Pytanie 4.
SYSTEMATYKA OPRACOWAŃ PLANISTYCZYNYCH W POLSCE.

Polski system organizacyjno-prawny planowania przestrzennego

Działania odbywają się na trzech szczeblach (poziomach) władzy publicznej:

• lokalnym

• regionalnym

• krajowym

Na każdym szczeblu sporządzane są odpowiednie obligatoryjne dokumenty planistyczne, tworzące pewien uporządkowany system dokumentów planistycznych.

Na system składają się:

I. Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, uchwalane przez rady gmin - obligatoryjnie sporządzane dla całego obszaru danej gminy dokumenty, służące określaniu zasad kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej na poziomie lokalnym, nie stanowiące jednak aktów prawa miejscowego.

II. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, zwane planami miejscowymi, uchwalane prze rady gminy - sporządzane dla części (może to być wiele nie stykających się ze sobą części) lub całego obszaru danej gminy (tylko gdy zachodzi taka potrzeba i jest to możliwe ze względów technicznych i organizacyjno-finansowych); plany te są jedynymi w całym systemie planowania dokumentami planistycznymi, stanowiącymi akty prawa miejscowego.

III. Plany zagospodarowania przestrzennego województw, uchwalane przez sejmiki województw - obligatoryjnie sporządzane dla obszarów całych województw dokumenty, służące określaniu zasad kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej na poziomie regionalnym; w szczególnych przypadkach częścią planów zagospodarowania przestrzennego województw bywa plan zagospodarowania przestrzennego obszaru metropolitalnego.

IV. Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju, przyjmowana przez Radę Ministrów i przedstawiana Sejmowi - obligatoryjnie sporządzany dla całego kraju dokument służący określaniu zasad kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej na poziomie krajowym.

Dokumenty te są uzupełniane przez analizy, studia, koncepcje, programy oraz raporty o stanie zagospodarowania. Takie opracowania diagnostyczne, programowe i koncepcyjne, opracowywane są na poziomie lokalnym, ponadlokalnym (powiatowym), regionalnym i krajowym. Służą one potrzebom związanym z prowadzeniem polityki przestrzennej przez podmioty wszystkich czterech szczebli zarządzania:

- szczebel gminny - analizy zmian zagospodarowania przestrzennego, oceny postępów w opracowaniu planów miejscowych oraz wieloletnie programy ich sporządzania;

- szczebel powiatowy - analizy i studia z zakresu zagospodarowania przestrzennego;

- szczebel wojewódzki - analizy i studia, koncepcje i programy oraz przeglądy zmian w zagospodarowaniu przestrzennym województwa i raporty o jego stanie;

- szczebel krajowy - analizy i studia, koncepcje, programy zawierające zadania rządowe oraz raporty o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju.

Ze względu na znacząco inną rolę w systemie, odmienną metodologię, inne zadania i specyficzne regulacje - planowanie przestrzenne dzieli się na specjalizacje, zależne od skali obszaru, którym zajmuje się. I tak dział planowania przestrzennego zajmującego się zagadnienia na szczeblu krajowym i wojewódzkim (a czasem i powiatowym) nazywa się planowaniem regionalnym, a dział zajmujący się zagadnieniami przestrzennymi na szczeblu gminy - planowaniem miejscowym.

Pytanie 20.
ROZWÓJ MIAST XIX WIEKU I NOWE IDEE URBANISTYCZNE PRZEŁOMU XIX I XX WIEKU.

Rozwój miast XIX wieku

• Sytuacja ludnościowa i przestrzenna miast w XIX wieku (przeludnienie, złe warunki sanitarne, brak infrastruktury, małe możliwości rozwoju przestrzennego).

• ogromny postęp techniczny i rozwój przemysłu - rewolucja przemysłowa

• masowy napływ ludności do miast

• do miast wchodzą manufaktury, zespoły fabryczne, itd.

