Pytanie 4.
SYSTEMATYKA OPRACOWAŃ PLANISTYCZYNYCH W POLSCE.

Polski system organizacyjno-prawny planowania przestrzennego

Działania odbywają się na trzech szczeblach (poziomach) władzy publicznej:

• lokalnym

• regionalnym

• krajowym

Na każdym szczeblu sporządzane są odpowiednie obligatoryjne dokumenty planistyczne, tworzące pewien uporządkowany system dokumentów planistycznych.

Na system składają się:

I. Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, uchwalane przez rady gmin - obligatoryjnie sporządzane dla całego obszaru danej gminy dokumenty, służące określaniu zasad kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej na poziomie lokalnym, nie stanowiące jednak aktów prawa miejscowego.

II. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, zwane planami miejscowymi, uchwalane prze rady gminy - sporządzane dla części (może to być wiele nie stykających się ze sobą części) lub całego obszaru danej gminy (tylko gdy zachodzi taka potrzeba i jest to możliwe ze względów technicznych i organizacyjno-finansowych); plany te są jedynymi w całym systemie planowania dokumentami planistycznymi, stanowiącymi akty prawa miejscowego.

III. Plany zagospodarowania przestrzennego województw, uchwalane przez sejmiki województw - obligatoryjnie sporządzane dla obszarów całych województw dokumenty, służące określaniu zasad kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej na poziomie regionalnym; w szczególnych przypadkach częścią planów zagospodarowania przestrzennego województw bywa plan zagospodarowania przestrzennego obszaru metropolitalnego.

IV. Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju, przyjmowana przez Radę Ministrów i przedstawiana Sejmowi - obligatoryjnie sporządzany dla całego kraju dokument służący określaniu zasad kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej na poziomie krajowym.

Dokumenty te są uzupełniane przez analizy, studia, koncepcje, programy oraz raporty o stanie zagospodarowania. Takie opracowania diagnostyczne, programowe i koncepcyjne, opracowywane są na poziomie lokalnym, ponadlokalnym (powiatowym), regionalnym i krajowym. Służą one potrzebom związanym z prowadzeniem polityki przestrzennej przez podmioty wszystkich czterech szczebli zarządzania:

- szczebel gminny - analizy zmian zagospodarowania przestrzennego, oceny postępów w opracowaniu planów miejscowych oraz wieloletnie programy ich sporządzania;

- szczebel powiatowy - analizy i studia z zakresu zagospodarowania przestrzennego;

- szczebel wojewódzki - analizy i studia, koncepcje i programy oraz przeglądy zmian w zagospodarowaniu przestrzennym województwa i raporty o jego stanie;

- szczebel krajowy - analizy i studia, koncepcje, programy zawierające zadania rządowe oraz raporty o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju.

Ze względu na znacząco inną rolę w systemie, odmienną metodologię, inne zadania i specyficzne regulacje - planowanie przestrzenne dzieli się na specjalizacje, zależne od skali obszaru, którym zajmuje się. I tak dział planowania przestrzennego zajmującego się zagadnienia na szczeblu krajowym i wojewódzkim (a czasem i powiatowym) nazywa się planowaniem regionalnym, a dział zajmujący się zagadnieniami przestrzennymi na szczeblu gminy - planowaniem miejscowym.

Pytanie 20.
ROZWÓJ MIAST XIX WIEKU I NOWE IDEE URBANISTYCZNE PRZEŁOMU XIX I XX WIEKU.

Rozwój miast XIX wieku

• Sytuacja ludnościowa i przestrzenna miast w XIX wieku (przeludnienie, złe warunki sanitarne, brak infrastruktury, małe możliwości rozwoju przestrzennego).

• ogromny postęp techniczny i rozwój przemysłu - rewolucja przemysłowa

• masowy napływ ludności do miast

• do miast wchodzą manufaktury, zespoły fabryczne, itd.

• przemysł organizuje życie miast, lokuje się na jego obrzeżach, wokół niego osiedla taniej zabudowy mieszkaniowej dla pracowników, najbiedniejsze czworaki rodzin robotników

• trujące wyziewy, brak dostępu do bieżącej wody, brak systemów odprowadzania i utylizacji nieczystości, chaos przestrzenny

• w drugiej połowie XIX w. - miasta są maksymalnie przeludnione, zaczyna się świadome naprawianie takiej sytuacji, wprowadzanie systemów kanalizacji itd.

• wykształciła się złożona dziedzina wiedzy, zwana później urbanistyką

• Coraz większa gęstość zabudowy i zaludnienia powodowała coraz intensywniejsze objawienie się problemów społecznych i technicznych w miastach, a to stało się impulsem do powstania nowych idei społecznych, politycznych oraz urbanistycznych.

