1. Geneza

Plany powołania do życia organizacji międzynarodowej o charakterze powszechnym, która zajmowałaby się kwestiami handlu międzynarodowego pojawiły się już w czasie II wojny światowej. Powstał wtedy projekt powołania trzech organizacji stanowiących trzon tzw. „systemu z Bretton Woods”. Jednakże w konsekwencji podjętych decyzji powołano jedynie Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju.

W trakcie konferencji międzynarodowej obradującej w latach 1947 - 1948 w Hawanie postanowiono utworzyć Międzynarodową Organizację Handlu. Ze względów politycznych nie została ona powołana, mimo że państwa założycielskie podpisały jej statut w 1947 roku. Natomiast w wyniku tej konferencji powstał GATT - Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (General Agreement on Tariffs and Trade). GATT miał być instrumentem tymczasowym, jednakże aż do 1995 roku był podstawową umową o powszechnym zasięgu, regulującą kwestie wymiany handlowej.

Pod auspicjami GATT odbyła się seria handlowych i taryfowych rund negocjacyjnych, Dzięki czemu osiągnięto cały wachlarz porozumień dotyczących redukcji taryf celnych oraz umów w sprawie ograniczenia pozataryfowych barier handlowych. Ósma runda z kolei, tzw. Runda Urugwajska (1986 - 1994) przyniosła dla stron znaczne sukcesy negocjacyjne, między innymi obejmowanie zasięgiem oddziaływania systemu prawnego budowanego w oparciu o forum GATT coraz to nowych problemów gospodarczych. Zachęciło to strony systemu do podjęcia na nowo, po ponad 40 latach, idei stworzenia formalnej organizacji międzynarodowej do spraw handlowych.

W trakcie trwania Rundy Urugwajskiej z propozycją utworzenia Międzynarodowej Organizacji Handlu wystąpiła Kanada. Propozycja ta została zaakceptowana przez Wspólnoty Europejskie, natomiast budziła obawy po stronie amerykańskiej. Jednakże w ostatnim momencie osiągnięto porozumienie i dnia 15 kwietnia 1994 roku w Marrakeszu na sesji ministerialnej kończącej Rundę Urugwajską, sygnowano jej Akt Końcowy, a łącznie z nim Porozumienie Ustanawiające Światową Organizację Handlu (Word Trade Organization - WTO), która rozpoczęła swą działalność 1 stycznia 1995 roku. Wśród 122 sygnatariuszy była także Polska. Do końca 1994 roku 76 krajów zakończyło procedurę ratyfikacji , a spośród krajów europejskich jedynie Cypr, Słowenia, Szwajcaria, Lichtenstein, Turcja i Polska nie spełniły tego warunku i nie stały się członkami WTO z dniem 1 stycznia 1995 roku.

Światowa Organizacja Handlu powstała w miejsce GATT, z w związku z tym miała przejąć dotychczasowe funkcje GATT, uzupełnione ustaleniami osiągniętymi w ramach Rundy Urugwajskiej. Rok 1995 był okresem przejściowym jednoczesnego funkcjonowania WTO i GATT, ze względu na to, iż uznano odrębność obu podmiotów. Jednakże Światowa Organizacja Handlu nie jest jedynie sukcesorką GATT, gdyż jej powołanie nie oznaczało jedynie przejęcie dotychczasowych kompetencji układu i rozszerzenie jego działalności, ale otwarcie nowego rozdziału historii wielostronnego systemu handlowego.

Pomiędzy WTO a GATT istnieje wiele zasadniczych różnic. GATT był zbiorem reguł w postaci porozumienia wielostronnego, bez struktury instytucjonalnej, natomiast WTO jest organizacją międzynarodową. GATT pomimo swojego długiego okresu funkcjonowania (40 lat) pozostał formalnie instytucją tymczasową. Reguły GATT obejmowały przeważnie handel towarami, zaś dyscypliny WTO dotyczą także handlu artykułami rolnymi, tekstylnymi, usług, inwestycji oraz ochrony praw własności intelektualnej. GATT towarzyszyło wiele porozumień plurilateralnych, nie mających charakteru prawnie wiążącego, tymczasem porozumienia WTO są w większości obowiązkowe dla wszystkich członków. Poza tym procedury rozstrzygania ewentualnych sporów są szybsze i automatycznie wiążące, w odróżnieniu od tych procedur funkcjonujących w ramach GATT. WTO posiada osobowość prawną (nie miał jej GATT) i w związku z tym może być stroną w sporze, zawierać umowy międzynarodowe a także zbywać i nabywać majątek ruchomy i nieruchomy.

2. Główne cele i funkcje WTO

Cele oraz zasady działania WTO zostały określone w postanowieniach Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu. Zgodnie z art. II pkt. 1 tego „WTO będzie stanowić wspólne ramy instytucjonalne dla stosunków handlowych, utrzymywanych między jego Członkami, w sprawach dotyczących porozumień i związanych z nimi instrumentów prawnych(...)”. Jednym ze statutowych celów WTO jest działanie na rzecz prawidłowego wdrażania w życie porozumień handlowych zawartych w załącznikach do umowy założycielskiej. Te wielostronne porozumienia można podzielić na dwie zasadnicze grupy: porozumienia obligatoryjne - multilateralne (takie , których stroną są wszyscy członkowie WTO) oraz porozumienia fakultatywne - plurilateralne (strony mogą do nich przystępować na zasadzie dobrowolności) .

Światowa Organizacja Handlu opiera zakres swojego funkcjonowania na trzech materialnoprawnych filarach. Pierwszym jest zespół porozumień wielostronnych dotyczących handlu towarami. Jest to nadal najważniejszy element multilateralnego systemu handlowego, w którego sklad wchodzi zmodyfikowany głównie porozumieniami interpretacyjnymi Układ Ogólny GATT - określany jako GATT '94 oraz porozumienia: o rolnictwie; w sprawie stosowania środków fitosanitarnych i sanitarnych; w sprawie tekstyliów i odzieży; w sprawie barier technicznych w handlu; w sprawie handlowych aspektów polityki inwestycyjnej; w sprawie stosowania art. VI GATT '94; w sprawie art. VII GATT '94; w sprawie kontroli przedwysyłkowej; w sprawie reguł pochodzenia; w sprawie licencyjnych procedur importowych; w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych; w sprawie środków ochronnych. Drugim materialnoprawnym filarem jest Układ Ogólny w Sprawie Handlu Usługami (GATS), natomiast trzeci filar to Porozumienie w Sprawie Handlowych Aspektów Własności Intelektualnej (TRIPS). Poza tym wynikiem Rundy Urugwajskiej było przyjęcie porozumień regulujących kwestie proceduralne, o istotnym znaczeniu dla funkcjonowania organizacji, są to porozumienia: w sprawie zasad i procedur regulujących rozstrzyganie sporów; w sprawie mechanizmu przeglądów polityki handlowej.

