RYNEK FINANSOWY

Rynek finansowy jest „miejscem”, na którym zawierane są transakcje finansowe,
tzn. dokonuje się kupna- sprzedaży różnych form kapitału krótkoterminowego i długoterminowego. Rynek finansowy umożliwia posiadaczowi kapitału jego zainwestowanie, a podmiotom zgłaszającym zapotrzebowanie na kapitał - zaspokojenie potrzeb. Funkcjonowanie rynku finansowego pozwala inwestorom na zróżnicowanie portfela posiadanych aktywów oraz umożliwia ograniczenie ryzyka związanego z inwestycjami.
Warunkiem wzrostu gospodarki jest inwestowanie. Aby inwestował niezbędne są środki finansowe. Ich źródłem mogą być niewykorzystane środki finansowe zwane oszczędnościami. Istnieje, więc potrzeba wystąpienia mechanizmu pozwalającego na przesunięcie czasowo wolnych środków od oszczędzających do inwestujących. Aby mechanizm taki mógł funkcjonować potrzebni są:
· inwestor rzeczowy - inwestujący w maszyny, czynniki produkcji, itp. w celu wytwarzania dóbr, głównie dóbr inwestycyjnych,
· inwestor finansowy - użyczający kapitału inwestorowi rzeczowemu w zamian za wynagrodzenie,
· pośrednik.
Inwestor rzeczowy na własną inwestycję potrzebuje odpowiedniej wielkości kapitału na odpowiedni czas i za odpowiednią cenę. Źródłem tego kapitału może być posiadający oszczędności, czyli inwestor finansowy. Jednakże "zgranie" powyższych cech kapitału indywidualnego inwestora finansowego i rzeczowego w praktyce jest trudne.
W tej sytuacji wygodniej posłużył się pośrednikiem, który będzie transformował kapitały inwestora indywidualnego na formę użyteczną dla inwestora rzeczowego. W celu transformacji kapitału pośrednik (dowolna instytucja finansowa) korzysta z odpowiednich instrumentów. Tym, co dokonuje "dopasowania" strumienia oszczędności przekształconego w kapitał inwestora finansowego i strumienia kapitału inwestora rzeczowego przy pomocy odpowiednich instrumentów jest rynek finansowy. Rynek finansowy jest pojęciem abstrakcyjnym i nie oznacza konkretnego miejsca, lecz procesy kupna sprzedaży kapitału za koszt/wynagrodzenie, którym jest procent. Rynek finansowy jest, więc abstrakcyjnym miejscem, na którym dochodzi nieustannie do zawieranie i wykonywania transakcji, których przedmiotem są instrumenty finansowe.
W zależności od terminu zwrotu kapitału rynek finansowy dzieli się na dwa główne segmenty:
· rynek pieniężny - na którym dokonywane są operacje finansowe krótkoterminowe, a przedmiotem obrotu jest kapitał o nieprzekraczalnym terminie zwrotu 1 rok obejmujący min.: rynek lokat międzybankowych, rynek krótkoterminowych papierów wartościowych i kredyty krótkoterminowe.
· rynek kapitałowy - na którym przedmiotem obrotu jest kapitał o terminie zwrotu w zasadzie przekraczającym 1 rok, obejmujący m.in. rynek średnio i długoterminowych papierów wartościowych oraz średnio- i długoterminowych kredytów.
· rynek walutowy - na którym przedmiotem transakcji są waluty. Uczestnikami rynku walutowego są: banki centralne, banki komercyjne, inne instytucje finansowe (fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne) oraz w mniejszym stopniu - osoby fizyczne.
Na rynku finansowym tak pieniężnym jak i kapitałowym duże znaczenie mają dzisiaj operacje walutowe i w ich kontekście możemy mówić o rynku walutowym. Rynek ten obejmuje operacje finansowe walutowe - wymiany jednej waluty na inne oraz kształtowanie kursów walutowych. Rynek walutowy jest rynkiem międzynarodowym. Umożliwia m.in. przepływ kapitału na różne rynki regionalne i poszczególnych państw.
Integralną częścią rynku finansowego jest rynek papierów wartościowych, definiowanych zwykle jako dokument reprezentujący prawa majątkowe, które z racji jego posiadania przysługuje posiadaczowi.
Istotną kwestią w kontekście rozpatrywania procesu transformacji kapitału na rynku finansowym, jest rozróżnienie między rynkiem pierwotnym i wtórnym.

Na rynku pierwotnym przedmiotem transakcji są rzeczywiste kapitały, rynek wtórny pozwala natomiast na zamianę posiadacza określonych praw majątkowych, powstałych na rynku pierwotnym. Rynek pierwotny tworzy, więc prawa majątkowe, które mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym. Na rynku pierwotnym emitent zbiera kapitał sprzedając nowe, emitowane papiery wartościowe inwestorom, którzy ocenili, że inwestycja jest korzystną lokatą oszczędności. Cena nabycia papierów wartościowych na rynku pierwotnym to cena emisyjna, stała do końca okresu subskrypcyjnego (emisji).
Na rynku wtórnym obrót odbywa się pomiędzy inwestorami, bez udziału emitenta. Tak, więc na rynku tym emitent nie zwiększa wielkości swojego kapitału. Istnienie rynku wtórnego jest bardzo ważne m.in., dlatego, że pozwala na dostęp do rynku podmiotów, które nie miały dostępu do rynku pierwotnego, koncentruje małe kapitały oraz weryfikuje wartości praw majątkowych - realnie oceniając wartości oferowanych kapitałów. Dla emitenta rynek wtórny jest natomiast ważnym Źródłem informacji niezbędnych dla podejmowania decyzji o rozwoju firmy, wielkości i cenie emisji nowych akcji, obligacji, itp.
