EMOCJE, STRES I PSYCHOLOGIA ZDROWIA.
Emocje

1 Emocje - Złożony zespół zmian cielesnych i psychicznych, obejmujący pobudzenie fizjologiczne, uczucia, procesy poznawcze i reakcje behawioralne wykonywane w odpowiedzi na sytuację spostrzeganą, jako ważna dla danej osoby.

Mówiąc językiem prostym, emocje to stan afektywny (pobudzenie organizmu), wartościujący (przyjemny lub nieprzyjemny), intencjonalny (w odniesieniu do określonego obiektu) i krótkotrwały.

2 Pobudzenie fizjologiczne obejmuje zmiany neuronalne, hormonalne, trzewiowe i mięśniowe.3 Do uczuć zalicza się ogólny stan afektywny (pozytywny- negatywny), jak i specyficzny ton uczuciowy taki jak radość, czy wstręt. Procesy poznawcze, to interpretacje, wspomnienia i oczekiwania. Zewnętrzne reakcje behawioralne mogą mieć charakter ekspresyjny(śmiech, płacz) bądź mogą być ukierunkowane na działanie(np. wołanie o pomoc).Sytuacje ważne możemy spostrzegać świadomie lub nieświadomie.
Zakres zdarzeń, które mogą wywoływać emocje jest bardzo duży. Ludzie swoje emocje wyrażają podobnie, niektóre emocje podobnie do ludzi wyrażają również zwierzęta. W wyrażaniu emocji pomagają mięśnie twarzy oraz emocjonalne zachowania.

4 Do reakcji emocjonalnych zalicza się: pobudzenie fizjologiczne, procesy zachodzące w mózgu, interpretacje poznawcze naszych reakcji fizycznych, doświadczanie stanów uczuciowych oraz wyrażanie tego, co czujemy za pomocą mięśni twarzy i sygnałów w postaci postawy czy ruchów ciała, które informują innych o naszych uczuciach.

Neurofizjologia emocji.

Układy fizjologiczne stanowią mechanizm reagowania na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne - wysyłają sygnały, które aktywizują lub hamują reakcje emocjonalne. Komunikaty sensoryczne docierają do mózgu, jako całości, przez siatkowaty układ mózgu. Układ ten jest systemem alarmowym reszty mózgu. Silne pobudzenie emocjonalne wywołuje pobudzenie fizjologiczne, podobnie jak pobudzenie seksualne wywołuje pobudzenie genitalne. Serce bije szybko, oddech przyspieszony, suchość w ustach, napięcie a nawet drżenie mięśni.
5 Autonomiczny układ nerwowy dzięki swym obu częściom: współczulnej(sympatycznej) i przywspółczulnej(parasympatycznej) przygotowuje organizm do reakcji emocjonalnych.
Część współczulna aktywizuje się przy bodźcach umiarkowanych i nieprzyjemnych.
Część przywspółczulna aktywizowana jest przy bodźcach umiarkowanych przyjemnych. Z fizjologicznego punktu widzenia silne emocje(strach czy gniew) aktywizują układ reakcji alarmowej organizmu a układ ten przygotowuje organizm na ewentualne niebezpieczeństwo. Sympatyczny układ nerwowy czuwa nad tą akcją. Gruczoły nadnerczy wydzielają hormony(adrenalina i noradrenalina), które z kolei pobudzają narządy wewnętrzne do wydzielania cukru do krwi, powodują podniesienie ciśnienia, zwiększają wydzielanie potu i śliny.
Aby uspokoić nas, gdy alarm minie naprzeciw wychodzi układ parasympatyczny hamując wydzielanie tych hormonów. Po takiej reakcji możemy jeszcze jakiś czas pozostawać pobudzeni, ponieważ w organizmie krążą jeszcze hormony.
Prowadzono wiele badań na temat wpływu hormonów na emocje. Zmiany w reakcjach emocjonalnych występują przy podawaniu hormonów i w chorobach, które oddziaływają na gruczoły wydzielania wewnętrznego. Poziom hormonów wzrasta we krwi i w moczu podczas stanów emocjonalnych.
Wydzielane są wcześniej wspomniane adrenalina i noradrenalina oraz hormony steroidowe. Hormony steroidowe oddziaływają na różne tkanki organizmu w tym m.in. na komórki nerwowe, powodując szybkie i bezpośrednie zmiany ich wrażliwości. Podawane krótkotrwale małe dawki mogą wywoływać euforię, natomiast długotrwale podawane duże dawki mogą wywoływać depresję. Wiele zmian nastroju, które towarzyszą stresowi, ciąży i cyklowi miesiączkowemu mogą wiązać się z wpływem hormonów steroidowych na komórki mózgu.

