1. Podczas gawędy lub w podobnej sytuacji, weź do ręki jakiś przedmiot i niby mimowolnie baw się nim przez 2-3 minuty. Potem dyskretnie schowaj go przed chłopcami.
Po gawędzie niech chłopcy opiszą lub narysują ten przedmiot w swych notatkach. Wspólnie sprawdźcie, kto najwierniej zauważył i zapamiętał wszystkie ważne szczegóły.
2. Gdy masz chłopcom coś do powiedzenia, posadź ich tak, by słuchając ciebie mimowolnie obserwowali jakiś obiekt (np. elewację budynku, dość bogato udekorowaną ścianę w salce, kapliczkę, charakterystyczne drzewo, widok ze wzgórza na pobliską wioskę itp.). Wszyscy muszą mieć możliwość widzieć to samo.
Po skończonej gawędzie poleć chłopcom narysować lub opisać w notatnikach obserwowany obiekt (krajobraz). Muszą to zrobić z pamięci bez dodatkowego spoglądania. Kto najwierniej zapamiętał, zwracając uwagę na ważne, charakterystyczne szczegóły?
3. Ćwiczenie podobne do ćw. nr 2, z tym, że obserwacja dotyczy jakiejś zmieniającej się sytuacji (np.: co działo się w czasie gawędy na placyku w pobliżu którego jesteśmy?). Sytuację taką można sztucznie zaaranżować: np. jeden zastęp słucha gawędy, mimowolnie obserwując polanę lub łączkę, na której drugi zastęp wykonuje w tym czasie określone czynności. Jeśli przedmiotem obserwacji ma być przypadkowa sytuacja, twój przyboczny (czołowy) winien ją świadomie obserwować i dyskretnie notować ważniejsze szczegóły, by potem móc ocenić dokładność obserwacji chłopców.
4. W obecności chłopców połóż na stole (na podłodze lub na ziemi) kilkanaście różnych drobnych przedmiotów. Zakryj je po kilku minutach lub odprowadź chłopców w inne miejsce i poleć spisać wyłożone przedmioty lub naszkicować jak były one ułożone.
Zamiast układać przedmioty przy chłopcach można ułożone uprzednio i zakryte przedmioty odkryć na 1-2 minuty.
5. Wędrując z chłopcami korzystaj z wielu nadarzających się okazji do spontanicznej obserwacji i zapamiętywania różnych szczegółów i sytuacji. Na przykład:
* Jak wyglądał i jaką miał rejestrację samochód, który tak ostro przed chwilą zahamował (UWAGA: nie każdy samochód, ale właśnie taki, który powinien zwrócić naszą uwagę) ?
* Co i jak było ułożone na wystawie, którą przed chwilą oglądaliśmy?
* Jak było urządzone podwórko lub mieszkanie osoby, u której piliśmy wodę i co się tam działo?
* itp.
6. Przed zastępem (drużyną) postaw 3 chłopców dość różnorodnie ubranych. Niech wszyscy obserwują ich przez minutę. Następnie, na osobności, u każdego z tych 3 chłopców dokonaj kilku drobnych, ale wyraźnych zmian lub zamian z kolegą. Po ich powtórnym postawieniu przed zastępem daj 1-2 minuty na obserwację. Potem każdy notuje, już bez patrzenia, zauważone zmiany.
7. Postaw 2 zastępy naprzeciw siebie. Chłopcy nawzajem się obserwują. Potem zastępy rozchodzą się i w każdym, u jednego tylko chłopca dokonana zostaje tylko jedna, ale dość wyraźna zmiana. Zastępy powtórnie stają naprzeciw siebie: kto pierwszy spostrzeże dokonaną u przeciwników zmianę?
Zadbaj o to, by zmiany były podobne pod względem trudności dostrzeżenia. Stopniowo można zwiększać ilość dokonywanych zmian.
8. Połóż przed chłopcami 9-12 drobnych przedmiotów. Następnie niech przyboczny (czołowy) odprowadzi chłopców w inne miejsce na krótkie zajęcia. Ty w tym czasie ukryj te przedmioty tak, by każdy z nich był przynajmniej częściowo widoczny, lecz by znalezienie go wymagało pewnego wysiłku. Po powrocie chłopcy obserwują salkę (polankę), na której odbywa się zbiórka przez np. 3 min., a następnie spisują w notatkach zauważone przedmioty i miejsce ich ukrycia. UWAGA: w czasie obserwacji nie wolno niczego dotykać.