Rynek pieniężny dostarcza kapitału krótkoterminowego na finansowanie działalności bieżącej banków, przedsiębiorstw, innych podmiotów i osób fizycznych. Rynek ten jest mechanizmem zamiany pieniądza bankowego (banków komercyjnych) na pieniądz banku centralnego. Chroni banki przed niewypłacalnością, stanowi rynek rezerw kasowych systemu bankowego i gospodarki finansowej państwa. Jest miejscem spotkania popytu na pieniądz i jego podaży - spotkania podmiotów dysponujących nadmiarem pieniądza i cierpiących na jego niedobór. Pieniądz jest tu towarem posiadającym swoją wewnętrzną wartość.
Podstawowe funkcje rynku pieniężnego to:
· krótkoterminowe wyrównanie płynności banków w drodze refinansowania nadmiaru środków pochodzących z operacji klientów bądź też pokrycie niedoboru środków powstałych z tych operacji,
· zabezpieczenie koniecznych rezerw pieniężnych przez banki,
· średnioterminowe zapewnienie sobie przez banki optymalnego rozwiązania bilansu między ryzykiem i dochodem poprzez dążenie do zmniejszenia ryzyka terminowego i ryzyka procentowego z operacji klientowskich, a także optymalizacji zysku poprzez zmianę struktury aktywów,
· określenie wysokości procentu w krótkoterminowych i średnioterminowych operacjach z klientami,
· stworzenie bankowi centralnemu możliwości wywierania wpływu na koniunkturę poprzez oddziaływanie na wielkość masy pieniężnej (polityka otwartego rynku, obowiązkowej rezerwy, redyskontowa).
Dzięki rynkowi pieniężnemu pieniądz zostaje przekazany z miejsca, w którym jest jego nadmiar do miejsca zapotrzebowania - drogą udzielania kredytów, bądź przez sprzedaż papierów wartościowych. Transakcji na rynku pieniężnym dokonują m.in.:
· banki,
· państwo,
· samorządy terytorialne,
· przedsiębiorstwa,
· instytucje ubezpieczeniowe,
· osoby fizyczne.
Każdy z dokonujących transakcji może być pożyczkodawcą lub pożyczkobiorcą Podstawową rolę na rynku pieniężnym spełnia bank centralny, który realizując swą politykę pieniężną wpływa na wielkość podaży pieniądza i cenę kredytu.
Na rynku pieniężnym operacje przeprowadzane są przede wszystkim w formie pożyczek w postaci transferu lub w formie terminowych transakcji z papierami wartościowymi (ale bez ich fizycznego przemieszczania - bo są złożone w formie depozytów). Podstawowe instrumenty rynku pieniężnego to:
· pożyczki na międzybankowym rynku pieniężnym,
· bony pieniężne i bony skarbowe,
· operacje otwartego rynku,
· bony komercyjne.
Międzybankowy rynek pieniężny jest miejscem spotkania popytu i podaży banków na pieniądz. Banki posiadające nadwyżki środków są gotowe je odsprzedać, czyli udzielić pożyczek innym bankom za określoną cenę. Cena ta jest kursem sprzedaży (średnioroczna stopą procentową). Banki mające niedobór środków są gotowe kupić je, czyli przyjąć w depozyt od innych banków też po określonej cenie. Cena ta to kurs kupna. Różnica między kursem kupna i sprzedaży jest marżą stanowiącą potencjalny dochód dla banków.

Przykładowe najbardziej znane kursy to kursy rynku Londyńskiego:
· LIBOR - (London Interbank Offered Rate) - średnia arytmetyczna, po której banki gotowe są sprzedawać swoje nadwyżki na rynku londyńskim,
· LIBID - (London Interbank Bid Rate) - średnia arytmetyczna, po której banki są skłonne płacić na rynku londyńskim za pozyskiwany depozyt,
oraz frankfurckiego FIBOR i FIBID.

W zależności od czasu, na jaki udzielane są pożyczki i przyjmowane lokaty oraz terminu dostarczenia pieniędzy rozróżniamy transakcje:
· O/N (ovemight -przez noc) - termin jednodniowy, pieniądze dostarczone w dniu transakcji, zwrot następnego dnia do określonej godziny,
· T/N (tom/next) - termin jednodniowy, pieniądze dostarczane na drugi dzień po zawarciu transakcji (możliwość prolongaty na dni następne, pożyczkodawca upoważniony do wypowiedzenia umowy dnia poprzedniego),
· S/N (spot/next) - termin jednodniowy, pozwalający na wcześniejsze zaplanowanie transakcji, pieniądze przekazywane dwa dni po zawarciu transakcji,
a także 1 tygodniowe (1W), 2 tygodniowe (2W), miesięczne, dwumiesięczne, trzymiesięczne, sześciomiesięczne i dziewięciomiesięczne (1M, 2M, 3M, 6M, 9M) oraz roczne (1R).

W Polsce dla złotowych depozytów międzybankowych stosuje się podobne wskaźniki:
· WIBOR - (Warsaw Interbank Offered Rate) - średnia cena, za jaką bank gotowy jest udzielić pożyczki - oprocentowanie, po jakim banki udzielą pożyczek innym bankom.
· WIBID - (Warsaw Interbank Bid Rate) - średnia cena, jaką bank jest skłonny zapłacić za pozyskany depozyt - roczna stopa procentowa, jaką banki zapłacą za środki przyjęte w depozyt od innych banków.
Wskaźniki te wyliczane są od marca 1993 roku. W chwili obecnej stanowią one średnia arytmetyczną stawek przekazywanych przez 17 współpracujących banków. W przypadku, gdy któryś z banków jest zainteresowany udzieleniem lokaty lub przyjęciem depozytu podaje stawki, jakie uzna za ekonomicznie uzasadnione.

