STRUKTURA LUDNOŚCI W POLSCE NA PODSTAWIE OSTATNIEGO SPISU LUDNOŚCI
Autor opracowania: Michał Stachyra - 1996
Wersja html: Michał Stachyra - 1999Na strukturę ludnościową kraju składają się struktura narodowościowa , struktura zawodowa i struktura płci i wieku .
Struktura narodowościowa jest to procentowy udział poszczególnych narodowości w ogólnej liczbie społeczeństwa . Procentowy udział danej płci w ogólnej liczbie ludności oraz udziały poszczególnych grup wiekowych w ogólnym stanie ludności to struktura wieku i płci . Zawodowa struktura ludności to udziały poszczególnych grup zawodowych w ogólnym stanie ludności pracującej zawodowo lub też udziały poszczególnych grup , czerpiących źródła utrzymania z pracy w danym zawodzie, w ogólnej liczbie ludności . W tym drugim przypadku bierzemy pod uwagę nie tylko czynnych zawodowo , ale także osoby pozostające na ich utrzymaniu we wspólnym gospodarstwie domowym .
W grudniu 1992 liczba ludności Polski wynosiła (na podstawie szacunków) 38 418 000 mieszkańców . Dawało to Polsce ósme miejsce w Europie pod względem liczby ludności ( za Rosją , Niemcami , Włochami , Francją , Wielką Brytanią , Ukrainą i Hiszpanią ) .
Decydujący wpływ na zmiany demograficzne zarówno w Polsce jak i w całej Europie w ciągu ostatniego półwiecza miała II Wojna Światowa i jej późniejsze konsekwencje , takie jak masowe repatriacje i zmiany granic .
A oto jak kształtowała się ludność Polski na przestrzeni ostatnich 70 lat : Ludność w tysiącach
Rok |
Ogółem |
Mężczyźni |
Kobiety |
1921 |
27177 |
13133 |
14044 |
1931 |
32107 |
15619 |
16488 |
1938 |
34849 |
17000 |
17849 |
1946 |
23930 |
10954 |
12976 |
1950 |
25008 |
11928 |
13080 |
1960 |
29776 |
14404 |
15372 |
1970 |
32642 |
15854 |
16788 |
1978 |
35061 |
17079 |
17982 |
1988 |
37879 |
18465 |
19414 |
1992 |
38418 |
18708 |
19710 |
Uwaga! Stan ludności w latach 1938 i 1992 określony został na podstawie szacunków . Dane dotyczące lat 1921, 1931, 1938 odnoszą się do przedwojennych granic Polski (powierzchnia ok. 388tyś km^2) pozostałe do Polski w granicach obecnych .
Ludność Polski w latach 1921 - 1992
W okresie przedwojennym ludność Rzeczpospolitej liczyła 34,8 mln , a na terenach obecnej Polski mieszkało ok. 32 mln ludzi .
Co więc sprawiło , że w 1946 jedynie ludność Polski wynosiła 23,9 mln , z czego narodowość polską deklarowało 20,5 mln , reszta byli to Niemcy , Ukraińcy i Białorusini.
Stało się tak gdyż w czasie II Wojny Światowej zginęło około 6 mln obywateli polskich , z czego około 3 mln stanowili polscy Żydzi . Ponadto wojna spowodowała przymusową i dobrowolną emigrację setek tysięcy Polaków . Na skutek stałego zagrożenia wywołanego latami wojny i okupacji znacznie obniżył się przyrost naturalny. W czasie całej II Wojny Światowej Polska straciła aż 17 % swojego stanu ludnościowego .
Skutkiem zmniejszenia się terytorium Polski o blisko 1/5 w skład społeczeństwa polskiego przestały wchodzić mniejszości litewska, ukraińska i białoruska , ponadto z terenów Polski wysiedlono ludność niemiecką - to również w dużym stopniu zmniejszyło ludność Polski .
Żydzi polscy , którzy przeżyli Holocaust , zostali w większości zmuszeni do opuszczenia Polski w roku 1956 , a reszta w 1968 .
Zmiany te spowodowały , że struktura narodowościowa Polski jest obecnie w zasadzie jednolita . Polacy stanowią ok. 97 % ogółu ludności , do największych mniejszości należą Niemcy, Ukraińcy , Białorusini.
Poniższa tabelka ukazuje mniejszości narodowościowe żyjące w Polsce (w 1991)
Narodowość |
liczebność |
Niemcy |
330 000 |
Białorusini |
220 000 |
Ukraińcy |
210 000 |
Łemkowie |
55 000 |
Cyganie |
25 000 |
Litwini |
20 000 |
Żydzi |
20 000 |
Słowacy |
15 000 |
Rosjanie |
12 000 |
Ormianie |
8 000 |
Grecy |
5 000 |
Czesi |
3 000 |
Tatarzy |
2 500 |
Jednolitość narodowościowa naszego kraju jest czymś nowym. Polska zawsze była krajem stanowiącym zbitek różnych narodów , kultur , religii .
