Najważniejsze cechy skautingu

Wstęp

W ramach prac nad strategią dla skautingu 35-ta Światowa Konferencja Skautowa (Durban, lipiec 1999) sformułuje misję skautingu.

Żeby ułatwić proces formułowania misji, Światowy Komitet Skautowy zadbał o przygotowanie dokumentu „Najważniejsze cechy skautingu”. Dokument ten dostarcza, po raz pierwszy, zwięzłego i jednocześnie pełnego opisu kluczowych elementów, które charakteryzują nasz ruch, elementów, które muszą być wzięte pod uwagę podczas definiowania naszej misji.

Należy zauważyć, że:

• „Najważniejsze cechy skautingu” jest dokumentem pomocniczym, który ma przybliżyć wszystkim podstawy, w oparciu o które Konferencja będzie formułować misję organizacji. Organizacje członkowskie nie będą w trakcie Konferencji głosować nad zawartością tego dokumentu.

• Ostateczna wersja misji nie będzie parafrazą ani podsumowaniem tego dokumentu, ale ma być zdaniem, które wyraża istotę naszego ruchu oraz to, co on chce osiągnąć w dzisiejszym świecie.

W ramach przygotowań do konferencji w Durbanie organizacje członkowskie powinny zapoznać się uważnie z tym dokumentem i przedyskutować we własnym gronie jego zawartość. Wszelkie prośby o dodatkowe wyjaśnienia powinny być wysłane do Światowego Biura Skautowego nie później niż 1.06.1999.

Wsparcie wychowania młodych ludzi

Poprzez system progresywnego samowychowania...

Oparty na systemie wartości

1. Czym jest wychowanie?

1. Definicja

Konstytucja Światowej Organizacji Ruchu Skautowego określa jasno, że skauting jest „ruchem wychowawczym”.

Wychowanie w szerszym znaczeniu jest procesem trwającym przez całe życie, który umożliwia wszechstronny i ciągły rozwój ludzkich możliwości jako jednostki i jako członka społeczeństwa. W przeciwieństwie do potocznego spojrzenia, wychowanie wykracza poza wychowanie formalne (czyli w szkole) jeśli chodzi o zakres i czas trwania.

• Proces trwający przez całe życie: rozwój jednostki następuje nie tylko podczas „lat szkolnych” (okres dzieciństwa i dorastania). On trwa w ciągu całego życia. Jako „proces”, ma swoje wzloty i upadki - okresy w których jest aktywniejszy, intensywny, bardziej znaczący niż wszystko inne - i potrzebuje wsparcia.

• Ciągły rozwój ludzkich możliwości: celem wychowania jest wsparcie pełnego rozwoju samodzielnego, wrażliwego, odpowiedzialnego i zaangażowanego człowieka:

Samodzielny: zdolny do podejmowania decyzji i do kierowania swoim życiem

Wrażliwy: troszczący się aktywnie o innych

Odpowiedzialny: zdolny do ponoszenia konsekwencji podejmowanych decyzji, do wywiązywania się ze zobowiązań i do doprowadzania do końca tego, czego się podejmuje

Zaangażowany: stara się żyć zgodnie ze swoimi wartościami i wspiera idee, które są dla niego ważne.

• Jako jednostki: rozwój wszystkich zdolności pojedynczej osoby we wszystkich wymiarach: fizycznym, intelektualnym, emocjonalnym, społecznym i duchowym.

• Jako członka społeczeństwa: rozwój świadomości społeczności i poczucia związku z nią, znaczenie przynależności do społeczności i bycia częścią jej historii i ewolucji.

Te dwa wymiary nie mogą być rozdzielone, ponieważ nie jest możliwe wychowanie bez troski o pełny rozwój własnych możliwości i nie jest możliwe wychowanie bez uczenia życia wśród innych, jako członek lokalnej, narodowej i międzynarodowej społeczności.

2. „Cztery filary wychowania”

W swojej szerokiej definicji wychowanie opiera się na czterech filarach:

Uczę się by wiedzieć, przez połączenie wystarczająco szerokiej wiedzy ogólnej z możliwością zajęcia się głębiej kilkoma tematami. Oznacza to też uczenie się uczenia, czyli korzystanie z okazji, jakich w ciągu życia dostarcza wychowanie.

Uczę się by działać, żeby osiągnąć nie tylko umiejętności zawodowe ale także szeroki zakres umiejętności życiowych, łącznie z relacjami międzyludzkimi i grupowymi.

Uczę się by żyć razem z innymi, rozwijanie rozumienia innych ludzi, docenianie współzależności, umiejętności pracy w grupie i rozwiązywanie konfliktów, a także uznanie wartości demokracji, wzajemnego szacunku i zrozumienia, pokoju i sprawiedliwości.

Uczę się by być, czyli lepszy rozwój charakteru i działanie w poczuciu coraz większej samodzielności, rozsądku i osobistej odpowiedzialności. W tym aspekcie wychowanie nie może pominąć żadnego wymiaru rozwoju człowieka.

3. Typy oddziaływań wychowawczych

Różnorodność oddziaływań wychowawczych zapewnia wsparcie pełnego rozwoju jednostki. UNESCO definiuje trzy typy oddziaływań:

Wychowanie formalne jest hierarchicznie ze strukturalizowanym, chronologicznie stopniowanym systemem wychowawczym, obejmującym wszystko od głównych do trzeciorzędnych instytucji.

Wychowanie nieformalne jest procesem, w którym każda jednostka nabywa postawy, wartości, umiejętności i wiedzę z codziennych doświadczeń, takich jak rodzina, przyjaciele, grupy rówieśnicze, media i inne wpływy otaczającego środowiska.

Wychowanie pozainstytucjonalne jest zorganizowaną wychowawczą aktywnością poza systemem formalnym, która ma na celu dostarczanie określonej grupie osób wychowywanych określonych zamierzeń wychowawczych.

3. Specyficzne podejście skautowe

Jako wychowawczy ruch dla młodych ludzi, skauting identyfikuje się w pełni z wymienionymi wyżej elementami wychowania.

• Jego celem jest wspieranie rozwoju potencjału młodych ludzi, jako samodzielnych, wrażliwych, odpowiedzialnych i zaangażowanych jednostek i członków społeczeństwa.

• Zawiera wszystkie cztery filary wychowania: uczenie się by wiedzieć, uczenie się by działać, uczenie się by żyć razem z innymi i uczenie się by być, przy czym dwa ostatnie wymagają podkreślenia.

• Należy do kategorii wychowania pozainstytucjonalnego, ponieważ istnieje poza formalnym systemem wychowania i edukacji, ale jest zorganizowaną instytucją posiadającą cel wychowawczy i jego działalność jest adresowana do określonej grupy odbiorców.

W dodatku skautowe podejście do wychowania można scharakteryzować następująco:

1. stosuje całościowe podejście to wychowania młodego człowieka,

2. dąży do osiągnięcia swoich celów wychowawczych w oparciu o ofertę wychowawczą,

3. jako część wychowania nieformalnego, odgrywa rolę uzupełniającą w stosunku do pozostałych oddziaływań wychowawczych,

4. uwzględnia fakt, że może tylko wspierać wychowanie młodego człowieka.

Charakterystyka ta jest rozwinięta poniżej.

1. Podejście całościowe

Skauting postrzega każdego młodego człowieka jako jednostkę, która jest:

• Złożoną istotą, której tożsamość jest kształtowana w części przez przenikanie się i powiązanie różnych wymiarów człowieka (fizyczny, intelektualny, emocjonalny, społeczny i duchowy), w części przez powiązania między nią a światem zewnętrznym i w końcu przez powiązania między jednostką a światem ducha

W wyniku tego skauting oferuje wszechstronny rozwój przez dążenie do pobudzania rozwoju we wszystkich wymiarach:

• Zauważa, że różne wymiary osobowości są powiązane i wpływają na siebie nawzajem

• Potwierdza, że wszechstronny rozwój osoby może nastąpić tylko w wyniku dużej ilości doświadczeń, które muszą trwać przez pewien okres czasu

• Unikatową indywidualnością, ze swoją przeszłością, zbiorem charakterystycznych cech, zróżnicowaniem potrzeb, zdolnościami i tempem rozwoju.

W wyniku tego skauting oferuje wszechstronny rozwój jednostki:

• Zauważa, że rozwój zdolności każdego młodego człowieka następuje w jego własnym tempie, z gwałtownymi przyspieszeniami w pewnych wymiarach i z okresami spowolnienia w innych. Dlatego skauting w czasie ciągłego pobudzania do rozwoju we wszystkich wymiarach dąży to zaspokojenia pojawiających się potrzeb każdego z osobna.

• Potwierdza, że potencjał każdego człowieka jest inny i dlatego dąży do pomagania człowiekowi w rozwijaniu jego zdolności, aż do osiągnięcia szczytu jego możliwości („robienia wszystkiego, co w jego mocy”).

• Integralną częścią składową świata, w którym żyje

W wyniku tego skauting oferuje wszechstronny rozwój jednostki, która jest także integralną częścią składową świata, w którym żyje:

• Dąży do pomagania każdemu młodemu człowiekowi w dostrzeżeniu, że jest częścią składową, chociaż niewielką, większej całości i rozwijać poczucie przynależności, które nadaje sens życiu. To wymaga stwarzania młodemu człowiekowi ogromnej liczby możliwości kontaktowania się ze światem, którego jest częścią (rodzina, narodowa i międzynarodowa społeczność, dziedzictwo kulturowe i środowisko naturalne) i do wpływania na niego w sposób znaczący.

