5. PLANOWANIE PRZESTRZENNE NA SZCZEBLU GMINY
Podstawowym aktem prawnym regulującym planowanie przestrzenne na szczeblu gminy jest Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 roku, z późniejszymi zmianami.
Do systematyki opracowań planistycznych na szczeblu gminy zaliczamy:
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego
Decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu
Celem opracowań owych dokumentów planistycznych jest zaspokojenie potrzeb społecznych poprzez zagospodarowanie przestrzenne terenów znajdujących się w granicach danej gminy, lub na terenach odrębnych znajdujących się w jej sąsiedztwie.
Przedmiotem planowania przestrzennego gminy będzie materialne środowisko człowieka, na które składa się przyroda nieożywiona i ożywiona, a także wszelkie formy zainwestowania będące wytworem działalności człowieka, oraz ludzie widziani poprzez ich potrzeby i dążenia.
STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY
Studium określa kierunki i cele, jest obowiązkowe, ale nie jest przepisem gminnym.
Etapy formowania studium:
W celu określenia polityki przestrzennej gminy w tym lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego, rada gminy podejmuje uchwałę o przystąpieniu do sporządzenia studium.
Wójt, burmistrz, prezydent miasta ogłasza w prasie miejscowej, oraz przez obwieszczenia, a także w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości o przystąpieniu do sporządzenia studium.
Zawiadamia na piśmie o podjęciu uchwały o przystąpieniu do podjęcia studium instytucje i organy właściwe do uzgodnienia i opiniowania projektu studium.
Rozpatrywane są wnioski - odrzucone nie podlegają zaskarżeniu do sądu apelacyjnego.
Sporządzany jest projekt studium, uwzględniając ustalenia w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa.
Uzyskanie od gminnej komisji urbanistyczno-architektonicznej opinię o projekcie studium.
Projekt studium uzgadniany jest z zarządem województwa w zakresie jego zgodności z ustaleniami programów rządowych.
Projekt studium uzgadniany jest z wojewodą w zakresie jego zgodności z ustaleniami programów rządowych.
(W.,B.,P.m.) występuje o opinie dotyczące rozwiązań przyjętych w projekcie studium.
(W.,B.,P.m.) wprowadza zmiany wynikające uzyskanych opinii i dokonanych uzgodnień.
(W.,B.,P.m.) ogłasza o wyłożeniu projektu studium do publicznego wglądu.
(W.,B.,P.m.) wykłada projekt studium i organizuje dyskusję publiczną wraz z przyjętymi rozwiązaniami.
(W.,B.,P.m.) przyjmuje uwagi dotyczące projektu studium.
(W.,B.,P.m.) przedstawia radzie gminy do uchwalenia projekt studium wraz z listą nie uwzględnionych uwag (nie podlega oskarżeniu sądu apelacyjnego).
Rada gminy uchwala studium, rozstrzygając jednocześnie o sposobie rozpatrzenia uwag.
(W.,B.,P.m.) przedstawia wojewodzie uchwałę o uchwaleniu studium w celu oceny zgodności z przepisami prawnymi.
Do faz opracowania studium zaliczamy:
Gromadzenie informacji i materiałów wyjściowych
Szczegółowa inwentaryzacja i analiza stanu istniejącego wynikająca z ograniczeń oraz możliwości
Określenie problemów wymagających rozwiązania, wraz z oceną możliwości rozwiązań
Wskazanie potencjalnych kierunków rozwoju rozumianego przede wszystkim w kategoriach przestrzennych
Określenie polityki przestrzennej gminy w ujęciu krótkoterminowym i długoterminowym
(wszystkie fazy a także sposoby wykonania studium określa rozporządzenie ministra infrastruktury z dnia 29.04.2004r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy)
Projekt studium powinien zawierać:
Część określająca uwarunkowania przedstawioną w formie tekstowej i graficznej
Część tekstową zawierającą ustalenia określające kierunki zagospod. przestrz. gminy
Rysunek przedstawiający w formie graficznej ustalenia określające kierunki zagospod. przestrz. gminy, a także granice obszarów o których mowa w art. 10 ust.2
Uzasadnienie zawierające objaśnienia przyjętych rozwiązań oraz syntezę ustaleń projektu studium
MIEJSCOWY PLAN ZAGOSPODAROWNIA PRZESTRZENNEGO
Plan przenosi studium na rzeczywistość, nie jest obowiązkowy, ale jest przepisem gminnym.
