Kwestie społeczne a bezpieczeństwo społeczne
„bezpieczeństwo” „wolność od zagrożeń”
„społeczny” „odnoszący się do społeczeństwa”
„bezpieczeństwo społeczne”
brak zagrożeń dla społeczeństwa
Bezpieczeństwo społeczne
taki stan rzeczy, w którym społeczeństwo nie jest niczym zagrożone
Bezpieczeństwo socjalne
stan, w którym określona jednostka lub grupa społeczna jest wolna od zagrożeń o charakterze bytowym
stan, w którym jednostka lub grupa społeczna może liczyć na pomoc finansową w razie potrzeby
Problem społeczny
zjawisko, które jest dla społeczeństwa dolegliwe, stanowi wyzwanie i jest postrzegane jako wymagające podjęcia celowych działań dla jego rozwiązania
Jeżeli problem społeczny jest wyjątkowo dotkliwy dla dużej zbiorowości, powoduje krytyczne sytuacje w życiu jednostek,
a przy tym wynika ze sposobu urządzenia społeczeństwa i jest niemożliwy do rozwiązania przez same jednostki, mamy do czynienia z kwestią społeczną
Kwestia społeczna
problem o szczególnej dotkliwości dla społeczeństwa,
coś, co w opinii publicznej stoi w sprzeczności z jego najważniejszymi zasadami,
dyskomfort odczuwany z jakiegoś powodu przez społeczeństwo, a związany przede wszystkim z potrzebą godnego życia
Źródłem kwestii społecznych są tzw.
ryzyka socjalne
sytuacje, w których dochodzi do zagrożenia dotychczasowych źródeł utrzymania
Celem państwa jest zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa społecznego.
W szczególności państwo zajmuje się zabezpieczeniem społecznym, czyli systemem zinstytucjonalizowanych form pomocy pieniężnej i rzeczowej, który ma na celu zagwarantowanie zaspokojenia podstawowych potrzeb jednostek - zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego.
Współcześnie dla osiągnięcia lepszych efektów organy publiczne współpracują z tzw. drugim i trzecim sektorem, czyli podmiotami komercyjnymi oraz szeroko pojętymi organizacjami pozarządowymi.
Drugi sektor przedsiębiorstwa, firmy, podmioty gospodarcze nastawione na zysk
Trzeci sektor organizacje pozarządowe działające na rzecz ważnego interesu publicznego, ale nie w celu osiągnięcia zysku
(organizacje non-profit)
Demografia a bezpieczeństwo społeczne
Demografia
nauka zajmująca się liczbowym (statystycznym) opisem ludności - jego struktury, rozmieszczeniem przestrzennym, jak również czynnikami, które na nie wpływają oraz prognozowaniem ich zmian
Problemy demograficzne
problemy społeczne, które są związane z ruchem naturalnym ludności, czyli przede wszystkim z liczbą urodzeń i zgonów oraz migracjami wewnętrznymi i zewnętrznymi
Migracje wewnętrzne
przestrzenny ruch ludności, przemieszczanie się ludności na obszarze danego terytorium (najczęściej - państwa), np. ze wsi do miasta
Migracje zewnętrzne
przemieszczanie się ludności pomiędzy państwami, migracje zagraniczne
Podstawowe dane statystyczne:
wydłuża się przeciętne trwanie życia Polaków:
dla mężczyzn wynosiło ono:
w 1995 r. - 67,6 lat
w 2000 r. - 69,7 lat
w 2005 r. - 70,8 lat
dla kobiet odpowiednio:
w 1995 r. - 76,4 lat
w 2000 r. - 78,0 lat
w 2005 r. - 79,4 lat
spadek narodzin:
średnia zbliżyła się do 1,27 co oznacza, że na jedną kobietę przypadało średnio statystycznie 1,27 urodzonego dziecka
przyjmuje się, że każda kobieta powinna rodzić średnio statystycznie 2,1 dziecka
spada współczynnik umieralności niemowląt:
z 19,3 promila w 1990 r. do 6,4 promila w 2005 r.
