizmu, który powstaje w sytuacjach udaremnienia i wywieta wpływ na zachowanie

• Aby pojawiła się frustracja, oprócz pojawienia się przeszkody muszą wystąpić charakterystyczne zmiany w zachowaniu osobnika. Sam osobnik musi znaleźć się w sytuacji nierozwiązywalnego problemu. Nie może mieć możliwości wycofania się lub ucieczki. Jest silnie zmotywowany do reagowania. Frustracja prowadzi reagowania nieadekwatnego wobec zmieniających się warunków stytuacji. Towarzyszy temu zjawisko fiksacji albo stereotypizacji zachowania

• Frustracja to krótkotrwałe zdarzenie, ale możliwe są długotrwałe skutki

2. źródła frustracji:

• zewnętrzne bierne: przeszkody fizyczne związane z warunkami działania

• zewnętrzne czynne: inni ludzie ograniczający, przeszkadzający w działaniu

• wewnętrzne bierne: stałe właściwości fizyczne podmiotu, stałe braki psychiczne

• wewnętrzne czynne: procesy i stany psychiczne blokujące zadania

3. istota frustracji:

• stan emocjonalny, czyli tymczasowa zmiana ustosunkowania się podmiotu do otoczenia

• frustracja jako popęd (C.Hull) popęd traktowany jest jako proces pośredniczący pomiędzy sytuacją a zachowaniem.

• Amsel - frustracja kidy brak nagrody , cząstkowa antycypacja frustracyjna

• frustracja jako emocja - stan emocjoanalny (zmiana ustosunkowania), podwyższonny poziom aktywacji. Emocje frustracyjjne są nierzyjemne, zarówno agresywne (gniew, złość, irytacja) jak i strach, niepokój, rozczarowanie, apatia.

• jeżeli frustracja pochodzi ze źródeł zewnętrznych, wzbudza gniew i niepokój.

• Jeżeli będzie spowodowana przez własne niedostatki powoduje poczusie winy, beznadziejności, apatię, przygnębiebie, i spadek aktywacji

• Lazarus - subiektywna ocena relatywnego zagrożenia czynnika

• Sytuacj frustracyjna nie musi zawsze prowadzić do stanu frustracji i przykrych emocji.

4. następstwa frustracji:

• zadaniowy typ nastawienia: przeszkoda traktowana jest jak zadanie do rozwiązania, nie wywołuje negatywnych emocji, reagowanie na przeszkody skoncentrowane na cele

• obronny typ nastawienia: powstają silne emocje ujemne, zmiana pierwotnego kierunku działania, nowy cel to ucieczka, zaatakowanie przeszkody, utrzymanie pozytywnego mniemania o sobie - zredukowanie nieprzyjemnego napięcia. Reagowanie na przeszkody skoncentrowane na na niebezpieczeństwie

5. frustracja a agresja: wbrew utartemu przekonaniu nie zawsze frustracja prowadzi do agresji (Dollard), irracjonalna wrogość, agresje pozbawione kierunku, wobec samego siebie - tylko przy frustracji arbitralnej

6. frustracja a fiksacja

7. frustracja a zaburzenia przystosowawcze: neurotyzacja osobowości, zaburzenia socjalizacji, zahamowanie rozwoju osobowości

---