Etapy formowania planu:
W celu określenia polityki przestrzennej gminy w tym lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego, rada gminy podejmuje uchwałę o przystąpieniu do sporządzenia planu (jeśli wymaga tego potrzeba).
Wójt, burmistrz, prezydent miasta ogłasza w prasie miejscowej, oraz przez obwieszczenia, a także w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości o przystąpieniu do sporządzenia planu.
Zawiadamia na piśmie o podjęciu uchwały instytucje i organy właściwe do uzgodnienia i opiniowania projektu planu.
Rozpatrywane są wnioski - odrzucone nie podlegają zaskarżeniu do sądu apelacyjnego.
Sporządzany jest projekt planu, wraz z prognozą oddziaływania na środowisko, uwzględniając ustalenia studium.
Sporządzana jest prognoza skutków finansowych uchwalenia planu miejscowego.
(W.,B.,P.m.)uzyskuje opinie o projekcie planu od gminnej komisji architektoniczno urbanistycznej, wójtów, burmistrzów, albo prezydentów miast, graniczących z obaszerm objętym planem w zakresie rozmieszczenia inwestycji celu publicznego o znaczeniu lokalnym
(W.,B.,P.m.) uzyskuje zgody na zmianę przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na inne cele
(W.,B.,P.m.) wprowadza zmiany wynikające z uzyskanych opinii i dokonanych uzgodnień
(W.,B.,P.m.) ogłasza o wyłożeniu projektu studium do publicznego wglądu
(W.,B.,P.m.) wykłada projekt planu wraz z prognozą oddziaływania na środowisko i organizuje w tym czasie publiczną dyskusję nad przyjętymi rozwiązaniami
(W.,B.,P.m.) przyjmuje uwagi dotyczące projektu planu.
(W.,B.,P.m.) rozpatruje uwagi, oraz wprowadza zmiany do projektu planu wynikające z rozpatrzonych uwag
(W.,B.,P.m.) przedstawia radzie gminy do uchwalenia projekt planu wraz z listą nie uwzględnionych uwag (nie podlega oskarżeniu sądu apelacyjnego).
Rada gminy uchwala plan, rozstrzygając jednocześnie o sposobie rozpatrzenia uwag.
(W.,B.,P.m.) przedstawia wojewodzie uchwałę o uchwaleniu projektu planu w celu oceny zgodności z przepisami prawnymi.
Uchwała rady gminy o uchwaleniu planu miejscowego obowiązuje od dnia wejścia planu w życie , jednak nie wcześniej niż po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia planu w dzienniku urzędowym województwa.
W planie miejscowym określa się: przeznaczenie terenów, oraz linie rozgraniczające tereny o różnym przeznaczeniu, lub różnych zasadach zagospodarowania. Muszą zostać również określone stawki procentowe dotyczące udziału poszczególnych stref terytorium gminy.
DECYZJA O WARUNKACH ZABUDOWY I ZAGOSPODAROWANIA TERNU
Z decyzją tą wiążą się dwa wydawane dokumenty:
Decyzja o warunkach zabudowy
Decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego
1. Decyzja o warunkach zabudowy - nie rodzi prawa do terenu; kilku zainteresowanym może być wydana decyzja; nie narusza wartości osób trzecich; traci swoją wartość gdy powstał nowy plan zagospodarowania terenu .
Zmiana zagospodarowania terenu w przypadku braku planu miejscowego, polegająca na budowie obiektu budowlanego lub wykonaniu innych robót budowlanych, a także zmiana sposobu użytkowania obiektu budowlanego, lub jego części wymaga ustaleń na drodze decyzji o warunkach zabudowy. Wydawana jest przez (W.,B.,P.m.) po uzgodnieniu z organami o których mowa w art. 53 ust. 4 i uzyskaniu uzgodnień, lub decyzji wymaganych przepisami odrębnymi.