GUS informuje, że w latach 1997 - 2007 ubyło ok. 180 tys. Polaków
Oznacza to, że społeczeństwo statystycznie jest coraz starsze:
mamy do czynienia z tzw. starzejącym się społeczeństwem
brak jest nim tzw. prostej zastępowalności pokoleń, która oznacza, że wraz z odchodzeniem starszego pokolenia pojawia się (zastępuje je) pokolenie młodsze, co najmniej tak samo liczne
Najważniejsze zagrożenia o charakterze społecznym dla bezpieczeństwa Polski - wewnętrzne
Starzenie się społeczeństwa
Masowa emigracja ludności
W poszukiwaniu lepszej pracy i wyższych zarobków w latach 2004-2008 z Polski wyemigrowało ok. 1,5 miliona Polaków
W 2007 roku poza granicami Polski przebywało czasowo ok. 2,2 miliona emigrantów
Migracja zarobkowa przybrała skalę masową
Masowa emigracja zagraniczna stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa społecznego, ponieważ z kraju wyjeżdżają najczęściej osoby przedsiębiorcze, zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia, a więc z punktu widzenia nie tylko gospodarczego rozwoju państwa - najbardziej potrzebne
Bezrobocie
Bezrobocie sytuacja, w której grupa pracowników zdolnych do pracy oraz gotowych do jej podjęcia nie znajduje możliwości zatrudnienia
Bezrobotny osoba, która:
nie posiada pracy
nie ma innych źródeł dochodu
poszukuje pracy
jest gotowa do podjęcia pracy
jest zarejestrowana w odpowiednim urzędzie (Powiatowym Urzędzie Pracy) jako bezrobotna (Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy)
Stopa bezrobocia wyrażony procentowo stosunek liczby osób bezrobotnych do liczby osób zdolnych do pracy
Skutki bezrobocia:
bezrobocie świadczy o złej alokacji kapitału ludzkiego w gospodarce - niewykorzystane są możliwości i umiejętności jednostek dla wzrostu gospodarczego
ze względu na brak pracy i utratę dochodów znacznej liczby osób państwo, będąc zobowiązane do udzielania im pomocy, musi znajdować dla nich na utrzymanie
środki te są czerpane z budżetu państwa, a co za tym idzie - nie mogą być realizowane w dostatecznym stopniu inne zadania
bezrobocie, oprócz zagrożenia dla gospodarki i państwa w skali makro oraz dla budżetów domowych w skali mikro, może nawet prowadzić do poważnych niepokojów społecznych, szczególnie jeżeli to będzie bezrobocie masowe
Ubóstwo
Ubóstwo sytuacja, w której jednostka lub grupa nie posiada dostatecznych środków materialnych potrzebnych w celu zaspokojenia najważniejszych potrzeb, nawet tych podstawowych
Ubóstwo może przybierać różną skalę, ale najczęściej za jego granicę obiera się „minimum socjalne”
każdy, którego potrzeby nie są zaspokajane co najmniej na poziomie minimum socjalnego, zagrożony jest ubóstwem
Zgodnie z danymi statystycznymi w Polsce zagrożonych ubóstwem (żyjących na granicy minimum socjalnego)
jest ok. 60% społeczeństwa
Minimum socjalne
koszty utrzymania gospodarstwa domowego na podstawie standardowego „koszyka dóbr”, czyli rzeczy, które służą do zaspokojenia podstawowych potrzeb każdego członka gospodarstw domowego na podstawowym, niskim poziomie
rzeczy z „koszyka dóbr” to dobra materialne, które są wystarczające dla:
podtrzymania życia (czyli zapewnienia „minimum egzystencji” - jest to minimum biologiczne, bez którego życie
i rozwój psychofizyczny są zagrożone)
posiadania i wychowania dzieci
uczestniczenia, przynajmniej na minimalnym poziomie, w życiu społecznym
Wysokość minimum socjalnego wyrażona jest w pieniądzach i zależy od rodzaju i liczebności gospodarstwa domowego.