Przykładowe wskaźniki, WIBID i WIBOR z dnia 05.11.2001:
TERMIN WIBID WIBOR
O/N 16,38 17,89
T/N 16,45 18,05
1W 15,02 16,87
1M 14,21 14,70
3M 13,54 14,03
6M 12,54 13,09
9M 12,05 12,74
1R 11,66 12,21




Bony pieniężne to krótkoterminowe papiery wartościowe o określonych nominałach i terminach wykupu emitowane przez bank centralny. Przykładowo w Polsce sprzedaż tych bonów NBP rozpoczął w 1990 roku. Miała ona na celu związanie krótkoterminowych środków płynnych banków, które to środki ze względu na administracyjne ograniczenia akcji kredytowej nie mogły być spożytkowane do udzielania kredytów. Sprzedaż bonów odbywała się na cotygodniowych aukcjach w drodze przetargu, z dyskontem, oferentom proponującym najniższą stopę dyskonta. Bony te były zbywalne i mogły być odkupywane przez emitenta (NBP) w każdym momencie. Były wiec bardzo płynnym instrumentem rynku finansowego. W listopadzie 1994 roku NBP ponownie rozpoczął emisję bonów pieniężnych ze względu na nadpłynność systemu bankowego.

Bony skarbowe natomiast to papiery wartościowe emitowane przez Ministerstwo Finansów, a NBP pełni funkcje agenta ich emisji - czyli zapewnia ich obsługę. Bon skarbowy stwarza możliwość zaciągania przez skarb państwa krótkoterminowych pożyczek na rynku pieniężnym. Jest w swej istocie dla rynku pieniężnego instrumentem identycznym jak bon pieniężny NBP. Bony te mogą być także przedmiotem operacji odkupu bądź zastawu przy kredycie lombardowym.

Operacje otwartego rynku są podobnie jak bony instrumentem oddziaływania banku centralnego na rynek pieniężny. Bank centralny jest upoważniony do zakupu i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych, przeważnie państwowych (zwykle bonów skarbowych). Transakcje dokonywane w ramach operacji otwartego rynku mają wpływ na ilość pieniądza w obiegu:
· zakup papierów wartościowych - powiększa aktywa banku centralnego i zwiększa obieg pieniądza,
· sprzedaż papierów wartościowych - z własnego portfela - zmniejsza aktywa banku centralnego i obieg pieniądza.
W Polsce operacje otwartego rynku mają charakter cotygodniowych aukcji, w których do przetargu stawać mogą jedynie banki będące na podstawie umowy z NBP dealerami rynku pieniężnego. Przetarg może mieć charakter ilościowy bądź procentowy:
· ilościowy - bank centralny podaje stałą stawkę zakupu, a banki podają kwoty jakie chciałyby za tę stawkę bankowi sprzedać,
· procentowy - banki komercyjne podają stawki procentowe za jakie chciałyby zawrzeć transakcję, a bank centralny w ramach ustalonej przez siebie kwoty przyznaje możliwość sprzedaży zaczynając od banków, które zaproponowały najwyższą stawkę.
Bank centralny może połączyć operację zakupu papierów wartościowych z uzgodnieniem warunków ich odkupienia w określonym terminie. Mamy wtedy do czynienia z operacjami warunkowymi repo i reverse repo:
· operacje repo - zakup zwrotny - zakup przez NBP od banków bonów skarbowych z obowiązkiem ich odkupu przez banki w terminie określonym przez banki; przedmiotem przetargu jest różnica pomiędzy zaoferowanymi przez banki cenami odkupu i sprzedaży,
· operacje reverse repo - sprzedaż zwrotna - sprzedaż bankom przez NBP bonów z obowiązkiem ich odkupu przez NBP w terminie określonym przez NBP; kryterium wyboru ofert stanowi tu wysokość proponowanej przez banki stopy oprocentowania środków NBP za okres na który NBP sprzedał bony.
Operacje otwartego rynku mogą być efektywne jedynie wtedy gdy istnieje rozbudowany rynek pieniężny oraz budzące zaufanie papiery wartościowe. Bony komercyjne (commercial papers) to krótkoterminowe papiery wartościowe o terminie wykupu od trzech dni do trzech miesięcy. Są formą korzystania przez przedsiębiorstwa z kapitałów rynkowych. Emitowane przez wysoko notowane spółki giełdowe i nabywane przede wszystkim przez banki (stając się uproszczoną formą zaciągania kredytów). Bony komercyjne pozwalają na elastyczne zarządzanie środkami, ponieważ bon można prawie w każdej chwili wycofać z rynku wtórnego. Podstawowym celem emisji tych bonów jest finansowanie majątku obrotowego.
Certyfikaty depozytowe to zbywalne dokumenty wystawiane przez banki komercyjne na okaziciela. Potwierdzają złożenie depozytu o określonej wielkości, na określony czas w banku, który wystawił depozyt. W ustalonym terminie aktualny właściciel certyfikatu otrzymuje kwotę, na jaką opiewa certyfikat, powiększoną o należne odsetki. Na emisję certyfikatów depozytowych bank musi otrzymać zezwolenie banku centralnego. Forma ta jest bardzo wygodna dla inwestora gdyż może on w każdej chwili upłynnić certyfikat na rynku wtórnym.
Rynek kapitałowy dostarcza kapitału dla operacji długoterminowych. Umożliwia emitentowi papierów wartościowych uzyskanie środków na planowaną przez niego działalność gospodarczą, nabywcy natomiast stwarza możliwość zyskownej lokaty posiadanych środków finansowych lub zabezpieczenia posiadanego kapitału. Umożliwia łatwe i szybkie przenoszenie środków finansowych zarówno między różnymi sektorami rynku finansowego, jak i różnymi częściami gospodarki. Na tym rynku faktycznie dokonywana jest bieżąca ocena działalności jednostek gospodarczych, dzięki której środki finansowe kieruje się do tych najbardziej efektywnych.