Wydanie decyzji o warunkach zabudowy jest możliwe jedynie w przypadku łącznego spełnienia następujących warunków:
Co najmniej jedna działka sąsiednia, dostępna z tej samej drogi publicznej jest zabudowana w sposób pozwalający na określenie wymagań dotyczących nowej zabudowy w zakresie kontynuacji funkcji, parametrów, cech i wskaźników kształtowania zabudowy, oraz zagospodarowania terenu, w tym gabarytów i formy architektonicznej obiektów budowlanych, linii zabudowy, oraz intensywności wykorzystania terenu
Teren ma dostęp do drogi publicznej
Istniejące lub projektowane uzbrojenie terenu z uwzględnieniem ust. 5 jest wystarczające dla zamierzenia budowlanego
Teren nie wymaga uzyskania zgody na zmianę przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, albo jest objęty zgodą uzyskaną przy sporządzaniu miejscowych planów
Decyzja jest zgodna z przepisami odrębnymi
2. Decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego
Inwestycje celu publicznego są lokalizowane na podstawie planu miejscowego a w przypadku jego braku w drodze decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego.
Wydania decyzji nie wymagają roboty budowlane polegające na remoncie, montażu lub przebudowie, jeżeli nie powodują zmiany sposobu zagospodarowania terenu i użytkowania obiektu budowlanego oraz nie zmieniają jego formy architektonicznej i nie naruszają ustaleń planu miejscowego.
W odniesieniu do inwestycji celu publ. o znaczeniu powiatowym i gminnym decyzję wydaje (W.,B.,P.m.).
Decyzja określa:
Rodzaj inwestycji
Warunki i szczegółowe zasady zagospodarowania terenu, oraz jego zabudowy wynikające z przepisów odrębnych takich jak (wymagania ochrony i kształtowania ładu przestrzennego; ochrony środowiska i zdrowia ludzi; obsługi w zakresie infrastruktury technicznej i komunikacji; wymagań dotyczących ochrony interesów osób trzecich)
Linie rozgraniczające teren inwestycji, wyznaczone na mapie w odpowiedniej skali
13. DZIAŁANIA REKULTYWACYJNE W KSZTAŁTOWANIU ZDEGRADOWANEGO KRAJOBRAZU
Rekultywacja terenów zdegradowanych - wg. prof. Rogalskiego, jest procesem przywracania właściwości bio-fizyko-chemicznych utworom glebowym, oraz uaktywnieniem wzajemnych oddziaływań zachodzących pomiędzy biosferą a rekultywowanym gruntem, doprowadzających do wytwarzania się gleby i funkcjonowania ekosystemu.
Zabiegów rekultywacyjnych wymagają m.in.:
Wyrobiska i zwałowiska kopalniane
Niecki osiadania na terenach górniczych
Składowiska odpadów przemysłowych i komunalnych
Grunty zniekształcone przez erozję
Grunty zawodnione i przesuszone
Pogorzeliska leśne
Działaniami rekultywacyjnymi w miarę możliwości finansowych obejmuje się wszystkie tereny zdegradowane i zdewastowane. Jednak nie wszystkie tereny zniszczone nadają się bezpośrednio do rekultywacji rolnej lub leśnej. Przy silnych zanieczyszczeniach i dużej toksyczności gruntu trzeba stosować rekultywację specjalną. Dopiero po wielu latach grunty te mogą być przywrócone rolnictwu lub leśnictwu. Wszystkie zabiegi rekultywacyjne są bardzo energochłonne i długotrwałe.