Na uwagę zasługuje ciało migdałowate(część układu rąbkowego), które funkcjonuje jako wrota dla emocji i filtr dla pamięci nadając znaczenie informacji otrzymywanej z narządów zmysłowych. W wyniku uszkodzenia ciała migdałowatego lub operacji, człowiek nie wykazuje żadnej reakcji w sytuacji, które normalnie wywołują silne reakcje emocjonalne.
W warunkach zdrowia zdolność reagowania ciała migdałowatego jest hamowana tylko przez zdolność korową.
We wszystkich złożonych emocjach istotną rolę odgrywa kora mózgowa. Dostarcza ona skojarzeń, wspomnień i znaczeń łączących psychiczne doświadczenia z biologicznymi reakcjami. Lewa półkula mózgowa związana jest z emocjami pozytywnymi a aktywność prawej wpływa na emocje negatywne.

Emocje podstawowe
Niektórzy badacze sądzą, że mimo złożoności doznań emocjonalnych istnieje pewien zbiór emocji podstawowych, które różnią się od siebie pod względem biologicznym oraz w subiektywnym doświadczeniu. Wg Roberta Plutchika istnieje zbiór wrodzonych emocji, które tworzą cztery pary przeciwieństw:6
radość- smutek, strach- gniew, zdziwienie- oczekiwanie, akceptacja- wstręt.
A wszystkie inne emocje są mieszankami tych podstawowych ośmiu.

7 Emocje złożone, inaczej wtórne są widoczne na zewnątrz koła i są wynikiem połączenia dwóch sąsiednich emocji podstawowych. Twierdzi on, iż emocje najbardziej zróżnicowane są wtedy, gdy ich intensywność jest duża(np. obrzydzenie i rozpacz) a najmniej przy małej intensywności(np. wstręt i smutek). Plutchik uważa, że emocje podstawowe wiążą się z jakąś ewolucyjną reakcją adaptacyjną. Np. wstręt wiąże z wyrzucaniem z pyska niesmacznego pokarmu a radość z rozmnażaniem się.
Nieco inny podział proponuje Karoll Izard. Uważa, że jest ich 10, tj.:radość, zdziwienie, gniew, wstręt, pogarda, strach, wstyd, poczucie winy, zainteresowanie i podniecenie. Dopuszcza też „mieszanki emocjonalne” np. radość + zainteresowanie lub podniecenie= miłość.
Niektóre etapy rozwoju reakcji emocjonalnych ze zmianami anatomicznymi mózgu.
Np. w 1-2 m-cu życia drogi nerwowe uzyskują osłonki mielinowe i na twarzy dziecka pojawia się uśmiech. W 8 m- cu życia, gdy kształtują się szlaki nerwowe w układzie gąbkowym pojawia się odczuwanie strachu i lęku.
Izard utrzymuje, że noworodek nie jest w stanie rozróżniać emocji. Odczuwa jedynie ogólny stan pozytywny lub negatywny oraz emocje zainteresowania i smutku. Dopiero, gdy ma 9 m- cy pojawiają się wstyd i strach. Ogólnie mówiąc reakcje emocjonalnie mogą się zmieniać przez całe życie na skutek zmian zachodzących w procesach fizjologicznych i poznawczych. Natomiast emocje złożone wymagają umiejętności wczuwania się w uczucia innej osoby(np. empatia). W miarę rozwoju pamięci emocje mogą być wywoływane przez myśli(wspomnienia).