MIASTO OGRÓD - EBENEZER HOWARD

• koncepcja miasta-ogrodu pojawiła się pod koniec XIX w. w Anglii w odpowiedzi na problem przeludnienia miast, autorem koncepcji miasta-ogrodu powstałej w 1898 był Ebenezer Howard, który opublikował ją w książce pt.: "Garden Cities of Tomorrow„,

• koncepcja miasta satelickiego, osiedla oddalonego od centrum miasta,

• niską, luźną zabudową, a przede wszystkim znacznym udział terenów zielonych w tym lasów, ogrodów, parków w ogólnej powierzchni miasta,

• zazwyczaj przeznaczone było dla 32 tysięcy mieszkańców,

• na planie koła, podzielonego głównym ulicami na sześć jednakowych części,

• strefy miały przypisane funkcje, np: usługowe, mieszkaniowe, rekreacyjne,

• całość skupiona wokół centralnego parku o średnicy ok. 900 m, w którym znajdowały się budynki publiczne i otoczona wieńcem terenów rolniczych,

• według założeń na jednego mieszkańca przypadało 35 m² zieleni publicznej, a na jeden dom ok. 200 m²,

• na wąskim pasku terenu, który otaczał dzielnice mieszkaniowe usytuowane miały być zakłady przemysłowe i magazyny,

• odzwierciedlało to sprzeciw wobec sypialnianego charakteru przedmieść,

• ponieważ miasto miało być założone na terenach rolniczych koszt utrzymania i ceny mieszkań były niskie,

• zgodnie z ideą powstanie modelowego zespołu miast miało powodować samoczynne powstawanie nowych, gdyby zostały połączone szybką komunikacją, skupione byłyby wokół większego "miasta centralnego„.

MIASTO LINIOWE - ARTURO SORIA

Arturo Soria - hiszpański działacz społeczny i polityczny, twórca pierwszego konnego tramwaju (Madryt 1875)

Schemat rozplanowania madryckiego „miasta liniowego”:

• główna oś komunikacyjna na 7 pasów ruchu (piesi, tramwaj, centralna, rowerzyści),

• działki pod zabudowę prostokątne nie zróżnicowane kształtem różnej wielkości,

• 1/5 działki na budynek, 4/5 tereny rekreacyjne - każda rodzina ma dom z ogrodem i sadem,

• próba poszukiwania nowych rozwiązań,

• w aspekcie funkcjonalnym nie było zróżnicowania.

MIASTO PRZEMYSŁOWE - TONY GARNIER

Tony Garnier - francuski architekt i urbanista, wyznawał zasady socjalizmu „wszystkim po równo”.

• podzielił miasto na funkcjonalne strefy, odizolowane pasmami zieleni,

• miasto na 35 tyś. mieszkańców,

Plan „miasta przemysłowego”:

• główny ośrodek usługowy miasta,

• dzielnica mieszkaniowa (niskie budynki 2 kondygnacyjne położone w wielkim parku),

• dzielnica przemysłowa (zespół budynków przemysłowych dominującym elementem krajobrazu),

• żelbet zastosowany w budownictwie mieszkaniowym, brak detalu,

• zwracał uwagę na nasłonecznienie i przewietrzanie mieszkań, przynajmniej jedno okno na południe, zabudowa nie mogła przekraczać 50% terenu.

MIASTO PROMIENNE - LE CORBUSIER

• 1922 r. - wizja wielkiego miasta dla 3 mln mieszkańców,

• studium zabudowy centralnej dzielnicy,

• 3 modele budynków:

• biurowe na planie krzyża, 60 kondygnacji,

• mieszkalne - zarys zębaty, mieszkania 2 kondygnacyjne, ale jedna kondygnacja nie jest nad druga lecz na przemian,

• mieszkalne obrzeżne wokół obszernych dziedzińców, 2 kondygnacje, zieleń, urządzenia sportowe,

• 1925 r. - projekt przebudowy fragmentu śródmieścia Paryża - chciał wyburzyć to czego nie uważał za wartościowe, cenne zabytki byłyby zachowane wśród drzew wielkiego parku,

• jego projektowania nie można traktować dosłownie, wywołuje dyskusję, szokuje, daje do myślenia.

Pytanie 28.
WIELOFUNKCYJNOŚĆ WSI W PRZESZŁOŚCI I OBECNIE.

Historyczne uwarunkowania wielofunkcyjności

• koncepcja z lat 70,

• formy działalności pozarolniczej (wieś jako mikrostruktura gospodarcza)

• rozwój przetwórstwa surowców rolnych, rzemiosła produkcyjnego i bytowego przemysłu usługowego

Termin wielofunkcyjności wiąże się z dwoma układami:

• układu strefowego obszarów wiejskich - strefy ekologicznej, gospodarczej i społeczno-kulturowej,

• wsi jako miejsca lokalizacji różnorodnych form działalności pozarolniczej, ale związanej z rolnictwem bądź jego otoczeniem.