4. Oferta wychowawcza

Skauting dąży do osiągania swojego celu wychowawczego, opisanego powyżej - wspierania rozwoju pełnego potencjału młodego człowieka - w oparciu o pewne idee i wartości - jego zasady - i w powiązaniu z jasno zdefiniowaną metodą wychowawczą - metodą skautową. Wynika z tego specyficzna oferta wychowawcza skautingu.

Ta oferta:

• Nie jest pustą skorupą, którą każdy może wypełnić czym tylko chce, w zależności od jego przekonań lub życzeń. Ta oferta nie może być tylko częściowo zaakceptowana lub częściowo odrzucona - raz przyjęta staje się wiążąca. Oczywiście ona ewoluuje, zmienia się w czasie, ale nie na skutek kaprysów pojedynczych członków ruchu.

• Nie ma na celu dostosowania młodego człowieka do uprzednio określonego idealnego modelu. Młody człowiek jest zachęcany do tego, żeby robić wszystko, co w jego mocy, żeby rozwijać we wszystkich wymiarach swoją unikalną osobowość.

Skauting odnosi sukces, kiedy jego członek opuszcza ruch pozytywnie nastawiony do wchodzenia w dorosłe życie, kiedy potrafi zrobić to w konstruktywny, asertywny i odpowiedzialny sposób, rozumiejąc potrzebę kontynuowania pracy nad sobą, jako samodzielnym, wrażliwym, odpowiedzialnym i zaangażowanym człowiekiem.

5. Charakter uzupełniający

Często mówi się, że skauting pełni tylko rolę uzupełniającą w osobowym rozwoju jednostki.

Jak wspomniano w części 1.c (Typy oddziaływań wychowawczych), trzy oddzielne typy oddziaływań wychowawczych uzupełniają się w pełnym rozwoju jednostki. Skauting stanowi część nieformalnego wychowania i przez to jego wsparcie uzupełnia wychowanie zapewniane przez sektory formalny i nieformalny. Skauting nie jest formalną instytucją wychowawczą, jak szkoła, nie jest też oddziaływaniem nieformalnym, jak rodzina, rówieśnicy, media czy inne środowiska. Skauting ma określoną rolę do odegrania; nie jest powtórką czy substytutem tego, co się dzieje w szkole, w domu czy w jakiejkolwiek innej instytucji, która wpływa na rozwój młodego człowieka. Podobnie drużynowy ma określoną funkcję; nie jest kolejnym nauczycielem, rodzicem, oficerem czy kapłanem.

Skauting musi spełnić specyficzne i określone zadanie w wychowaniu młodego człowieka; musi odnaleźć swoją własną niszę w ofercie wychowawczej skierowanej do młodzieży. Skauting jest pozainstytucjonalny, w tym sensie że jest zorganizowany i ze strukturalizowany, ze specyficzną ofertą wychowawczą, która zawiera jasno zdefiniowaną metodę.

Kluczową rzeczą w tej określonej roli jest oryginalna metoda skautowa. Metoda skautowa - jedna metoda składająca się z wielu elementów - jest instrumentem używanym przez skauting do zrealizowania jego szczególnego podejścia do wychowania młodych ludzi. Wiele innych instytucji wychowawczych zaadoptowało elementy metody skautowej i niektóre z nich są dziś używane w szkołach, klubach młodzieżowych i innych miejscach. Jednak żadne z tych zastosowań nie jest metodą skautową użytą w całości. Metoda skautowa jako taka nie może być zastosowana w szkole, w kościele ani w rodzinie. Metoda skautowa zastosowana przez organizatora wolnego czasu, w grupie rówieśniczej, w partnerstwie z dorosłymi, tworzy bezpieczne otoczenie, w ramach którego młody człowiek może „eksperymentować” i uczyć się na własnych doświadczeniach, a przez to dorastać i rozwijać się jako człowiek, który staje się bardziej samodzielny, wrażliwy, odpowiedzialny i zaangażowany.

Skauting zajmuje się wszechstronnym rozwojem jednostki. W tym sensie ideał, do którego dąży nie różni się od tego, który jest ważny dla szkoły czy rodziny, też zajmujących się całościowym rozwojem jednostki.

Jednak, jak już powiedziano, metody używane w wychowaniu formalnym i drogi, przez które jednostki „uczą się” w życiu codziennym, zapewniają raczej innego rodzaju wsparcie rozwoju zdolności we wszystkich kierunkach ludzkiej osobowości.

Przez to, na skutek zastosowania unikalnej metody, skauting jest w stanie osiągnąć innego rodzaju wsparcie fizycznego, intelektualnego, emocjonalnego, społecznego i duchowego rozwoju młodego człowieka, porównywalnego z tym, które następuje w szkole, w rodzinie lub w grupie przyjaciół, które dokonywane jest przez media, instytucje religijne lub poprzez wszystkie inne "oddziaływania" na wychowanie jednostki. Przykładowo: w sferze rozwoju intelektualnego, wiele instytucji wychowawczych podkreśla przyswojenie wiedzy, podczas gdy skauting, przez skuteczne zastosowanie metody skautowej, podkreśla twórcze myślenie, korzystanie z dostępnych zasobów itp.

6. Wsparcie

Jako wychowawczy ruch dla młodych ludzi, skauting uwzględnia, że może jedynie wspierać proces wychowania, ponieważ:

• Skauting jest tylko jednym z wielu czynników wpływających na życie młodego człowieka.

• Wychowanie jest procesem trwającym przez całe życie, a potencjał człowieka zwiększa się w czasie. Skauting może wprost pomagać młodemu człowiekowi w rozwijaniu jego potencjału w okresie jego przynależności do ruchu.

Należy zauważyć, że:

• Żeby uzyskać takie wsparcie, uzyskać pełne korzyści, młody człowiek powinien być członkiem ruchu wystarczająco długo, szczególnie w okresie dorastania, żeby mieć szansę osiągnięcia końcowego celu wychowawczego skautingu. Krótszy czas członkostwa, szczególnie w młodszym wieku, oczywiście przyniesie modemu człowiekowi pewne rezultaty i korzyści, ale w ograniczonym zakresie.

• W takim stopniu, w jakim skauting dąży do pomagania młodemu człowiekowi w stawaniu się odpowiedzialnym za jego własny rozwój, tak samo dąży do pomagania młodemu człowiekowi w rozwijaniu jego wewnętrznych zasobów i do osiągnięcia postawy ciągłej samorealizacji młodego człowieka jako jednostki oraz jako aktywnego i konstruktywnego udziałowca świata już po opuszczeniu ruchu.

Wsparcie wychowania młodych ludzi

Poprzez system progresywnego samowychowania:

metodę skautową

Oparty na systemie wartości

1. Progresywne samowychowanie

Skauting opiera się na idei samowychowania. Oznacza to, że każdy młody człowiek jest uważany za unikalną jednostkę, która ma pewien potencjał wymagający wszechstronnego rozwinięcia i która bierze odpowiedzialność za swój rozwój. Istotą samowychowania jest fakt, że zakłada ono „wychowanie od wewnątrz” w przeciwieństwie do „nauczania z zewnątrz”. Młody członek ruchu jest głównym aktorem w procesie wychowawczym, tzn. młody człowiek jest swoim głównym wychowawcą. Metoda skautowa jest strukturalną ramą, która ma prowadzić i mobilizować każdego młodego człowieka na jego ścieżce osobistego wzrostu.

Samowychowanie jest także progresywne. Metoda skautowa ma pomagać każdemu młodemu człowiekowi wykorzystywać i rozwijać jego zdolności, zainteresowania i dotychczasowe doświadczenia życiowe, pomagać mu odkryć skuteczne sposoby zaspokajania potrzeb na różnych etapach rozwoju i otwierać drzwi do kolejnych etapów jego życia.

4. System

Metoda skautowa jest opisywana jako system. Oznacza to, że musi być rozważana jako grupa współzależnych elementów tworzących jedną integralną całość. Dlatego używane jest słowo „metoda” w liczbie pojedynczej, a nie w mnogiej. Mimo że każdy z elementów składowych może być uważany za osobną metodę (i rzeczywiście tak są one traktowane przez inne instytucje wychowawcze), możemy mówić o metodzie skautowej tylko wtedy, gdy wszystkie te elementy są zastosowane w ramach spójnego systemu wychowawczego.

Każdy z tych elementów ma funkcję wychowawczą (tj. każdy element ma wspierać proces wychowawczy w określony sposób) i każdy element uzupełnia wpływ pozostałych. Wszystkie zatem są potrzebne, żeby system zadziałał i muszą być użyte w sposób zgodny ze skautowym celem i zasadami.

Sposób w jaki elementy są stosowane musi być odpowiedni do stopnia dojrzałości młodych ludzi. Metoda skautowa jest podstawowym wyznacznikiem skautingu. Jeśli którykolwiek z jej elementów nie może zadziałać z powodu czyjejś niedojrzałości lub z powodu „przerostu” czyjegoś zapotrzebowania na któryś z jej elementów, oznacza to, ze skauting nie jest dla tej osoby przeznaczony. Może się to zdarzyć przy próbie zastosowania metody skautowej w stosunku do zbyt małych dzieci lub do dorosłych powyżej dwudziestu kilku lat.