Wymienione powyżej porozumienia mają charakter multilateralny, natomiast do porozumień plurilateralnych - fakultatywnych należą porozumienia: w sprawie handlu samolotami cywilnymi; w sprawie zamówień rządowych. Wcześniej były to także międzynarodowe porozumienie mleczarskie i międzynarodowe porozumienie w sprawie mięsa wołowego, które obecnie już nie funkcjonują a obrót towarami mlecznymi i wołowiną jest regulowany multilateralnie.

Ponadto pogłównych celów WTO należy: stanowić forum negocjacji dotyczących wielostronnych stosunków handlowych jego członków w dziedzinach objętych porozumieniami wymienionymi w załącznikach; stanowić forum do dalszych negocjacji między członkami na temat wielostronnych stosunków handlowych; stanowić ramy do wdrażania tych rokowań; administrować Uzgodnieniem w Spr5awi Reguł i Procedur Dotyczących Rozstrzygania Sporów; zarządzać Mechanizmem Przeglądu Polityki Handlowej; współpracować z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju oraz Grupą Banku Światowego w celu zapewnienia większej spoistości w formułowaniu globalnej polityki gospodarczej.

W ramach wymienionych wyżej celów Światowa Organizacja Handlu realizuje zwłaszcza dwie funkcje: regulacyjną (WTO to forum negocjacji, współpracy i rozstrzygania sporów) oraz kontrolną (WTO pełni nadzór nad wcielaniem w życie i praktycznym funkcjonowaniem porozumień, dokonuje przeglądów polityki handlowej w państwach członkowskich). Poza tym w mniejszym stopniu spełnia funkcję operacyjną, która polega na udzielaniu pomocy technicznej państwom członkowskim przez organizację.

3. Członkowstwo w Światowej Organizacji Handlu

Pierwotnymi członkami WTO zostały kraje, które do 1 stycznia 1995 roku podpisały akt o ustanowieniu WTO i dołączyły do niego listę swoich koncesji i zobowiązań oraz ratyfikowały statut Światowej Organizacji Handlu do końca 1996 roku. Kraje uznane przez ONZ za najmniej rozwinięte, będące członkami pierwotnymi, udzieliły jedynie takich zobowiązań i koncesji, jakie były zgodne z potrzebami ich indywidualnego rozwoju, potrzebami finansowymi i handlowymi lub możliwościami administracyjnymi i instytucjonalnymi.

Członkowie wtórni są przyjmowani na podstawie zgody organu plenarnego - Konferencji Ministerialnej większością dwóch trzecich głosów wszystkich państw członkowskich.

Przystąpienie do WTO jest otwarte dla państw oraz samodzielnych terytoriów celnych. Wszyscy członkowie przystępują do organizacji w wyniku negocjacji, warunki ustalane są między wnioskodawcą a członkami WTO. Procedura akcesyjna jest złożona z kilku etapów, a jej rozpoczęcie polega na tym, że rząd państwa zgłasza chęć przystąpienia do WTO do Dyrektora Generalnego. Następnie państwo ubiegające się musi uzyskać status obserwatora i przejść przez cztery etapy procedury.

Pierwszy etap to „tell us about your self” - rząd państwa kandydującego ma obowiązek przedstawić raport dotyczący wszystkich aspektów polityki handlowej i ekonomicznej związanych porozumieniami WTO. Z dostarczonych informacji członkowie grupy roboczej mogą badać m.in. zgodność z regułami wielostronnymi, przez zadawanie szczegółowych pytań, które odnoszą się do dostarczonych wiadomości.

Kolejny etap to tzw. „work out with us individually what you have to offer” - gdy grupa robocza ustali politykę i zasady, zaczynają się rozmowy między kandydatem a poszczególnymi krajami (są one bilateralne). Rozmowy zawsze dotyczą wysokości taryf, dostępu do rynku i polityki handlu towarami i usługami. Zobowiązania przyrzeczone jednemu z państw członkowskich, zgodnie z zasadą niedyskryminacji, dotyczą wszystkich członków WTO. Elementy niezgodne z regułami WTO muszą zostać usunięte lub podlegają specjalnie wynegocjowanym klauzulom.

Trzecim etapem jest „let's draf membership terms” - po przeanalizowaniu polityki handlowej kandydata i jego dwustronnych umów, grupa robocza ustala ostatecznie warunki przyjęcia kandydata. Raport grupy roboczej kierowany jest do Rady Generalnej. Do raportu dołączany jest projekt decyzji i protokołu akcesyjnego oraz wykaz wynegocjowanych ustępstw taryfowych.

Ostatnim etapem jest „the decision” - o przyjęciu nowego członka do WTO decyduje najwyższy organ decyzyjny - Konferencja Ministerialna. Dopiero wtedy kandydat może podpisać swój traktat członkowski, a następnie go ratyfikować.

Warto zwrócić uwagę na to, iż przewidziana jest także procedura wystąpienia ze Światowej Organizacji Handlu. Każdy Członek może wystąpić z niniejszego porozumienia. Wystąpienie takie odnosić się będzie zarówno do Umowy o WTO, jak i wielostronnych porozumień handlowych i nabierze mocy po upływie sześciu miesięcy od daty otrzymania przez Dyrektora Generalnego WTO pisemnego zawiadomienia o wystąpieniu.

4. Struktura organizacyjna WTO

Struktura organizacyjna Światowej Organizacji Handlu jest wyraźną kontynuacją struktury instytucjonalnej, która w praktyce ukształtowała się w ramach GATT . Wynika to bowiem z łagodnego przejścia pomiędzy funkcjonowaniem organów w wersji GATT do organów funkcjonujących jako organy WTO.

Najważniejszym organem WTO jest Konferencja Ministerialna, która składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich (w randze ministrów odpowiedzialnych za handel zagraniczny). Konferencja jest zwoływana co najmniej raz na dwa lata. Jej zadaniem jest wykonywanie funkcji WTO i podejmowanie w tym celu odpowiednich działań. Organ ten podejmuje decyzje we wszystkich sprawach związanych z wielostronnymi porozumieniami handlowymi oraz wszystkimi najważniejszymi sprawami związanymi z funkcjonowaniem WTO (np. sprawy członkowskie, interpelacje statutu). W Porozumieniu ustanawiającym WTO przewidziano powołanie przez Konferencję trzech Komitetów (art. IV ust.7), które zostały przez Konferencję powołane, a są nimi: Komitet do spraw Handlu i Rozwoju, Komitet do Spraw Ograniczeń Wprowadzanych dla Ochrony Bilansu Płatniczego, Komitet do Spraw Budżetu, Finansów i Administracji. Członkowstwo komitetów jest otwarte dla wszystkich państw członkowskich. Poza tym Konferencja może powoływać i powołuje w praktyce dodatkowe Komitety i określa zakres ich funkcji.