Funkcje emocji

Emocje w życiu człowieka pełnią wiele funkcji.
Chyba najbardziej widoczną funkcją jest KOMUNIKACYJNA. Dzięki niej porozumiewamy się ze światem. To ta funkcje demaskuje, co czujemy i zamierzamy. I dlatego, gdy występujemy w roli petenta i musimy coś załatwić, i jeśli mamy do wyboru przynajmniej dwie osoby, z którymi musimy rozmawiać, wybieramy tę z pogodnym wyrazem twarzy. Natomiast wycofujemy się, gdy ktoś pieni się z gniewu czy złości. Ta funkcja jest bezgłośna, nie używając słów, ciało wysyła niewerbalne komunikaty.
Na poziomie społecznym emocje regulują stosunki z innymi i sprzyjają zachowaniom prospołecznym. Źródłem takich zachowań może być stan emocjonalny wywołany przez sytuację innej osoby- możemy tu mówić o empatii. Najchętniej garną się do pomocy osoby, w których wzbudzi się dobre samopoczucie lub osoby, które mają poczucie winy z niewłaściwego wcześniejszego postępku lub chcą je zredukować poprzez aktualny dobry czyn. Emocje przynoszą nam też inne korzyści. Spełniają one funkcję motywacyjną, pobudzając do podjęcia działania dotyczącego jakiegoś doświadczanego lub wyobrażanego zdarzenia. To właśnie emocje ukierunkowują i podtrzymują takie działania wobec określonych celów, które są dla nas korzystne. Np., gdy jesteśmy zauroczeni, zakochani robimy wszystko, by zachwycić, zainteresować, być blisko zainteresowanej osoby, byle tylko osiągnąć swój cel. Pozytywne emocje wynikają z działania w sposób zgodny z naszymi motywacjami(osiągnięcie celu), natomiast negatywne emocje wywoływane są poprzez czyny niezgodne z motywami(powodują oddalanie się od celów). Emocje pomagają w organizowaniu naszych doświadczeń, gdyż od nich zależy, na co zwracamy uwagę, a także wpływają na nasz sposób spostrzegania siebie i innych oraz na sposób interpretowania i zapamiętywania różnych elementów sytuacji życiowych. Przeżywane emocje nasilają się przy niektórych doświadczeniach życiowych, co z kolei oznacza, ze dana sytuacja (zdarzenie) jest dla nas szczególnie ważna albo istotna dla własnego „ja”.

Sposoby wyrażania emocji

Wyraz twarzy jest najskuteczniejszym sposobem komunikowania emocji.8 Wszyscy ludzie stosują i rozumieją „język twarzy”. Paul Ekman poparł teorię, Darwina, że emocje wyrażane mimiką twarzy są wspólne dla całego gatunku ludzkiego, ponieważ przypuszczalnie są one wrodzonymi komponentami naszego dziedzictwa ewolucyjnego. Emocji doświadczamy niezależnie od wieku.9 Pytanie tylko, dlaczego jest nam łatwiej odczytać emocje z twarzy dziecka? Dlatego, że są one szczere i nieprzysłonięte wpływami kulturowymi. Kultura odgrywa pewną rolę w okazywaniu emocji, gdyż określa, kiedy przejawiać pewne emocje i jaka jest ich społeczna stosowność w poszczególnych sytuacjach. Jednakże ludzie na całym świecie, niezależnie od płci, rasy i wykształcenia wyrażają podstawowe emocje w taki sam sposób i potrafią je rozpoznać na twarzach innych.
Slajdy - twarzy.10-16

Ważna sprawą jest to, że emocje mają wpływ na przetwarzanie informacji. Gordon Bower w 1981r. wykazał w eksperymencie, że nastrój danej osoby wpływa na przetwarzane przez nią informacje(wpływ na pamięć, uczenie się, oceny społeczne, twórczość). I tak przypominanie informacji jest zależne od nastroju oraz przetwarzanie jest zgodne z nastrojem.
Zależność przypominania od nastroju oznacza przypominanie sobie doświadczanego wcześniej zdarzenia emocjonalnego zachodzącego, gdy osoba była w takim samym nastroju. Ludzie pamiętają więcej smutnych zdarzeń, gdy czują się smutni. Szczęśliwi ludzie częściej przypominają sobie radosne wydarzenia ze swojej przeszłości.
Przetwarzanie zgodne z nastrojem polega na tym, że ludzie są wybiórczo uwrażliwieni na przyswajanie informacji, która jest zgodna z ich aktualnym stanem emocjonalnym.
W 1991r Bower wykazał, że stany nastrojowe wpływają także na preferencje. Wówczas ludzie bardziej interesują się opowiadaniami, filmami czy utworami muzycznymi, które zgodne są z ich nastrojem. Przypomnijmy sobie, jakiej muzyki słuchaliśmy, gdy się zakochiwaliśmy, lub rozstawała się z nami ukochana osoba.
Nastrój również może wpływać na to, jak ludzie oceniają swój stan zdrowia. I tak, gdy są smutni częściej mówią o swoich dawnych chorobach i dolegliwościach niż gdyby byli w stanie tzw. neutralnym. Badania Bowera wykazały również, że przeziębieni studenci oceniali dotkliwość swych bólów i złego samopoczucia stosownie do wywołanego nastroju. Jego badania wykazały również, ze ludzie szczęśliwi proponują bardziej twórcze rozwiązania w standardowych testach twórczości niż osoby, u których wywołano stan neutralny lub negatywny.
Ćwiczenie: studenci pokazują twarzą emocje, po przeczytaniu informacji z kartki.