• przemysł organizuje życie miast, lokuje się na jego obrzeżach, wokół niego osiedla taniej zabudowy mieszkaniowej dla pracowników, najbiedniejsze czworaki rodzin robotników

• trujące wyziewy, brak dostępu do bieżącej wody, brak systemów odprowadzania i utylizacji nieczystości, chaos przestrzenny

• w drugiej połowie XIX w. - miasta są maksymalnie przeludnione, zaczyna się świadome naprawianie takiej sytuacji, wprowadzanie systemów kanalizacji itd.

• wykształciła się złożona dziedzina wiedzy, zwana później urbanistyką

• Coraz większa gęstość zabudowy i zaludnienia powodowała coraz intensywniejsze objawienie się problemów społecznych i technicznych w miastach, a to stało się impulsem do powstania nowych idei społecznych, politycznych oraz urbanistycznych.

MIASTO OGRÓD - EBENEZER HOWARD

• koncepcja miasta-ogrodu pojawiła się pod koniec XIX w. w Anglii w odpowiedzi na problem przeludnienia miast, autorem koncepcji miasta-ogrodu powstałej w 1898 był Ebenezer Howard, który opublikował ją w książce pt.: "Garden Cities of Tomorrow„,

• koncepcja miasta satelickiego, osiedla oddalonego od centrum miasta,

• niską, luźną zabudową, a przede wszystkim znacznym udział terenów zielonych w tym lasów, ogrodów, parków w ogólnej powierzchni miasta,

• zazwyczaj przeznaczone było dla 32 tysięcy mieszkańców,

• na planie koła, podzielonego głównym ulicami na sześć jednakowych części,

• strefy miały przypisane funkcje, np: usługowe, mieszkaniowe, rekreacyjne,

• całość skupiona wokół centralnego parku o średnicy ok. 900 m, w którym znajdowały się budynki publiczne i otoczona wieńcem terenów rolniczych,

• według założeń na jednego mieszkańca przypadało 35 m² zieleni publicznej, a na jeden dom ok. 200 m²,

• na wąskim pasku terenu, który otaczał dzielnice mieszkaniowe usytuowane miały być zakłady przemysłowe i magazyny,

• odzwierciedlało to sprzeciw wobec sypialnianego charakteru przedmieść,

• ponieważ miasto miało być założone na terenach rolniczych koszt utrzymania i ceny mieszkań były niskie,

• zgodnie z ideą powstanie modelowego zespołu miast miało powodować samoczynne powstawanie nowych, gdyby zostały połączone szybką komunikacją, skupione byłyby wokół większego "miasta centralnego„.

MIASTO LINIOWE - ARTURO SORIA

Arturo Soria - hiszpański działacz społeczny i polityczny, twórca pierwszego konnego tramwaju (Madryt 1875)

Schemat rozplanowania madryckiego „miasta liniowego”:

• główna oś komunikacyjna na 7 pasów ruchu (piesi, tramwaj, centralna, rowerzyści),

• działki pod zabudowę prostokątne nie zróżnicowane kształtem różnej wielkości,

• 1/5 działki na budynek, 4/5 tereny rekreacyjne - każda rodzina ma dom z ogrodem i sadem,

• próba poszukiwania nowych rozwiązań,

• w aspekcie funkcjonalnym nie było zróżnicowania.

MIASTO PRZEMYSŁOWE - TONY GARNIER

Tony Garnier - francuski architekt i urbanista, wyznawał zasady socjalizmu „wszystkim po równo”.

• podzielił miasto na funkcjonalne strefy, odizolowane pasmami zieleni,

• miasto na 35 tyś. mieszkańców,

Plan „miasta przemysłowego”:

• główny ośrodek usługowy miasta,

• dzielnica mieszkaniowa (niskie budynki 2 kondygnacyjne położone w wielkim parku),

• dzielnica przemysłowa (zespół budynków przemysłowych dominującym elementem krajobrazu),

• żelbet zastosowany w budownictwie mieszkaniowym, brak detalu,

• zwracał uwagę na nasłonecznienie i przewietrzanie mieszkań, przynajmniej jedno okno na południe, zabudowa nie mogła przekraczać 50% terenu.