Między sesjami Konferencji Ministerialnej jej funkcje pełni drugi organ składający się także z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich - Rada Generalna. Powołanie Rady Generalnej było niezbędne ze względu na czasowość funkcjonowania Konferencji. Rada Generalna zbiera się w miarę potrzeby, zazwyczaj raz w miesiącu i jest organem wykonawczym. Składa się ona z ambasadorów WTO i przewodniczących misji dyplomatycznych rezydujących w Genewie , czasem także z przedstawicieli wysyłanych z państw członkowskich. Rada wykonuje także czynności Organu Rozstrzygania Sporów oraz Organu Przeglądu Polityki Handlowej. Rada Generalna jest odpowiedzialna za funkcjonowanie WTO, jako podmiotu prawa międzynarodowego na arenie międzynarodowej. Szczególnie powinna podejmować działania zapewniające efektywna współpracę z organizacjami rządowymi, których działalność ma związek z funkcjami WTO. Analogicznie może podjąć działania w sprawie współpracy z takimi organizacjami o charakterze pozarządowym. Decyzje Konferencji i Rady są podejmowane w drodze konsensusu. Ten mechanizm podejmowania decyzji został przejęty z GATT. Głosowanie możliwe jest jedynie wtedy, gdy decyzja nie może zostać podjęta w drodze konsensusu. Zasadniczo decyzje podejmowane są w drodze głosowania przez Konferencją Ministerialną lub Radę Generalną zwykłą większością głosów, chyba że odpowiednie szczegółowe przewidują inaczej.

Radzie Generalnej podporządkowane są trzy organy: Rada do Spraw Handlu Towarami, Rada do Spraw Handlu Usługami oraz Rada do Spraw Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej. Ich zadaniem jest nadzorowanie funkcjonowania odpowiednich „filarów” WTO. Rady te samodzielnie ustalają swoje regulaminy postępowania. Natomiast Rada Generalna sprawuje nadzór nad tym poprzez zatwierdzanie tych regulaminów. Podobnie Rada Generalna zatwierdza organy pomocnicze, które powoływane są przez trzy wymienione Rady. Członkowstwo w Radach jest otwarte dla wszystkich zainteresowanych członków WTO

Rada Generalna sprawuje także nadzór nad organami WTO funkcjonującymi w ramach porozumień fakultatywnych. W związku z tym przysługuje jej uprawnienie bycia regularnie informowaną o ich działalności.

Radom podlegają odpowiednie komitety, które zajmują się interesami krajów rozwijających się (Komitet do spraw Handlu i Rozwoju), nadzorem restrykcji handlowych podejmowanych w celu ochrony bilansu płatniczego (Komitet do Spraw Ograniczeń Wprowadzanych dla Ochrony Bilansu Płatniczego), nadzorem nad regionalnymi porozumieniami handlowymi, powiązaniem handlu ze środowiskiem naturalnym oraz finansami i administracją WTO. Dodatkowe komisje i grupy robocze zajmują się sprawami, które podlegają umowom GATT, GATS oraz TRIPS. Pod kierownictwem Rady do Spraw Handlu Towarami działają komisje do spraw subsydiów, antydumpingu i środków ochronnych, technicznych barier w handlu, licencji importowych, wyceny wartości celnej, dostępu do rynku, rolnictwa, przepisów sanitarnych i fitosanitarnych, przepisów dotyczących inwestycji związanych z handlem, reguł uznawania pochodzenia produktu oraz środków ochronnych. Poza tym powoływane są grupy robocze, które zajmują się notyfikacjami państwowymi przedsiębiorstwami handlowymi, które badają zależność między handlem i inwestycjami, między handlem i polityką konkurencji oraz zagadnieniami przejrzystości zamówieniach rządowych.

System WTO rozwinął w praktyce mechanizm licznych organów realizujących szczegółowe kwestie wynikające z funkcjonowania porozumień nakładających się na porządek prawny WTO. Zasadniczo każdy z członków WTO uprawniony jest do uczestnictwa we wszystkich radach, komitetach itp. Wyjątkiem jest Organ Apelacyjny, panele rozstrzygania sporów, organ monitorujący branżę tekstylną oraz komisja zajmująca się umowami kilkustronnymi.

Organ Apelacyjny został powołany w celu rozpatrywania apelacji do decyzji Panelów Rozstrzygających spory. Posiada on własny sekretariat i składa się z siedmiu członków. Członkowie są specjalistami w takich dziedzinach jak prawo i handel międzynarodowy. Członkowie są wybierania na czteroletnią kadencję. Mogą pełnić tę funkcję maksymalnie dwukrotnie. Rezydują oni w różnych częściach świata i zobowiązani są do dyspozycyjności.

Jedynym organem WTO, formalnie składającym się z funkcjonariuszy międzynarodowych jest Sekretariat z siedzibą w Genewie. Na czele Sekretariatu stoi Dyrektor Generalny, mianowany przez Konferencję Ministerialną, która dodatkowo precyzuje warunki jego zatrudnienia i kadencję oraz warunki zatrudnienia i obowiązki funkcjonariuszy Sekretariatu mianowanych przez Dyrektora Generalnego. Sekretariat zatrudnia około 630 stałych pracowników . Są to zazwyczaj ekonomiści, prawnicy, specjaliści do spraw polityki handlowej, informatycy i finansiści. Zadaniem Sekretariatu jest zapewnienie członkom wsparcia technicznego i logistycznego, w tym organizacji spotkań organów zarządzających oraz przygotowanie dokumentacji archiwalnej na żądanie organów. Zarówno Dyrektor Generalny, jaki i personel Sekretariatu są zobowiązani do powstrzymywania się od jakichkolwiek działań mogących wywrzeć negatywny wpływ na ich statut funkcjonariuszy międzynarodowych.

5. Środki finansowe Światowej Organizacji Handlu

WTO posiada przychody ze sprzedaży własnych publikacji, zarówno papierowych jak i elektronicznych. Poza tym zarządza wieloma funduszami powierniczymi, których udziałowcami są członkowie organizacji. Jednakże te pieniądze nie są wliczane do budżetu. Wydawane są one na wsparcie specjalnych działań dotyczących współpracy technicznej i szkoleń dla państw najmniej rozwiniętych i rozwijających się, aby umożliwić im lepsze wykorzystanie członkowstwa w WTO i uzyskanie większych korzyści z handlu międzynarodowego.