17 Stres

Specyficznym rodzajem doświadczania emocji jest stres. Badacze zastanawiają się nad 3 aspektami stresu.
1) Jak wpływa na człowieka pod względem fizycznym i psychicznym.
2) Jak stresory wpływają na zdrowie.
3) Jak skutecznie radzić sobie ze stresem.

Stres- jest to zespół reakcji organizmu na zdarzenia bodźcowe, które zakłócają jego równowagę. Te zdarzenia nazywamy stresorami. Stresorem jest takie zdarzenie, które wymaga od organizmu reakcji przystosowawczej, zazwyczaj jest to trudne lub przekracza zdolność poradzenia sobie z daną sytuacją.18 Reakcja organizmu na stresory zewnętrzne nosi nazwę napięcia i przebiega na kilku poziomach:
- fizjologicznym(kołatanie serca),
- behawioralnym(ekspresja uczuć np. śmiech; działania-np. przytulanie),
- emocjonalnym(Reakcje emocjonalne-np. mimika twarzy, postawa ciała)
- poznawczym(interpretacje, wspomnienia, oczekiwania).

Stres jest kwestią osobistą i zależy od charakteru i natężenia kombinacji zmiennych takich jak:

- parametry stresora,

- sposobu, w jaki go interpretujemy,

- ilości środków pomocnych nam w radzeniu sobie z nim oraz wielkości i

- charakteru ogólnego napięcia.
Stres jest powtarzającym się elementem w życiu, przed którym staje człowiek. Jakie są źródła stresu? Ludzie chorują, umierają, odchodzą, podejmują nową pracę, awansują, rozwodzą się. 19 Zastanawiając się nad tymi zdarzeniami i ludzkimi zachowaniami, można by się pokusić na podział na stres pozytywny (EUSTRES) i negatywny (DYSTRES). Negatywny to ten, który niesie cierpienie i dezintegrację psychiczną, a pozytywny to taki, który motywuje do podjęcia wysiłku, działania; prowadzi do osiągnięć życiowych i rozwoju własnej osobowości.

Przyczyny stresu (rodzaje stresorów):
1. Wydarzenia traumatyczne o rozmiarach katastrof, obejmujące całe grupy ludzi.
2. Poważne zagrożenia lub zmiany życiowe dotyczące jednostek lub kilku osób.
3. Drobne, codzienne kłopoty życiowe.

4. Chroniczne stresory społeczne


Zacznijmy od tego, ze drobne codzienne niepowodzenia i frustracje przyczyniają się do stresu. Życie aż kipi od takich frustracji i irytacji, których nawał ujemnie odbija się na zdrowiu. W życiu też występuje wiele zmian, których spodziewamy się w jakiś sposób lub nie. Te zmiany dodają smaku naszemu życiu, jednak zbyt wiele zmian może zrujnować nam zdrowie. Wygrana w totka lub awans to wydarzenia, które mogą wnieść sporo zamieszania w nasze życie, do których będziemy musieli się przystosować. Przykre wydarzenia np. utrata pracy, rozwód również czynią wiele zamieszania w życiu. Problem jednak w tym, czy potrafimy sobie radzić z takimi zmianami? To oczywiście zależy od jednostki. W życiu człowieka mają miejsca wydarzenia traumatyczne. Jak na nie reagujemy? Traumatyczne oznacza, takie zdarzenia negatywne, niemożliwe do opanowania i nieprzewidywalne, np. katastrofy( trzęsienia ziemi, pożary, powodzie, katastrofy lotnicze)
Reakcja na katastrofę przebiega w 5 stadiach:
1. Okres szoku, dezorientacji nawet odrętwienia psychicznego
2. Działania mechaniczne(ludzie usiłują jakoś zareagować na katastrofę. Zachowują się przystosowawczo, ale w niewielkim stopniu uświadamiają sobie swoje działania a później niewiele z tego pamiętają)
3. Ludzie mają poczucie, że dokonują czegoś ważnego, a nawet pozytywne poczucie wynikające ze wspólnego działania, które zmierza do realizacji wspólnego dla nich celu. W tej fazie odczuwają zmęczenie i zdają sobie sprawę, że zużywają rezerwy energii
4. Odczuwają osłabienie. Ich energia wyczerpała się i wreszcie rozumieją i odczuwają skutki tragedii
5. Okres „przychodzenia do siebie”, w którym ludzie przystosowują się do zmian spowodowanych katastrofą.
Chroniczne stresory społeczne, to przestępczość, zakażenie środowiska, AIDS, zagrożenie wojną nuklearną. Wszystkich nas niepokoją te problemy, ale dręczą nas pilniejsze troski, którym poświęcamy nasze zainteresowanie. Jednak często młodzież odczuwa strach, gniew lub złość do pokolenia dorosłych. Jak oni będą żyć za kilka lat, czy kształcenie się i podejmowanie pracy ma sens, skoro i tak wszystko legnie w gruzach? Wśród dorosłych problemy nasilające stres nasilają się z pogorszeniem koniunktury gospodarczej. Wówczas wzrasta liczba przyjęć do szpitali, samobójstw, wzrost śmiertelności spowodowana z nadużywaniem alkoholu oraz schorzeń układu krążenia.