Na przykład w Polsce miesięczne minimum socjalne w 2008 roku wynosiło odpowiednio:
865,1 - dla gospodarstwa jednoosobowego (dla osoby dorosłej)
871,6 - dla samotnego emeryta
713,7 - na osobę - dla małżeństwa z jednym dzieckiem na utrzymaniu (dziecko młodsze)
735,8 - na osobę - dla małżeństwa z jednym dzieckiem na utrzymaniu (dziecko starsze)
685,4 - na osobę - dla małżeństwa z dwojgiem dzieci na utrzymaniu
668,5 - na osobę - dla małżeństwa z trójką dzieci
Wykluczenie społeczne
Wykluczenie społeczne (marginalizacja, ekskluzja społeczna):
wyłączenie jednostki z życia społecznego
spowodowany różnymi czynnikami brak możliwości pełnego uczestniczenia w życiu społecznym, w tym ograniczenie dostępu
do określonych zasobów lub instytucji
Przyczyny wykluczenia społecznego:
ubóstwo
patologie społeczne - alkoholizm, narkomania, przemoc domowa, przestępczość
- postępowanie niezgodne z przyjętymi przez daną grupę społeczną normami i wartościami
Przestępczość:
stanowi zagrożenie społeczne dla bezpieczeństwa społecznego nie tylko ze względu na bezpośrednie szkody wyrządzone przez przestępców swoim ofiarom
ma znaczenie w szczególności wtedy, gdy jest to przestępczość zorganizowana, czyli w sytuacji, w której przestępstwa popełniane są przez zorganizowane w tym celu grupy, często międzynarodowe
przestępczość, która przyjmuje znaczną skalę i która przynajmniej nosi znamiona przestępczości zorganizowanej,
staje się kwestią społeczną - nawet te osoby, które nie zostały bezpośrednio dotknięte jakimś przestępstwem czują się zagrożone
Bezdomność
Bezdomność problem społeczny charakteryzujący się brakiem miejsca stałego zamieszkania - brakiem domu.
Inne zagrożenia bezpieczeństwa społecznego Polski - zewnętrze
Globalizacja
Globalizacja (w kontekście bezpieczeństwa społecznego) oznacza występowanie zjawiska formalnego umiędzynarodawiania spraw gospodarczych, społecznych i politycznych, które z kolei implikują i rzutują bezpośrednio na życie społeczne.
Globalizacja internacjonalizacja (umiędzynarodowienie) o zasięgu globalnym, dokonująca się na obszarze całej kuli ziemskiej,
a charakteryzująca się powstawaniem i narastaniem (intensyfikacją) współzależności globalnych oraz pojawieniem się i niebezpiecznym zaostrzeniem tzw. problemów globalnych.
Z powyższych definicji wynika sedno zachodzących na świecie problemów:
w związku z coraz większą siłą wzajemnych powiązań pomiędzy różnymi społeczeństwami i wieloma państwami problemy społeczne występujące dotąd na szczeblu lokalnym (krajowym) stajają się problemami globalnymi
dzięki procesom globalizacyjnym stykają się ze sobą bardzo różne społeczeństwa, odmienne etycznie, lecz przede wszystkim kulturowo, pod względem wyznawanej religii, posługujące się odmiennymi systemami wartości
na te różnice nakładają się rozbieżności w postrzeganiu polityki, a przede wszystkim w rozwoju gospodarczym państw
w tym procesie dochodzi do zjawiska, które amerykański politolog Samuel Huntington nazwał „zderzeniem cywilizacji”
(„the cash of the civiliations”), czyli konfliktów pomiędzy poszczególnymi cywilizacjami rozumianymi jako konglomeraty państw należących do podobnych kręgów kulturowych
podłożem współczesnych konfliktów nie są już spory ideologiczne, jak to miało miejsce podczas zimnej wojny, lecz spory kulturowe, wynikające z odmienności stykających się ze sobą kultur: z odmienności religii, światopoglądów, a nawet różnic etnicznych
koncepcja ta stała się aktualna po zamachach na nowojorskie Word Trade Center- 11 września 2001 roku
konflikty kulturowe przybierają niespotykaną dotąd skalę m.in. dlatego, że współcześnie możliwy stał się (dzięki globalizacji) bardziej intensywny niż kiedykolwiek kontakt pomiędzy odmiennymi częściami świata i dotąd raczej odizolowanymi od siebie kulturami
dominacja cywilizacji zachodniej zrodziła niechęć, poczucie zagrożenia, a w końcu nienawiść ze strony cywilizacji tradycjonalistycznych, związanych ze światem islamu
nastąpiła reakcja o niespotykanej dotąd skali o ile dotychczas terroryzm był związany z konfliktami wewnętrznymi i ruchami separatystycznymi, o tyle współcześnie jest on skierowany przeciwko całej „obcej” strukturze społecznej, nie tylko organom państwa, ale i społeczeństwu
Separatyzm działalność mająca na celu wyodrębnienie się określonej grupy narodowej lub etnicznej poprzez oderwanie się określonego terytorium od jakiegoś państwa i utworzenie własnego (ewentualnie przyłączenie tego terytorium do innego państwa)
Terroryzm
celem działań podejmowanych przez terrorystów jest „sianie strachu”, zastraszenie określonej grupy społecznej (narodu) za pomocą siły lub groźby jej użycia dla osiągnięcia określonych celów politycznych (terroryzm polityczny)
międzynarodowe organizacje terrorystyczne:
dążyły do zrealizowania pewnych koncepcji ideologicznych, np. lewicowych:
Czerwone Brygady we Włoszech, marksistowski Świetlisty Szlak w Peru,
Frakcja Czerwonej Armii w Niemczech
prawicowcy:
Szwadrony śmierci w Ameryce Łacińskiej,
OAS w Algierii, Contra w Nikaragui
powiązane z ruchami separatystycznymi:
IRA w Irlandii Północnej, ETA w Baskonii, Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny
współcześnie dominują organizacje terrorystyczne powiązane z ruchami religijnymi, przede wszystkim z fundamentalizmem islamskim:
Al Kaida - pierwotnie wspierała ugrupowania walczące z armią radziecką w Afganistanie, obecnie jej celem jest zwalczanie wpływów Zachodu (zwłaszcza USA i Izraela) w krajach muzułmańskich
podobnie antyzachodnie, a zwłaszcza antyamerykańskie są również:
libański Hezbollah, palestyńska Hamas, Islamski Dżihad
Celem współczesnych terrorystów stają się całe społeczeństwa i ich infrastruktura, a nie tylko przeciwnicy polityczni i określone cele strategiczne (np. bazy wojskowe).