Całość procesu rekultywacji i zagospodarowania można podzielić na trzy etapy:
Etap I - określany jako rekultywacja dokumentacyjno-przygotowawcza. Dokonuje się w niej inwentaryzacji obszaru zdegradowanego, należy ustalić przyczyny, stopień i zasięg degradacji
Etap II - opracowanie projektu techniczno-ekonomicznego rekultywacji
i zagospodarowania. Dokumentacja powinna składać się z części technicznej i kosztorysowej. Projektant powinien wybrać możliwie najskuteczniejszy sposób rekultywacji i zagospodarowania przy minimalizowaniu nakładów
Etap III - realizacja projektu rekultywacji i zagospodarowania w terenie
Działalność związana z rekultywacją terenów zdegradowanych obejmuje trzy fazy
(na przykładzie rekultywacji gleb):
Rekultywacja przygotowawcza - dotyczy opracowania dokumentacji technicznej i kosztorysowej; szczegółowe zapoznanie o nieużytku; ustalenie kierunku rekultywacji i zagospodarowania terenu
Rekultywacja techniczna - (podstawowa) dotyczy najczęściej terenów po eksploatacji odkrywkowej, składowaniu odpadów przemysłowych i komunalnych. Która obejmuje następujące prace:
- właściwe ukształtowanie rzeźby terenu - polega na niwelowaniu powierzchni wierzchowin zwałów, łagodzeniu stromych skarp, zboczy, uporządkowaniu rzeźby spągu wyrobisk. Ma ono na celu polepszenie stosunków wodnych, czy zmniejszenie erozji wodnej
- niwelacje terenu - wymagają przemieszczeń olbrzymich mas ziemnych, do czego potrzebne są duże środki transportu i ciężki sprzęt mechaniczny
- kształtowanie stromych urwistych zboczy i skarp - ma na celu zapewnienie im należytej stateczności. Przy wysokich zwałach przekraczających 8 - 1o m unika się jednolitego nachylenia
- odbudowę sieci niezbędnych dróg dojazdowych
- właściwe uregulowanie stosunków wodnych - dokonuje się tego przez regulację cieków wodnych, budowę kanałów, rowów odwadniających oraz budowę zbiorników tzw. małej retencji. W niektórych przypadkach stosuje się nawodnienie
- odtworzenie gleb metodami technicznymi
- całkowite lub częściowe odkwaszenie gleb , oraz tam gdzie zachodzi konieczność - izolacja gruntów toksycznych lub jałowych. Izolacja polega na przykryciu gruntu warstwą materiału użyźniającego, której grubość zależy od zamierzonego kierunku zagospodarowania obszaru. Na tak przygotowane podłoże wprowadza się rośliny przez siew lub zasadzanie.
Rekultywacja biologiczna - (szczegółowa) obejmuje:
- obudowę biologiczną zboczy zwałów i skarp wyrobisk w celu zabezpieczenia ich stateczności oraz zapobiegania procesom erozji
- regulację lokalnych stosunków wodnych przez budowę niezbędnych urządzeń melioracyjnych i ochronę wód przed zanieczyszczeniem
- odtworzenie gleb metodami agrotechnicznymi
Rekultywacja biologiczna obejmuje również zabiegi agrotechniczne jak: uprawa mechaniczna gruntu, nawożenie mineralne, wprowadzenie mieszanek próchnicznych, głównie motylkowych i traw. Czas trwania rekultywacji biologicznej trwa bardzo różnie w zależności od typu nieużytku, właściwości fizykochemicznych od podłoża gruntu i typu zagospodarowania.
W przypadku przykrycia surowego gruntu warstwą materiału użyźniającego, cykl nie powinien trwać dłużej niż 2 okresy wegetacyjne i ma na celu przykrycie zwału roślinami motylkowymi. Po przeoraniu roślin powierzchnia nadaje się do zagospodarowania leśnego lub rolnego.
W przypadku nie przykrycia powierzchni zwału warstwą gruntów żyznych, stosując kilkakrotny siew roślin próchnicotwórczych cykl zabiegów agrotechnicznych jest dłuższy i może trwać od 3 do 6 lat.
Podstawowym warunkiem uzyskania wysokiej aktywności biologicznej gleby jest zasobność w składniki pokarmowe. Bardzo ważne jest wzbogacanie rekultywowanego gruntu w odpowiednią ilość substancji organicznej. Cel ten można osiągnąć stosując obornik, kompost, torf, słomę, nawozy zielone, gnojowicę. Wielkość dawki powinna być porównywalna z wysoką dawką obornika 5o t/ha. Rekultywację biologiczną można przyśpieszyć przez sztuczne zasiedlenie podłoża szczepami bakterii np. Bradyrhizobium, czy Rhizobium.