Oto jak np. przedstawiała się ludność Polski wg języka ojczystego wg spisu w 1931 roku :
Język |
Ludność w tyś. |
polski |
21 993 |
ukraiński |
3 222 |
jidysz, hebrajski |
2 733 |
ruski |
1 220 |
białoruski |
990 |
niemiecki |
741 |
rosyjski |
139 |
litewski |
83 |
czeski |
38 |
inny |
757 |
Strukturę narodowościową określano jedynie w sposób szacunkowy .
Oto struktura narodowościowa Polski według tych obliczeń w 1939 roku.
Narodowość |
Ludność |
Polacy |
24,0 mln |
Ukraińcy, Białorusini, Litwini |
7,3 mln |
Żydzi |
3,3 mln |
Niemcy |
0,5 mln |
A oto jak przedstawiał się udział procentowy poszczególnych narodowości w 1939 roku
Narodowość |
udział % |
Polacy |
65 % |
Ukraińcy |
14 % |
Żydzi |
10 % |
Białorusini |
4 % |
Niemcy |
2 % |
Inni |
5 % |
Proces przemian demograficznych po 1945 roku kształtowany był przez przyrost naturalny i ruchy migracyjne. Polskę okresu powojennego charakteryzuje bardzo wysoka dynamika przyrostu naturalnego , jedna z największych w Europie .
Po wojnie , na skutek polepszenia się warunków życiowych ludzi i zwiększenia ich bezpieczeństwa, mamy do czynienia z eksplozją demograficzną i w latach 1950-1960 mamy w Polsce wyż demograficzny . Na przełomie lat 70-tych i 80-tych jest kolejny wyż - tzw. wyż wyżu , który jest wynikiem zakładania rodzin przez osoby z pierwszego wyżu demograficznego . Aktualnie nastąpiło załamanie krzywej przyrostu naturalnego rodzi się jedynie 300 tyś dzieci - ponad dwukrotnie mniej niż w czasie wyżu . Poniższa tabelka przedstawia
Urodzenia , zgony i przyrost naturalny w Polsce na 1000 mieszkańców .
Lata |
Urodzenia |
Zgony |
Przyrost naturalny |
1950 |
30,7 |
11,6 |
19,1 |
1955 |
29,1 |
9,6 |
19,5 |
1960 |
22,6 |
7,6 |
15,0 |
1965 |
17,4 |
7,4 |
10,0 |
1970 |
16,6 |
8,1 |
8,5 |
1975 |
18,9 |
8,7 |
10,2 |
1980 |
19,5 |
9,9 |
9,6 |
1985 |
18,2 |
10,3 |
7,9 |
1990 |
14,3 |
10,2 |
4,1 |
1992 |
13,4 |
10,2 |
3,2 |
Przyrost naturalny czyli różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów znacznie się zmniejsza co ma bezpośredni wpływ na wiekową strukturę ludności .
Przyrost rzeczywisty ludności kraju (może być ujemny) to suma przyrostu naturalnego i salda migracji . Określamy go wzorem
Prz = U - Z + I - E
gdzie U to liczba urodzin , Z - liczba zgonów , I to imigracja , a E - emigracja . W 1994 roku wyemigrowało z kraju ok. 21,3 tyś ludzi , imigrowało zaś do Polski ok. 5,9 tyś.
Kobiety stanowią w Polsce prawie 52 % społeczeństwa , ale przewagę nad mężczyznami osiągają jedynie w starszych grupach wiekowych .
Związane jest to ze znacznie dłuższą średnią życia u kobiet niż u mężczyzn (odpowiednio 66,1 lat i 75,9 lat) .
Społeczeństwo Polski podobnie jak większość społeczeństw w Europie starzeje się - przybywa ludzi w wieku starczym ubywa dzieci i młodzieży .
Największą ilościowo grupę stanowią obecnie (1996) osoby w wieku ok. 15 lat , urodzone w czasie drugiego wyżu demograficznego (w latach 1978-1982 ) - jest ich ok. 350 tyś. Widać to wszystko dokładnie na zamieszczonych poniżej tabeli i wykresie
Ludność wg. płci i wieku w % ludności ogółem w 1991 roku
WIEK |
Mężczyźni |
Kobiety |
0-4 |
4,0 |
3,8 |
5-9 |
4,5 |
4,4 |
10-14 |
4,3 |
4,1 |
15-19 |
3,8 |
3,7 |
20-24 |
3,3 |
3,2 |
25-29 |
3,6 |
3,4 |
30-34 |
4,4 |
4,2 |
35-39 |
4,3 |
4,2 |
40-44 |
3,5 |
3,5 |
45-49 |
2,3 |
2,4 |
50-54 |
3,5 |
2,7 |
55-59 |
2,4 |
2,7 |
60-64 |
2,1 |
2,7 |
65-69 |
1,6 |
2,3 |
70-74 |
0,8 |
1,3 |
75-79 |
0,7 |
1,3 |
80-84 |
0,4 |
0,4 |
>85 |
0,2 |
0,5 |
Współczynnik feminizacji czyli liczba kobiet na 100 mężczyzn wynosi w Polsce 105 , przy czym jest coraz wyższy dla starszych grup wiekowych (ponad 200 w grupie 80-84 lata) .