Pomimo że wszystkie elementy metody skautowej, funkcjonując jako część jednego systemu, są ciągle obecne w doświadczeniach skauta działającego w drużynie, nie wszystkie te elementy występują zawsze w równym stopniu, niektóre pojawiają się tylko w tle tej działalności. Jednak z perspektywy czasowej, np. po kilku spotkaniach lub po obozie skautowym, wszystkie te elementy można dostrzec. Innymi słowy pojedyncze zdjęcie z życia drużyny zwykle nie uchwyci wszystkich elementów metody skautowej, ale kronika filmowa powinna je zarejestrować.

5. Elementy metody skautowej

Elementy te można zilustrować następująco:

System Symbolika

małych

grup

uczenie

przez Prawo i rozwój

działanie Przyrzeczenie osobisty

wsparcie

dorosłych przyroda

• Skautowe prawo i przyrzeczenie

Prawo skautowe jest kodeksem postępowania - dla każdego indywidualnie i zbiorowo, dla członków grupy - opartym na zasadach skautowych. Poprzez praktyczne doświadczanie tego kodeksu, dotyczącego codziennego życia, prawo skautowe dostarcza młodym ludziom konkretnego (nie abstrakcyjnego) i praktycznego sposobu na zrozumienie wartości (patrz rozdział „Oparty na systemie wartości”), które skauting proponuje uznać za podstawowe wartości w życiu człowieka.

Przyrzeczenie jest osobistym ślubowaniem dołożenia wszelkich starań, żeby żyć zgodnie z tym kodeksem, którego każdy młody człowiek dokonuje wobec grupy rówieśników w momencie, kiedy zdecyduje się dołączyć do ruchu. Przez złożenie przyrzeczenia skautowego młody człowiek podejmuje świadomą i dobrowolną decyzję, że akceptuje prawo skautowe i podejmuje odpowiedzialność związaną z tą decyzją, wymagającą od niego wysiłku („dołożenia wszelkich starań”). Składanie przyrzeczenia wobec rówieśników nie tylko czyni to osobiste zobowiązanie sprawą publiczną, ale też symbolizuje społeczne zobowiązanie na rzecz pozostałych członków grupy. W ten sposób dokonuje się pierwszy symboliczny krok w procesie samowychowania.

Prawo i przyrzeczenie są rozważane jako jeden element, ponieważ są blisko ze sobą związane.

• Uczenie przez działanie

Uczenie przez działanie oznacza rozwijanie się jako rezultat przeżytego osobiście doświadczenia w przeciwieństwie to teoretycznego nauczania. Odpowiada to aktywnym sposobom, w jakie młodzi ludzie zdobywają wiedzę, umiejętności i postawy; odpowiada to skautowemu praktycznemu podejściu do wychowania, opartemu na uczeniu się przez okazje do przeżywania, które jest silniejsze, gdy zgadza się z zainteresowaniami i związane jest z codziennym życiem. W ten sposób pomaga się młodemu człowiekowi rozwijać się we wszystkich wymiarach osobowości, przez wydobywanie tego, co dla niego znaczące spośród wszystkiego, czego doświadcza.

• System małych grup

System małych grup (często nazywany systemem zastępowym) jest podstawową strukturą organizacyjną drużyny, która składa się z małych grup młodych członków i dorosłej kadry.

Każda mała grupa, normalnie składająca się z 6-8 młodych członków, działa jako zastęp z jedną osobą będącą zastępowym. W ramach każdego zastępu, na sposób dostosowany do możliwości jej członków, młodzi ludzie organizują sobie życie, dzieląc się obowiązkami, organizując, przeprowadzając i oceniając wybrane przez siebie zajęcia. Wszystko to jest wykonywane przy wsparciu dorosłych. Rada drużyny, w której zasiadają reprezentanci zastępów, zapewnia młodym członkom udział w podejmowaniu decyzji na forum drużyny wraz z dorosłą kadrą.

System zastępowy, oparty na naturalnej skłonności młodzieży do tworzenia małych grup, ukierunkowuje wpływy, jakie mają na siebie rówieśnicy i utrzymuje je w pożądanych ramach. Pomaga młodym ludziom rozwijać ich indywidualne i zespołowe zdolności przez ćwiczenie i zdobywanie nowych indywidualnych umiejętności, talentów i doświadczeń, a także poprzez rozwój ducha zespołu wspierających się wzajemnie osób.

Pomaga to też w rozwijaniu pozytywnych relacji z innymi młodymi ludźmi i z dorosłymi oraz w uczeniu się demokracji i samorządności.

• Symbolika

Symbol to coś znajomego, co reprezentuje coś bardziej odległego lub abstrakcyjnego (np. ideę lub pojęcie). Symbole często są używane (np. w reklamie), żeby pomóc ludziom zrozumieć i zidentyfikować się z pojęciami poprzez odwołanie się do wyobraźni. W skautingu symbolika to zbiór symboli, które reprezentują skautową ofertę wychowawczą, skierowaną do określonej grupy wiekowej. Celem symboliki jest wykorzystanie zdolności młodych ludzi do posługiwania się wyobraźnią, twórczością, pomysłowością i gotowością do poszukiwania przygód w sposób, który pobudza ich do rozwoju, pomaga zidentyfikować się z kierunkami rozwoju i wartościami przyjętymi w skautingu, a także który wzmacnia zwartość i solidarność w grupie.

Częścią tej symboliki jest sama nazwa ruchu - skauting, Baden-Powell użył jej, kiedy pisał „Skauting dla chłopców”, żeby zainspirować współczesną mu młodzież. „Terminem <<Skauting>> określamy zajęcia i umiejętności traperów, odkrywców, myśliwych, żeglarzy, lotników i osadników z kresowych puszcz.” (Wskazówki dla skautmistrzów, R. Baden-Powell, 1944). Skauting oznaczał przygodę, grupę przyjaciół, rozwinięte umiejętności obserwacji, zaradność i po prostu zdrowy tryb życia na łonie natury - wszystkie jakości, które Baden-Powell chciał zapromować.

Ponieważ skauting teraz jest adresowany nie tylko do tej grupy wiekowej, dla której był przeznaczony na początku, każda z nich ma swoją własną symbolikę, która odpowiada stopniowi dojrzałości danego wieku i skupia się na tej potrzebie, która jest dla tego wieku najbardziej charakterystyczna.

• Rozwój osobisty

Rozwój osobisty jest elementem rozważanym razem z pomaganiem każdemu młodemu człowiekowi w budzeniu swojej wewnętrznej motywacji do świadomego i aktywnego kształtowania własnej osobowości. To pozwala młodemu człowiekowi rozwijać się na swój sposób, we własnym tempie w kierunku ogólnie nakreślonym przez zamierzenia wychowawcze związane z daną grupą wiekową. Pomaga nabrać wiary we własne siły i dostrzegać osiągane postępy. Plan rozwoju jest głównym narzędziem używanym do wpierania tego elementu metody skautowej.

• Przyroda

Przyroda w skautingu odwołuje się to naturalnego otoczenia - lasy, równiny, morza, góry, pustynie - jako opozycji do sztucznie stworzonego otoczenia, takiego jak szkolny dziedziniec, cementowe obozowisko i zatłoczone miasta. Odnosi się także do tego, co Baden-Powell nazywał „harmonijną całością”, „bezkresną, historyczną i mikroskopową” i do miejsca ludzkości w tej całości.

W związku z ogromnymi możliwościami, które świat przyrody dostarcza dla rozwoju psychicznego, intelektualnego, emocjonalnego, społecznego i duchowego młodego człowieka, naturalne otoczenie zapewnia idealne miejsce, w którym można stosować metodę skautową. Rzeczywiście, chociaż nie zawsze łatwo doświadczyć kontaktu z naturą w dzisiejszych aglomeracjach, jednak większość zajęć skautowych powinno mieć miejsce w terenie.

Oczywiście wykorzystanie przyrody jako elementu metody skautowej to coś więcej niż zajęcia przeprowadzane w terenie. Oznacza to przede wszystkim budujący kontakt z przyrodą, pełne wykorzystanie wszystkich możliwości uczenia się, dostarczanych przez świat przyrody, co wspiera rozwój młodego człowieka.

Chociaż wypowiedź ta dotyczyła lasu, podsumowuje ona poglądy Baden-Powella na temat przyrody w ogóle jako narzędzia wychowawczego: „Dla tych, którzy mają oczy, żeby patrzyć i uszy, żeby słuchać, las jest zarazem laboratorium, klubem i świątynią” (Rovering to Success, R. Baden-Powell, 1930).

• Wsparcie dorosłych

Wsparcie młodych ludzi przez dorosłych należy rozważać w trzech aspektach, które odpowiadają trzem różnym rolom, które odgrywa osoba dorosła na forum skautowej drużyny:

• Prowadzący zajęcia: zapewnia, że każde zajęcia, które podejmuje grupa jest przeprowadzone dobrze. Ponieważ od żadnego dorosłego nie można oczekiwać umiejętności potrzebnych do wszystkich zajęć, jego zadaniem jest zapewnienie możliwego wsparcia technicznego i specjalistów, gdy drużyna tego potrzebuje.

• Wychowawca: powinien wspierać proces samowychowania i zapewnić, że to czego młody człowiek doświadcza, ma pozytywny wpływ na rozwój jego wiedzy, umiejętności lub postaw. Innymi słowy, jako wychowawca, dorosły drużynowy musi być w kontakcie z każdym członkiem drużyny, żeby pomóc mu w odkrywaniu potrzeb, w ich akceptowaniu i zaspokajaniu w trakcie realizowania skautowego programu.