Dla uzyskania rozgłosu i siania terroru nie wahają się podejmować najbardziej radykalnych akcji, pochłaniających tysiące ofiar.
Grupy terrorystyczne często są powiązane z grupami przestępczymi albo wręcz stają się z nimi tożsame.
Organizacje terrorystyczne przekształcają się w pospolite organizacje przestępcze działające nie z pobudek ideologicznych, ale po prostu dla zysku - terroryzm kryminalny (napady na banki, handel narkotykami, porwania dla okupu).
Tak samo jak terroryzm, tak i przestępczość zorganizowana stanowi poważne zagrożenia dla bezpieczeństwa publicznego.
Zagrożenie dla bezpieczeństwa społecznego ze strony grup terrorystycznych oraz zorganizowanych grup przestępczych płynie z dwóch źródeł:
(1) w sposób bezpośredni zagrożona jest egzystencja jednostek
(2) dla ruchów terrorystycznych
( i politycznych, i działających tylko dla zysku) terror jest celem samym w sobie i tym samym wpływa pośrednio na bezpieczeństwo społeczne
Zastraszone społeczeństwo jest bardziej skłonne spełnić żądania polityczne terrorystów, podobnie jak zastraszone jednostki biernie poddają się działalności przestępców. Prowadzi to do:
braku zaufania do organów państwowych, do istniejącego ładu społecznego
anomii, która z kolei może pociągnąć za sobą rozkład całego społeczeństwa
Anomia stan świadomości, w której społeczeństwo nie potrafi wytworzyć systemu wartości i norm stanowiących wytyczne
do działania dla jednostki; jednostka jest przez to zagubiona, pozbawiona poczucia wspólnoty i jej ciągłości, zorientowana tylko na siebie i przed nikim nieodpowiedzialna
Korupcja
Korupcja nadużywanie stanowiska publicznego w celu uzyskania prywatnych korzyści
Korupcja, gdzie w zamian za określone korzyści osoba publiczna wyświadcza komuś przysługę (np. załatwia sprawę trudną do rozwiązania w zwykłym trybie), niszczy państwo i uderza w bezpieczeństwo społeczne, ponieważ powoduje nierówny (bo zależy od łapówki) dostęp do niektórych dóbr
Uwarunkowania i założenia polityki społecznej w Polsce w zakresie bezpieczeństwa społecznego
Rządowe i pozarządowe programy i inicjatywy na rzecz bezpieczeństwa społecznego
Ze względu na kompleksowość problemów społecznych muszą być podejmowane również kompleksowe rozwiązania, czyli takie,
które obejmują całość problemu i działań, a nie tylko ich fragmenty:
(1) w pierwszej kolejności problem społeczny musi być rozpoznany i zdiagnozowany
Diagnoza szczegółowy opis sytuacji, u podstaw którego leżą wszystkie dane tworzące obraz danego problemu
Prognoza naukowo opracowane przewidywania dalszego kształtowania obserwowanych procesów
(2) na podstawie diagnozy i prognozy opracowany zostaje plan
obejmuje on podjęcie decyzji oraz działań w układzie chronologicznym - mają albo wywołać zjawiska, które nie zaszłyby samoistnie, albo zapobiec zjawiskom, które są uważane za niekorzystne i którym należy zapobiegać
do planu należy również: kontrolowanie, monitorowanie i ewentualne korygowanie przebiegu podejmowanych działań i ich konsekwencji
Programy z zakresu polityki społecznej
są w Polsce realizowane przede wszystkim przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
Za najważniejsze z nich należy uznać m.in.:
Krajowe Plany Działań na Rzecz Zatrudnienia, które stanowią element Europejskiej Strategii Zatrudnienia
- np. „Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudnienia na lata 2009-2011”