Najczęściej mianem rynku kapitałowego zwykło się określać rynek kapitałów średnioterminowych i długoterminowych przeznaczonych na finansowanie inwestycji. Przedmiotem transakcji na tym rynku są średnioterminowe i długoterminowe kredyty, średnioterminowe i długoterminowe walory oraz udziały.
Podstawowym zadaniem i przedmiotem działalności rynku kapitałowego jest przetwarzanie kapitałów pieniężnych o charakterze oszczędności na kapitał trwały produkcyjny i nieprodukcyjny. Celem rynku kapitałowego jest umożliwienie pozyskiwania środków finansowych na zapewniającą dochody działalność inwestycyjną. Podaż na rynku kapitałowym to zasoby finansowe:
· pochodzące z oszczędności gospodarstw domowych,
· pieniężne utworzone przez zyski przedsiębiorstw,
· przymusowe tworzone przez państwo za pomocą systemu podatkowego oraz długu publicznego,
· gromadzone przez banki i instytucje dokonujące długoterminowych lokat, tzw. instytucjonalnych inwestorów (towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, inwestycyjne i inne).
Popyt na rynku kapitałowym zgłaszają:
· przedsiębiorstwa gdy ich własne fundusze nie wystarczają na finansowanie rozwoju,
· państwo i instytucje z nim związane,
· organy samorządowe,
· gospodarstwa domowe poszukujące długoterminowych pożyczek hipotecznych na budownictwo mieszkaniowe.
Dobrze rozwinięty i działający rynek kapitałowy ma bardzo duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki sprzyja, bowiem istnieniu takich korzystnych dla jej rozwoju zjawisk jak:
· alokacja kapitału - przemieszczanie się kapitału między różnymi sektorami rynku finansowego i częściami gospodarki sprzyjające rozwojowi najbardziej dochodowych jej dziedzin,
· mobilizacja kapitału - dzięki istnieniu rynku kapitałowego następuje wzrost liczby potencjalnych uczestników finansowania zadań inwestycyjnych podmiotu gospodarczego co daje większy i łatwiejszy dostęp do kapitału umożliwia finansowanie bardzo dużych zadań inwestycyjnych i sprzyja rozłożeniu ryzyka inwestycyjnego związanego z działalnością tego podmiotu,
· ocena kapitału -sprzyja kierowaniu kapitałów do najbardziej efektywnych firm, jest jednocześnie oceną strategii rozwoju tych firm i sposobu zarządzania nimi,
· transformacja kapitału - przekształcenie niewykorzystanych środków finansowych (oszczędności) w środki finansujące rozwój.
Rynek kapitałowy częstokroć w tradycyjnym rozumieniu utożsamiany jest z rynkiem papierów wartościowych. Papier wartościowy to dokument potwierdzający i gwarantujący prawa majątkowe, utrwalony w takim brzmieniu i w taki sposób, że może stanowić samodzielny przedmiot obrotu publicznego. Papiery wartościowe są pisemnymi dokumentami, stanowiącymi dowód lokaty majątkowej określając jednocześnie jej właściciela. Mogą potwierdzać wierzytelności (pożyczki publiczne, obligacje) lub współwłasność (akcje, udziały, certyfikaty).

Na rynku kapitałowym transakcje odbywają się w formie zakupu i sprzedaży papierów wartościowych charakteryzujących się w zasadzie niższą płynnością, większymi dochodami, ale też większym ryzykiem posiadania niż w przypadku instrumentów rynku pieniężnego. W operacjach na rynku kapitałowym następuje zamiana kapitału na papiery wartościowe.
Kapitałowe - potwierdzające wartości kapitałowe w formie długoterminowych środków finansowych. Zgodnie z prawem o publicznym obrocie papierami wartościowymi obowiązującym w Polsce, papierami wartościowymi są:
- akcje i obligacje,
- inne papiery wartościowe wyemitowane na podstawie właściwych przepisów,
ale także:
- zbywalne prawa majątkowe wynikające z papierów wartościowych, np. prawo poboru, prawo do dywidendy, prawo do otrzymania odsetek od obligacji,
- inne zbywalne prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny papierów wartościowych -tzw. prawa pochodne (derywaty) w tym m.in. opcje, warranty, kontrakty terminowe.

Akcje są zbywalnym papierem wartościowym uosabiającym udział w kapitale emitenta, a dokładniej są dokumentem stwierdzającym udział w majątku spółki akcyjnej. Oznacza to, że ich posiadacz odpowiada za zobowiązania spółki do wysokości posiadanych akcji, ale i ma prawo do uczestnictwa w zarządzaniu spółką, podziale zysków lub majątku w razie likwidacji oraz prawo poboru akcji nowych emisji. W zależności od zakresu uprawnień w zarządzaniu spółką, wysokości dywidendy wypłacanej na jedną akcję, liczby głosów przypadającej na jedną akcję i praw do likwidowanego majątku spółki akcje dzielić się mogą na uprzywilejowane i nieuprzywilejowane.

Akcje mogą być pieniężne to znaczy, że pokryte zostały środkami pieniężnymi, lub niepieniężne pokryte wniesionym do spółki aportem rzeczowym. Mogą przyjmować postać fizyczną bądź zdematerializowaną (w obrocie publicznym). Wystawiane mogą być imiennie bądź na okaziciela. Są niepodzielne.