9. Wędrując z chłopcami w obcej im dzielnicy lub mieście wejdź na chwilę do jakiegoś budynku (UWAGA: tylko tam gdzie jest wyraźne oznakowanie adresu!). Chłopców pozostaw, by czekali na zewnątrz. Po przejściu pewnej odległości i zmianie ulicy niech każdy z chłopców zapisze w notatniku adres domu, do którego wchodziłeś.
Przyboczny (czołowy) może skierować mimowolną uwagę chłopców na tabliczkę adresową, np. celując w nią piłeczką ping-pongową.
10. Ćwiczenie podobne do poprzedniego. W wybranym budynku, po uzgodnieniu z gospodarzem, pozostaw w łatwo dostępnym miejscu (np. na parapecie okna w klatce schodowej) plik karteczek. Po jakimś czasie lub nawet następnego dnia wysyłaj chłopców pojedynczo z poleceniem, by każdy przyniósł jedną karteczkę. Adresu nie przypominaj, a jedynie określ budynek: "Tam, gdzie wczoraj wchodziłem".
11. Wzdłuż leśnej ścieżki umieść różne "dziwy przyrody" np.: liść paproci "wyrastający" z sosnowego pnia, szyszka na leszczynie, "kwitnąca" paproć itp. Zadaniem chłopców jest odnaleźć wszystkie te dziwy w czasie przejścia ścieżki.
12. Chłopcy obserwują przez chwilę salę (powinna być dosyć bogato wyposażona i udekorowana). Następnie przyboczny (czołowy) wyprowadza ich na kilka minut w inne miejsce. Dokonaj w tym czasie kilkunastu zmian (zapisz je sobie, bo możesz potem coś zapomnieć).
Przed powtórnym wejściem chłopców uprzedź ich, że nie mogą niczego dotykać, głośno wyrażać swoich spostrzeżeń ani ich wskazywać. Daj im 3 minuty na obserwację. Następnie, po wyjściu z salki, niech każdy zapisze zauważone zmiany.
13. Na polanie lub wzdłuż określonej trasy jeden zastęp pozostawia "ślady" swojej działalności (np.: ślad ogniska, kawałek sznurka, resztki posiłku, obrzynki po temperowaniu ołówka, zmiętą kartkę z nieskończonym szkicem itp.).
Drugi zastęp (lub patrol tego samego zastępu) idąc śladami poprzedników usiłuje rozszyfrować ich czynności i przygody.
14.
a) Na leśnym biwaku ukryj kilkanaście przedmiotów obozowego wyposażenia, tak by zilustrować jak nie powinny być one nigdy porzucone lub zostawione (np.: saperka przysypana piachem przy kuble na śmieci, toporek pod stertą chrustu, nóż wbity w pień lub w ziemię, menażka zatopiona w miejscu mycia, śledź do namiotu w trawie, porzucony kawałek linki itp.). Przez kilka minut chłopcy obserwują miejsce biwaku, a następnie spisują wszystkie zauważone nie na swoim miejscu przedmioty.
b) Jeśli przed powyższym ćwiczeniem dojdziesz do wniosku, że na twoim biwaku w sposób niezamierzony wiele rzeczy znalazło się nie na swoim miejscu, to zamiast sztucznie "gubić" przedmioty, poleć chłopcom zauważyć wszelkie nieprawidłowości. Po ich podsumowaniu szybko zróbcie porządek.
15. Zastępy lub patrole rozchodzą się promieniście na odległość 500-1000 m. Każdy patrol znakuje swoją drogę znakami patrolowymi lub sztucznym tropem (śladem) - np. wiórkami. Na końcu pozostawia "skarb" w specjalnie oznakowanym miejscu. Po powrocie patrole zamieniają się trasami. Należy pójść śladem innego patrolu i odnaleźć ich "skarb".
16. W pobliżu biwaku lub postoju "zgub" świadomie kilka "wartościowych" przedmiotów (portfel, finka, klucze itp.). Zorganizowanie poszukiwań poleć przybocznemu (czołowemu). Lepiej, żeby chłopcy do końca mieli świadomość uczestnictwa w autentycznym poszukiwaniu, a nie jedynie w ćwiczeniu.