• Moderator grupy: opierając się o dobrowolne partnerstwo między dorosłymi i młodymi ludźmi, powinien zapewniać, że relacje wewnątrz grupy są pozytywne i wzbogacają wszystkich, a także że drużyna jest atrakcyjnym i wspierającym środowiskiem dla ciągłego wzrastania grupy jako całości. To pociąga za sobą uczenie się partnerstwa między młodym człowiekiem i dorosłym, opartego na wzajemnym szacunku, zaufaniu i akceptacji drugiej strony jako osoby.

6. Dynamika skautingu: metoda skautowa w akcji

Żeby metoda skautowa działała skutecznie w grupie młodych ludzi, dorosły drużynowy musi potrafić właściwie zastosować elementy metody i wykorzystać dynamikę skautingu. Dynamika ta składa się z czterech związanych ze sobą, współzależnych elementów. Są to:

Zamierzenia wychowawcze

Struktura Zajęcia

i funkcjonowanie

Życie grupowe

• Zamierzenia wychowawcze

W kontekście skautowego programu w każdej grupie wiekowej proponowany jest zbiór ogólnych zamierzeń wychowawczych, związanych z rozwojem młodego człowieka w każdym wymiarze rozwoju osobowości. Każdy młody członek stara się rozwijać w kierunku wyznaczonym przez te zamierzenia w swój indywidualny sposób. Dorosły drużynowy musi rozważać wszystko to, co się dzieje w drużynie (np. sposób w jaki jest prowadzona, sposób podejmowania decyzji, relacje między jej członkami, zajęcia w niej przeprowadzane) pod kątem zgodności z zamierzeniami wychowawczymi.

• Zajęcia

W skautingu zajęcia zawierają takie elementy jak wędrówkę na łonie przyrody, służba na rzecz lokalnej społeczności itd. Składają się na nie także rzeczy potrzebne dla funkcjonowania drużyny i wymuszane przez potrzeby dnia codziennego, takie jak kupowanie żywności, gotowanie na obozie, przejazd na miejsce zbiórki, uczestnictwo w dyskusji podsumowującej przebieg pracy nad sobą. Oba rodzaje zajęć wspierają proces wychowania i metoda skautowa musi być w nich stosowana. Oczywiście zajęcia dostarczają możliwości do zastosowania metody skautowej. Samo zajęcie, jakiegokolwiek rodzaju, nie jest automatycznie zajęciem skautowym. Staje się takim wtedy, gdy zastosowano w nim metodę skautową.

Zajęcia skautowe muszą opierać się na zainteresowaniach i potrzebach młodych ludzi i muszą być dla nich atrakcyjne i przyjemne. Zajęcia muszą być tworzone z myślą o jasno zdefiniowanym zamierzeniu wychowawczym, muszą być w pewnym stopniu wyzwaniem i muszą być odbierane przez młodych ludzi jako użyteczne dla nich samych. Należy zwrócić uwagę na zapewnianie różnorodności oferowanych zajęć.

• Życie grupowe

Odnosi się to do wszystkiego, co jest doświadczane w ramach zastępów i drużyny jako całości, jako efekt działania w małej społeczności złożonej z młodych ludzi i dorosłego. Poczucie życia grupowego jest podstawowe dla harmonijnego rozwoju młodych ludzi.

Chociaż młodzi ludzie mają naturalną tendencję to tworzenia „gangów” przyjaciół i pomimo tego, że ta tendencja odzwierciedlona jest w systemie małych grup, życie grupowe w skautingu nie istnieje automatycznie. Wytwarzanie życia grupowego polega na promowaniu budujących procesów w grupie (oddziaływania i relacje, które rozwijają się między młodymi ludźmi a także między nimi a dorosłym). Polega też na wykorzystywaniu okazji do współdziałania młodych ludzi (pomiędzy sobą nawzajem i z drużynowym) w różnych sytuacjach, które naturalnie zdarzają się w pracy drużyny. Kiedy prawdziwe życie grupowe się rozwinie, grupa jako całość uwzględnia potrzeby i zainteresowania każdej osoby i każda osoba przyczynia się do dobra grupy.

Życie grupowe przynosi doświadczenia, które mogą prowadzić do rozwoju emocjonalnego i społecznego, rozwoju postaw i przyswajania sobie wartości, ponieważ:

• praca w grupie i doświadczanie uznania działania w zgodzie z kodeksem postępowania (prawo skautowe w akcji) zapewnia młodemu człowiekowi naturalne okazje do odkrycia głębszego znaczenia wartości promowanych przez skauting;

• pozytywne oddziaływania i relacje z innymi członkami grupy wyzwalają klimat dla wzajemnego zaufania i troski, a także wspierają rozwój poczucia wartości, tożsamości i przynależności;

• jeśli perspektywa bycia częścią grupy wywołuje pragnienie przynależności i bycia akceptowanym i jeśli grupa działa zgodnie ze skautowym kodeksem postępowania, presja rówieśników - czynnik o największym wpływie na rozwój młodych ludzi - jest budująca, nie destruktywna.

Dlatego postawy i wartości kształtowane przez życie grupowe są zarówno natury osobistej (takie jak konstruktywne i aktywne nastawienie do życia, wiara w siebie, duch przedsiębiorczości, stawianie celów itd.) jak i społecznej (takie jak wyczuwanie ducha zespołu, szukanie porozumienia, akceptacja różnorodności i współzależności, doświadczenie solidarności itd.). Życie grupowe dostarcza też sposobu, żeby pomóc młodym ludziom wprost zastosować w praktyce i rozwijać - aż do osiągnięcia szczytu ich możliwości - zdolności do bycia samodzielnym, wrażliwym, odpowiedzialnym i zaangażowanym człowiekiem.

• Struktura i funkcjonowanie drużyny

Odnosi się to do sposobu, w jaki metoda skautowa jest stosowana i do mechanizmów działających wewnątrz drużyny (przykładowo dostarczanie młodym ludziom okazji do doświadczenia podejmowania decyzji i podejmowania odpowiedzialności, nawiązywanie kontaktu z lokalną społecznością). Odnosi się to też do wykorzystania zasobów (nie tylko finansowych i materialnych, ale też w znaczeniu czasu), co także ma istotny wpływ na jakość doświadczeń wychowawczych.

Kiedy te cztery elementy prawdziwie ze sobą współdziałają, skauting może zaproponować bardziej spójne i bogate doświadczenia edukacyjne. Przykładowo stowarzyszenie może uznać demokrację za wartość, która wymaga podkreślenia w oddziaływaniach wychowawczych. Pomaganie młodym ludziom w przyjęciu idei życia zgodnego z zasadami demokracji (zamierzenie wychowawcze) raczej nie zostanie osiągnięte przez zajęcia związane ze zdobywaniem wiedzy na ten temat. W tym przykładzie należy sobie zadać pytania: Czy sposób, w jaki wybieramy zajęcia pozwala doświadczyć życia zgodnego z zasadami demokracji? Czy wszyscy członkowie drużyny biorą na siebie obowiązki i pracują na rzecz dobra drużyny (życie grupowe)? Czy dorosły drużynowy jest w stanie wysłuchać młodych ludzi i stworzyć im okazje do podejmowania decyzji w takim zakresie, jakiego potrzebują (struktura i funkcjonowanie)? Podsumowując - co może być zmienione w sposobie, w jaki działa drużyna, w sposobie w jaki drużynowi i młodzi członkowie współpracują, w zajęciach, w jakich młodzi ludzie uczestniczą, żeby zrealizować zamierzenia wychowawcze?

Wsparcie wychowania młodych ludzi

Poprzez system progresywnego samowychowania...

Oparty na systemie wartości:

stosowanie się Przyrzeczenia i Prawa i zasad skautowych

Kiedy Baden-Powell na początku XX wieku wrócił z Południowej Afryki do Anglii, zaobserwował „Tysiące chłopców i młodych mężczyzn bladych, o zapadłych klatkach piersiowych, zgarbionych, wynędzniałych, wiecznie palących papierosy, wielu z nich żebrających” (250 milionów skautów, Laszlo Nagy, 1985). Zauważył upadek standardów moralnych, szczególnie wśród młodych ludzi, i niebezpieczeństwo, jakie to niosło ze sobą.

Skauting narodził się z pragnienia jego twórcy, żeby ulepszyć społeczeństwo, a cel ten mógł być osiągnięty przez ulepszanie jednostek budujących to społeczeństwo. Rzeczywiście, Baden-Powell uważał, że największą siłą państwa jest „charakter jego obywateli”.

W skautingu „ulepszanie jednostek”, albo używając lepszego sformułowania - proces wychowawczy, osiągany jest przez system progresywnego samowychowania, czyli przez metodę skautową. Jednym z podstawowych jej elementów, niektórzy twierdzą nawet, że jej kamieniem węgielnym jest Przyrzeczenie i Prawo, które są dobrowolnym, osobistym zobowiązaniem się (Przyrzeczenie) do zrobienia wszystkiego, co jest możliwe, żeby być w zgodzie z etycznym kodeksem zachowania (Prawo Skautowe). Przyrzeczenie i Prawo zawarły w sobie jasno sformułowane wartości, które Baden-Powell uznał za podstawowe dla zdrowia społeczeństwa. Te wartości tworzą istotne ramy etyczne, w których skauting działa i bez których ruch przestałby być skautingiem.