Akcje są papierami wartościowymi o wysokim poziomie ryzyka, a ich ceny na rynku wtórnym ulegają istotnym, nie zawsze obiektywnie uzasadnionym wahaniom. Obligacje to papiery wartościowe przynoszące dochód w stosunku do kapitału wyłożonego na ich zakup. Są dokumentem zawierającym zobowiązanie dłużne emitenta w stosunku do każdego kolejnego posiadacza tego dokumentu. Zobowiązanie to może mieć charakter pieniężny (np. zapłata za wykup) lub niepieniężny (np. prawo do zamiany obligacji na akcje emitenta -obligacje zamienne). Ze względu na termin wykupu dzielą się na:
· krótkoterminowe -okres wykupu do 5 lat,
· średnioterminowe -5 -10 lat,
· długoterminowe -powyżej 10 lat,
· nie podlegające wykupowi -renta wieczysta.
Ze względu na gwarancje wypłaty odsetek i wykupu obligacje dzielą się na:
· zabezpieczone - gwarancji takich udzielają banki lub państwo (zastaw, hipoteka, gwarancja NBP lub Skarbu Państwa),
· niezabezpieczone - gwarancja emitenta.
Ze względu na sposób oprocentowania wyróżniamy obligacje:
· stałym oprocentowaniu,
· zmiennym oprocentowaniu,
· indeksowane,
· kuponie zerowym.
Ze względu na emitenta wyróżnia się obligacje:
· państwowe,
· municypalne (komunalne),
· prywatne (spółek, korporacji, banków, itd.).
Obligacje państwowe i municypalne uznaje się za papiery wartościowe pozbawione ryzyka. Obligacje zabezpieczone oraz krótkoterminowe niezabezpieczone stabilnych i dobrych przedsiębiorstw uznaje się za papiery o niskim poziomie ryzyka. Ocena ryzyka oraz poziom rynkowych stóp procentowych wpływa na cenę obligacji na rynku wtórnym.
Jednostki uczestnictwa w otwartych funduszach inwestycyjnych są przykładem instrumentów rynku kapitałowego nie będących według prawa papierami wartościowymi. Spółki zarządzające funduszem emitują nowe jednostki uczestnictwa i sprzedają je kolejnym chętnym, jednocześnie odkupując (umarzając) wyemitowane wcześniej jednostki od uczestników chcących się ich pozbyć. W tym przypadku rynek wtórny nie istnieje gdyż uczestnik nie może zbywać jednostek osobom trzecim. Jednostki mogą być dziedziczone lub stanowić przedmiot zastawu. Ryzyko inwestora zwłaszcza nie posiadającego wiedzy o rynku kapitałowym jest w przypadku inwestowania w jednostki uczestnictwa mniejsze niż w przypadku samodzielnego decydowania o inwestowaniu w instrumenty rynku kapitałowego -jednostki uczestnictwa. Ze względu na fakt, iż jednostka uczestnictwa w otwartym funduszu inwestycyjnym nie jest papierem wartościowym, nie może być przedmiotem obrotu na giełdzie.
Certyfikaty inwestycyjne emitowane przez zamknięte lub mieszane fundusze inwestycyjne. Są papierami wartościowymi na okaziciela, dlatego mogą być notowane na giełdzie. Tak jak inne papiery wartościowe notowane na giełdzie podlegają codziennej wycenie rynkowej na sesjach giełdowych. Zamknięte fundusze inwestycyjne mogą inwestować m.in. w transakcje terminowe, prawa pochodne, waluty, a nawet udziały spółek z o.o., a więc lokaty niedostępne z mocy prawa dla funduszy otwartych. Możliwość inwestowania w instrumenty pochodne stwarza funduszom znacznie większe możliwości tworzenia zróżnicowanych strategii inwestycyjnych. Instrumenty pochodne (derywaty) to instrumenty rynku kapitałowego, których wartość zależy od ceny innego instrumentu zwanego bazowym lub pierwotnym. Instrumenty pochodne są formą "ubezpieczenia" od ryzyka związanego ze zmianami cen instrumentów bazowych.
Derywaty można podzielić na:
1. Instrumenty o symetrycznym ryzyku -w których obie strony transakcji podejmują ryzyko w takim samym stopniu. Przykładem instrumentu o symetrycznym ryzyku jest kontrakt terminowy będący umową, w której jedna ze stron (wystawca kontraktu) zobowiązuje się do sprzedaży przedmiotu transakcji w określonym czasie w przyszłości, w ustalonej ilości i po uzgodnionej cenie terminowej. Druga strona (nabywca kontraktu) zobowiązuje się natomiast do przyjęcia przedmiotu transakcji. Przedmiotem kontraktu mogą być np. akcje, stopa procentowa, waluta, indeks giełdowy. Kontrakty terminowe dzielą się na:
o kontrakty futures -będące przedmiotem handlu na zorganizowanych giełdach, a warunki ich handlu są standaryzowane,
o kontrakty forward -umowy negocjowane indywidualnie, nie występujące w obrocie giełdowym.
2. Instrumenty o niesymetrycznym ryzyku -w których jedna strona -wystawca (sprzedający) ponosi większe ryzyko. Przykładem instrumentów o niesymetrycznym ryzyku są opcje i warranty -kontrakty dające posiadaczowi prawo, (za które płaci cenę opcji -premium), ale nie stwarzające obowiązku do zakupu lub sprzedaży instrumentu bazowego (akcja, stopa procentowa, waluta, indeks giełdowy, itp.) po określonej cenie w określonym czasie w przyszłości, zobowiązujące drugą stronę do wypełnienia warunków umowy. Ze względu na rodzaj transakcji opcje można podzielić na:
o opcje kupna (call) -dające ich posiadaczom prawo do kupna instrumentu bazowego,
o opcje sprzedaży (put) -dające ich posiadaczom prawo do sprzedaży instrumentu bazowego.