„Program Uczenia się przez Całe Życie” - program przewidziany na lata 2007-2013 i finansowany przez UE - głównym założeniem jest wspieranie zawodowej i edukacyjnej mobilności obywateli oraz rozwój poradnictwa zawodowego na ich rzecz poprzez szereg działań szkoleniowych i edukacyjnych
„Solidarność pokoleń - działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+”
„Program Aktywna Kobieta” - program mający na celu zwiększenie wskaźnika zatrudnienia kobiet
„Powrót osób bezdomnych do społeczności” - program, w ramach którego postulowano podjęcie działań osłonowych wobec osób zagrożonych wykluczeniem społecznym z powodu bezdomności
„Krajowy Program Wychodzenia z Bezdomności i Rozwoju Budownictwa Socjalnego na lata 2009-2015”
„Aktywne Formy Przeciwdziałania Wykluczeniu Społecznemu” - program skierowany do osób zagrożonych marginalizacją społeczną
„Pomoc państwa w zakresie dożywiania” - program służy wspomaganiu gmin w zakresie dożywiania dzieci i zapewniania posiłku osobom, które są go pozbawione
„Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie” - obejmuje działania zapobiegające przemocy w rodzinie
Zakres działania administracji porządku i bezpieczeństwa publicznego w Polsce
Charakterystyka podstawowych pojęć:
Bezpieczeństwo ludzi
stan braku zagrożenia dla jakiegokolwiek dobra prawnego człowieka, który umożliwia normalne funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie,
a w szczególności zachowanie życia, zdrowia, mienia, swobodę korzystania z wszelkich przysługujących jednostce praw podmiotowych, który jest zagwarantowany konstytucją i innymi przepisami prawa, nad którego utrzymaniem i zachowaniem czuwają organy państwa wyposażone we właściwe kompetencje
Bezpieczeństwo publiczne
stan braku zagrożenia dla funkcjonowania organizacji państwowej i realizacji jej interesów, umożliwiający normalny, swobodny jej rozwój
Porządek publiczny
faktycznie istniejący układ stosunków społecznych, uregulowany przez zespół norm prawnych i innych norm społecznie akceptowanych, gwarantujący niezakłócone i bezkonfliktowe funkcjonowanie jednostek w społeczeństwie
Kwestie społeczne
Istota kwestii społecznych
W języku potocznym słowo „kwestia” znaczy tyle co „problem” (sprawa, zagadnienie do rozwiązania, coś trudnego, z czym należy się uporać). W nauce o polityce społecznej terminem „problemy społeczne” oznacza się wszelkiego rodzaju dolegliwości, zakłócenia, niedogodności występujące w życiu zbiorowym, natomiast określeniem „kwesta społeczna” określa się te problemy, które:
odznaczają się szczególną dotkliwością dla potencjału osobowego społeczeństwa;
są następstwem niedostosowania sposobu, w jaki funkcjonuje społeczeństwo do podstawowych potrzeb indywidualnych i zbiorowych;
nie są możliwe do rozwiązania siłami pojedynczych grup ludności.
Kwestie społeczne charakteryzują się: występowaniem na masową skalę skrajnie trudnych sytuacji w życiu jednostek i rodzin, utrwalającym się upośledzeniem poszczególnych środowisk i kategorii ludności, piętrzącymi się konfliktami zakłócającymi funkcjonowanie społeczeństwa.
U podłoża kwestii społecznych leżą sposoby regulowania życia zbiorowego, które godzą w możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb znacznej części społeczeństwa.
Termin „kwestia społeczna” (w znaczeniu węższym) oznacza konkretny problem o szczególnie wysokim stopniu dotkliwości dla życia i współdziałania członków danej społeczności.