Fizjologiczne reakcje na stres

Przemijające stany pobudzenia, które mają zazwyczaj swój początek i koniec są przykładami stresu ostrego(np. w sytuacji przeprowadzki).Natomiast stres chroniczny utrzymuje się mimo upływu czasu stanem trwałego pobudzenia

Fizjologiczne reakcje na stres /20 ludzik

Objawy stresu
- pobudzenie emocjonalne
- wzrost ciśnienia
- przyspieszenie akcji serca
- ból głowy
- ból brzucha
- przyspieszenie oddechu
- suchość w ustach
- „gęsia skórka”
- wzrost stężenia glukozy we krwi
Reakcją stresową jest zachowanie nazwane przez Waltera Canona zespołem „walcz lub uciekaj”. Polega ono na tym, że w nerwach i gruczołach następuje pewna sekwencja procesów przygotowujących organizm do walki lub ucieczki w bezpieczne miejsce.

21 Ogólny zespół adaptacyjny
(GAS - general adaptation syndrome)-3 stadia

1. Reakcja alarmowa - do organizmu dociera informacja o problemie, następuje mobilizacja sił. W tym stadium są dwie fazy:
- faza szoku- pojawiają się problemy związane z działaniem stresowa
- faza przeciwdziałania szokowi- pojawiają się typowe objawy stresu, następuje mobilizacja sił, podejmowane są próby radzenia sobie z problemem

2. Stadium odporności - szok związany z wystąpieniem problemu ustąpił, psychika i organizm zaczynają dobrze znosić działanie stresora, stają się jednak mniej odporne na inne, mniejsze zagrożenia, które wcześniej były niezauważone.
Stadium wyczerpania-zasoby organizmu wyczerpują się.

3. Stadium wyczerpania - pojawia się, gdy nie potrafimy poradzić sobie z problemem, stres oddziałuje na nas zbyt silnie lub zbyt długo. W tym stadium pojawiają się także wszystkie negatywne dla zdrowia efekty stresu jak rozregulowanie funkcji fizjologicznych( np. biegunka czy bezsenność), rozwój chorób związanych ze stresem, itp.

Psychologiczne reakcje na stres /powrót do slajdu 18 „reakcja organizmu”
Psychologiczne reakcje na stres są w głównej mierze wyuczone, zależne od postrzegania i interpretacji świata oraz zdolności radzenia sobie ze stresem.
Reakcje behawioralne:
Napięcie mięśniowe lub skurcze mięsni to powszechnie obserwowane reakcje. Na poziomie podświadomym może występować zgrzytanie zębami we śnie(bruksizm). Każde zachowanie może być reakcją na stres. Trzeba jedynie znać częstość danego zachowanie przez pojawieniem się stresu. Np., gdy osoba nigdy nie jada słodyczy a w takich sytuacjach zaczyna zajadać te produkty i nagle okazuje się, ze cierpi na cukrzycę.
Bywa tak, że łagodny stres aktywizuje, następuje koncentracja energii jest się czujnym i żwawym. Może on prowadzić do pozytywnych zachowań behawioralnych(człowiek bardziej się stara, uczy się lepszych postaw i radzenia sobie z trudnościami).Jednak przedłużające działanie nieusuniętych łagodnych stresorów może spowodować reakcje nieprzystowawcze tj. zwiększona drażliwość lub apatia, słaba koncentracja uwagi, chroniczne zniecierpliwienie, bezsenność, zapominanie, szybsze wpadanie w lęk czy przerażenie. Takie zachowania ja zajadanie stresu czy chodzenie w kółko to powszechne zachowania, które obserwujemy wśród ludzi. Może również dochodzić do agresji na skutek stresu.
Aspekty emocjonalne
Stres jest doświadczenie przykrym i zazwyczaj wywołuje negatywne emocje. Stresujące zmiany życiowe związane z utratą przyjaciół, ukochanych osób lub rozłąką z nimi często są zwiastunami depresji-szczególnie, gdy to my jesteśmy porzucani.. Przeżycie serii stresujących zdarzeń jest zapowiedzią depresji emocjonalnej.