21. WSPÓŁCZESNE TENDENCJE W PROJEKTOWANIU TERENÓW ZIELENI MIEJSKIEJ
W ostatnich latach na dalszy plan zeszły zagadnienia związane z kształtowaniem zieleni ogólnodostępnej na terenach miejskich; prowadzona była przede wszystkim jej bieżąca pielęgnacja. Co gorsze, przy projektowaniu nowych terenów zieleni przenoszono wzorce z ogrodów indywidualnych na tereny zieleni ogólnodostępnej. Jest to dość często spotykany błąd, popełniany przez osoby projektujące zieleń w otoczeniu zabudowy osiedlowej, na zieleńcach towarzyszących obiektom użyteczności publicznej i trasom komunikacyjnym.
Obecnie na projektantach oraz fachowych służbach ogrodniczych zajmujących się urządzaniem i pielęgnacją terenów zieleni spoczywa obowiązek ich kształtowania w tak przemyślany sposób, aby służyły one - stosownie do pełnionej funkcji - wszystkim mieszkańcom. Decydującą rolę winno więc odgrywać przygotowanie zawodowe służb miejskich.
Zieleń w środowisku miejskim wpływa na kształtowanie obrazu miasta - stanowi oprawę zabudowy miejskiej podkreślając najciekawsze elementy architektury, wprowadza do sylwetki miasta urozmaicenie, koloryt (w zależności od pory roku), łagodzi sztywną zabudowę ulic, kształtuje mikroklimat (parki, ciągi komunikacyjne, bulwary) oraz stosunki ekologiczno-biocenotyczne. Stanowi główny teren wypoczynku mieszkańców po pracy, ułatwiając im regenerację sił psychicznych. Najważniejszą wartością pozostaje jej ogromna rola w łagodzeniu mieszkańcom uciążliwych miast warunków zdrowotno-klimatycznych.
Najważniejsze zasady przy projektowaniu terenów zieleni miejskiej:
Dostosowanie projektu zieleni do obiektu i jego funkcji - Inaczej projektuje się zieleńce, które w wyglądzie miasta pełnią na ogół funkcję dekoracyjną, inaczej zieleń towarzyszącą zabudowie mieszkaniowej wielorodzinnej, która ma zapewnić mieszkańcom podstawowe potrzeby w zakresie odpoczynku biernego i czynnego. Zieleń towarzysząca ciągom komunikacyjnym jest ściśle podporządkowana funkcji obiektów, przy których występuje, a więc trasom komunikacji pieszej, samochodowej i tramwajowej. W tym przypadku najważniejsze jest bezpieczeństwo ruchu i skuteczność zieleni jako izolacji
Znajomość warunków lokalnych, na które składają się:
- usytuowanie obiektu - przeznaczenie, czy intensywność ruchu pieszego
- otoczenie - nawiązanie do istniejącego krajobrazu w zakresie doboru materiału roślinnego, czy rozwiązań funkcjonalnych
- czynniki ekologiczne - warunki glebowe, wodne, skład miejskiego powietrza
- istniejąca szata roślinna, z której składu wynikają wskazówki dotyczące zaprojektowania roślinności, najlepiej przystosowanej do warunków miejscowych
Znajomość przebiegu sieci uzbrojenia podziemnego terenu - na terenach realizacji
nowych inwestycji kompleksowy projekt winien uwzględniać wszystkie branże projektowe łącznie z zielenią
Współpraca z architektami i projektantami branżowymi - jest niezbędna od samego
początku procesu projektowania inwestycyjnego. Tylko w takiej sytuacji projektant zieleni może mieć wpływ na racjonalną gospodarkę zielenią oraz na wkomponowanie zamierzonego projektu do całości inwestycji
Stosowanie do nasadzeń odpowiedniego materiału roślinnego - który jest świadomie
komponowany na podstawie właściwego doboru cech, odpowiednich dla danego typu zieleni w mieście.
Współczesne projektowanie zieleni miejskiej na przykładzie miasta Krakowa i Szczecina
Współczesne tendencje w kształtowaniu miejskich terenów zieleni polegają na wprowadzaniu zieleni do wnętrza miast, przywracając architekturze cechy obiektów natury, co potwierdza zasadę, że architektura i zieleń powinny tworzyć nierozerwalną całość, a zieleń musi stać się trwałym elementem architektury domów.