Projekt budżetu Światowej Organizacji Handlu przedstawia Dyrektor Generalny Komitetowi do Spraw Budżetu, Finansów i Administracji. Komitet ten poddaje analizie projekt i bilans budżetu (wysokość wkładów oraz zaległości) a także przedstawia zalecenia Radzie Generalnej, której zadaniem jest zatwierdzenie budżetu w drodze głosowania większością dwóch trzecich głosów.

Budżet WTO powstaje między innymi ze składek państw członkowskich. Wpłaty do budżetu Światowej Organizacji Handlu uzależnione są od dwóch wskaźników: PKB i PKB per capita danego państwa oraz jego udział w handlu światowym. Budżet sporządzany jest we frankach szwajcarskich, a minimalna składka członkowska wynosi0,015% wszystkich wpłat.

6. Działalność WTO

Światowa Organizacja Handlu jest organizacja międzynarodową, która wywiera bardzo duży wpływ na kształtowanie się międzynarodowych stosunków gospodarczych. W pierwszych latach swej działalności skoncentrowała się na nadzorowaniu zobowiązań liberalizacyjnych w handlu, które zostały przyjęte w trakcie negocjacji Rundy Urugwajskiej. Te działania sprowadzały się do egzekwowania zobowiązań notyfikacyjnych, ustanowionych w różnych porozumieniach i poddawania ich przeglądom.

Przeglądy polityki handlowej w ramach WTO odbywają się głównej siedzibie w Genewie. Określone są przez specjalne zasady i ograniczone określonymi procedurami. Instrumentem tych przeglądów jest Mechanizm przeglądu polityki handlowej (TPRM). Głównym zadaniem TPRM jest ułatwianie funkcjonowania wielostronnego systemu handlu przez poprawianie przejrzystości polityki handlowej członków WTO. Wszystkie państwa członkowskie są poddawane ocenie przez mechanizm polityki handlowej. Cztery kraje, które mają największy udział w handlu międzynarodowym poddawane są przeglądowi co dwa lata, następne szesnaście co cztery lata, inne co sześć lat, natomiast dla najsłabiej rozwiniętych członków przewidziane są jeszcze rzadsze przeglądy.

Przeglądy są prowadzone przez Organ Przeglądu Polityki Handlowej na podstawi deklaracji członka, który jest poddawany przeglądowi oraz raportu przygotowanego przez ekonomistów Sekretariatu WTO. Debata prowadzona jest przez wybranych wcześniej dwóch sprawozdawców. Aby przygotować raport Sekretariat może zwrócić się do danego państwa o pomoc, jednakże to on ponosi odpowiedzialność za fakty i wnioski w raporcie przedstawione. Sprawozdania te składają się ze szczegółowych rozdziałów, które maja na celu analizę polityki handlowej członka. Poddawane przeglądowi są także instytucje podejmujące decyzje dotyczące polityki handlowej i gospodarki narodowej. Rozdziały te zawsze zawierają podsumowania i przedstawiają perspektywę polityki handlowej dla danego członka. Raport oraz stanowisko kontrolowanego państwa publikowane są po spotkaniu wraz z uwagami przewodniczącego pod koniec spotkania.

W ramach działalności Światowej Organizacji Handlu rozstrzygane są także spory handlowe. Obowiązujące reguły rozstrzygania sporów handlowych są oparte na oryginalnym art. XXIII GATT z 1947 roku. Procedury te były kilkakrotnie modyfikowane, a zmiany zapisywano w odrębnych dokumentach. Wszelkie modyfikacje przeprowadzane były z zamiarem zwiększenia ich skuteczności, co oznacza zwiększanie dyscypliny i zmniejszanie możliwości jednostronnych działań na forum WTO. W czasie trwania negocjacji Rundy Urugwajskiej uzgodniono, że system rozstrzygania sporów wymaga głębszej i całościowej reformy. Na wstępie nowego Uzgodnienia zapisano, że system rozstrzygania sporów WTO jest głównym czynnikiem bezpieczeństwa i przewidywalności w systemie handlu wielostronnego oraz służy zabezpieczeniu praw i obowiązków członków. Rządy podpisujące Porozumienie ustanawiające WTO zobowiązały się do podporządkowania się zasadom prowadzenia sporów przyjętym na podstawie art. XXIII GATT z 1947 roku.

Uzgodnienie w sprawie zasad i procedur rozstrzygania sporów z 1994 roku jest stosowane jedynie do wniosków o konsultacje złożonych po wejściu w życie Porozumienia ustanawiającego WTO, a więc od 1 stycznia 1995 roku. Natomiast w stosunku do sporów, w przypadku których wniosek został złożony przed tą datą, stosowane są procedury obowiązujące bezpośrednio przed wejściem w życie Porozumienia.

System rozstrzygania sporów na forum WTO oparty jest na pewnych zasadach ogólnych, które zostały sformułowane w Porozumieniu w sprawie rozstrzygania sporów. Są to miedzy innymi: zasada szybkiego rozstrzygania sporów, zasada zadowalającego rozstrzygnięcia, zasada pozytywnego rozstrzygania sporów - akceptowanego przez strony, zasada domniemania szkodliwości naruszenia zobowiązań - samo naruszenie może być podstawą odpowiedzialności, bez konieczności wykazania szkody, zasada dobrej wiary państw członkowskich.

Jeżeli chodzi o praktyczny mechanizm rozstrzygania sporów, przełomem było powołanie przez Organ Rozstrzygania Sporów tzw. paneli do poszczególnych spraw lub grup spraw spornych. W ramach paneli toczą się konsultacje (rokowania), w toku których dominują argumenty ekonomiczne i handlowe. Jednakże można też (co było nowością) zastosować procedury przenoszące sprawę na grunt prawny. To rozwiązanie spotkało się z bardzo dobrym przyjęciem, lepszym niż oczekiwano. Wynika to miedzy innymi z tego, że Porozumienie w sprawie rozstrzygania sporów stworzyło stronom dodatkową gwarancję w postaci instancji odwoławczej. W związku z tym z reguły w pracach panelu ma miejsce wstępny przegląd, po czym sprawę może przejąć Organ Apelacyjny. Działa on na podstawie własnej procedury przyjętej po konsultacjach z przewodniczącym Organu Rozstrzygania Sporów i Dyrektorem Generalnym WTO.