Ofiary katastrof lotniczych, gwałtu, poważnych wypadków samochodowych czy żołnierze powracający z frontu po przeżyciach traumatycznych reagują emocjonalnie zespołem stresu pourazowego (PTSD - posttraumatic stress disorder). Jest to zespół opóźnionych reakcji stresowych, który nawraca wielokrotnie, nawet po upływie nawet długiego czasu od zdarzenia traumatycznego. Widoczne tutaj jest odrętwienie emocjonalne w odniesieniu do codziennych zdarzeń, oraz uczucie alienacji( wyobcowania wobec ludzi). Dochodzi do cierpienia emocjonalnego, nasilenie kłopotów ze snem, poczucia winy oraz przesadnych reakcji podrywania się na nieoczekiwane bodźce. Reakcje takie mogą pojawiać się po zdarzeniu i ustępować w ciągu kilku miesięcy. Mogą jednak utrzymywać się dłużej stając się chronicznym zespołem wzorcem zalegającego stresu. Mogą być nawet odroczone o miesiące lub nawet lata. Przykładem tego jest znany film pt. „Urodzony 4 lipca”, gdzie główną rolę grał Tom Cruise - weteran wojny w Wietnamie.

Skutki poznawcze.
Im większy stres, tym większy spadek sprawności intelektualnej i zakłócenia w myśleniu. Skupiając się na zagrażających aspektach sytuacji stresowej i na własnym pobudzeniu redukujemy ilość energii, jaką moglibyśmy poświecić na inne rzeczy. W ten sposób nie radzimy sobie z innymi bieżącymi zadaniami. Stres wpływa ujemnie na pamięć i zakłóca rozwiązywanie problemów, dokonywanie ocen, podejmowanie decyzji( w stresie człowiek podejmuje decyzje wg stereotypu i posługuje się sztywnym myśleniem). Stres ujemnie wpływa na rozwój dzieci.

22 Strategie radzenia sobie ze stresem- wg Lazarusa i Folkmana

1. Nastawienie na rozwiązanie problemu - „wziąć byka za rogi”, czyli stawić czoła sytuacji stresowej. Polega to na uporaniu się ze stresorem poprzez działania zewnętrzne lub przez ucieczkę.
2. Nastawienie na regulację emocji - ten sposób jest skuteczny, gdy trudno jest wpłynąć na stresory. Nie szukamy wówczas sposobów zmiany sytuacji, lecz staramy się zmienić nasze uczucia i myśli związane z tą sytuacją. Strategia ta polega na regulowaniu emocji, które często ma charakter pośredni i opiera się raczej na unikaniu.
Możemy nauczyć się lepiej dawać sobie radę ze stresem zmieniając ocenę stresorów i dokonując restrukturyzacji naszych procesów poznawczych(wiemy, czego możemy się spodziewać myśleć o danym zdarzeniu konstruktywniedecydować się na inne możliwościpodjąć działania redukujące wpływ danego zdarzenia).
Ważnym czynnikiem łagodzącym stres jest wsparcie społeczne. Tworzenie sieci wsparcia i aktywne uczestnictwo w takiej sieci sprzyja zdrowiu. 23Działania antystresowe:
1. Podpowiedzi instynktowne-płacz, śmiech pełnią funkcję oczyszczającą i rozładowują napięcie emocjonalne.
2. Dialog wewnętrzny - cel: wzmocnienie zaufania, co do własnych sił „Jest mi ciężko, ale dam sobie radę”
3. Ćwiczenia fizyczne
4. Ćwiczenia relaksacyjne, muzyka relaksacyjna
5. Medytacja
6. Wsparcie społeczne
7. Psychoterapia, poradnictwo