Tendencja ta przejawia się poprzez:
stosowanie w centrum miast zieleńców z większą liczbą roślin zielnych okrywowych, krzewów i krzewinek, w kompozycji z elementami kamiennymi i nawierzchnią żwirową oraz - dla równowagi - dużych przestrzeni zieleni dla celów rekreacyjno - wypoczynkowych na obrzeżach, promenady, bulwary, ciągi spacerowe.
Interesujące wydaje się zwrócenie uwagi na koncepcje zagospodarowania otwartych placów w Szczecinie. Przestrzenie te mają nie tylko wartość przyrodniczą, ale także społeczną i kulturową. Powstałe na styku struktur historycznych i współczesnych, tworzą interesujące przedpole dla zabudowanej tkanki miejskiej. Towarzyszą obiektom historycznym, starannie ukształtowane stać się mogą swoistym zielonym forum miejskim - po prostu miejscem do przebywania, które jest podstawową funkcją przestrzeni publicznej. Estetyzację otwartych przestrzeni wpisać możemy w realizację idei zrównoważonego rozwoju, jeśli postrzegamy estetykę otoczenia jako wartość środowiska. Realizowanie potrzeb społecznych buduje trwałą wartość tych terenów dla obecnych i przyszłych pokoleń.
dużym uznaniem we wszystkich krajach europejskich cieszą się tzw. parki ekologiczne. Zmienia się w nich funkcje tzw. „obiektów nierentownych”, wykorzystując tylko niektóre ich elementy konstrukcyjne np. ścianki wspinaczkowe lub miejsca do zabaw specjalnych (skate parki). Formą zagospodarowania, która potwierdza się w każdych warunkach, są duże powierzchnie trawiaste, przypominające park angielski. Mogą one służyć do aranżacji imprez masowych (jak krakowskie Błonia) lub do swobodnego wykorzystania w ramach indywidualnych potrzeb
wykorzystywanie najmniejszych skrawków wolnych ścian, dachów i tarasów do tworzenia niewielkich enklaw roślinności, dzięki zastosowaniu m.in. pnączy wspinających się po wykreowanych konstrukcjach, lub zwisających kaskadami liści. Sadzenie pnączy jest próbą wyrównania niekorzystnej w skutkach utraty wolnego krajobrazu, jaki stanowiły kiedyś parki i ogrody. Rośliny pnące są tworzywem przyszłościowym ogrodów w zwartej zabudowie. Nie zabierają tak cennego w miastach miejsca, a ich zieleń daje ogromne ilości tlenu, urozmaica elewacje budynków, zmniejsza ich wychłodzenie w zimie i utrzymuje chłód w lecie, wysusza powierzchnie ścian i tłumi hałas. Fasady budynków pokrytych zielenią stanowią ważną przestrzeń życiową dla licznych przedstawicieli świata zwierzęcego - ptaków, pszczół, motyli, co pomaga w ich przetrwaniu, a tym samym w utrzymaniu niezakłóconego obiegu życia w przyrodzie. Ze wszystkich sposobów zazieleniania miasta sadzenie pnączy jest najmniej pracochłonne i najtańsze. Pokryte roślinnością elementy budynków - ściany, tarasy, balkony i garaże stanowią dodatkową, użyteczną ekologicznie zieleń, uzupełniającą tereny zieleni miejskiej
tworzenie "ogrodów na dachach" jako poszukiwanie nowego modelu organizacji życia człowieka w mieście z zapewnieniem mu najkorzystniejszych warunków środowiskowych. Budowa "zielonych dachów" sprawia, że ekspansja zabudowy niekoniecznie oznacza ubytek zieleni. Ogrody na dachach umożliwiają wypoczynek tam, gdzie nie ma możliwości urządzenia w pobliżu większej powierzchni zieleni, stwarzają trwałą przestrzeń życiową dla roślin i zwierząt, oczyszczają powietrze i tłumią hałas, a ponadto stanowią ochronę dachu przed nadmiernym ogrzaniem i gwałtownymi zmianami temperatury
coraz częstsze stosowanie zieleni na szkle (np. elewacje budynków) lub w betonie (np. murki, pojemniki). W tej nienaturalnej scenerii wymaga ona dobrego wyeksponowania.