Prace WTO skoncentrowane były także na organizacji dziewiątej rundy rokowań. Ważne było rozpoczęcie nowej rundy wielostronnych negocjacji handlowych w szerszym zakresie tematycznym, iż negocjacje mandatowe - rolnictwo, usługi, przegląd działań innych porozumień wielostronnych. Dyskusja toczyła się głównie nad propozycja wprowadzenia do negocjacji programu działania na rzecz krajów najsłabiej rozwiniętych, zwłaszcza zniesienia ceł i ograniczeń ilościowych na import towarów pochodzących z tych krajów, poprawy dostępu do rynków dla krajów najsłabiej rozwiniętych, udoskonalenia zintegrowanego systemu pomocy technicznej dla tych krajów, podwyższenia środków finansowych na współpracę techniczną.

Kraje rozwijające się nie były zadowolone z postanowień Rundy Urugwajskiej, wskazywały, że postanowienia te okazały się dla nich zbyt wymagające i niekorzystne. Zasad specjalnego i zróżnicowanego traktowania krajów rozwijających się, podniesiona w tej rundzie do rangi ogólnej zasady międzynarodowego systemu handlowego, nie dała spodziewanych efektów. Sytuacja ekonomiczna tych krajów nie poprawiła się, a niektórych wręcz pogorszyła. W związku z tym kraje rozwijające się uzależniły rozpoczęcie nowej rundy rokowań od złagodzenia ciążących na nich zobowiązań systemu WTO i spełnienia licznych postulatów dotyczących funkcjonowania już istniejących porozumień. Był to postulat tzw. implementacji. Kraje rozwinięte zgodziły się na szeroki program tematyczny dyskusji o implementacji, ponieważ kraje rozwijające się traktowały uzyskanie ustępstw w tej dziedzinie jako warunek udzielenia przez nie zgody na rozpoczęcie kolejnej rundy rokowań.

Do głównych osiągnięć IV Konferencji Ministerialnej, która odbyła się w Doha w Katarze w dniach 9 - 13 listopada 2001 roku, należało ustalenie dotyczące podjęcia nowej rundy rozmów o liberalizacji wymiany międzynarodowej.

Nowa runda miała trwać cztery lata i zakończyć się do początku 2005 roku. Nazwano ja Rundą Rozwoju, ponieważ rokowania miały wyraźnie uwzględniać potrzeby i interesy krajów rozwijających się we wszystkich negocjowanych obszarach i doprowadzić do istotnych dla nich ułatwień handlowych. Największe ustępstwa miły być poczynione dla krajów najbiedniejszych, aby pomóc w przezwyciężeniu ich ubóstwa.

Prace nowej rundy objęły 21 kwestii dotyczących redukcji barier w handlu oraz bardziej precyzyjnego ustalenia reguł obowiązujących w międzynarodowych stosunkach gospodarczych. Najważniejsze obszary rokowań to: implementacja porozumień WTO; rolnictwo - dostęp do rynku, wsparcie wewnętrzne, subsydia eksportowe; handel usługami - m.in. informatycznymi, finansowymi, telekomunikacyjnymi, transportu morskiego; dostęp do rynku towarów niewolnych; ochrona prawa własności intelektualnej; związek między handlem a inwestycjami; związek między handlem a polityka konkurencji; związek miedzy handlem a standardami pracy; przejrzystość przepisów o zamówieniach publicznych; ułatwienia w handlu - m.in. tekstyliami, artykułami farmaceutycznymi, obniżanie kosztów transakcyjnych; reguły WTO, rozstrzyganie sporów; handel a środowisko i ochrona zdrowia.

Interesy krajów biednych i bogatych w negocjacjach są bardzo rozbieżne. Dla krajów najbiedniejszych nadal największym problemem jest zapewnienie ich towarom dostępu do rynków zbytu, a więc głównie do rynków krajów bogatych. Tak więc dla nich priorytetowymi celami jest zniesienie ceł na wyroby przemysłowe oraz przestrzeganie obowiązujących reguł w wymianie międzynarodowej. Ze względu na to, że w większości tych krajów podstawowe znaczenie w eksporcie odgrywają artykuły rolne, bardzo ważne stało się obniżenie barier w handlu rolnym, a przede wszystkim całkowita eliminacja subsydiów w eksporcie rolnym. Kraje słabo rozwinięte nie są w stanie przyjąć do programu włączenia do rokowań nowych kwestii, gdyż skutki tego czynu byłyby dla nich niekorzystne. Uważają, że nowe reguły wymiany, proponowane w rokowaniach, ograniczyłyby pole manewru ich autonomicznej polityki. Kraje te zabiegają także o złagodzenie ochrony własności intelektualnej, zwłaszcza w odniesieniu do leków.

Natomiast kraje bogate, głównie USA, UE i Japonia są zainteresowane przede wszystkim wypracowaniem wielostronnych reguł dotyczących tzw. tematów singapurskich (cztery obszary rokowań w sprawie liberalizacji i regulacji handlu międzynarodowego, zaproponowane na I Konferencji Ministerialnej w Singapurze w 1997 roku - związek między inwestycjami a handlem, polityka konkurencji, przejrzystość przy dokonywaniu zakupów publicznych a także ułatwienia w handlu). Tymczasem kwestie singapurskie nie należą do zainteresowań państw biednych. Różnice między interesami krajów bogatych i biednych powodują utrudnienia w rokowaniach.

Jednakże przesłanki niepowodzenia rokowań na forum WTO oraz związanego z tym dalszego osłabienia wielostronnego systemu handlowego SA znacznie głębsze. Wiążą się one ze zmianami, jakie nastąpiły po złamaniu się systemu komunistycznego w świecie i , w rezultacie, złagodzeniem lub nawet eliminacją konfrontacji na osi Wschód - Zachód, która cechowała, a nawet do pewnego momentu zdominowała, cały układ stosunków międzynarodowych. W nowych warunkach wystąpiły niekorzystne procesy dla wielostronnej regulacji światowej wymiany handlowej. W rezultacie żaden z głównych ośrodków gospodarki światowej nie jest już tak bardzo zainteresowany działaniami na rzecz umocnienia wielostronnego systemu handlowego, a jego obronie zaczęły przeszkadzać potęgujące się konflikty ekonomiczne między państwami lub grupami państw .

Kraje rozwijające się, niezadowolone z obecnego układu sil w WTO, mogą dążyć do przeobrażenia Światowej Organizacji Handlu w organizację podobną do ONZ, a więc w instytucję, w której system decyzyjny ustanowiony byłby w interesie większości reprezentowanej przez Trzeci Świat, na zasadzie jedno państwo - jeden głos. W takiej sytuacji atrofii uległby dotychczasowy system podejmowania decyzji na zasadzie konsensusu, który jest podstawą zaciągania zobowiązań kontraktowych korzystnych w istocie dla wszystkich państw członkowskich WTO. W konsekwencji organizacja ta przekształciłaby się w niezdolną do skutecznego i efektywnego działania płaszczyznę debaty politycznej zaostrzającej jedynie międzynarodowe konflikty gospodarcze.