Psychologia Zdrowia

24Zdrowie - oznacza ogólny stan ciała i umysłu, charakteryzujący się krzepkością i wigorem. Zdrowie to nie jest brak choroby, lecz kwestia dobrego funkcjonowania organizmu z pełnym wykorzystaniem wszystkich swych naturalnych zdolności. Równowaga między stanem ciała i umysłu, czyli zdrowiem fizycznym, psychicznym, intelektualnym, duchowym i społecznym. Czynności, jakie wykonujemy, aby zachować zdrowie to zachowania prozdrowotne. Wykonujemy je bez żadnego zastanowienia - automatycznie.
25Promowanie zdrowia zachęca nas do tego, abyśmy zmieniali niewłaściwy styl życia do osiągnięcia pełnego zdrowia.
Osoba, która chce zmienić swoje stare, szkodliwe dla zdrowia nawyki lub chce wprowadzić nowe nawyki zrobi to, jeśli:
- widzi poważne zagrożenie dla swego zdrowia,
- dostrzega w sobie osobistą podatność powstania zaburzeń,
- jest przekonana o skuteczności zmiany,
- zauważa skuteczność tej zmiany, która wprowadza w życie.
Zmiana zachowań zdrowotnych nie jest prostą sprawą. Nawet, jeśli zaczynamy je wprowadzać w życie zawsze istnieje możliwość nawrotu. Tym bardziej, że nawyk zostaje zautomatyzowany przy regularnych praktykach. Jednak trudno o takie praktyki, jeśli osoba pozostaje w tym samym środowisku, które wzmacniało niekorzystne wzorce zachowania. Bez zmiany środowiska i siatki wsparcia trudno jest uzyskać pożądany efekt.
Promocja zdrowia wymaga wysiłków ze strony państwa i organizacji międzynarodowych.
”Promocja zdrowia” to dość nowy twór. Ukształtowała się ona pod koniec lat 70-tych poprzedniego stulecia. Chodziło o to, że aby utrzymać zdrową populację samo leczenie społeczeństwa z chorób nie wystarczy, należy się zająć promocją zdrowia i prewencją.
26Promocja zdrowia odbywa się na poziomach:
1. Poziom środowiskowy - oddziaływanie na środowisko życia i pracy. Akcje promocyjne „zdrowe miasto”, „zdrowy dom”,
2. Poziom społeczny - oddziaływanie na grupy społeczne poprzez wzory i standardy zachowań zdrowotnych takimi instrumentami jak reklama, zmiany ustawodawcze, a przede wszystkim działania edukacyjne(wieś)
3. Poziom organizacyjny(instytucjonalny) - instytucje są ośrodkami promocji zdrowia np. „zdrowa szkoła”, „zdrowy szpital”. Tworzenie kultury sprzyjającej zdrowiu w środowisku pracy.

Cele ogólnonarodowe Promocji zdrowia:
- zwiększenie długości życia w zdrowiu
- zmniejszenie różnic pod względem stanu zdrowia między różnymi populacjami Takimi jak ubodzy, mniejszości i dzieci
- dostępność usług w zakresie profilaktycznej służby zdrowia

Społeczeństwo na świecie choruje coraz bardziej. Coraz częściej słyszymy, że ktoś zmarł na skutek zawału serca, raka, udar, zapalenie płuc, na skutek wypadku poprzez samobójstwo czy AIDS.
Leczenie farmakologiczne pełni tu wielka rolę i ciągle rozwijają się nowe metody leczenia. Warto wspomnieć, że alternatywą dla takiego leczenia jest terapia psychologiczna. Znane są nam ze starożytności społeczne rytuały uzdrowieniowe, w których brały udział całe plemiona. Szaman odprawiał swoje czary, podawał stosowne mikstury a w całym obrzędzie brała udział cała społeczność. Wiara w uzdrowienie osoby cierpiącej tkwiła we wszystkich uczestnikach. Już w tym wypadku odnajdujemy potwierdzenie jak ważna jest siatka wsparcie społecznego. Dzisiaj z takiego wsparcia korzystają choćby osoby chore na raka. Spotykają się w Klubach i Stowarzyszeniach, mówią, w jaki sposób sobie radzą z problemem i otrzymują tam wsparcie. Badania udowodniły, że osoby mające wsparcie psychiczne żyją dłużej niż te, które są leczone wg standardów typowo medycznych zajmujących się jedynie ciałem.
Jak jednak pozostać zdrowym?
27Oto 10 kroków do pełnego zdrowia:

1. Uprawianie regularne ćwiczeń fizycznych
2. Właściwa dieta (zawierająca jarzyny, owoce, produkty zbożowe a mało cholesterolu i tłuszczu)
3. Utrzymywanie właściwej wagi ciała
4. Sen 7-8 godzin, odpoczynek, relaks-codziennie
5. Zachowanie bezpieczeństwa w czasie jazdy samochodem czy rowerem(pasy, kaski)
6. Nie pal, nie zażywaj narkotyków
7. Alkohol- picie tylko umiarkowane
8. Seks (środki ochronne zabezpieczające przez chorobami)- AIDS, kiła, rzeżączka
9. Regularne wizyty u lekarza i badania kontrolne
10. Pozytywny stosunek do świata i ludzi