MIASTO PROMIENNE - LE CORBUSIER

• 1922 r. - wizja wielkiego miasta dla 3 mln mieszkańców,

• studium zabudowy centralnej dzielnicy,

• 3 modele budynków:

• biurowe na planie krzyża, 60 kondygnacji,

• mieszkalne - zarys zębaty, mieszkania 2 kondygnacyjne, ale jedna kondygnacja nie jest nad druga lecz na przemian,

• mieszkalne obrzeżne wokół obszernych dziedzińców, 2 kondygnacje, zieleń, urządzenia sportowe,

• 1925 r. - projekt przebudowy fragmentu śródmieścia Paryża - chciał wyburzyć to czego nie uważał za wartościowe, cenne zabytki byłyby zachowane wśród drzew wielkiego parku,

• jego projektowania nie można traktować dosłownie, wywołuje dyskusję, szokuje, daje do myślenia.

Pytanie 28.
WIELOFUNKCYJNOŚĆ WSI W PRZESZŁOŚCI I OBECNIE.

Historyczne uwarunkowania wielofunkcyjności

• koncepcja z lat 70,

• formy działalności pozarolniczej (wieś jako mikrostruktura gospodarcza)

• rozwój przetwórstwa surowców rolnych, rzemiosła produkcyjnego i bytowego przemysłu usługowego

Termin wielofunkcyjności wiąże się z dwoma układami:

• układu strefowego obszarów wiejskich - strefy ekologicznej, gospodarczej i społeczno-kulturowej,

• wsi jako miejsca lokalizacji różnorodnych form działalności pozarolniczej, ale związanej z rolnictwem bądź jego otoczeniem.

Podział na grupy funkcji w zależności od roli wsi w strukturze przestrzennej wsi:

1. funkcje zewnętrzne (egzogeniczne) pełnione na rzecz regionu lub kraju:

• występowanie funkcji zewnętrznych zależy od roli jaką dany obszar pełni w skali kraju, regionu (środowisko przyrodnicze jest wyznacznikiem sposobu i intensywności użytkowania oraz zagospodarowania,

• najsilniej oddziaływujące funkcje zewnętrzne na osadnicze zagospodarowanie wsi to: rolnictwa i leśnictwa, obsługi rolnictwa, wypoczynku, turystyki i uzdrowiskowe, przemysłowe (rolno-spożywczy, wydobywczy, drzewny, odzieżowy, hurtownie, składy, magazyny) oraz obsługi miejskiego rynku pracy.

2. funkcje wewnętrzne (endogeniczne) pełnione na rzecz mieszkańców gminy:

• grupa funkcji: mieszkaniowe, przemysłu usługowego, produkującego towary na zaopatrzenie miejscowej ludności, obsługi ludności.

Znaczenie procesów urbanizacyjnych w rozwoju wielofunkcyjnym - typy obszarów wiejskich:

• obszary zurbanizowane

(strefy podmiejskie, położone wokół większych miast i aglomeracji miejskich)

W strefach tych równolegle zachodzą procesy intensyfikacji i modernizacji rolnictwa oraz rozwój pozarolniczych miejsc pracy, charakteryzują się wysokim przyrostem migracyjnym z odległych terenów wiejskich i z drugiej strony miast, większa dwuzawodowość - poza utrzymaniem gospodarstwa mieszkańcy mają dodatkowe zatrudnienie w pobliskich miastach.

• obszary rolnicze

(strefy wiejskie położone wokół średnich i mniejszych miast)

Są to strefy dobrze rozwiniętego, dynamicznego rolnictwa, zdolnego do przystosowania się do zmiennych warunków gospodarki rynkowej, dobre połączenie z przemysłem rolno-spożywczym i systemem zaopatrzenia rolnictwa z handlem, przestrzenie - najczęściej na terenach nizinnych i równinnych o korzystnych warunkach glebowych, wodnych, klimatycznych.