29. REGIONALIZM W ARCHITEKTURZE WIEJSKIEJ
DEFINICJE REGIONALIZMU:
PWN- prąd społeczno- kulturowy dążący do zachowania swoistych cech kulturowych, ich odnowa i propagowanie
Zjawisko poszukiwania przez zbiorowość terytorialną wewnątrz systemu państwowego własnej tożsamości. Regiony otrzymują określone kompetencje i obszary działań, w które państwo nie ingeruje (kontroluje jedynie pod względem zgodności z prawem). Tak pojęta polityka regionalizacji może być prowadzona zarówno w państwach unitarnych jak i w federacjach.
ETYCZNE ASPEKTY REGIONALIZMU:
Regionalizm wyznacza:
- kulturę regionu- oznaczany jako całokształt wytworów człowieka w danym regionie
- jest gwarantem zachowania kultury
- terytorium, czyli przestrzeń działalności społeczności regionu
Regionalizm postrzega się w dwóch aspektach:
- przedmiotowym- terytorium
- podmiotowym- subiektywna działalność społeczeństwa regionu
IDEA REGIONALIZMU (na podstawie „Architektura wsi” - Zuzanna Brocz)
Odradzała się okresowo. Na początku XIX i XX wieku w polskiej sztuce i architekturze pojawił się nurt nawiązujący do motywów rodzimej twórczości ludowej m.in. podhalańskiej i huculskiej. Nawrót do pewnych form regionalnych można było obserwować w latach 70-tych XX wieku, gdy przy drogach wznoszono pseudoludowe zajazdy. Obiekty te często o oryginalnej formie asymetrycznych dachów krytych częściowo strzechą nie miały z regionalizmem wiele wspólnego. Dzisiaj są również podejmowane próby wznoszenia nowych dworów, zajazdów i domów nawiązujących swoją formą do dawnej tradycji. Czasami daje to efekty dobre, ale często jednak nieudane ze względu na stosowanie proporcji, form i materiałów obcych dla danego terenu. Ze względu na zmieniające się obecnie wymogi funkcjonalne użytkowników, a także na panujące stosunki społeczne, dawne tradycyjne formy powinny jedynie inspirować twórczość architektów, a nie być przez nich powielane.
REGIONY ARCHITEKTURY LUDOWEJ W POLSCE
Wieś polska kształtowała się pod wpływem czynników przyrodniczych i działalności człowieka w odrębne regiony osadnicze i budowlane. Do wyników określających regiony architektoniczne badacze dochodzili w dwojaki sposób. Pierwszy szeroko stosowany polega na oparciu się o istniejące już etnograficzne, geograficzne i polityczne granice. Stąd też pojawiły się takie nazwy jak, chałupa mazurska, pomorska, dom sudecki. W drugim sposobie natomiast do wyznaczenia regionu służyły analizy cech poszczególnych obiektów lub elementów architektonicznych i stwierdzenie zasięgu ich występowania. W tym przypadku badano cechy charakterystyczne chat, stodół oraz konstrukcji ścian, kształty dachów itp.
Obecnie stosuje się podział regionalnych form architektury ludowej według opracowania Instytutu Architektury i Planowania Wsi Politechniki Warszawskiej z 1976 roku (Plaścik, Wieczorkiewicz, Wiśniewski). Są to regiony:
Pomorski
Mazursko-Mazowiecki
Wielkopolski
Śląski
Małopolski
Podlasko-Lubelski
Podgórski
Dla lepszej orientacji wytypowano także szereg mikroregionów, takich jak np. Kurpie, Ziemia
łowicka, Podlasie.
CHATA CHŁOPSKA JAKO PRZYKŁAD ARCHITEKTURY REGIONALNEJ
Przez wiele stuleci wiejskim domem mieszkalnym była drewniana chata, dawniej zwana chałupą, a w niektórych regionach hyżą. Poczynając od połowy XIX wieku aż do chwili obecnej, chata stała się obiektem zainteresowań wielu badaczy. Jan Karłowicz w swoich badaniach zwracał uwagę nie tylko na materiał i konstrukcję, lecz także na usytuowanie chaty względem drogi.