Nie zawsze jednak uda się nam pozostać zdrowymi, co wtedy robić? Oczywiście leczyć u specjalistów. Nie będziemy omawiać sposobów leczenia, bo to należy do fachowców. Jednak uwagę należy zwrócić na przestrzeganie zaleceń lekarskich. Często pacjentom zalecane jest poddanie się określonemu trybowi życia tj. przyjmowanie konkretnych leków, zmiany w diecie, odpoczynek w łóżku, ćwiczenia, badania kontrolne, rehabilitacja, chemioterapia. Nieprzestrzeganie tych zaleceń jest jednym z najpoważniejszych problemów w opiece zdrowotnej. Szacuje się, że ok. 50% leczonych nie przestrzega tych zaleceń.
Wielu chorobom towarzyszy ból. Istnieje wiele sposobów zwalczania lub, choć złagodzenia tych dolegliwości. Środki farmakologiczne to jedno a wpływanie na człowieka za pomocą hipnozy, relaksacji lub odwrócenie jego uwagi to drugie. Warto stosować jedna i drugą metodę, aby ulżyć pacjentowi.
Skoro mowa o relaksacji to jest to świetna metoda rozładowywania stresu, który jest tak powszechny. Takie objawy stresu jak napięcie lub sztywność mięśni, wysokie ciśnienie krwi, zwężenie naczyń krwionośnych mózgu czy nadmierne wydzielanie hormonów można rozładować za pomocą różnych technik. Relaksacja osiągana za pomocą medytacji uspokaja umysł i łagodzi napięcie mięśni.
Relaksacja jest stanem, w którym zmniejsza się napięcie mięśniowe, aktywność korowa, tempo pracy serca i ciśnienie krwi wraca do normy a oddech staje się wolniejszy. Aby relaksacja była skuteczna należy zadbać o :
- spokojne otoczenie
- zamknięte oczy
- wygodna pozycja ciała
- powtarzanie w myśli jakiegoś słowa lub zwrotu
Pierwsze trzy warunki służą zmniejszeniu ilości bodźców zewnętrznych odbieranych przez ukł. nerwowy, natomiast 4 ma na celu stymulacje wewnętrzną.

Okazuje się, że uzdrawiającą moc ma również otwieranie się. Czyli nie tłumienie w sobie napięcia i uczuć związanych z osobistymi urazami, niepowodzeniami czy doświadczeniami wzbudzającymi poczucie wstydu, winy. Tłumienie tych uczuć to ciężka psychiczna praca dla organizmu. Praca, która go obciąża i przez to powoduje, ze własną energie kierujemy na myślenie i pozostawanie w tym stanie. Przez co pogłębiamy się w stresie.
Codzienne sytuacje stresowe w pracy mogą spowodować wypalenie się zawodowe. Ludzie, którzy z zapałem wykonują swoja pracę również po jakimś czasie mogą się wypalić. Wpływ ma na to przeciążenie emocjonalne następujące na skutek intensywności pracy. Można się z tym zetknąć wśród pracowników Służby zdrowia. Wypalenie zawodowe jest zespołem wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i spadkiem poziomu wykonania. Pracownicy zaczynają wówczas tracić zainteresowanie swymi pacjentami, przestają się o nich troszczyć lub traktować ich z obojętnością. Wypalenie zawodowe wiąże się z większą absencją w pracy, gorszymi wynikami w pracy, niedobrymi relacjami z innymi pracownikami oraz problemami rodzinnymi i marnym stanem swego zdrowia. Na wypalenie zawodowe ma wpływ zwiększająca się liczba godzin pracy, zwiększająca się liczba obowiązków i charakter kontaktu z pacjentami czy petentami. Przy kontaktach trudnych tj. z ludźmi umierającymi lub osobami, które rzucają obelgi i przekleństwa jest to szczególnie trudne. Napięcie emocjonalne w takich wypadkach rośnie, jednak stosując odpowiedni rozkład pracy można je zniwelować. Chodzi tu o zmianę takich kontaktów np. z indywidualnych na grupowe.
Dlatego dbajmy o własne zdrowie, nie pozostawiajmy w stresie, skoro wiemy jak z nim sobie radzić.

str. 10

---