17. Chłopcy podzieleni na patrole rozchodzą się w różne strony dowolnymi trasami. W ciągu 30-60 minut powinni wykonać pętlę i wrócić na miejsce startu. Całą drogę należy oznakować, oraz wykonać jej opis.
a) Wyślij następnie każdy patrol trasą innego patrolu. Po powrocie niech chłopcy z pamięci opiszą przebytą drogę. Ocenia patrol, który trasę zakładał i wykonał opis w terenie.
b) Patrol znakujący trasę pozostawia na niej kilkanaście kodów (kartoników z oznaczeniem cyfrowym, literowym lub graficznym) albo "dziwów przyrody". Tropiący mają zadanie je odnaleźć. Opis trasy - jak wyżej, w wersji (a).
18. Wzdłuż określonej trasy w mieście (najlepiej uliczki o starej zabudowie, przechodnie podwórka, skwerek, mostek itp.) podanej wg "ślepego planu" (tzn. bez nazw ulic) lub opisu zaznacz wybrane obiekty przy pomocy maleńkich kawałeczków naklejonego barwnego papieru, pinesek itp.
Zadaniem chłopców idących samodzielnie lub patrolami jest obiekty te odnaleźć i zapamiętać. Ciekawsze, o walorach zabytkowych, mogą zostać narysowane w notatnikach.
19. Przed zajęciami oznakuj wyraźnie i solidnie (w sposób trudny do mimowolnego zniszczenia) tyle tras, ile patroli będzie uczestniczyć w ćwiczeniu. Trasy muszą rozchodzić się promieniście z jednego miejsca i do niego wracać. Każda trasa może być oznakowana w inny sposób i uzupełniona różnymi zadaniami. Skala trudności i optymalny czas pokonania każdej z tras powinny być podobne.
Patrole startują równocześnie - każdy na wylosowanej przez siebie trasie. Po jej pokonaniu każdy patrol od razu wchodzi na kolejną trasę - który patrol pierwszy pokona wszystkie trasy i wykona wszystkie ??????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????
20. ????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????eczką, samotne drzewo, suchy rów, jakaś szopa itp.
Wcześniej w różnych miejscach tego terenu ukryj kilku chłopców (lub drugi zastęp): każdy z nich na specjalny twój sygnał ma za zadanie wykonać jakąś czynność dającą się dostrzec przez chłopców obserwujących teren - np.: przeskoczyć lub przeczołgać się od krzaka do krzaka, rozchylić gałęzie drzewa, kilkakrotnie na sekundę wystawić głowę z rowu lub ukazać się w otwartych drzwiach szopy.
Gdy już wszystko gotowe gwizdkiem dajesz sygnał rozpoczęcia ćwiczenia, a następnie, stojąc tak by obserwatorzy cię nie widzieli (musisz być dobrze widoczny dla chłopców ukrytych w obserwowanym terenie) umownymi sygnałami wywołujesz kolejne sytuacje. Po kolejnym gwizdku wszelki ruch zamiera, a obserwatorzy spisują w swych notatnikach wszystkie zauważone i zapamiętane zjawiska, zdarzenia itp.
21. Zawiąż chłopcom oczy, a następnie wykonaj szereg (6-12) czynności, którym towarzyszy charakterystyczny dźwięk (np.: struganie ołówka, przedarcie lub zmięcie kartki papieru, przelewanie wody, wbijanie gwoździa, piłowanie itp.). Chłopcy nie powinni wcześniej widzieć przygotowanych akcesoriów. Po zdjęciu opasek każdy zapisuje w notatniku rozpoznane i zapamiętane czynności.
22. W miejscu, wokół którego dzieje się sporo rzeczy o charakterystycznych dźwiękach (przejazd samochodu, rąbanie drzewa w gospodarstwie, głosy zwierząt, śpiew ptaka itp.) posadź chłopców w ciszy i zawiąż im oczy.
a) Kto pierwszy trafnie rozpozna jakiś dźwięk otrzymuje punkt - kto uzbiera najwięcej punktów w ćwiczeniu?
b) Przez kilka minut chłopcy przysłuchują się wszystkiemu, co dzieje się w pobliżu. Po zdjęciu opasek próbują to zrekonstruować w swoich notatnikach.
23. Ćwiczenie podobne do poprzedniego (22-a,b), z tym, że jeden zastęp słucha, a drugi wykonuje różne czynności.