Ze względu na termin realizacji do otrzymania instrumentu bazowego rozróżnić można:
o opcje europejską -prawo do otrzymania instrumentu bazowego można zrealizować tylko w dniu wygaśnięcia opcji,
o opcje amerykańską -prawo do otrzymania instrumentu bazowego można zrealizować w dowolnym momencie od chwili nabycia opcji do jej wygaśnięcia.
Warranty różnią się tym od opcji, że są emitowane przez spółkę lub instytucje finansową, a opcje są wystawiane przez inwestora. Wielkość emisji warrantów jest dokładnie określona, a liczba opcji będących w obrocie zależy od inwestorów i nie jest w żaden sposób ograniczona.
Dopuszczenie papierów wartościowych do publicznego obrotu w Polsce wymaga zgody Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.
Giełda (rynek) papierów wartościowych stanowi nieodłączną część rynku kapitałowego. Giełda jest zorganizowaną formą tego rynku.
Główne cechy giełdy są podstawą jej definicji:
· istnienie wewnętrznej organizacji opierającej się na odpowiednich normach prawnych,
· stałe zasady handlu,
· brak konieczności okazywania przedmiotu transakcji,
· ścisły krąg podmiotów uczestniczących w handlu giełdowym,
· jednorodność (a wiec i zamienność) przedmiotu transakcji - papierów wartościowych,
· stałe miejsce i czas spotkań,
· ceny transakcji podawane do wiadomości publicznej.
Giełda jest instytucją, na której odbywa się publiczny obrót kapitałowymi papierami wartościowymi, stanowiącą zespól osób, urządzeń i środków technicznych, zorganizowanych w celu kojarzenia ofert sprzedaży i nabycia papierów wartościowych. Giełda działa przy założeniu jednakowego dostępu do informacji rynkowej, w tym samym czasie i przy jednakowych warunkach zbywania i nabywania papierów wartościowych dla wszystkich uczestników rynku tych papierów.
Uczestnikami giełdy są:
· pośrednicy - giełdowi maklerzy papierów wartościowych - kompetentni przedstawiciele firm maklerskich i banków upoważnieni przez pracodawców do zawierania transakcji w ich imieniu, działający na zlecenie i rachunek klientów, a także instytucje organizujące rynek i obrót papierami wartościowymi,
· samodzielni uczestnicy giełdy -osoby dopuszczone do handlu giełdowego z prawem zawierania transakcji we własnym imieniu i na własny rachunek -np: zarządzający firmami,
· urzędnicy - osoby czasowo dopuszczone do handlu giełdowego zawierające transakcje z upoważnienia, w imieniu i na rachunek przedsiębiorstw, W których pracują,
· "goście" - inne osoby przebywające na giełdzie bez prawa uczestnictwa W transakcjach - obsługa, gońcy, reporterzy, itp.
Wśród transakcji dokonywanych na giełdzie możemy wyróżnić:
· natychmiastowe (kasowe) - ich realizacja następuje natychmiast po ich zawarciu (ew. w ciągu kilku dni giełdowych),
· terminowe - ich realizacja następuje później niż w kasowych - istnieje tu motyw spekulacji bo transakcja odbywa się po wcześniej określonym kursie,
· arbitrażowe - uczestnicy obrotu giełdowego wykorzystują w celach zarobkowych zróżnicowane notowania kursów na różnych giełdach w odniesieniu do tego samego waloru (np.: zakup na jednej giełdzie i natychmiastowa sprzedaż na drugiej).
Ceny papierów wartościowych na giełdzie są wypadkową układu popytu i podaży tych papierów i określane są mianem kursów. Na giełdach stosowane są różne metody ustalania kursów akcji i cen obligacji.
W celu syntetycznego zobrazowania stanu rynku lub jego niektórych segmentów na giełdach konstruuje się specjalne wskaźniki - indeksy giełdowe. Zasada ciągłości obliczania takich indeksów pozwala porównać efektywność inwestowania w papiery wartościowe z efektywnością rynku. Do najbardziej znanych indeksów na świecie należą:
· wskaźnik Dow Jones - o ponad stuletniej tradycji, obliczony po raz pierwszy przez Charlesa Dowa w 1884 roku, od 1928 roku obejmuje 30 dużych przedsiębiorstw przemysłowych z giełdy New York Stock Exchange (w tym np. IBM, Boening, Coca Cola, McDonald's), stanowiący prostą średnią cen wszystkich spółek wchodzących w jego skład,
· wskaźnik Standard & Poo'r 500 - zbudowany na podstawie cen akcji 500 spółek notowanych na New York Stock Exchange oraz rynku pozagiełdowym,
· wskaźnik Financial rimes Stock Exchange 100 Index - FTSE 100 - zbudowany w 1984 roku na giełdzie londyńskiej,
· oraz wskaźniki: CAC 40 we Francji, NIKKEI 225 w Japonii i DAX w Niemczech, Hang Seng w Hong Kongu.
Celem tworzenia rynku kapitałowego w Polsce było dążenie do wsparcia przemian systemowych w gospodarce. Przy budowie podstaw funkcjonowania rynku kapitałowego przyjęto podstawowe założenia dotyczące systemu publicznego obrotu papierami wartościowymi:
1. Dematerializacja papieru wartościowego i jego obrotu - od 1998 roku papiery wartościowe w publicznym obrocie nie mają formy dokumentu lecz zapisu na rachunku papierów wartościowych. Prawa z posiadania tych papierów przysługują posiadaczowi takiego rachunku. Na dowód posiadania papierów wartościowych posiadacz rachunku może otrzymać od prowadzącego rachunek potwierdzenie w postaci imiennego świadectwa depozytowego.
2. Centralizacja obrotu - obrót na publicznym rynku papierów wartościowych dokonywany jest głównie na rynku regulowanym to jest na GPW i CeTO. Sformułowanie "regulowany" oznacza, że obrót na tym rynku odbywa się zgodnie z wymogami przepisów, zwłaszcza ustawy "Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi", a wszystkie notowane na nim papiery zostały wcześniej dopuszczone do publicznego obrotu przez instytucję nadzorującą obrót na rynku regulowanym.