W nauce o polityce społecznej stosuje się dwa kryteria, wedle których identyfikuje się i klasyfikuje konkretne kwestie społeczne:
z jednej strony stawia się pytanie: zaspokajanie jakich potrzeb jest blokowane? Z tego punktu widzenia wyróżnia się np. kwestie ubóstwa, bezrobocia, mieszkaniową, niepewności socjalnej i braku bezpieczeństwa osobistego, zdrowia,, oświaty, załamania solidarności społecznej, marginalizacji społecznej, degradacji środowiska naturalnego;
z drugiej strony, stawia się pytanie: zaspokajanie czyich potrzeb jest blokowane? Jakie grupy ludności są upośledzone równocześnie pod wieloma względami? Z tego punktu widzenia wyróżnia się np. kwestię robotniczą, chłopską, mniejszości narodowych, dyskryminację kobiet, osób w podeszłym wieku, niepełnosprawnych.
Termin „kwestia społeczna” (w znaczeniu szerszym) oznacza przeciwieństwo pomiędzy zasadami obowiązującymi w danym społeczeństwie, formacji ustrojowej czy nawet cywilizacji, a dążeniami jednostek i zbiorowości do godnego życia.
Właściwości kwestii społecznych:
presję ich odczuwają duże zbiorowości ludzkie,
powodują na masową skalę piętrzenie się krytycznych sytuacji w życiu jednostek i rodzin,
generują wydatne zakłócenia w funkcjonowaniu społeczeństwa,
wynikają w głównej mierze z niedostosowania sposobu organizacji życia publicznego do podstawowych potrzeb indywidualnych i zbiorowych,
ich rozwiązanie wymaga mobilizacji i koordynacji działań we wszystkich skalach: od jednostek i rodzin - poprzez środowiska lokalne i zawodowe - aż po skalę ogólnopaństwową.
Bezrobocie
We współczesnej literaturze ekonomicznej podkreśla się zazwyczaj trzy cechy osób bezrobotnych:
pozostawanie bez pracy,
poszukiwanie pracy,
gotowość do pracy.
W najczęściej przyjmowanej przez ekonomistów definicji do bezrobotnych zalicza się osoby w wieku produkcyjnym
(jako granice wieku produkcyjnego przyjmuje się w Polsce 18-59 lat dla kobiet i 18-64 lata dla mężczyzn), które
są zdolne i gotowe do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce oraz
pozostają bez pracy, pomimo podjęcia poszukiwań pracy.
Według stanu prawnego, do bezrobotnych zarejestrowanych zalicza się w Polsce osoby, które spełniają równocześnie następujące warunki:
pozostają bez pracy,
nie uczą się w szkole w systemie dziennym,
są zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy,
są zarejestrowane w lokalnych urzędach pracy,
ukończyły 18 lat (z wyjątkiem młodocianych absolwentów),
nie ukończyły 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni),
nie nabrały prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,
nie są właścicielami lub posiadaczami nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych,
nie podjęły pozarolniczej działalności gospodarczej ani nie podlegają - na podstawie odrębnych przepisów - obowiązkowi ubezpieczenia społecznego lub zaopatrzenia emerytalnego,
będąc osobami niepełnosprawnymi, mogą podjąć pracę co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy,
nie są tymczasowo aresztowane ani nie odbywają kary pozbawienia wolności,
nie otrzymują świadczenia lub zasiłku przedemerytalnego,
nie odbywają szkolenia ani stażu u pracodawcy.
Ludność w wieku produkcyjnym można podzielić na:
aktywnych zawodowo,
biernych zawodowo.
Do aktywnych zawodowo (określanych również mianem zasobów siły roboczej) zaliczamy te osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na typowych warunkach (zwłaszcza płacowych) dla danej gospodarki.
Pozostałe osoby w wieku produkcyjnym tworzą grupę biernych zawodowo.
W dynamicznej gospodarce rzadko się zdarza, aby w danym momencie pracowały wszystkie osoby należące do zasobów siły roboczej. Ci, którzy pracują, tzn. wykonują pracę najemną lub pracują na własny rachunek, tworzą grupę zatrudnionych (Z). Natomiast ci, którym nie udało się znaleźć miejsca pracy, stanowią grupę bezrobotnych (B).
Można więc powiedzieć, że zasoby siły roboczej obejmują zatrudnienie i bezrobocie:
Sr = Z + B
Bezrobocie można wyrazić albo w wielkościach absolutnych, określających liczbę osób bezrobotnych, albo w wielkościach relatywnych (procentowych). Taką miarą jest wskaźnik stopy bezrobocia, który wyraża stosunek liczby bezrobotnych do zasobów siły roboczej. Pokazuje on, jaką część zasobów siły roboczej stanowią bezrobotni:
b = |
B |
100% |
|
Sr |
|
Stopa bezrobocia jest to odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako chcąca i będąca w stanie pracować.
stopa bezrobocia = |
liczba bezrobotnych |
|
zasoby siły roboczej |
Makroekonomiczne skutki bezrobocia:
Utrata produkcji wynikająca z niepełnego wykorzystania zasobu siły roboczej. Istnienie części niewykorzystanego gospodarczego zasobu pracy oznacza, że faktyczny poziom produkcji w gospodarce jest niższy od poziomu potencjalnego. W perspektywie długofalowej oznacza to zarazem zmniejszoną dynamikę wzrostu produkcji.