24. Kilkunastu chłopców (przynajmniej zastęp) rozstaw bezładnie w określonym terenie (placyk, polanka, salka) w odległości 2-3 kroków jeden od drugiego. Pozostałym zawiąż oczy i zgromadź w jednym z krańców tego terenu. Sam stań na przeciwległym krańcu i zacznij nadawać sygnały (np. uderzając dwoma kijkami) systematyczne lecz niezbyt częste - co kilka, kilkanaście sekund. Twój pomocnik dotknięciem, co kilkanaście sekund wypuszcza kolejnych chłopców z zawiązanymi oczami: ich zadaniem jest tak przebyć teren ćwiczenia, by nie zderzyć się z rozstawionymi na nim druhami, którzy z kolei, przez cały czas winni nadawać jakieś ciche sygnały (syczenie, pocieranie dłoni, klaskanie itp.). Kto wpadnie na rozstawionego kolegę opuszcza ćwiczenie.
Można liczyć również czas przejścia poszczególnych chłopców.
25. W niewielkim pomieszczeniu ukryj dość głośno chodzący zegarek i bardzo cicho włączone radio lub magnetofon. Możesz uzyskać również i inne dźwięki - np. wody kapiącej z zamoczonej tkaniny do podstawionej miedniczki. Chłopców zaangażowanych opodal w jakichś zajęciach zastępu odwołuj kolejno i na krótko pozostawiaj pod jakimś pretekstem w tym pomieszczeniu (np. by coś napisali). Po ich wyjściu w rozmowie zorientuj się czy i co usłyszeli.
26. Na leśnej drodze wzdłuż dość dobrze przebieżnego obszaru leśnego rozstaw chłopców pojedynczo co ok. 100 m (lepiej by droga tworzyła pewien kąt lub łuk otaczający wybrany na ćwiczenia obszar lasu). Po rozstawieniu chłopców ty sam lub twój przyboczny (czołowy) niech nada z odległości ok. 300 m od linii chłopców, z głębi wybranego obszaru, długi sygnał gwizdkiem. Każdy z chłopców ocenia ze swego miejsca kierunek i odległość nadania sygnału i niezwłocznie się tam udaje. Wszyscy powinni spotkać się w pobliżu osoby, która nadała sygnał.
UWAGA: sygnał nadaje się bardzo wyraźnie (głośny i długi) ale tylko raz.
27. Nocą ustaw chłopców na polanie. Twój przyboczny (czołowy) niech oddali się na odległość 100 - 500 m (początkowo odległość ta powinna być mniejsza, w kolejnych ćwiczeniach można ją zwiększać) i nada 3 długie sygnały gwizdkiem w odstępach 15-20 sekund. Chłopcy oceniają kierunek i odległość nadania sygnału i natychmiast po trzecim gwizdku ruszają by znaleźć się jak najbliżej tego miejsca. Każdy idzie na własną rękę w wybranym przez siebie kierunku. Po przebyciu odcinka uznanego za właściwy należy zatrzymać się i czekać na kolejny sygnał. Na wykonanie tego przejścia dajesz chłopcom określony czas.
Po upływie tego czasu sygnalizujesz gwizdkiem ostateczny termin zatrzymania się (twój gwizdek powinien mieć wyraźnie inny????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????
28. ??lecasz swemu przybocznemu (czołowemu), by poruszając się szybkim marszem po sporym, ale wyraźnie określonym terenie nadawał co 30 sekund wyraźny sygnał gwizdkiem. Po usłyszeniu pierwszego sygnału (powinien być nadany z możliwie dużej odległości od oczekujących) chłopcy ruszają w pościg. Sygnał słyszą co pół minuty, za każdym razem z innego nieco kierunku i zmieniającej się odległości. Zadanie polega na możliwie szybkim schwytaniu uciekającego.
a) Jeśli ścigający znają granice obszaru tego ćwiczenia mogą łatwiej opracować jakiś plan schwytania uciekającego.
b) Uciekających może być dwóch lub trzech. Mogą się rozdzielać lub łączyć; sygnały gwizdkiem mogą nadawać równocześnie lub na zasadzie, że tylko jeden z nich gwiżdże (na zmianę) - z tym, że co 30 sekund musi być przez jednego z nich nadany sygnał.
UWAGA: Uciekający nie może (nie mogą) biegać, może natomiast kryć się przed ścigającymi. Sygnał musi być nadawany co 30 sekund, nawet jeśli trzeba by to zrobić tuż przy ścigającym - trudno, takie reguły gry!