W następstwie tego jedną z podstawowych cech skautingu jest to, że od samego początku opiera się na systemie wartości, to jest na powiązanych ze sobą zasadach etycznych. Ale co dokładnie jest „wartością” i jak są one wyrażane w skautingu?

• Jak samo słowo wskazuje, wartość jest czymś podstawowym, wartym zachodu, trwałym. Dla kogoś wartością jest to, co jest ważne dla niego, to w co on wierzy i co uważa za istotne i co w ten sposób wpływa na jego zachowanie i na jego życie.

• Dla młodych ludzi wartości skautingu są wyrażone przez Przyrzeczenie i Prawo, które są, jak już powiedziano, podstawowym elementem metody skautowej. Dla ruchu jako całości wartości są wyrażone przez zasady ruchu; zasady skautowe to podstawowe prawa i przekonania, które wyrażają ideał, wizję społeczeństwa i kodeks postępowania dla wszystkich jego członków. Zasady te nie są abstrakcją, one przenikają wszystkie aspekty skautingu i kształtują styl życia jego członków.

Zasady skautowe, albo wartości, które skauting popiera, są zwykle grupowane w trzy kategorie:

• „Służba Bogu” - osobisty stosunek do duchowych wartości życia, fundamentalna wiara w siłę stojącą ponad rodzajem ludzkim

• „Służba innym” - osobisty stosunek do społeczeństwa w szerokim tego słowa znaczeniu i poczucie odpowiedzialności za: rodzinę, lokalną społeczność, kraj i cały świat, a także szacunek dla innych i dla świata przyrody

• „Służba sobie” - osobista odpowiedzialność za rozwój własnego potencjału, aż do osiągnięcia szczytu swoich możliwości

Należy podkreślić, że zasady skautowe lub wartości w skautingu mają swoje znaczenie i zadanie.

• Na poziomie ruchu jako całości wyrażają one skautową wizję społeczeństwa, ideały, które dla tego ruchu są ważne oraz tworzą jego wizerunek.

• Dla każdego przyłączającego się do ruchu zasady te wyrażają te elementy, które muszą być zaakceptowane przez pojedyncze osoby i za którymi każdy musi chcieć podążać. Ta wstępna akceptacja nie jest, i oczywiście w przypadku młodych ludzi nie może być, równoznaczna pełnej identyfikacji z tymi wartościami; to można osiągnąć tylko poprzez członkostwo w ruchu przez pewien okres czasu. Z drugiej strony - odrzucenie przez kogoś zasad skautowych dyskwalifikuje go jako ewentualnego członka ruchu, który jest otwarty dla wszystkich pod warunkiem, że zgadzają się z jego celem, zasadami i metodą.

• Po tym, jak młody człowiek wyraził swoją wstępną akceptację dla zasad skautowych, przez złożenie Przyrzeczenia, cały skautowy proces wychowawczy polega na tym, żeby umożliwić mu stopniowe zrozumienie tych wartości, przyswojenie ich i uznanie za swoje, tak, żeby kształtowały jego zachowanie w ciągu całego życia. Wg słów założyciela „Samowychowanie jest tym, czego chłopiec uczy się dla siebie, czemu chce być wiernym i co powiedzie go przez życie, to o wiele więcej niż to, co jest mu narzucone przez nauczanie przez nauczyciela” (Skauting dla chłopców, R. Baden-Powell, 1951).

Ruch...

Skauting jest ruchem. Według słownika „ruch” oznacza tyle, co „serie czynności i przedsięwzięć, podejmowanych przez grupę ludzi nakierowanych w sposób mniej lub bardziej ciągły na osiągnięcie konkretnego celu”; bądź „seria wspólnych zorganizowanych czynności lub powiązanych ze sobą zdarzeń, zmierzających do pewnego celu bądź ten cel kształtujących”.

Jeśli rozwiniemy powyższą definicję, ruch, jakim jest skauting, odnosi się do grup ludzi, którzy podzielają te same idee i pragną aktywnie dążyć do osiągania wspólnych celów. Przez to osoby te pogłębiają swoje relacje wewnątrz grupy, jak również ściślej identyfikują się z samymi ideami. Zjawisku temu towarzyszy zwykle działanie w różnego rodzaju formach organizacyjnych i strukturalnych.

Jako ruch, skauting można określić poprzez następujące cechy:

• Pojęcie ruchu pociąga za sobą poczucie jedności z ruchem, utożsamianie się z nim. Wynika ono z dążenia do wspólnego celu, podzielania tych samych wartości, jak również posługiwania się tą samą metodą wychowawczą, co jednocześnie kreuje poczucie przynależności poszczególnych jednostek do grupy i umożliwia ich identyfikowanie się z ruchem.

Jedność jest tą cechą, bez której ruch nie może istnieć. Nie oznacza ona zrównania, nie wyklucza ona różnorodności pośród członków ruchu tam, gdzie jest to możliwe i wręcz pożądane. Jednocześnie nie można zapomnieć, że jedność wymaga od członków ruchu przyjęcia za swoje podstawowych elementów, które decydują o istnieniu ruchu. W przypadku skautingu, podstawowe elementy to cel, zasady i metoda. Uczestnicy nie mogą wybrać tylko niektórych spośród tych elementów, a inne - odrzucić, stanowią one zespojoną całość, która musi zostać przyjęta jako taka.

Żeby ochronić jedność skautingu, jego cel, zasady i metoda zostały zatwierdzone na płaszczyźnie międzynarodowej przez wszystkich jego członków i jasno zdefiniowane na poziomie światowym w Konstytucji Światowej Organizacji Ruchu Skautowego. Każda zmiana treści czy formy podstaw skautingu wymaga uchwalenia poprawki do Konstytucji WOSM. Co więcej - sformułowanie celu, zasad i metody w konstytucjach organizacji narodowych i każda jego zmiana wymagają akceptacji WOSM przed ich formalnym zatwierdzeniem.

Podstawowe składniki jedności skautingu - czyli jego celu, zasad i metody - oddziałują na ruch na każdym poziomie. Obowiązkiem ciał decyzyjnych na poziomie światowym jest zapewnienie, żeby te składniki były zachowane przez wszystkie organizacje członkowskie. Obowiązkiem każdej organizacji narodowej jest dbałość o zachowanie tych podstawowych elementów w każdym aspekcie i przez każdą z jego wewnętrznych struktur oraz przy każdym z przedsięwzięć podejmowanych przez jego indywidualnych członków. Takie nastawienie jest gwarancją zapewnienia ciągłości skautingu zarówno na poziomie krajowym jak i międzynarodowym.

• Ruch musi być dynamiczny; nie może być statyczny. Ruch, ze swojej definicji, wiąże się z ewolucją. W ramach ruchu ewolucja oznacza osiąganie swoistego celu, któremu ruch musi pozostawać wierny. To nie może być hazard ani przypadkowe zmiany.

Jako ruch, skauting istnieje po to, żeby zmierzać do swojego celu, a zatem - żeby wychowywać młodych ludzi w oparciu o idee i wartości - czyli zasady - za pomocą jasno określonej metody wychowawczej - metody skautowej. Jak już wspomniano, cel, zasady i metoda - podstawy skautingu - mają charakter uniwersalny, niezmienny i określają tożsamość ruchu. Jednocześnie, ponieważ jest ruchem, skauting na wszelkich poziomach powinien być zawsze gotowy do zmiany tego, co proponuje, umieć się właściwie dostosować do warunków; powinien być elastyczny w sposobach działania, jakimi się posługuje, żeby osiągać swoje cele - zawsze trzeba pamiętać, że skauting nie działa w próżni, ale w ciągle zmieniających się społecznościach i warunkach.

Ta dwoistość - wierność ideałom i elastyczna reakcja na zmianę warunków - są charakterystycznymi cechami skautingu. Zmiana, która nie jest wyraźnie skierowana na osiąganie celu skautingu może doprowadzić do utraty tożsamości ruchu, a zatem do chaosu, z drugiej strony restrykcyjne i sztywne podejście do osiągania celu może prowadzić do sklerozy, która zabije ruch.

• Ruch nie tylko jest procesem dynamicznym, nakierowanym na osiąganie swoich celów; jednocześnie zawiera w sobie element statyczny, jakim jest istnienie organizacji i struktury, która zapewnia realizowanie jego celów. Co jest ważne - tak jak gotowość do zmian organizacja i struktura są koniecznością, tak jak dynamika nie są one celem samym w sobie, ale istnieją po to, żeby zapewnić realizację celów ruchu.

Baden-Powell powiedział „Najpierw miałem pomysł. Potem zobaczyłem ideę. Teraz mamy ruch i jeśli nie będziemy go chronić, na końcu będziemy mieć tylko organizację” (źródło nieznane, podkreślenie dodane). Stwierdzenie to często jest mylnie interpretowane, jakoby znaczyło, że skauting nie jest organizacją, albo że organizacja nie jest ważna. Tymczasem założyciel nie krytykował organizacji w ogóle, ale „tylko organizację”, czyli strukturę, która istnieje tylko dla siebie, a nie żeby służyć ruchowi i jego celom.

W skautingu i w innych ruchach zasady działania organizacji i jej struktura muszą być zawsze tworzone i nakierowane wyłącznie na zamierzenia ruchu. Ich istnienie nie może być usprawiedliwione w inny sposób. Co więcej, ponieważ skauting jest ruchem, organizacja musi się zmieniać i dostosowywać do ciągle zmieniających się warunków społecznych, żeby pomóc ruchowi osiągać jego cel. Organizacja zamknięta, służąca sama sobie, przestaje być organizacją skautową.