Wpływ bezrobocia na straty w produkcji dokonuje się nie tylko bezpośrednio, poprzez istnienie niewykorzystanego potencjału siły roboczej, ale również pośrednio, poprzez obniżenie przeciętnej wydajności pracy. Bezrobocie jest okresem dezaktywizacji zawodowej siły roboczej, w czasie którego następują procesy ubytku kapitału ludzkiego, mającego zasadnicze znaczenie dla wydajności pracy w okresie ponownego zatrudnienia.
Straty produkcyjne w gospodarce związane z istnieniem bezrobocia można mierzyć na podstawie tzw. luki produktu krajowego brutto, tj. odchylenia rzeczywistego PKB od jego poziomu potencjalnego. Szerokie badania związków między bezrobociem a PKB zawdzięczamy amerykańskiemu ekonomiście, Arthurowi Okunowi, który w wyniku swych badań sformułował zależność, znaną w literaturze pod nazwą prawa Okuna. Stwierdza ona, że wzrost bezrobocia o jeden punkt procentowy pociąga za sobą spadek PKB w ujęciu rzeczowym o około trzy punkty procentowe. W związku ze sformułowaniem teorii naturalnej stopy bezrobocia zmodyfikowano nieco prawo Okuna, przyjmując, że każdy punkt procentowy nadwyżki stopy bezrobocia ponad naturalną stopę bezrobocia pociąga za sobą lukę faktycznego PKB w stosunku do poziomu potencjalnego wynoszącą 3%:dla każdego punktu procentowego, o jaki stopa bezrobocia kształtuje się powyżej naturalnej stopy bezrobocia, realny PKB jest niższy o 3% od potencjalnego PKB - to procentowe odchylenie od potencjalnego PKB nazywa się luką PKB, np. jeśli bezrobocie wynosi 8%, czyli przewyższa stopę naturalną 6% o 2 punkty procentowe, to realny PKB jest niższy od potencjalnego o 6% (2 • 3%).
Zgodnie z formułą prawa Okuna założono na rysunku, że potencjalny PKB implikuje istnienie naturalnej stopy bezrobocia. Sytuację taką odzwierciedla punkt A, w którym stopa bezrobocia jest równa naturalnej stopie bezrobocia bn, zaś luka PKB (tj. odchylenie faktycznego PKB od poziomu potencjalnego) wynosi zero. Wzrost faktycznej stopy bezrobocia do poziomu b0 (punkt B) pociąga za sobą lukę PKB wynoszącą 3 (b0 − bn).
Luka PKB uwzględnia jedynie bezrobocie cykliczne, pomija natomiast te rodzaje bezrobocia, które mieszczą się w bezrobociu naturalnym. Gdyby uwzględnić w rachunku straty produkcyjne związane z istnieniem bezrobocia naturalnego, to luka PKB byłaby nieco wyższa. Zależność bezrobocia naturalnego i PKB nie jest jednak tak silna jak w przypadku bezrobocia cyklicznego, co oznacza, że wzrost bezrobocia naturalnego pociąga za sobą stosunkowo nieduże straty w PKB, zaś wzrost PKB prowadzi do stosunkowo niewielkiej redukcji tego bezrobocia.
Obciążenia finansowe ponoszone przez państwo z tytułu istnienia bezrobocia.
Koszty bezpośrednie - dotyczą wydatków na bezrobotnych i ich obsługę. Po pierwsze, zwiększonych wydatków na łagodzenie następstw bezrobocia oraz na programy ograniczenia bezrobocia. Chodzi tutaj przede wszystkim o wydatki na zasiłki dla bezrobotnych i aktywne programy rynku pracy, ale przy szerszej interpretacji można tutaj włączyć również zwiększone wydatki na odprawy pieniężne dla zwalnianych z pracy, zasiłki pomocy społecznej, wcześniejsze emerytury oraz zasiłki i świadczenia przedemerytalne. Po drugie, koszty bezpośrednie dotyczą wydatków na funkcjonowanie instytucji obsługujących bezrobotnych, w szczególności urzędów pracy. Należy jednak zauważyć, że istnienie bezrobocia pociąga za sobą również zwiększone wydatki na funkcjonowanie instytucji pomocy społecznej, policji, służby zdrowia i szkolnictwa.