29. Ćwiczenie podobne do poprzedniego, z tym, że grają dwa zastępy rozsypane na określonym ściśle (nie za małym!) terenie. Członkowie jednego, wyposażeni w gwizdki, uciekają nadając sygnały - każdy raz na minutę. Członkowie drugiego, w ciszy starają się kolejno schwytać uciekających. Wszyscy mogą biegać. Nie wolno krzyczeć i nawoływać się. Goniący mogą działać po dwóch lub trzech, albo pojedynczo. Uciekający dotknięty zatrzymuje się i oddaje gwizdek temu, który go dotknął. Po jakim czasie na terenie gry zapanuje cisza (czyli wszyscy uciekający zostaną złapani)?
30.
Chłopcy przynoszą na zbiórkę możliwie dużo monet o różnej wartości. Przed ćwiczeniem każdy liczy ile pieniędzy "pożycza" na ćwiczenie. Wymieszane monety umieść w koszyku, pudełku lub woreczku. Chłopcy kolejno, z zawiązanymi oczami jeśli monety są w pudełku lub koszyku, starają się jak najszybciej wyjąć określoną sumę (każdy taką samą) rozpoznając wartość monet dotykiem. Kto będzie najszybszy?
31. W salce połóż w jednym miejscu plik kartek, w innym ołówki, w jeszcze innym przygotuj miejsce do pisania. Przed ćwiczeniem chłopcy przez chwilę obserwują salkę. Następnie zgaś światło lub zawiąż chłopcom oczy. Teraz, każdy z nich (kolejno wołany) musi szybko odnaleźć kartkę i ołówek, zająć miejsce przy stoliku i napisać określony, krótki tekst. Kto zrobi to najszybciej, a kto najdokładniej?
32. Przed zajęciami sportowymi lub kąpielą zawiąż chłopcom oczy i dopiero później wydaj polecenie rozebrania się (nie przypominając o zasadzie ładnego złożenia ubrania). Po zajęciach ustaw ich na kilka metrów przed ubraniami i ponownie zawiąż oczy. Teraz każdy musi podejść, dotykiem rozpoznać swe ubranie i szybko się ubrać. Liczy się czas i dokładność ubrania. Zwróć uwagę, by żadna rzecz nie była włożona na lewą stronę.
33. Na obozie lub biwaku organizuj co jakiś czas alarmowe wstanie i ubranie się w zupełnej ciszy i po ciemku, lub też ciche wejście do namiotu i położenie się do snu bez korzystania ze światła.
34. Przygotuj 2-4 identyczne tory przeszkód dostosowane do pokonywania ich po omacku (z zawiązanymi oczami). By ułatwić ćwiczenie każdy tor może być wyznaczony rozciągniętą linką, wzdłuż której będzie poruszał się uczestnik, dotykiem odnajdując kolejne przeszkody. Który zastęp pierwszy w całości pokona swój tor?
Ćwiczenie to możesz zrealizować na jednym torze licząc indywidualny czas każdego z chłopców (wersja zwłaszcza dla pojedynczego zastępu).
Przykłady przeszkód: * przejść równoważnię, * rozebrać się, * obrać jabłko (wszystkie muszą być podobnej wielkości), * nalać do pełna wodę z dzbanka do kubeczka, tak by się nic nie rozlało, * przenieść kubeczek z wodą o kilka metrów, * zawiązać określony węzeł, * spakować przygotowane przedmioty do pudełka, * przenieść je o 3 kroki i obwiązać sznurkiem, * zaadresować kopertę, * wyjąć określoną sumę bilonu z portmonetki, * zapalić świecę, * odnaleźć pozostawione ubranie i szybko się ubrać.
35. Przygotuj kilka-kilkanaście śladów zapachowych (np.: * mocno pachnące kwiaty, * filiżanka prawdziwej kawy, * jakieś lekarstwo, * chusteczka skropiona perfumami, * utarty chrzan, * cebula, * trochę denaturatu itp.) stawiając je co 2-3 kroki (np. w dużej sali lub wzdłuż korytarza).
Chłopcy idąc z zawiązanymi oczami wzdłuż tej zapachowej ścieżki próbują rozpoznać każdy z zapachów.
36. Ćwiczenie jak wyżej, z tym, że dopiero po przejściu całej "ścieżki" należy z pamięci spisać wszystkie produkty.
37. Przechodząc z zastępem przez miejsce o charakterystycznym zapachu (np. kwitnący jaśmin, akacja itp.) zatrzymaj nagle chłopców polecając zamknąć oczy i zapytaj o źródło zapachu.