Jednakże w kwestii usprawnienia przejrzystości i efektywności działania WTO przedstawienie pewnych propozycji zapowiedziała także Komisja Europejska. Punktem wyjścia unijnego stanowiska w tej sprawie jest teza, że wzrostowi przejrzystości w działaniach Światowej Organizacji Handlu nie towarzyszy dostateczna poprawa efektywności organizacji. Uznając trudności wynikające ze stosowania zasady konsensusu w warunkach dużej polaryzacji interesów, Unia Europejska stawia sugestię rozważenia szerszego stosowania procedury głosowania tam, gdzie jest ona dopuszczana w istniejących przepisach organizacji. W swoich propozycjach Komisja Europejska sugeruje podniesienie kompetencji szczebla kierowniczego Sekretariatu WTO, łącznie z wyposażeniem jego szefa w uprawnienia do inicjowania merytorycznych propozycji kierowanych do krajów członkowskich. Inny wniosek UE zmierza do usprawnienia Konferencji Ministerialnych poprzez powierzenie funkcji ich przewodniczącego Dyrektorowi Generalnemu WTO oraz powołania ciała doradczego o ograniczonym liczebnie składzie wybranym spośród szefów przedstawicielstw WTO i przewodniczących ważniejszych organów tej instytucji. Podobne ciało mogłoby działać także w ramach struktur negocjacyjnych między konferencjami ministerialnymi. Jednym z wariantów tej propozycji jest umocowanie kolektywnego ciała doradczego. Poza tym sugerowane jest także zmniejszenie liczby organów statutowych i roboczych. Jednakże do obecnej chwili wszystkie te propozycje pozostają propozycjami o charakterze nieoficjalnym.

Inną formą restrukturyzacji wielostronnego systemu handlu międzynarodowego byłoby przyjęcie w WTO jako powszechnie obowiązującej zasady nazywanej „koncesjami asymetrycznymi”, na mocy której kraje rozwijające się mogłyby - na podstawie zobowiązań kontraktowych - udzielać mniejszych ustępstw niż uzyskują do państw uprzemysłowionych. Ku takiej formule funkcjonowania WTO skłaniała się nawet w pewnym momencie Unia Europejska, określając to w swoim żargonie terminem: „WTO o dwóch prędkościach”. Choć można krytycznie postrzegać zasadę wzajemności ustępstw, to trudno jest sobie wyobrazić konsensus w sprawie odejścia od jednej z fundamentalnych zasad funkcjonowania wielostronnego systemu handlowego w ramach WTO.

7. Polska w Światowej Organizacji Handlu

Decydująca faza procesu tworzenia WTO zbiegła się zapoczątkowaniem i wdrażaniem radykalnej zmiany ustroju gospodarczego Polski. Zbieżność ta ułatwiła proces negocjacji formuły polskiego uczestnictwa w nowej organizacji wielostronnych stosunków gospodarczych. Umożliwiła przyjmowanie przez Polskę zasadniczo takich samych praw i zobowiązań, jakie były przypisywane innym uczestnikom tych rokowań, a które wynikają z doktryny rynku i swobody konkurencji, jako ideologicznego fundamentu systemu GATT/WTO. Jednocześnie zbieżność ta miała znaczenie dla jakości reform pierwszej połowy lat dziewięćdziesiątych, zwłaszcza w odniesieniu do systemu regulacji handlu zagranicznego, a także tworzenia wolnorynkowych reguł konkurencji w naszej gospodarce. Głównym źródłem inspiracji polskich reform była ta sama podstawowa filozofia liberalizmu gospodarczego, która była zawsze istota reguł GATT, a która została wydatnie wzmocniona w WTO. Ta dwustronna zbieżność, umożliwiająca zwiększoną konsolidację naszych rozwiązań systemowych i ich zakotwiczenie w międzynarodowo uzgodnionych dyscyplinach, należy zapewne do podstawowych długofalowych korzyści osiągniętych przez Polskę z Rundy Urugwajskiej i z akcesji do WTO. Wydatnie zmniejszona została bowiem możliwość arbitralnego manipulowania instrumentami polityki gospodarczej w imię partykularnych interesów lub politycznego koniunkturalizmu.

Jednakże zbieżność polskiej reformy z utworzeniem WTO miała też implikacje niekorzystne dla Polski. Wynikało to z niepewności co do skutków redukcji polskich barier importowych na bilans handlowy Polski z zagranicą oraz z obawy przed destabilizującym wpływem wprowadzania krótkim czasie i w pełnym wymiarze wielu nowych dla nas dyscyplin systemowych, które były przyjmowane w przeszłości przez naszych partnerów handlowych stopniowo oraz w ramach dłuższych okresów.

Polska znalazła się w grupie krajów, które nie dokończyły procedury ratyfikacyjnej Porozumienia o ustanowieniu WTO do końca grudnia 1994 roku. Dlatego też od 1 stycznia korzystała ze statusu obserwatora, mogąc uczestniczyć w sesjach formalnych i pracach nieformalnych wszystkich organów i gremiów WTO, ale bez prawa do udziału w procesie podejmowania decyzji przez te organy i pełnienia w nich funkcji statutowych. Opóźnienie procesu ratyfikacyjnego wynikało ze zwłoki w przygotowaniu polskiej wersji całości tekstów porozumień z WTO oraz nieprzystosowania krajowych aktów prawnych do nowych dyscyplin. Niezbędne dokumenty zostały przekazane do rozpatrzenia przez Parlament RP dopiero 28 grudnia 1994 roku, natomiast 2 lutego 1995 roku Sejm uchwalił ustawę o ratyfikacji Porozumienia ustanawiającego WTO, także w lutym tę ustawę przyjął Senat.

Polska formalnie została pełnoprawnym członkiem Światowej Organizacji Handlu 1 lipca 1995 roku jako setny członek tej organizacji. Od tego momentu Polska została zobowiązana do rzetelnego wykonywania zobowiązań dotyczących dostępu do naszego rynku, zawartych w polskiej liści koncesyjnej - m.in. przestrzeganie zasad handlowych i redukcja stawek celnych oraz likwidacja innych barier handlowych. Podobne są zobowiązania partnerów wobec Polski.

Kolejnym zobowiązaniem przyjętym przez Polskę było zapewnienie zgodności prawa wewnętrznego i procedur administracyjnych z wymogami WTO oraz udostępnianie ich przeglądu na forum organizacji..