3. Istnienie łatwego dla inwestorów dostępu do pełnej i prawdziwej informacji o rynku kapitałowym i jego uczestnikach.
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie
Pierwszą polską giełdą papierów wartościowych była giełda utworzona na początku XIX wieku (1817r.), która funkcjonowała do 1939 roku. Reaktywacji polskiej giełdy dokonano ponad 60 lat później tworząc Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie, (GPW), na której pierwsza sesja odbyła się 16 kwietnia 1991 roku. Od 1994 roku GPW jest członkiem Międzynarodowej Federacji Giełd Papierów Wartościowych. GPW jest spółką akcyjną założoną przez Skarb Państwa. Oprócz Skarbu Państwa akcjonariuszami spółki są domy maklerskie i banki, a mogą być także fundusze inwestycyjne, towarzystwa ubezpieczeniowe oraz emitenci notowanych na giełdzie papierów wartościowych.
Wprowadzenie papierów wartościowych do obrotu giełdowego wymaga opracowania przez spółkę prospektu emisyjnego. O dopuszczeniu papierów wartościowych do obrotu na giełdzie decyduje Rada Giełdy.
Na Giełdzie Papierów Wartościowych działają trzy rynki:
· rynek podstawowy - transakcje papierami wartościowymi dużych i rozwojowych firm,
· rynek równoległy - dla spółek średniej wielkości,
· rynek wolny - dla spółek małych i o niewielkim potencjale wzrostu.
Dopuszczenie papierów wartościowych do obrotu na danym rynku zależy od spełnienia odpowiednich kryteriów dotyczących:
· minimalnej wartości akcji i innych papierów wartościowych mających być dopuszczonymi do obrotów,
· minimalnej wartości kapitału akcyjnego spółki akcyjnej,
· osiągania zysku i jego poziomu,
· liczby akcjonariuszy.
Spółki, których papiery wartościowe są przedmiotem obrotu na giełdzie maja obowiązek publikowania informacji potrzebnych inwestorom do podejmowania decyzji o inwestowaniu. GPW wydaje dla inwestorów różne wydawnictwa. Najważniejsze informacje dla inwestorów prezentowane są w tabelach giełdowych. Tabele notowań Giełdy Warszawskiej publikowane są w oficjalnym biuletynie "Ceduła Giełdy Warszawskiej". Informacje giełdowe przekazywane są także w serwisie elektronicznym w internecie oraz jako teletekst w telewizji
Podstawowe indeksy Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie to:
1. WIG - pierwszy indywidualny indeks Giełdy Warszawskiej ogłoszony w styczniu 1993 roku. WIG opiera się na twierdzeniu, że wartość rynkowa spółki jest równa iloczynowi wyemitowanych akcji i bieżącego kursu giełdowego. Równanie WIG w czasie informuje o zmianach kursów akcji na giełdzie. Przyjęto założenie, że wartość indeksu na pierwszej sesji giełdowej 16 kwietnia 1991 roku wyniosła 1000 punktów. Obecnie obejmuje 121 spółek i kształtuje się na poziomie około 17.642,63 (01.02.01). WIG jest indeksem rynku podstawowego.
2. WIG 20 - indeks wprowadzony 16 kwietnia 1994 roku, obejmujący notowania 20 spółek o największym znaczeniu dla inwestorów. Listę spółek ustala się na podstawie obliczanego raz na trzy miesiące rankingu spółek uwzględniającego wielkość obrotu giełdowego akcji spółki (z wagą 0,6) oraz wartość rynkową (kapitalizację) spółki z wagą (0,4). WIG 20 jest indeksem rynku podstawowego. Może być także wykorzystywany do tworzenia instrumentów pochodnych takich jak np. kontrakt terminowy WIG 20 futures. Wartość bazowa wskaźnika wynosiła również 1000 punktów, a obecnie kształtuje się na poziomie około 1772,00 (01.02.01).
3. MIDWIG - indeks wprowadzony 31 grudnia 1997 roku, liczony na podstawie wartości portfela akcji 40 spółek z rynku podstawowego (z wyłączeniem spółek uczestniczących w indeksie WIG20).Listę spółek ustala się na podstawie rankingu z uwzględnieniem wag jak dla WIG 20. Wartością bazową wskaźnika jest również 1000 punktów. Obecnie wskaźnik kształtuje się na poziomie 1028,83,
4. TECHWIG - indeks wprowadzony 31 grudnia 1999, liczony dla wszystkich spółki z Segmentu Innowacyjnych Technologii SiTech z wyłączeniem funduszy inwestycyjnych oraz spółek mających swą siedzibę poza granicami Polski. Bazowa wartość wskaźnika wynosiła 1000 punktów, obecnie około 1346,63. Obejmuje 15 spółek.
5. WIRR - Warszawski Indeks Rynku Równoległego - oparty na zasadzie konstrukcji WIG. Datą bazową indeksu jest ostatnia sesja giełdowa w 1994 roku, a wartością bazową podobnie jak w przypadku poprzednich wskaźników - 1000 punktów. Obecnie indeks obejmuje 58 spółek i wynosi około 2.564,73.
6. NIF - Indeks Narodowych Funduszy Inwestycyjnych liczony od 12.czerwca 1997 roku. Obejmuje akcje 15 NFI otrzymane z wymiany powszechnych świadectw udziałowych.