38. Na biwaku lub obozie wprowadź jedną lub kilka godzin zupełnie bez mówienia: we wszystkich sytuacjach spróbujcie porozumiewać się jedynie gestem i mimiką.
UWAGA: ćwiczenie to wymaga wielkiej osobistej dyscypliny uczestników.
39. Nauczcie się całym zastępem alfabetu palcowego głuchoniemych. Możliwie często ćwiczcie porozumiewanie się tym alfabetem w różnych sytuacjach.
Posadź chłopców w kręgu lub w szeregu. Zgromadź przed nimi szereg rekwizytów. Polecenia wydawaj palcówką (np.: - zapal świecę!). Kto pierwszy odczyta - podbiega i wykonuje polecenie. Wygrywa najsprawniejszy w palcówce.
40. Rozdaj każdemu z chłopców konkretną scenkę do zaprezentowania ruchem, gestem, mimiką - mogą to być ilustracje jakichś wydarzeń, zajęć itp. Pozostali próbują odgadnąć co kolejni chłopcy mają przedstawić.
Ćwiczenie to można wykonać zbiorowo - prezentując coś całymi zastępami (np. na ognisku!).
41. Naucz chłopców sygnałów ręką, gwizdkiem i latarką. Wędrując z zastępem (drużyną) organizuj często odcinki cichego przemarszu dowodząc w tym czasie zastępem (drużyną) tylko przy pomocy sygnałów. Możliwie często zastępuj komendy słowne sygnałami gwizdkiem.
Posadź chłopców o kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt metrów przed sobą, tak by jeden od drugiego był o kilka kroków. Podaj chłopcom kilka-kilkanaście sygnałów (mogą się powtarzać). Każdy z chłopców notuje w notatniku znaczenie odebranych sygnałów. Następnie wspólnie sprawdźcie, czy wszyscy właściwie odczytali sygnały.
42. Niech chłopcy ukryją się wokół polanki tak, by widząc siebie sami pozostawali niezauważeni (kogo w czasie ćwiczenia rozpoznasz - odwołujesz go z udziału w grze). Wykonaj następnie kilka (później nawet kilkanaście) różnych czynności (np. wytrzep piach z buta, przepakuj plecak, zorientuj mapę i dokonaj na niej jakiegoś pomiaru, zaostrz kijek itp.). Po ogłoszeniu zbiórki chłopcy spisują w notatnikach twoje czynności.
43. Ćwiczenie podobne do poprzedniego (42), z tym że wykonywane w marszu. Musisz iść tak, by nie zgubić chłopców, którzy śledząc cię mają bardzo utrudniony marsz (przed tym i podobnymi ćwiczeniami nie zapomnij podać instrukcji alarmowej, co należy zrobić w wypadku zgubienia się). Pamiętaj że czynności, które wykonujesz w marszu lub w chwili zatrzymania się muszą być dosyć wyraźne - by mogły być zauważone przez chłopców. Po kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu minutach ogłaszasz zbiórkę chłopców przy sobie. Teraz każdy powinien z pamięci spisać, co robiłeś w czasie drogi. Utrudnieniem będzie, jeśli równocześnie będą musieli opisać lub naszkicować twoją drogę.
44. 3-6 chłopców posadź z zawiązanymi oczami w wierzchołkach wielokąta, tak by odległość między nimi wynosiła po kilka kroków. Pozostali chłopcy podchodząc z różnych stron starają się coś wnieść lub wynieść coś ze środka. Kogo z podchodzących wartownik wskaże ręką - odpada z gry (został zastrzelony!). Utrudnieniem będzie konieczność wyniesienia np. kociołka z łańcuszkiem.
45. Przećwicz z chłopcami rozwijanie tyraliery i posuwanie się skokami:
* Idziecie rzędem; po sygnale lub komendzie "w tyralierę!" chłopiec idący za tobą podbiega, by zająć miejsce równe z tobą - o 6-7 kroków w prawo; następny zajmuje podobne miejsce, ale po twojej lewej stronie; następny znów po prawej stronie o 6-7 kroków od poprzednika; następny w lewo itd.