We wczesnym okresie reform w naszym systemie prawnym szczebla ustawowego nie występowały istotne przypadki zasadniczych kolizji z dyscyplinami uprzedniego systemu regulacyjnego, wynikającego z GATT, aczkolwiek wiele ustaw wymagało wówczas korekty pod kątem zgodności z normami Światowej Organizacji Handlu.

Szczególnie doniosłym krokiem w kierunku usuwania takich mankamentów było opracowanie i wprowadzenie w życie od 1 stycznia 1998 roku fundamentalnej ustawy - Kodeksu Celnego, jak również opartego na nim pakietu ustaw i aktów wykonawczych odnoszących się do porozumień WTO i dotyczących pozataryfowych regulacji handlu, subsydiów, środków wyrównawczych, antydumpingu oraz procedur ochronnych.

Jednym z nowych źródeł dyscyplin wielostronnych wprowadzonych przez WTO jest Porozumienie w sprawie środków dotyczących inwestycji i związanych z handlem (TRIMS). W wyniku wprowadzenia tego porozumienia Polska dokonała wielu istotnych zmian w przepisach wewnętrznych i praktyce administracyjnej, w celu osiągnięcia zgodności z norami WTO. Zmiany te odnosiły się do przepisów o komercjalizacji prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych lub uregulowań dotyczących montażu przemysłowego samochodów. Nowelizowano zwłaszcza takie przepisy, które naruszały zasadę traktowania narodowego lub wprowadzały niezgodne z TRIMS uzależnienie działalności inwestycyjnej od zaopatrzenia lokalnego.

Polska zapewnia także poziom ochrony własności intelektualnej zgodny z podstawowymi przepisami TRIPS. Dokonano nowelizacji ustaw o wynalazczości oraz o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Na forum WTO dokonano także przeglądu polskiego prawa i praktyki administracyjnej w zakresie niektórych praw własności intelektualnej. Polska zobowiązała się do niedopuszczenia na nasz rynek towarów, które mogą naruszać prawo własności intelektualnej.

Na Polskę został nałożony obowiązek uruchomienia stale działającego systemu informacji na temat technicznych warunków dostępu do rynku, w tym szczególnie norm i standardów dotyczących jakości i bezpieczeństwa użytkowania wyrobów, warunków sanitarnych i fitosanitarnych dotyczących produktów spożywczych oraz zarejestrowanych praw własności intelektualnej i przemysłowej. Realizując tę powinność uruchomiono punkty informacyjne w zakresie technicznych wymagań stawianych produktom przemysłowym, przepisów i norm sanitarnych oraz fitosanitarnych, przepisów dotyczących prawa patentowego i znaków towarowych, praw autorskiego i praw pokrewnych. Utworzono także centrum informacji dla polskich podmiotów gospodarczych na temat warunków dostępu do obcych rynków towarów i usług i przepisów WTO o charakterze normatywnym..

Dla polskich przedsiębiorstw postanowienia WTO mają istotne znaczenie. Kolejne rundy negocjacyjne, w wyniku których następuje liberalizacja taryf celnych przyczyniają się do poprawy warunków eksportu na rynki innych krajów oraz wprowadzają jasne i przejrzyste reguły handlu międzynarodowego. Trzeba jednak pamiętać, że uzgodnione zobowiązania liberalizacyjne dotyczą wszystkich państw, w tym Polski (jako członka Unii Europejskiej, która występuje na forum WTO jako jeden podmiot). Oznacza to, że wraz z lepszym dostępem polskich towarów na rynki trzecie zmniejsza się także ochrona przed importem i zwiększa konkurencja na rynku polskim. Reguły WTO zapewniają informację o dozwolonych środkach ochrony rynku przed nadmiernym importem, dumpingiem lub nieuczciwą konkurencją. Złamanie tych reguł daje poszkodowanemu krajowi należącemu do WTO prawo do domagania się zaprzestania niedozwolonych praktyk oraz zrekompensowania poniesionej szkody. Istnieje niewielka grupa państw, które dopiero ubiegają się o członkostwo w WTO, a które nie miały do tej pory podpisanych umów dwustronnych z UE. Należą do nich: Algieria, Arabia Saudyjska, Białoruś, Bhutan, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Iran, Jemen, Laos, Libia, Serbia i Syria. Ich ewentualna akcesja do WTO oznaczać będzie dla polskich przedsiębiorców polepszenie warunków handlu z tymi krajami.

Stanowisko Polski w nowej rundzie rokowań jest bardzo zbliżone do stanowiska Unii Europejskiej w niemal wszystkich obszarach negocjacji, jednakże nasze interesy są nieco inne niż unijne. Polska ma trzy priorytety negocjacyjne. Przede wszystkim jest przeciwko szybkiej liberalizacji handlu towarami rolnymi, która mogłaby wpłynąć na obniżenie wysokości dopłat bezpośrednich i subsydiów eksportowych. Polska nie chce także, aby liberalizacja handlu wyrobami przemysłowymi zagroziła wrażliwym sektorom naszej gospodarki (głównie tekstylia, odzież, elektronika użytkowa, produkcja części motoryzacyjnych). Poza tym Polsce zależy na objęciu wszystkich krajów WTO unijnymi zasadami prowadzenia biznesu, głównie chodzi o zasady dokonywania zakupów publicznych oraz udzielania pomocy państwa.

Uczestnictwo Polski w WTO ma dla naszego kraju bardzo duże znaczenie. Korzyści wynikające z tego faktu mają charakter polityczny i gospodarczy. Konieczność zwiększania przez władze polskie efektywności polityki handlowej sprzyja maksymalnym korzyściom z liberalizacji handlu międzynarodowego i wpływa na wzrost jakości naszych towarów eksportowych. Członkowstwo Polski w WTO przyczynia się do stabilizacji i wzrostu gospodarczego naszego kraju. Związanie stawek celnych i przyjęcie zobowiązań nietaryfowych przez Polskę wprowadzają stabilność warunków handlowych i w odczuciu partnerów handlowych zwiększają wiarygodność naszego kraju na arenie międzynarodowej.

Światowa Organizacja Handlu, choć młoda, jest jedna z najważniejszych organizacji międzynarodowych we współczesnym świecie, wywierających bardzo duży wpływ na kształtowanie międzynarodowych stosunków gospodarczych. Posiada bardziej przejrzystą podstawę prawną i strukturę niż jej poprzednik GATT. Jednakże konflikty między państwami członkowskimi, słabości ograniczenia WTO, skłaniają do rozpoczęcia reformy organizacji. WTO wymaga poważnej reformy mającej na celu zwiększenie jej przejrzystości demokratyzacji systemu podejmowania decyzji, aby odpowiedzieć na problem naturalnie pojawiającego się w procesie globalizacji żądania odpowiedzialności instytucji międzynarodowych i możliwości większej partycypacji innych podmiotów życia publicznego. „Klubowy model” negocjacji na forum GATT nie jest dostosowany do dzisiejszych realiów WTO.