Do charakterystycznych cech polskiej chaty autor zalicza ustawienie jej szczytem względem drogi, przy zachowaniu jednak pewnej odległości. Szczególną uwagę zwraca jednak na nachylenie dachu, określając zakończenie szczytu pomiędzy połaciami jako kąt prosty, a wysokość dachu jako średnią, w takim przypadku kąt nachylenia połaci wynosi 45°.
W opracowaniach powstałych na podstawie zebranych inwentaryzacji, zdjęć i analiz zebranego materiału autorzy przedstawili szereg regionalnych typów chat z terenu Polski. Na uwagę zasługują analizy rzutów poziomych, rozmieszczenie i funkcja izb, rozwiązania urządzeń ogniowych, w tym paleniska, pieca chlebowego, ogrzewania pomieszczeń, i wyprowadzania dymu. Interesujące są porównania zdobień ściany szczytowej, stosowania pazdurów i rogowników, czy sposoby krycia dachów strzechą lub gontami.
Spośród różnorodnych typów chat przedstawiono najbardziej charakterystyczne przykłady:
Chałupa podhalańska - układ funkcjonalny jest bardzo prosty. Sień środkowa biegnie na tzw. „przestrzał”, a po obydwu jej stronach są izby: „czarna” i „biała”, oraz dwie komory. Izba czarna z paleniskiem nosiła nazwę od rozchodzącego się dymu. Było to miejsce, gdzie skupiało się życie całej rodziny, szczególnie w zimie, gdyż była ogrzewana, w odróżnieniu od izby białej. Ściany chaty miały konstrukcję wieńcową, dach był półszczytowy, kryty gontem w części wyższej i dranicami w niższej. Obrys chaty zamyka się w wymiarach: szer. 7,80 m i dł. 15,0 m. W chacie brak komina, czyli jest to jeszcze chata kurna, w której dym rozchodził się w przestrzeni strychowej i ulatniał przez dymniki umieszczone w ścianie szczytowej.
Chata podlaska - układ pomieszczeń jest różny od poprzedniego, gdyż sień stanowi zarazem przejście do tzw. „czarnej kuchni”, usytuowanej pośrodku rzutu. Było to bardzo małe pomieszczenie z paleniskiem, nad którym znajdował się komin zbierający dym z dwóch przyległych pomieszczeń. Układ izb i komór podobnie jak w chacie podhalańskiej zachowywał symetrię. Konstrukcja ścian jest wieńcowa, całość przekryta dachem półszczytowym krytym słomą.
Dom sudecki - to budynek zespolony łączący na parterze mieszkanie gospodarza z pomieszczeniami inwentarskimi i małą stodołą. Piętro przewidziane było jako pokoje dla pracowników sezonowych. Pomieszczenia gospodarskie oddzielone od mieszkalnych sienią, w której mieścił się piec chlebowy, oraz schody na piętro. Narożna izba w odróżnieniu od pozostałych pomieszczeń przekrytych sklepieniami, ma płaski drewniany strop, oraz ściany o konstrukcji przysłupowej. Oznacza to, że do drewnianej ściany wieńcowej przylegają po stronie zewnętrznej słupy, które przenoszą obciążenia z wyższych kondygnacji. Poza tą izbą, zwykle przeznaczoną na warsztat tkacki, cały parter jest murowany, natomiast, piętro ma konstrukcję ryglową. Dach domu dwuspadowy, kryty dachówką, pierwotnie łupkiem.
Chata z podcieniem - zwanym dawniej podsieniem, lub przedsieniem. Rozwiązanie takie spotykano prawie w całym kraju. Wysoki kilku spadowy podcień odgrywał specjalną rolę w dużych domach pomorskich, napotykanych jeszcze dzisiaj na Żuławach i w okolicy Elbląga. Nad podcieniem umieszczono zwykle spichlerz, do którego łatwy dostęp prowadził przez otwór w stropie podcienia. W czasie ładowania i opróżniania spichlerza pod podcień mógł podjechać wóz konny. W wielu regionach kraju stosowano również konstrukcję ryglową.