To, co jest prawdą w odniesieniu do ruchu, ma zastosowanie także w ruchu światowym. Jako ruch światowy skauting jest zjednoczony przez swoje zasady, które są wszędzie takie same. Ponieważ jest ruchem, skauting musi być elastyczny i tak dostosowywać swój sposób działania, żeby zaspokoić potrzeby młodych ludzi w określonym czasie, miejscu i w wielu różnorodnych sytuacjach. Podobnie jego organizacja i struktura, a także wszystkie osoby pracujące na wszelkich poziomach - lokalnym, krajowym i międzynarodowym - muszą dążyć do osiągania celu ruchu i być gotowym do zmian, gdy jest to potrzebne.

Te dwie cechy pozwalają na ciągły wzrost skautingu jako unikalnego ruchu światowego - największego na świecie ochotniczego wychowawczego ruchu młodzieżowego.

Skauting jako ruch młodzieżowy kieruje swoją ofertę wychowawczą do młodych ludzi.

W związku z tym należy zauważyć, że:

• Występuje wiele różnych koncepcji odnośnie wieku młodych ludzi, dla których przeznaczona jest skautowa oferta wychowawcza, nie ma jednej reguły w tym zakresie. Każda organizacja narodowa sama decyduje o wieku swoich członków. Jednak określenie ruch młodzieżowy oznacza, że nieodpowiednim byłoby proponowanie programu skautowego osobom powyżej dwudziestu kilku lat. W dodatku dokument „Dążenie do strategii skautingu” (przyjęty przez 31 Światową Konferencję Skautową, Melbourne 1988) odnotował w niektórych organizacjach narodowych potencjalne zagrożenie, jakim jest zmienianie oryginalnego celu skautingu w jednym z kluczowych aspektów - skauting jest szczególnie dopasowany do wieku dorastania, a nie jest przede wszystkim dla dzieci. Wsparcie rozwoju, jakie daje skauting młodemu człowiekowi, różni się w zależności od etapu rozwoju, na którym ten człowiek się znajduje. Szczególnie u nastolatków metoda skautowa stwarza możliwość rozwijania umiejętności podejmowania własnych decyzji i wykształcania w sobie samodzielności - to podstawowy etap w ich rozwoju. Tymczasem, szczególnie w krajach uprzemysłowionych, członkostwo nastolatków nie kwitnie w takim stopniu jak w młodszych grupach wiekowych (zuchy i dzieci młodsze).

Szczególną uwagę należy zwrócić na sytuację, gdzie skautową ofertę wychowawczą kieruje się do bardzo małych dzieci. Metoda skautowa nie jest w całości dopasowana do dzieci, które są za małe, żeby skutecznie ją stosować: na przykład za młodych, żeby zrozumieć ideę składania osobistego zobowiązania do przyjęcia kodeksu postępowania wyznaczonego przez Przyrzeczenie i Prawo, albo żeby praktykować rolę przywódcy małej grupy. Jednocześnie młodzież w wieku dojrzewania nie jest zainteresowana uczestniczeniem w organizacji dziecięcej. W dodatku, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że młodzi ludzie są aktywnymi członkami jakiejkolwiek organizacji tylko przez kilka lat swojego życia (zjawisko to pokazują dane statystyczne z wielu organizacji narodowych), zauważyć można następny problem - zatrzymania w organizacji nastolatków, którzy zostali jej członkami w zbyt młodym wieku.

Jako ruch wychowawczy, którego celem jest wspomaganie rozwoju młodego człowieka tak, żeby ten zajął konstruktywne miejsce w społeczeństwie, skauting może nie osiągnąć swego celu, jeśli nie towarzyszy młodym ludziom przez okres dorastania aż do momentu zostania „absolwentem” ruchu. W idealnej sytuacji moment ten to osiągnięcie wieku granicznego dla najstarszej grupy wiekowej.

• Pojęcie „młodzi ludzie” oczywiście odnosi się do obu płci: chłopców i dziewcząt, młodych mężczyzn i młodych kobiet. Mimo że początkowo skauting był tylko dla chłopców (a guiding tylko dla dziewcząt), od 25 lat ruch skautowy jest otwarty na wszystkich młodych ludzi, niezależnie od płci.

W związku z tym należy zauważyć, że fakt otwarcia ruchu światowego na osoby obu płci nie zmienia podstawowej zasady, że każda narodowa organizacja skautowa sama podejmuje decyzję, czy przyjąć dziewczęta czy nie. Jednak wymaga to uważnego rozpatrzenia przez organizację narodową ewentualnej zmiany swojego charakteru, przy uwzględnieniu specyfiki społeczeństwa, w którym działa i zmian w społeczeństwie, które dotyczą młodych ludzi. Dlatego:

• W społeczeństwach, w których zajęcia w grupach mieszanych płciowo (w szkole, w życiu społecznym i zawodowym) są lub stają się społecznie akceptowane i gdzie przez to zadaniem skautingu staje się pomoc młodym ludziom w przygotowaniu się do aktywnego i konstruktywnego uczestniczenia w koedukacyjnym życiu społecznym, otwarcie organizacji narodowych na osoby obu płci i podejście koedukacyjne powinny stanowić normę.

W skautingu koedukację można zdefiniować jako podejście, które ma na celu równy rozwój obu płci, z uwzględnieniem odrębności każdej osoby. Podejście koedukacyjne nie oznacza jednak, że osoby obu płci muszą jednocześnie uczestniczyć we wszystkich formach zajęć harcerskich.

• Jeśli organizacja narodowa działa w społeczeństwie, w którym normą są działania w oddzielnych grupach i gdzie koedukacja nie jest możliwa, nic nie stoi na przeszkodzie, żeby w organizacji narodowej funkcjonowały drużyny złożone z osób jednej płci.

• Jeśli organizacja narodowa adresowana jest do obu płci, jej oferta musi odpowiadać w równym stopniu na ich potrzeby. Oznacza to, że jeśli przyjmuje osoby obu płci do każdej grupy wiekowej, formowanie drużyn mieszanych lub złożone z osób jednej płci powinno być dostosowane m.in. do specyfiki danej grupy wiekowej.

• Niezależnie od przyjętych rozwiązań, oferta wychowawcza nie jest pełna, jeśli nie zakłada kształtowania postawy wzajemnego szacunku i zrozumienia między osobami różnej płci.

• W końcu, skauting nie jest jedynie ruchem dla młodych ludzi, zarządzanym tylko przez dorosłych. Jest to także ruch młodych ludzi, wspierany przez dorosłych (dokument Polityka angażowania młodych członków w podejmowanie decyzji, przyjęty przez 33 Światową Konferencję Skautową, Bangkok 1993). Dzięki temu ruch skautowy oferuje możliwość uczenia się w społeczności osób młodych i dorosłych, partnerów wspólnie pracujących, dzielących entuzjazm i doświadczenie. Ta podstawowa zasada powinna być zastosowana podczas realizacji programu skautowego we wszystkich organizacjach narodowych.

Członkowie organizacji w każdej grupie wiekowej powinni uczestniczyć w podejmowaniu decyzji w zakresie programu, który realizują na poziomie drużyny, przy czym odpowiedzialność za ich decyzje i działania powinna wzrastać z wiekiem. Młodzi członkowie w starszych grupach wiekowych powinni także uczestniczyć w procesie planowania i rozwijania programu przeprowadzanym na poziomie krajowym. Baden-Powell nazywał taką postawę samorządnością, samostanowieniem i często przypominał dorosłym drużynowym, żeby zawsze pytali swoich skautów o to, czym chcą zajmować się w swojej drużynie.

W sferze programowej rolą dorosłych drużynowych jest zachęcanie i zapewnienie warunków dla osobistego rozwoju młodych członków drużyny poprzez bogate i zróżnicowane partnerskie relacje między nimi. Na każdym poziomie w każdej sytuacji musi być zachowana odpowiednia proporcja w stosunkach między odgrywającymi pomocniczą rolę dorosłymi instruktorami i młodymi uczestnikami ruchu.

Dobrowolny...

Słownik definiuje słowo „dobrowolny” jako „(coś) wykonywanego, podjętego lub dokonanego drogą wolnego wyboru, ochotniczo ... i bez przymusu”.

Dobrowolny charakter ruchu skautowego podkreśla fakt, że członkowie, akceptując ofertę wychowawczą przedstawianą im przez ich narodową organizację, przyłączają się do ruchu przez wyrażenie swojej woli. Nie ma przymusu, żeby przyłączyć się do ruchu skautowego ani żeby pozostawać jego członkiem. Skauting nie jest jak szkoła, która jest obowiązkowa dla osób w pewnym wieku. Młodzi ludzie sami wybierają, kiedy wstąpić do ruchu i kiedy odejść. Te same zasady dobrowolnego członkostwa dotyczą dorosłych instruktorów.

Ma to pewne skutki dla samego ruchu:

• Następstwem idei, że członkostwo ruchu skautowego powstaje przez wolny wybór, jest wymóg, żeby to, co skauting oferuje swoim członkom, przede wszystkim było dla nich atrakcyjne i ważne, a następnie podtrzymywało ich uwagę. Ruch musi być - i być tak postrzegany - dynamiczny i żywy.

• W zamian ruch skautowy wymaga zobowiązania od pojedynczego członka - zobowiązania się do szacunku i działania w zgodzie z fundamentalnymi zasadami ruchu: służby Bogu, służby bliźnim i służby sobie samemu. To zobowiązanie dokonuje się przez złożenie przyrzeczenia skautowego, które jest publicznym wyrażeniem woli zrobienia wszystkiego co możliwe, żeby przyjąć kodeks postępowania oparty na tych ideałach.