• obszary problemowe

(strefy peryferyjne, położone w znacznym oddaleniu od większych ośrodków miejskich poza głównymi ciągami komunikacyjnymi lub niekorzystnych walorów przyrodniczych)

Rolnictwo jest główną gałęzią, intensywnie zachodzą procesy starzenia się ludności i wyludnienia miejscowości, najczęściej są to tereny górzyste lub leżące w psach przygranicznych o ograniczonym nasileniu kontaktów gospodarczych i słabej infrastrukturze, tereny pn. Polski - obszary z rolnictwem popegeerowskim, na pd. - o rozdrobnionej strukturze agrarnej.

Funkcja rolnicza

• funkcja rolna, zaopatrzenie w środki produkcji i usługi produkcyjne, przetwórstwa i dystrybucji żywności, obrotu żywnością

Funkcja obsługi miejskiego rynku pracy (sypialniana)

• przed rokiem 90 - charakteryzowały się codziennymi dojazdami do miast w celach zarobkowych,

• po 90 - reemigracja, agrarne przeludnienie i bezrobocie, migracja ludności miast na wieś, kryzys mieszkaniowy.

(Kształtowanie przestrzennej struktury osadnictwa związanego z obsługą miejskiego rynku pracy: bezpieczne powiązanie z układem transportu publicznego, odległość między pracą a domem, poziom wyposażenia w usługi, wymagania ekonomiki wyposażenia w urządzenia infrastruktury technicznej i społecznej, wartość ziemi, atrakcyjność otoczenia, odległość wsi od centrum miasta nie przekracza 90 min.)

Funkcja przemysłowa

• przemysł usługowy zw. z obsługą ludności

• przemysł rolny zw. z bezpieczną obsługą rolnictwa

• przemysł wydobywczy zw. z występowaniem surowców geologicznych

• przemysł spożywczy (ubojnie, masarnie, piekarnie, młyny)

Typy wg stopnia powiązania z bazą surowcową

- zakłady o lokalizacji umiejscowionej tj. usytuowane na lub przy złożach surowców (cegielnie, żwirownie)

- zakłady o lokalizacji częściowo umiejscowionej - zakłady korzystające z półproduktów lub odpadów dostarczanych przez inne, w pobliżu zakładów np. tartaki

- zakłady o lokalizacji swobodnej - przetwórnie

Funkcja wypoczynkowa

• forma ruchu aktywności przestrzennej ludzi w wolnym czasie, w kategoriach częstotliwości korzystania z niej mieszkańców w systemie codziennym, cotygodniowym i corocznym

• część ruchu turystyki tj. podróże jakie ludzie odbywają poza miejsce stałego zamieszkania w celu regeneracji sił fizycznych i psychicznych

Funkcja uzdrowiskowa

• ok. 50 miejscowości posiada status uzdrowiska, ponad 20 ma niektóre uprawnienia

• ośrodki wiejskie to 30% uzdrowisk statutowych, 50% w rozwoju, 85% potencjalnych

Walory lecznicze, właściwości bioklimatyczne oraz surowce lecznicze, 60 źródeł mineralnych to źródła lecznicze, walory krajobrazowe i kulturowe.

Strefowanie funkcjonalno-przestrzenne:

A - wyodrębnione w celu bezpiecznego ukształtowania otoczenia zakładów lecznictwa uzdrowiskowego (sanatoria, szpitale)

B - w celu kształtowania warunków środowiskowych, obejmuje miejscowości w granicach administracyjnych. Zakaz organizowania pól campingowych, miejsc parkingowych i targowisk, brak przemysłu

C - rola otuliny, ochrona uzdrowiska przez zanieczyszczeniami powietrza, gleby, wody, ochrona krajobrazu, właściwości leczniczych, ochrona przed hałasem

---