W 1992 roku ludność w wieku produkcyjnym stanowiła 57,7 % ogółu i wynosiła 22,1 mln ludzi ; w wieku przedprodukcyjnym było 29,3 % społeczeństwa czyli ok. 11,2 mln , a w poprodukcyjnym 13,1 % czyli ok. 5 mln .
[Wiek produkcyjny to wiek , w którym ludzie uczestniczą w pracy produkcyjnej . W Polsce wiek produkcyjny kobiet to od 18 do 60 lat , a mężczyzn 18 do 65 lat.] W ostatnim czasie możemy zaobserwować znaczne zmniejszanie się ludności w wieku produkcyjnym i proces starzenia społeczeństwa . Jest to zjawisko bardzo niekorzystne gdyż jest mniejsza liczba rąk do pracy i zmniejszona liczba pracujących musi utrzymywać zwiększone rzesze emerytów i rencistów . W najbliższym czasie nastąpi jednak zwiększenie ludności w wieku produkcyjnym co związane jest z dorośnięciem pokolenia urodzonego w czasie drugiego wyżu demograficznego (1977-82) .
Ludność w wieku produkcyjnym pracuje w przemyśle (25%) , rolnictwie (27%) i w usługach (48%) . W ostatnich latach znacznie wzrosła liczba ludzi pracujących w usługach , co jest zgodne z ogólnoświatowymi trendami , jednak w dalszym ciągu bardzo wielu Polaków pracuje w rolnictwie , gospodarując zazwyczaj na małych areałach .
Zatrudnienie na wsi żyje w Polsce 38 % , a w miastach 62 % ludności
W Polsce mamy więc wysoki odsetek ludności wiejskiej - znacznie większy niż w krajach wysoko rozwiniętych . Liczna ludności miejskiej stale się jednak zwiększa na skutek migracji wewnętrznych , których głównym kierunkiem są miasta .
Sieć osadnicza w Polsce przedstawia się w sposób następujący :
W Polsce są 833 miasta (1992r) , z czego dwadzieścia ma więcej niż 200 000 mieszkańców , oraz 56851 miejscowości wiejskich , z czego 42801 to wsie .
Największe miasta Polski to :
Miasto |
Liczba mieszkańców |
Warszawa |
1 655 700 |
Łódź |
842 300 |
Kraków |
751 500 |
Wrocław |
644 000 |
Poznań |
589 300 |
Gdańsk |
466 700 |
Szczecin |
414 900 |
gęstość zaludnienia wynosiła w Polsce w 1992 roku 123 osoby na km^2 .
Najwięcej ludzi mieszka w województwach : Katowickim (3936,3 tyś) , Warszawskim (2416,4 tyś) i Gdańskim (1450,1 tyś) , najmniej zaś w Chełmskiem (250,1 tyś) Białpodlaskiem (309,7 tyś) i Łomżyńskiem (353,8 tyś) . Dane te pochodzą z 1994 roku . Polska - kraj jednolity pod względem narodowościowym jest też jednolity pod względem wyznaniowym - aż 35 mln Polaków deklaruje się jako wyznawcy Kościoła Rzymskokatolickiego . Inne większe Kościoły przedstawia poniższa tabelka .
Największe Kościoły w Polsce .
Kościół |
Wierni w tyś |
Rzymskokatolicki |
35 009 |
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny |
570 |
Greckokatolicki |
300 |
Związek Wyznania Świadków Jehowy |
108 |
Ewangelicko-Augsburski |
100 |
Polskokatolicki |
52 |
Starokatolicki Kościół Mariawitów |
25 |
Zielonoświątkowy |
14 |
Dane pochodzą z roku 1992
DODATEK
Poniższy schemat przedstawia czynniki kształtujące zmiany ludnościowe kraju : Przyrost naturalny i ruchy migracyjne są to czynniki stałe , lecz w różnym okresie występują w różnym natężeniu . Kataklizmy - np. wojny , trzęsienia ziemi czy epidemie - są czynnikami incydentalnymi .
Skutkiem działania czynników stałych i incydentalnych jest spadek lub wzrost liczby ludności . Mają one także wpływ na zmiany strukturowo-jakościowe . Michał Stachyra
BIBLIOGRAFIA :
1. Mały rocznik statystyczny 1993
2. Tablice geograficzne - Wydawnictwo Adamantan 1995
3. Świat w liczbach - Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1994
4. Szkolny słownik geograficzny - Jan Flis - Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1986
5. Geografia Polski społeczno - ekonomiczna - Stanisław Leszczycki , Ryszard Domański - Wydawnictwo Naukowe PWN 1995
6. Polska w Europie . Podręcznik geografii dla szkoły średniej. - Zdzisław Batorowicz , Jacek Nalewajko , Andrzej Suliborski - Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1993
7. Geografia społeczno - gospodarcza . Podręcznik dla szkoły średniej. - Zbigniew Dobosiewicz , Roman Domachowski - Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1992
8. Wielka Encyklopedia Powszechna PWN - POLSKA - Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1967
9. Historia Polski 1914-1994 - Wojciech Roszkowski (Andrzej Albert) - Wydawnictwo Naukowe PWN - 1995
10. Własne notatki i materiały .