Takie dobrowolne przyłączenie się do ruchu skautowego dotyczy także osiągania celu wychowawczego skautingu. Dotyczy to młodych członków tak dalece, na ile dotyczy to ich osobistego rozwoju. Rzeczywiście dobrowolne przyłączenie się do ruchu jest podstawowym elementem skautowego oddziaływania wychowawczego, wiąże się z motywacją, osobistą postawą, kontrolowaniem własnego rozwoju, stawianiem sobie indywidualnych celów, samokontrolą itp.

• Dorośli w ruchu muszą być związani ze skautowym celem, zasadami i metodą, ponieważ ich rolą jest pomaganie młodym członkom ruchu, wprost lub pośrednio, w wykorzystaniu ich pełnego potencjału, w osiąganiu ich pełnego rozwoju. To prowadzi do silnego poczucia wspólnej odpowiedzialności i partnerstwa między wszystkimi członkami ruchu: młodymi i dorosłymi, „ochotnikami” i „profesjonalistami”.

• Także następstwem faktu, że zostanie członkiem ruchu jest działaniem dobrowolnym, jest świadomość, że przedstawiana młodym ludziom oferta wychowawcza nie pasuje do każdego. Czyli nie wszyscy młodzi ludzie są potencjalnymi członkami ruchu skautowego. Są tacy, którzy, z różnych przyczyn, nigdy nie zainteresują się skautingiem lub nie uznają za możliwe zastosowanie się do jego podstawowych zasad. Istotne jest jednak, że ruch skautowy proponuje możliwość przyłączenia się wszystkim, którzy tego chcą i nie tworzy barier dotyczących członkostwa innych niż te, które wynikają z podstawowych zasad ruchu.

• Także z dobrowolnego charakteru ruchu skautowego wynika fakt, że dorośli służący ruchowi robią to z własnej woli, dobrowolnie, bez wynagrodzenia za ich usługi lub czas. W dobrowolnym ruchu każdy dorosły uczestniczy na swój sposób, zgodnie ze swoimi umiejętnościami, wiedzą, możliwościami czasowymi itp. w celu osiągnięcia wspólnych celów.

Fakt, że skauting jest ruchem dobrowolnym i ochotniczym nie oznacza, że nie korzysta on z kadry zawodowej, w pełnym lub częściowym wymiarze wspierającej jego pracę. Kiedy istnieje taka potrzeba i posiadane środki na to pozwalają, pojedyncze osoby mogą być zatrudnione do spełnienia szczególnych zadań, które potrzebne są do skutecznego osiągania celów skautingu, a które wymagają zaangażowania większej ilości czasu. Zwykle osoby takie są silnie zaangażowane w ruch skautowy. Korzystanie z zawodowców i dobra współpraca między kadrą ochotniczą a zawodową wzmacnia ruch i podnosi jego efektywność.

• 
  Dobrowolny ruch zależy od udziału wszystkich jego członków, kobiet i mężczyzn, młodych i starszych, na wszystkich poziomach w proces podejmowania decyzji. Jako „udziałowcy” ruchu, musza być aktywnie zaangażowani w zarządzanie jego sprawami w sposób demokratyczny.

Otwarty dla wszystkich...

„Ruch Skautowy (...) [jest] otwarty dla wszystkich bez względu na pochodzenie, rasę czy wyznanie(...)”

To sformułowanie, które jest częścią definicji Ruchu Skautowego w Konstytucji WOSM, jest bardzo jasne.

Od samego początku, skauting był otwarty dla wszystkich chłopców, bez względu na pochodzenie społeczne, gdziekolwiek byli urodzeni i jakąkolwiek religię wyznawali. Rzeczywiście uczestnicy eksperymentalnego obozu na Wyspie Brownsea byli celowo wybrani z różnych grup społecznych. Pomimo że powstał w Wielkiej Brytanii, skauting został natychmiast zaadoptowany w odległych krajach, z odmiennymi kulturami, warunkami socjalnymi i ekonomicznymi. W końcu, pomimo że zaczął się w środowisku chrześcijańskim, bez problemu zakorzenił się w społecznościach hinduistów, buddystów, muzułmanów i osób związanych z innymi religiami.

Dzisiaj, jako ruch dla „młodych ludzi”, skauting jest otwarty dla wszystkich, chłopców i dziewcząt, młodych mężczyzn i młodych kobiet, bez względu na pochodzenie, rasę czy wyznanie, bez żadnych ograniczeń związanych z płcią.

Bycie otwartym dla wszystkich niesie ze sobą kilka ważnych skutków:

• Otwarty dla wszystkich nie oznacza, że skauting jest dla wszystkich. W rzeczywistości jest dla wszystkich, którzy mają wolę stosować jego cel, zasady i metodę. Ten wybór składa ostateczną decyzję - przyłączyć się lub nie - w ręce młodego człowieka, który jest jedyną osobą będącą w stanie ocenić, czy jest przygotowany do złożenia tego zobowiązania. Dorośli instruktorzy nie mogą decydować, czy dany młody człowiek jest „właściwym materiałem” dla ruchu skautowego, tak samo nie mogą ograniczać rekrutacji to wybranej grupy społecznej. A poza tym, jeśli jesteśmy „ruchem wychowawczym”, jesteśmy zobowiązani przyjąć każdego, kto jest przygotowany, żeby uczyć się poprzez skauting.

Równocześnie nie możemy oczekiwać, żeby efekty wychowawcze zostały osiągnięte zanim rozpocznie się sam proces wychowawczy. Innymi słowy, używając jako przykładu rozwoju duchowego, nie możemy oczekiwać od skautów, że będą doskonałymi przykładami oddanych wiernych wyznania, do którego należą, ale musimy przyjąć, że każdy z nich zrobi wszystko, co w jego mocy, żeby zrozumieć, na czym wiara polega i żeby rozwinąć się duchowo samemu i jako członek społeczności religijnej.

• Skauting nie jest ruchem elitarnym. Członkostwo nie jest w żaden sposób ograniczone dla nielicznej grupy, która odpowiada ustalonemu wzorcowi, na przykład dla tych, którzy są „zawsze posłuszni”. Skauting powinien być dostępny dla tych, którzy go najbardziej potrzebują i którzy „nie wyglądają jak skauci” na początku drogi.

Równocześnie to nie jest ruch, do którego ma wstąpić cała młodzież, bez względu na to, czy identyfikuje się z jego celami, zasadami i metodami. Biorąc pod uwagę dobrowolny charakter ruchu, skauting powinien być dostępny dla wszystkich, którzy są zainteresowani tym, co on oferuje i przygotowani do zobowiązania się, że będą przestrzegać jego podstawowych zasad.

• Dostępność jest kluczową ideą, która oznacza, że:

• Używany język jest zrozumiały, a wizerunek prezentowany opinii publicznej i potencjalnym członkom jest wystarczająco atrakcyjny i zgodny z tym, z czym młodzi ludzie mogą się identyfikować lub przynajmniej czuć się związanymi. Oczywiście zależy to od „produktu” (np. programu), który organizacja proponuje młodym ludziom, ale także od tego, kto ten program oferuje, czyli od dorosłych będących częścią systemu promocyjnego.

• Wszędzie tam, gdzie istnieje taka potrzeba, czyli tam, gdzie nie ma drużyny mogącej przyjąć chętnych lub istniejąca drużyna ze względu na swoją dużą liczebność nie jest już w stanie przyjąć nowych członków, będzie stworzona nowa drużyna.

• Ostateczny koszt uczestnictwa w programie (zajęcia, mundur, składki) nie może tworzyć bariery uniemożliwiającej członkostwo.

Podsumowując - większość zgodzi się z tym, że skauting jest otwarty dla wszystkich. Jednak nie każdy jest przygotowany do tego, żeby zapewnić dotarcie skautingu do wszystkich, którzy tego potrzebują. Przykładowo, wielu młodych ludzi, którzy mają problemy w swoim codziennym życiu i którzy nie od razu muszą zostać akceptowani w swoich społecznościach, mogą pomimo tego być gotowymi zrobić wszystko, co w ich mocy, żeby stosować się do zasad ruchu. Niestety w niektórych organizacjach surowe praktyki (czasami określane jako „tradycja”), które czas i uprzedzenia przypisały do skautingu, zbyt często uniemożliwiają skautingowi dotarcie do ludzi z różnych grup społecznych. Prawdziwe otwarcie skautingu na wszystkich, a w szczególności na tych, którzy go najbardziej potrzebują, wymaga oczywiście przyjęcia bez kompromisów jego celu, zasad i metody.

Apolityczny...

Jako ruch wychowawczy, skauting ma charakter apolityczny, w takim znaczeniu, że nie angażuje się w zdobywanie władzy politycznej.

Dla wyjaśnienia apolitycznego charakteru skautingu należy dokonać rozróżnienia między:

• ruchem i jego organizacją, jako siłą społeczną,

• pojedynczymi osobami, które są członkami ruchu.

Jako siła społeczna, ruch i jego organizacja nie może być utożsamiane z jakąkolwiek partią polityczną, które zwykle są odbiciem polityki w demokratycznym społeczeństwie. Ani sama organizacja ani poprzez żaden ze swych zapisów, publikacji, itp., ani poprzez wypowiedzi żadnego z jej oficjalnych reprezentantów nie może identyfikować się z żadną z partii politycznych czy ugrupowań o charakterze politycznym, ponieważ byłoby to naruszeniem niezależności ruchu.