Człon­ko­stwo w Świa­to­wej Or­ga­ni­za­cji Han­dlu sta­ło się kar­tą prze­tar­go­wą­ w glo­bal­nej go­spo­dar­ce, bo każ­de pań­stwo ma pra­wo we­ta. Ko­rzy­sta­ją z nie­go naj­mniej­si gra­cze na między­na­ro­do­wym ryn­ku. Bo sko­ro jed­no nie­wiel­kie pań­stwo mo­że po­wstrzy­mać wie­lo­let­nie ne­go­cja­cje kil­ku­set­mi­lio­no­we­go kra­ju, to cze­mu nie mia­ło­by użyć te­go pra­wa w ce­lach renego­cja­cji umów han­dlo­wych z więk­szym part­ne­rem. Czę­sto jed­nak obec­ność w WTO może za­gwa­ran­to­wać obro­nę przed otwar­tą eko­no­micz­ną woj­ną. Nie­wiel­kie pań­stwa sto­ją­ce w ko­lej­ce do or­ga­ni­za­cji li­czą, że uda­ne kon­trak­ty han­dlo­we z moż­ny­mi człon­ka­mi uła­twią im wej­ście do or­ga­ni­za­cji.

Przez prawie pięćdziesiąt lat negocjacje na forum GATT/WTO koncentrowały się na liberalizacji lub protekcji handlu. Obecnie ta sytuacja zmieniła się, bowiem dyskusje dotyczą także współzależności gospodarki światowej, programu pomocy technicznej dla krajów najmniej rozwiniętych, koordynacji działań organizacji międzynarodowych oraz problemów ochrony środowiska i zdrowia. W związku z tym konieczne jest zreformowanie organizacji i przystosowanie jej do możliwości funkcjonowania w obecnych realiach oraz realizacji wyznaczonych założeń i celów.

BIBLIOGRAFIA

1. Czubik P., Kuźniak B., Organizacje międzynarodowe, Warszawa 2002.

2. Doliwa - Klepacki Z. M., Encyklopedia Organizacji międzynarodowych, Warszawa 1997.

3. http://www.mgip.gov.pl/Clo/WTO, maj 2007.

4. Kaczurba J., Kawecka - Wyrzykowska E. (red.): Od GATT do WTO: skutki Rundy Urugwajskiej dla Polski, Warszawa 1995.

5. Kaczurba J., Unia Europejska w WTO. Studia i materiały ,Warszawa 2004.

6. Latoszek E., Proczek M., Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, Warszawa 2006.

7. Łozowski A., Zawidzka A., Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2001.

8. Menkes J., Wasilkowski A., Organizacje międzynarodowe. Prawo instytucjonalne, Warszawa 2006.

9. Nowak B., W poszukiwaniu szans rozwoju, Światowa Organizacja Handlu i Runda z Doha, Raporty i analizy 9/05, Bruksela 2005.

10. Pietkun P., Kto do WTO?, Gazeta Bankowa nr 42 (938) 16-22 października 2006.

11. Pietkun P., WTO przed zmianami, Gazeta Bankowa nr 3 (951) 15 - 21 stycznia 2007.

12. Porozumienie Ustanawiające Światową Organizację Handlu sporządzone w Marakeszu dnia 15 kwietnia 1994r., Dz. U. z 1995r. Nr 98, poz. 483.

13. Shaw M. N., Prawo międzynarodowe, Warszawa 2000.

A. Łozowski, A. Zawidzka, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2001, s. 184.

Tamże s. 184.

M. N. Shaw, Prawo międzynarodowe, Warszawa 2000, s. 661 - 662.

P. Czubik, B. Kuźniak, Organizacje międzynarodowe, Warszawa 2002, s. 66.

Porozumienie Ustanawiające Światową Organizację Handlu sporządzone w Marakeszu dnia 15 kwietnia 1994r., Dz. U. z 1995r. Nr 98, poz. 483.

E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, Warszawa 2006, s. 168.

Z. M. Doliwa - Klepacki, Encyklopedia Organizacji międzynarodowych, Warszawa 1997, s. 560.

E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s.169.

P. Czubik, B. Kuźniak, op. cit., s. 69 - 70.

Porozumienie ustanawiające…, op. cit., art.III ust. 2 - 5.

E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 170.

Porozumienie ustanawiające…, op. cit., art. XI ust. 2.

E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 171.

Porozumienie ustanawiające…, op. cit., art. XV.

Art. XVI Porozumienia ustanawiającego WTO stanowi: „ W możliwie najszerszym zakresie, Sekretariat GATT 1947 stanie się Sekretariatem WTO, a Dyrektor Generalny przy UKŁADAJĄCYCH SIĘ STRONACH GATT 1947 będzie działał jako Dyrektor Generalny WTO, dopóki Konferencja Ministerialna nie mianuje Dyrektora Generalnego (…)”.

E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 172.

E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 173.

P. Czubik, B. Kuźniak, op. cit., s. 68.

Porozumienie ustanawiające…, op. cit., art. VI ust. 4.

TPRM - Trade Policy Review Mechanism, powstał w grudniu 1988 roku na mocy art. III ust. 4 Porozumienia ustanawiającego WTO.

E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 174.

E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 174 - 175.

Tamże, s.175.

J. Menkes, A. Wasilkowski, Organizacje międzynarodowe. Prawo instytucjonalne, Warszawa 2006, s. 237.

J. Menkes, A. Wasilkowski, op. cit., s. 237.

E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 175.

Tamże, s. 175 - 176.

Zob. szerzej: B. Nowak, W poszukiwaniu szans rozwoju, Światowa Organizacja Handlu i Runda z Doha, Raporty i analizy 9/05, Bruksela 2005, s. 13 - 15.

E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 176 - 177.

E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 177.

Tamże, s. 177 - 178.

J. Kaczurba, Unia Europejska w WTO. Studia i materiały ,Warszawa 2004, s. 34.

E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 178.

J. Kaczurba, E. Kawecka - Wyrzykowska (red.): Od GATT do WTO: skutki Rundy Urugwajskiej dla Polski, Warszawa 1995, s. 33.

E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 179.

E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 180.

http://www.mgip.gov.pl/Clo/WTO, maj 2007.

E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 181.

Tamże, s. 181.

B. Nowak, op. cit., s.2.

P. Pietkun, Kto do WTO?, Gazeta Bankowa nr 42 (938) 16-22 października 2006, s.2.

4

---