* Utrzymując linię tyraliery zajmujecie skrytą pozycję na skraju lasu, w przydrożnym rowie, na jakimś porośniętym rzadkimi krzaczkami ugorze itp. Teraz podaj chłopcom kierunek i ewentualnie cel jaki mają osiągnąć. Komendę podaj cichym głosem najbliższym chłopcom - oni muszą podać ją dalej, aż do skrzydłowych. Po otrzymaniu komendy skrajni chłopcy przeskakują (przebiegają!) kilka kroków i zapadają ukryci za jakimś krzakiem, w bruździe, w wysokiej trawie itp. Następnie "skok" wykonują kolejni chłopcy, którzy zostali teraz na skraju - starają się wyrównać linię z poprzednikami; i tak dalej - aż do ciebie: będąc w środku tyraliery wykonujesz skok ostatni. Gdy już wyrównacie linię tyraliery skrajni chłopcy wykonują kolejny skok - i tak aż do osiągnięcia celu.
46. W dość urozmaiconym pod względem pokrycia terenie (liczne krzaki, bruzdy, rzadkie drzewa, itp.) odeślij zastęp (drużynę) na 100-200m. Gdy będą już ukryci podaj sygnał rozpoczęcia ćwiczenia, a następnie sygnał "marsz". Po tym sygnale chłopcy ruszają do przodu. Po kilku sekundach podaj sygnał "kryj się" - chłopcy natychmiast zapadają w ukrycie i nieruchomieją. I tak dalej: co kilka sekund zmiana komendy podawanej przez ciebie gwizdkiem - aż zastęp (drużyna) osiągnie wyznaczoną o 5-10 kroków od ciebie linię mety. Po sygnale "marsz" zamykasz oczy, by nie widzieć chłopców. Po sygnale "kryj się" zaczekaj jeszcze 2-3 sekundy, otwórz oczy i dobrze sprawdź czy kogoś nie dostrzeżesz. Zauważony i rozpoznany odpada z gry. Wygrywa ten, kto pierwszy przekroczy linię mety.
47. Ćwiczenie podobne do poprzedniego, z tym że:
a) wartownik nie używa gwizdka lecz co kilkanaście sekund pojawia się i znika (np. chowając się za drzewo).
b) chłopcy posuwają się tyralierą, skokami korzystając z chwili nieobecności wartownika (chwile te trzeba dostosować do warunków terenowych).
48. Ćwiczenie podobne do poprzednich (46 i 47), z tym, że zadanie chłopców polega na:
a) możliwie szybkim, skrytym podejściu prowadzącego (wartownika) i umieszczeniu wewnątrz kręgu poprowadzonego o 5 kroków od niego "strzały" oznaczonej monogramem podchodzącego chłopca;
b) skrytym wycofaniu się na linię startu - podchodzący może być wyeliminowany z gry również w czasie wycofywania się.
UWAGA: "strzała" - kijek o długości ok. 50cm zaostrzony na jednym końcu, z umieszczonym na drugim końcu małym kartonikiem oznaczonym symbolem danego druha; w czasie gier i ćwiczeń chłopiec wbija swoją "strzałę" na znak dokonanego podejścia.
49. Zatrzymaj się z zastępem na ruchliwej ulicy. Co kilka sekund kolejnym chłopcom wskazuj przechodnia, którego przez 15 minut mają dyskretnie śledzić. Po tym czasie wracają na umówione miejsce zbiórki i składają tobie możliwie wyczerpujący meldunek o obserwowanej osobie (wszystko, co na podstawie obserwacji zdołali o niej dowiedzieć się lub wywnioskować).
50. Ćwiczenie podobne do poprzedniego (49), z tym że:
* w wersji I:
Chłopcy wysyłani są przez twojego przybocznego (czołowego) co 2-3 minuty z pewnej odległości od miejsca, w którym na nich czekasz. Docierają do ciebie wg otrzymanej ustnej instrukcji. Zatrzymują się opodal i udając, że nic was nie łączy, dyskretnie czekają na twój sygnał (np. obserwując ciebie w odbiciu szyby wystawowej jakiegoś sklepu). Sygnałem takim może być np. przełożenie chlebaka z jednego ramienia na drugie; wyjęcie jakiegoś przedmiotu z kieszeni itp. Podany sygnał oznacza, że dany chłopiec ma śledzić osobę będącą w tym momencie najbliżej ciebie.
* w wersji II:
Zamiast ciebie lub twojego przybocznego we wskazanym miejscu na chłopców może czekać jakaś nieznana im osoba, którą muszą rozpoznać po podanym im szczególe ubioru lub ekwipunku. Każdy chłopiec przedstawia się tej osobie dyskretnym sygnałem i w podobny sposób otrzymuje potwierdzenie, że został rozpoznany. Dalej jak w wersji I, zakończenie jak w ćw. 49 - miejsce zbiórki należy podać na starcie.