Koszty pośrednie - związane z utratą przychodów budżetowych z tytułu istnienia bezrobocia. Koszty pośrednie są kosztami alternatywnymi, gdyż wskazują na utracone możliwości przychodów budżetowych (jak również przychodów różnych funduszy celowych) w związku z przesunięciem części siły roboczej z zasobu pracujących do zasobu bezrobotnych. Niższe przychody budżetowe wynikają ze spadku wpływów podatkowych w rezultacie spadku zatrudnienia i wzrostu bezrobocia. Chodzi przede wszystkim o zmniejszenie wpływów z podatków bezpośrednich (także w rezultacie zatrudnienia części bezrobotnych w szarej strefie), ale także z podatków pośrednich, gdyż bezrobotni zakupują mniej towarów. Istnienie bezrobocia powoduje zmniejszenie przychodów funduszy celowych, zwłaszcza funduszy ubezpieczeń społecznych oraz funduszu pracy.
Mikroekonomiczne skutki bezrobocia:
Pogorszenie położenia ekonomicznego bezrobotnych i ich rodzin, znajdujące wyraz w obniżeniu standardu konsumpcyjnego i stopnia zaspokojenia potrzeb. Wynika to ze spadku dochodów osób przechodzących z zasobu pracujących do zasobu bezrobotnych.
Mikroekonomiczne koszty bezrobocia można mierzyć na podstawie porównania dochodu osoby bezrobotnej w okresie pracy i w okresie bezrobocia:
K = Dp − Db
K - mikroekonomiczny koszt bezrobocia,
Dp - dochód w okresie pracy,
Db - dochód w okresie bezrobocia.
Obydwa rodzaje dochodów powinny być ujmowane w kategoriach netto, tj. po opodatkowaniu.
Należy uwzględnić wszystkie rodzaje dochodów otrzymywanych w okresie pracy i w okresie bezrobocia. Podstawowym dochodem w okresie pracy jest oczywiście płaca, a w okresie bezrobocia - zasiłek dla bezrobotnych, ale w odniesieniu do niektórych osób trzeba uwzględnić również zasiłki pomocy społecznej, które występują częściej w okresie bezrobocia, choć czasami również w okresie pracy. Ponadto niektóre osoby zwalniane z pracy otrzymują odprawy pieniężne, toteż należałoby je włączyć do dochodu w okresie bezrobocia.
Dokładniejsze szacunki mikroekonomicznych kosztów bezrobocia powinny uwzględniać konieczne wydatki ponoszone w związku z wykonywaniem pracy oraz byciem bezrobotnym. Dochody w okresie pracy powinny być pomniejszone o koszty dojazdów do pracy (czy nawet koszty ubrania roboczego), natomiast dochody w okresie bezrobocia - pomniejszone o koszty poszukiwań pracy oraz koszty dojazdów do urzędów pracy.
Dp = W + Zps − Kdp
W - płaca,
Zps - zasiłek pomocy społecznej,
Kdp - koszty dojazdów do pracy,
Db = Zb + Zps + Op − Kp −Kdu
Zb - zasiłek dla bezrobotnych,
Zps - zasiłek pomocy społecznej,
Op - odprawa pieniężna dla zwalnianych z pracy,
Kp - koszty poszukiwań pracy,
Kdu - koszty dojazdów do urzędu pracy.
Ze względu na to, że niektóre z powyższych wielkości mają charakter jednorazowy (np. odprawy pieniężne czy jednorazowe zasiłki pomocy społecznej), inne zaś okresowy, do określenia mikroekonomicznych kosztów bezrobocia można stosować wskaźnik stopy kompensacji (sk) będący stosunkiem dochodów w okresie bezrobocia do dochodów w okresie pracy:
Wskaźnik stopy kompensacji kształtuje się zazwyczaj w przedziale od 0 do 1, ale w przypadku niektórych bezrobotnych, zwłaszcza tych osiągających bardzo niskie dochody pracy, możliwe jest, iż sk > 1.
Literatura:
Rosami Dariusz, Europejski model społeczny. Doświadczenia i przyszłość, PWE, Warszawa, 2009
chodzi o lata ukończone (zarówno w przypadku mężczyzn jak i kobiet)
10