Podział na grupy funkcji w zależności od roli wsi w strukturze przestrzennej wsi:

1. funkcje zewnętrzne (egzogeniczne) pełnione na rzecz regionu lub kraju:

• występowanie funkcji zewnętrznych zależy od roli jaką dany obszar pełni w skali kraju, regionu (środowisko przyrodnicze jest wyznacznikiem sposobu i intensywności użytkowania oraz zagospodarowania,

• najsilniej oddziaływujące funkcje zewnętrzne na osadnicze zagospodarowanie wsi to: rolnictwa i leśnictwa, obsługi rolnictwa, wypoczynku, turystyki i uzdrowiskowe, przemysłowe (rolno-spożywczy, wydobywczy, drzewny, odzieżowy, hurtownie, składy, magazyny) oraz obsługi miejskiego rynku pracy.

2. funkcje wewnętrzne (endogeniczne) pełnione na rzecz mieszkańców gminy:

• grupa funkcji: mieszkaniowe, przemysłu usługowego, produkującego towary na zaopatrzenie miejscowej ludności, obsługi ludności.

Znaczenie procesów urbanizacyjnych w rozwoju wielofunkcyjnym - typy obszarów wiejskich:

• obszary zurbanizowane

(strefy podmiejskie, położone wokół większych miast i aglomeracji miejskich)

W strefach tych równolegle zachodzą procesy intensyfikacji i modernizacji rolnictwa oraz rozwój pozarolniczych miejsc pracy, charakteryzują się wysokim przyrostem migracyjnym z odległych terenów wiejskich i z drugiej strony miast, większa dwuzawodowość - poza utrzymaniem gospodarstwa mieszkańcy mają dodatkowe zatrudnienie w pobliskich miastach.

• obszary rolnicze

(strefy wiejskie położone wokół średnich i mniejszych miast)

Są to strefy dobrze rozwiniętego, dynamicznego rolnictwa, zdolnego do przystosowania się do zmiennych warunków gospodarki rynkowej, dobre połączenie z przemysłem rolno-spożywczym i systemem zaopatrzenia rolnictwa z handlem, przestrzenie - najczęściej na terenach nizinnych i równinnych o korzystnych warunkach glebowych, wodnych, klimatycznych.

• obszary problemowe

(strefy peryferyjne, położone w znacznym oddaleniu od większych ośrodków miejskich poza głównymi ciągami komunikacyjnymi lub niekorzystnych walorów przyrodniczych)

Rolnictwo jest główną gałęzią, intensywnie zachodzą procesy starzenia się ludności i wyludnienia miejscowości, najczęściej są to tereny górzyste lub leżące w psach przygranicznych o ograniczonym nasileniu kontaktów gospodarczych i słabej infrastrukturze, tereny pn. Polski - obszary z rolnictwem popegeerowskim, na pd. - o rozdrobnionej strukturze agrarnej.

Funkcja rolnicza

• funkcja rolna, zaopatrzenie w środki produkcji i usługi produkcyjne, przetwórstwa i dystrybucji żywności, obrotu żywnością

Funkcja obsługi miejskiego rynku pracy (sypialniana)

• przed rokiem 90 - charakteryzowały się codziennymi dojazdami do miast w celach zarobkowych,

• po 90 - reemigracja, agrarne przeludnienie i bezrobocie, migracja ludności miast na wieś, kryzys mieszkaniowy.

(Kształtowanie przestrzennej struktury osadnictwa związanego z obsługą miejskiego rynku pracy: bezpieczne powiązanie z układem transportu publicznego, odległość między pracą a domem, poziom wyposażenia w usługi, wymagania ekonomiki wyposażenia w urządzenia infrastruktury technicznej i społecznej, wartość ziemi, atrakcyjność otoczenia, odległość wsi od centrum miasta nie przekracza 90 min.)