51. Posadź chłopców z zawiązanymi oczami w równej linii, co 10-20 kroków. O 15 kroków za każdym z chłopców wbij jego "strzałę" (porównaj Uwaga do ćw. 48) lub chorągiewkę. Powinny one utworzyć linię równoległą do linii chłopców. Każdy z chłopców winien mieć przy sobie tyle swoich strzał ilu kolegów uczestniczy w tym ćwiczeniu.
Gdy wszystko gotowe zdejmujesz opaskę pierwszemu z chłopców. Zabiera on swoje strzały, cofa się na linię chorągiewek (strzał) i przechodzi do chorągiewki swojego najbliższego sąsiada. Od niej zaczyna go podchodzić tak, by swoją strzałę wbić w ziemię możliwie najbliżej niego.
Jeżeli czuwający chłopiec usłyszy skradającego się kolegę - podnosi rękę. Podchodzący w takim wypadku kładzie swoją strzałę na ziemi (nie wbija jej!) w tym miejscu, w którym akurat się znajduje i cofa się na linię chorągiewek, by podchodzić kolejnego z kolegów. Jeśli nie zostanie usłyszany wbija swoją strzałę w tym miejscu, które uzna za bezpieczne i cofa się, by rozpocząć podchodzenie następnego kolegi. Po podejściu wszystkich zajmuje miejsce o 10-20 kroków za ostatnim z chłopców. I tak wszyscy chłopcy kolejno podchodzą wszystkich.
Kto uzyska najmniejszą średnią odległość wbitych strzał od czuwających kolegów - wygrywa.
52. Ćwiczenie, a właściwie już gra terenowa do przeprowadzenia nocą, najlepiej na rozległym wzgórzu pokrytym pojedynczymi lecz dość licznymi krzakami.
Zastęp broniący wzgórza otacza jego szczyt linią lub taśmą tworzącą okrąg lub wielobok o średnicy ok. 40-60m (długość obwodu ok. 120-200m). Na tej linii co ok. 30m. zostaje rozstawiony wartownik, wyposażony w dobrą latarkę. W środku zaś bronionego obszaru zostaje umieszczonych tyle ćwiczebnych proporczyków ilu chłopców liczy przeciwnik.
Zadaniem podchodzących jest podkraść się i wbić swoją strzałę wewnątrz chronionego obszaru, oraz, o ile się uda, dotrzeć do środka i zdobyć jeden z umieszczonych tam proporczyków. UWAGA: jeden podchodzący może wbić tylko jedną strzałę i zdobyć tylko jeden proporczyk.
Wartownicy nie mogą opuszczać swoich stanowisk. Jeśli wartownik usłyszy skradającego się, może jednym błyskiem latarki go oświetlić - wyeliminować (nie wolno przeszukiwać latarką terenu). Oświetlonego chłopca wycofuje z gry sędzia-rozjemca wezwany przez wartownika.
Punktacja: strzała - 3 p. ; proporczyk - 7 p. ; ujęcie przechodzącego - 10 p.
Start; początek znakowanej trasy; uważać na znaki patrolowe.
Idź w tym kierunku (do następnego znaku; skrzyżowania).
Czekaj w tym miejscu (aż do następnego spotkania tutaj).
Czekaj tu (30 min.) Każda poprzeczka-nacięcie-kamyk = 15 min.
Wróć (do punktu startu lub wg dodatkowej informacji: /znak/).
Ominąć (przeszkodę, niebezpieczeństwo itp.)
Przejście (przez przeszkodę, miejsce niebezpieczne itp.)
Koniec trasy (dalej nie ma drogi, szukaj innej drogi)
Miejsce ukrycia listu (wg dodatkowego znaku: kierunek i odległość do listu w kp)
Przeszukać teren (w promieniu kp - wg dodatkowego znaku)
Przerwać trasę - iść na miejsce zbiórki alarmowej.
Uwaga! (iść szczególnie ostrożnie!)
Baczność!
Uwaga!
Zbiórka!
Zbiórka przy mnie!
Marsz!
Stój!
Kryj się!
Biegiem!
Rozejść się!
Na prawo!
(maszerować!)
Na lewo!
(maszerować)
Szyk ( 2
(np. z rzędu - dwójki)
Szyk ( 1/2
(np. z dwójek - rząd)
W tyralierę!
(szyk rozstrzelony)
Alarm!
Sygnał wg umówionego znaczenia.