Powód, dla którego skauting musi pozostać niezależnym, apolitycznym ruchem, jest prosty. Baden-Powell pisał, że „Niebezpieczeństwo leży w ludziach, którzy przywykają do tego, że ich opinie w różnych sprawach wypracowuje za nich ktoś inny, a oni sami zwolnieni są z trudu samodzielnego myślenia i słuchania własnego sumienia” (Scouting and Youth Movements, R. Baden-Powell, 1929) i podsumował to sformułowaniem, że „umiejętność wydawania własnych osądów jest rzeczą podstawową”. Dlatego skauting jest ruchem wychowawczym, którego celem jest wspomaganie młodych ludzi w rozwijaniu, z ich własnej inicjatywy, swoich umiejętności i swojej samodzielności. Takie podejście wymaga przyjęcia całkowitej neutralności w czasie całego procesu wychowania, jedynym ograniczeniem są zasady i wartości, na których opiera się skauting. Identyfikowanie ruchu skautowego z jakąkolwiek partią polityczną nieuchronnie zagraża obiektywności i neutralności, które to przymioty powinny zawsze charakteryzować skautowe podejście, nastawione na człowieka i jego indywidualność.

Nie znaczy to jednak, że skauting całkiem izoluje się od społeczno-politycznej rzeczywistości. Ruch skautowy sam w sobie jest społeczną rzeczywistością. Jego celem jest wspieranie rozwoju człowieka jako odpowiedzialnej jednostki i członka społeczeństwa. Wychowanie obywatelskie nie dzieje się w próżni i ruch musi być w stanie bronić wartości, na których się opiera i stwarzać najlepsze warunki dla realizowania takiego modelu wychowania, jakiego jest rzecznikiem. Wynika z tego dla ruchu skautowego konieczność podejmowania działań i zajmowania stanowiska w kwestiach takich jak prawa dziecka, pod warunkiem, że jest to jasno powiązane z misją wychowawczą, wynika z zasad i zapisów statutowych i jest tak przedstawiane, a nie jako element walki o władzę czy kampanii politycznej, gdyż ruch skautowy musi być ponad działaniami politycznymi.

W przypadku pojedynczych osób, które są członkami ruchu, sprawa wygląda inaczej. Założyciel skautingu nie zniechęcał skautów do przynależności do partii politycznych, pod warunkiem, że reprezentują w nich tylko siebie i nie uprawiają polityki w odniesieniu do skautingu.

Wynika z tego, że nic nie zabrania członkowi ruchu aktywnej działalności partyjnej, zwłaszcza w kontekście praktykowania obywatelskiej odpowiedzialności, pod warunkiem, że czyni to jako osoba prywatna, a nie jako skaut.

Uczestnictwo w działaniach partii politycznych nie jest jednak bezwarunkowe. Powód jest taki, że skauting opiera się na wartościach, ideałach i zasadach, które wpływają na poglądy polityczne jego członków, którzy nie mogą równocześnie wyznawać dwóch światopoglądów: jednego w życiu skautowym i jednego w życiu poza skautingiem. Dlatego przykładowo wiara w istnienie siły większej niż człowiek, czy zrozumienie i szacunek wobec drugiego człowieka, bez względu na jego pochodzenie, rasę czy wyznanie, czy też znaczenie przywiązywane do życia w zgodzie ze światem przyrody wykluczają przynależność skauta, jako osoby prywatnej, do niektórych partii politycznych.

Jeśli czynny członek ruchu decyduje się na przynależność do partii politycznej, może tego dokonać tylko wtedy, gdy wartości na których opiera się działalność tej partii są zgodne z tymi, które wyznaje jako skaut. Jeśli ma jakiekolwiek wątpliwości, powinien skonsultować je z innymi, żeby ostatecznie upewnić się, czy działalność ta nie niesie ze sobą konfliktu wartości. Osoba, która przystąpiła do partii politycznej, nie może pod żadnym pozorem używać skautingu jako miejsca promocji czy agitacji na rzecz tej partii.

Należy także zauważyć, że powyższe uwagi odnoszą się do społeczeństw demokratycznych, których ustrój zapewnia organizacjom i jednostkom wolność wyboru. W przypadku społeczeństw niedemokratycznych, zarówno ruch jak i jego poszczególni członkowie muszą dostosować się do realiów politycznych, jednak ruch jest zobowiązany do zrobienia wszystkiego co możliwe, żeby zachować maksimum niezależności.

Niezależny.

Skauting na wszystkich poziomach działania - lokalnym, krajowym i międzynarodowym - cechuje szczególna tożsamość, oparta na jego celach, zasadach i metodzie:

• jest ruchem, który istnieje po to, żeby zapewnić młodym ludziom szczególne wychowawcze wsparcie...

• oparte na zasadach skautowych...

• które zostały zdefiniowane na forum międzynarodowym...

• i które decydują o jedności ruchu.

Skauting może w pełni osiągać swoje cele wychowawcze wówczas, gdy zachowuje swoją specyficzną tożsamość. Utrata lub zmniejszenie tej tożsamości, np. w wyniku zbyt bliskich związków lub zbyt dużych wpływów innych organizacji lub władz, będzie mieć niekorzystny wpływ na ruch.

Dlatego ruch musi pozostać niezależny, ze swoimi władzami, mającymi prawo do podejmowania suwerennych decyzji na każdym poziomie.

Nie oznacza to oczywiście, że ruch ma działać w izolacji, odmawiać współpracy z innymi organizacjami czy władzami. Przecież skauting nie mógłby stać się ruchem światowym bez swojej popularności i instytucjonalnej akceptacji, które otrzymywał na przestrzeni lat. Należy z tego wnioskować, że każda umowa lub przyjęcie wsparcia lub jakakolwiek forma partnerstwa z inną organizacją lub władzą może być usprawiedliwiona tylko wtedy, gdy służy realizacji zamierzeń podjętych przez skauting: osiągnięciu celu wychowawczego.

Oznacza to, że ruch, w każdej swej strukturze, powinien zachowywać czujność w relacjach z podmiotami zewnętrznymi - a zatem sponsorami, współpracownikami, partnerami, organizacjami, ciałami rządowymi i samorządowymi. Musi zapewnić sobie utrzymanie swojej tożsamości i swej niezależności, jak również to, że zawieranie jakichkolwiek kompromisów na tę niezależność nie wpłynie.

Dla przykładu:

• Współpraca z innymi organizacjami młodzieżowymi nigdy nie może prowadzić do zgody na utratę lub zmianę specyficznego charakteru naszej organizacji i jej szczególnej roli w wychowaniu młodych ludzi;

• Sponsorowanie czy inne formy wsparcia ze strony związków o charakterze religijnym lub ze strony samorządów nigdy nie powinny prowadzić do tego, że organizacja skautowa będzie przez nie kontrolowana, bądź że będzie postrzegana jako organizacja podległa tym strukturom;

• Powiązania skautingu z władzami lokalnymi i rządowymi nigdy nie mogą poddawać w wątpliwość dobrowolnego charakteru ruchu, ani jego usytuowania w sferze wychowania pozainstytucjonalnego;

• Współpraca ruchu z innymi sektorami wychowania nie może prowadzić do postrzegania ruchu jako instytucji wychowawczej, zamiast jako szczególnego ruchu wspierającego wychowanie młodych ludzi.

Oczywiście, naturalne jest dążenie do współpracy z innymi organizacjami, które również służą potrzebom młodych ludzi. Korzystne może być zatem budowanie z nimi relacji o charakterze instytucjonalnym, jak również z tymi strukturami ciał rządowych i samorządowych, które zajmują się młodzieżą i wychowaniem. Jednocześnie istnieje nieustanna potrzeba budowania w lokalnych społecznościach wizerunku ruchu a także pozyskiwania środków materialnych i pozyskiwania osób gotowych go wspierać. Jednak na każdym poziomie działania ruchu w takich sytuacjach należy zachować szczególną uwagę, żeby skautingowi nie zagroziła utrata niezależności i jego szczególnego charakteru.

Należy pokreślić wagę tego, że natura i charakter skautingu jest definiowany na forum międzynarodowym, poprzez porozumienie wszystkich organizacji skautowych, co stanowi ważną ochronę przed zagrożeniami ze strony czynników zewnętrznych. Przykładowo, kwestionowanie fundamentalnych zasad ruchu w którymkolwiek kraju może być odpierane przez powoływanie się na warunki członkostwa w ruchu światowym.

Ruch...

Dla młodych ludzi...

Dobrowolny...

Otwarty dla wszystkich...

Apolityczny...

Niezależny.

Ruch...

Dla młodych ludzi...

Dobrowolny...

Otwarty dla wszystkich...

Apolityczny...

Niezależny.

Ruch...

Dla młodych ludzi...

Dobrowolny...

Otwarty dla wszystkich...

Apolityczny...

Niezależny.

Ruch...

Dla młodych ludzi...

Dobrowolny...

Otwarty dla wszystkich...

Apolityczny...

Niezależny.

Ruch...

Dla młodych ludzi...

Dobrowolny...

Otwarty dla wszystkich...

Apolityczny...

Niezależny.

Ruch...

Dla młodych ludzi...

Dobrowolny...

Otwarty dla wszystkich...

Apolityczny...

Niezależny.

---