Funkcja przemysłowa

• przemysł usługowy zw. z obsługą ludności

• przemysł rolny zw. z bezpieczną obsługą rolnictwa

• przemysł wydobywczy zw. z występowaniem surowców geologicznych

• przemysł spożywczy (ubojnie, masarnie, piekarnie, młyny)

Typy wg stopnia powiązania z bazą surowcową

- zakłady o lokalizacji umiejscowionej tj. usytuowane na lub przy złożach surowców (cegielnie, żwirownie)

- zakłady o lokalizacji częściowo umiejscowionej - zakłady korzystające z półproduktów lub odpadów dostarczanych przez inne, w pobliżu zakładów np. tartaki

- zakłady o lokalizacji swobodnej - przetwórnie

Funkcja wypoczynkowa

• forma ruchu aktywności przestrzennej ludzi w wolnym czasie, w kategoriach częstotliwości korzystania z niej mieszkańców w systemie codziennym, cotygodniowym i corocznym

• część ruchu turystyki tj. podróże jakie ludzie odbywają poza miejsce stałego zamieszkania w celu regeneracji sił fizycznych i psychicznych

Funkcja uzdrowiskowa

• ok. 50 miejscowości posiada status uzdrowiska, ponad 20 ma niektóre uprawnienia

• ośrodki wiejskie to 30% uzdrowisk statutowych, 50% w rozwoju, 85% potencjalnych

Walory lecznicze, właściwości bioklimatyczne oraz surowce lecznicze, 60 źródeł mineralnych to źródła lecznicze, walory krajobrazowe i kulturowe.

Strefowanie funkcjonalno-przestrzenne:

A - wyodrębnione w celu bezpiecznego ukształtowania otoczenia zakładów lecznictwa uzdrowiskowego (sanatoria, szpitale)

B - w celu kształtowania warunków środowiskowych, obejmuje miejscowości w granicach administracyjnych. Zakaz organizowania pól campingowych, miejsc parkingowych i targowisk, brak przemysłu

C - rola otuliny, ochrona uzdrowiska przez zanieczyszczeniami powietrza, gleby, wody, ochrona krajobrazu, właściwości leczniczych, ochrona przed hałasem

Pytanie 33.
WIEŚ TEMATYCZNA - IDEA, FUNKCJE, ZAŁOŻENIA PROJEKTOWE.

Idea wioski tematycznej to jeden ze sposobów ożywiania gospodarki wiejskiej.

różne modele rozwiązania mającym zapewnić zwiększenie aktywności gospodarczej - głównie w sferze samozatrudnienia - opartej na lokalnych umiejętnościach i zasobach oraz budowanie i umacnianie więzi społecznych, sprzyjających tworzeniu nowych struktur i systemów wsparcia aktywizacji zawodowej.

Głównym celem projektu jest rozwój wsi jako wsi tematycznej. Dążenie ku temu pozwoli zbudować jej markę, wspomoże aktywizację społeczno-gospodarczą, rozwinie potencjał i zasoby miejsca.

Koncepcja tworzenia wsi tematycznych zakłada opracowanie wspólnego projektu rozwoju z wykorzystaniem istniejących zasobów, których dotychczas nie traktowano jako zasoby atrakcyjne czy przydatne. Założeniem koncepcji tworzenia wioski tematycznej jest przypisanie każdej wsi odrębnej specjalizacji, sprecyzowanie obszaru interesujących zagadnień oraz opracowanie oferty atrakcyjnej ze względu na specyfikę wsi. Projektowane działania mają na celu aktywizowanie wsi jako całości społeczno-ekonomicznej oraz kulturowej, jak i przetestowanie tej koncepcji. Opracowany model może funkcjonować zarówno w formie pojedynczych podmiotów, jak i zespołu współpracujących ze sobą wiosek tematycznych.

• Wioska tematyczna to rozwiązanie, które ułatwia wchodzenie i powrót na rynek pracy mieszkańców wsi dotkniętych bezrobociem.

• Miejscowości te mają małe szanse na przyciągnięcie inwestorów zewnętrznych i dysponują słabym potencjałem inwestycji wewnętrznych. 

• W Polsce powstało już kilka tego typu miejsc, m.in.: Wioska Hobbitów (krajobraz regionu przypomina świat opisany w powieściach J.R.R. Tolkiena), Wioska Zdrowego Życia, Wioska Końca Świata czy Wioska Bajkowo-Rowerowa.

• Podczas tworzenia wiosek wykorzystano materialne i niematerialne zasoby dziedzictwa kulturowego oraz wiedzy ukrytej, które wcześniej nie były w żaden sposób eksploatowane gospodarczo.

• Najbardziej istotne jest to, że wioski tematyczne powstawały według pomysłu wypracowanego wspólnie.

• W porównaniu ze zwykłymi wsiami wioska tematyczna, specjalizująca się w danej dziedzinie, odnosi znacznie większe sukcesy w wielu dziedzinach.

• Inicjatywa ta stanowi szczególną szansę na obszarach niezagospodarowanych pod względem turystycznym.

• Obsługa oferty wsi wiąże się z koniecznością stworzenia nowych - stałych lub czasowych - miejsc pracy (obsługa noclegowa, prowadzenie wypożyczalni sprzętu, prowadzenie zajęć rękodzielniczych, wyrób i sprzedaż pamiątek itd.).

---