Centralna Tabela Ofert (CeTO) jest to spółka akcyjna domów maklerskich, tworząca instytucjonalnie rynek pozagiełdowy, założona w lutym 1996 roku. Zgodnie z założeniami Prawa o Publicznym Obrocie Papierami Wartościowymi rynek pozagiełdowy ma być rynkiem małych i średnich spółek o wzrostowym potencjale, które nie spełniają warunków dopuszczenia do obrotów na GPW lub z innych względów wybiorą na miejsce obrotu swoimi papierami ten rynek. Wprowadzenie papierów wartościowych do obrotu pozagiełdowego wymaga opracowania memorandum informacyjnego o spółce.
Komisja Papierów Wartościowych i Giełd - utworzona 1991 roku jako centralny organ administracji rządowej nadzorująca całokształt spraw związanych z rynkiem kapitałowym i towarowym w Polsce.
Komisja Papierów Wartościowych i Giełd:
· decyduje o powstaniu giełdy,
· sprawuje nadzór nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu papierami wartościowymi,
· inspiruje, organizuje i podejmuje działania dla sprawnego funkcjonowania rynku papierów wartościowych i ochrony inwestorów,
· upowszechnia wiedzę o zasadach funkcjonowania rynku papierów wartościowych,
· upowszechnia wiedzę o zasadach funkcjonowania rynku papierów wartościowych,
· decyduje o dopuszczeniu papierów wartościowych do obrotu publicznego,
· udziela zezwoleń na prowadzenie działalności przez domy maklerskie i nadzoruje je,
· przygotowuje egzaminy dla kandydatów na maklerów i doradców inwestycyjnych,
· nadzoruje działalność instytucji rynku kapitałowego,
· prowadzi nadzór nad osobami posiadającymi licencje maklerów i doradców inwestycyjnych,
· prowadzi bank informacji o rynku kapitałowym.
Komisja Papierów Wartościowych i Giełd jest członkiem Międzynarodowej Organizacji Komisji Papierów Wartościowych i Komitetu Rynków Rozwijających się (EMC).
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych został utworzony w 1991 roku jako dział GPW, od listopada 1994 roku działa jako spółka akcyjna Skarbu Państwa, NBP, banków, spółek prowadzących giełdę, spółek tworzących CeTO i domów maklerskich. Jest instytucją odpowiedzialną za rejestrowanie papierów wartościowych i rozliczenia rynku kapitałowego. Przechowuje i rejestruje papiery wartościowe znajdujące się w publicznym obrocie, ewidencjonuje stany i obroty zdematerializowanych papierów wartościowych oraz nadzoruje zgodność wielkości poszczególnych emisji z liczbą papierów wartościowych w obrocie. Może obsługiwać obrót papierami nie dopuszczonymi do obrotu publicznego, prowadzić rachunki pieniężne, dokonywać rozliczeń pieniężnych, udzielać pożyczek oraz uczestniczyć w rozrachunkach dokonywanych przez NBP na zasadach rozrachunków międzybankowych.
Domy Maklerskie pełnią rolę pośredników w obrocie papierami wartościowymi działający na rynku kapitałowym zawsze we własnym imieniu, lecz na rachunek klienta lub własny. Zgodnie z prawem papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu mogą być przedmiotem obrotu na rynku regulowanym wyłącznie za pośrednictwem domów maklerskich. Domy maklerskie mogą być samodzielną osobą prawną działającą w formie spółki akcyjnej, lub stanowić wydzieloną organizacyjnie i finansowo część banku.
Przedmiotem działań funduszy inwestycyjnych jest świadczenie usług polegających na wspólnym lokowaniu powierzonych środków w odpowiednich instrumentach rynku finansowego we własnym imieniu, ale na rachunek uczestników funduszu. Celem funduszy inwestycyjnych jest jak najkorzystniejsze lokowanie, przede wszystkim w papiery wartościowe, środków wpłaconych przez uczestników funduszu. Z usług funduszy korzystają ci, którzy ze względu na brak wiedzy lub czasu na prowadzenie własnych analiz, powierzają swoje pieniądze specjalistom od inwestowania, czyli właśnie funduszom inwestycyjnym. Innym powodem korzystania z usług funduszy jest brak dostępu drobnych inwestorów do niektórych instrumentów i metod inwestowania. Korzyści lub straty ze wspólnego zainwestowania środków w te same papiery wartościowe są dzielone między uczestników funduszu w zależności od wysokości ich udziału funduszu. Funduszami zarządzają spółki -Towarzystwa Funduszy Ekonomicznych. Fundusze inwestycyjne mogą mieć charakter otwarty bądź zamknięty w zależności od łatwości w dostępie do udziału w działalności funduszu.
Fundusze inwestycyjne otwarte sprzedają i odkupują jednostki uczestnictwa, Fundusze inwestycyjne zamknięte i mieszane natomiast emitują certyfikaty inwestycyjne. Emitenci - osoby prawne, które dokonały emisji papierów wartościowych we własnym imieniu. Emisja papierów wartościowych kapitałowych realizowana jest na rynku kapitałowym pierwotnym poprzez oferowanie tych papierów w ofercie publicznej. Po dopuszczeniu do obrotu sprzedanych w ofercie publicznej papierów stają się one przedmiotem transakcji na rynku kapitałowym wtórnym.
Emitenci przy sprzedaży swych papierów korzystają z usług biur maklerskich. Jeśli do emisji potrzeba wielu punktów sprzedaży tworzy się konsorcjum. Na jego czele stoi biuro maklerskie wprowadzające papiery do obrotu publicznego, odpowiadające za zorganizowanie sprzedaży. Biuro to jest określane mianem sponsora emisji. Inwestorzy - posiadający kapitał (oszczędności) i angażujący go w celu pomnożenia poprzez zakup papierów wartościowych:
· instytucjonalni, np. osoby prawne, banki, fundusze inwestycyjne, instytucje ubezpieczeniowe, skarb państwa,
· prywatni,
· osoby fizyczne.

---