MNIEJSZOŚCI NARODOWE
Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce
Polskę zamieszkują przedstawiciele 9 mniejszości narodowych: Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi i 4 mniejszości etnicznych: Karaimi, Łemkowie, Romowie i Tatarzy. Ponadto tereny województwa pomorskiego zamieszkują Kaszubi, społeczność posługująca się językiem regionalnym.
W Polsce żyją następujące mniejszości narodowe i etniczne:
Ponadto należy zauważyć, że istotną rolę w podtrzymywaniu tożsamości narodowej mniejszości (zwłaszcza białoruskiej, ukraińskiej) odgrywają prasa i organizacje prawosławne, w szczególności:
miesięcznik „Przegląd Prawosławny”,
Bractwo Prawosławne św. Cyryla i Metodego,
Młodzieżowe Bractwo Prawosławne
Podstawowe prawa - Polskie ustawodawstwo szczegółowo określa prawa mniejszości narodowych. Wśród podstawowych aktów prawnych najważniejsze są:
Konstytucja RP, w tym w szczególności art. 35, gwarantujący obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka i kultury, zachowania obyczajów i tradycji. Zapewnia także mniejszościom narodowym i etnicznym prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych i kulturalnych oraz instytucji służących ochronie tożsamości religijnej, a także prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.
Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP, która przewiduje zwolnienie komitetów wyborczych utworzonych przez organizacje mniejszości narodowych z wymogu przekroczenia 5 % progu wyborczego;
Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim, która zawiera deklarację, że zawarte w niej przepisy nie naruszają praw mniejszości narodowych i etnicznych oraz wydane na jej podstawie rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 marca 2002 r. w sprawie wypadków, w których nazwom i tekstom w języku polskim mogą towarzyszyć wersje w przekładzie na język obcy. Rozporządzenie przewiduje m.in., że w miejscowościach, w których występują zwarte środowiska mniejszości narodowych lub etnicznych nazwom i tekstom w języku polskim mogą towarzyszyć wersje w przekładzie na język mniejszości (rozporządzenie nie reguluje kwestii dwujęzycznego nazewnictwa miejscowości, zagadnienie to wymaga bowiem uregulowania odrębnymi przepisami rangi ustawowej).
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty stanowiąca, że szkoły i placówki publiczne umożliwiają uczniom podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej, a w szczególności naukę języka oraz własnej historii i kultury. Szczegółowe regulacje dotyczące edukacji dzieci i młodzieży, należących do mniejszości narodowych i etnicznych zawarte zostały w rozporządzeniach Ministra Edukacji Narodowej i Sportu: z dnia 3 grudnia 2002 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej uczniów należących do mniejszości narodowych i grup etnicznych, z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych, z dnia 20 grudnia 2002 r. w sprawie zasad podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2003 (rozporządzenie to przewiduje m.in. zwiększenie o 20 lub 50 % subwencji oświatowej, dla szkół prowadzących naukę języka mniejszości), z dnia 11 września 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych.
Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji, przewidująca, że programy publicznej radiofonii i telewizji powinny uwzględniać potrzeby mniejszości narodowych i etnicznych.
Kodeks karny, przewidujący penalizację przestępstw popełnianych na tle etnicznym.
Kodeksy postępowania - administracyjnego, cywilnego i karnego, umożliwiające korzystanie z tłumaczy.
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych, zabraniająca - z wyłączeniem enumeratywnie wyliczonych sytuacji - przetwarzania danych ujawniających pochodzenie etniczne.
Polska przyjęła również szereg aktów prawa międzynarodowego, regulujących prawa mniejszości narodowych. Są to między innymi: Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 roku, Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej z 7 marca 1966 roku, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 grudnia 1966 roku i Konwencja Praw Dziecka z 20 listopada 1989 roku.
W Europie najważniejszym dokumentem regulującym prawa mniejszości narodowych jest Konwencja ramowa Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych. Polska podpisała ten dokument w 1995 r., a ratyfikowała go 10 listopada 2000 r. Kraj nasz stał się stroną Konwencji 1 kwietnia 2001 r.
W dniu 12 maja 2003 r. Polska podpisała również Europejską kartę języków regionalnych lub mniejszościowych.
Zapisy dotyczące praw poszczególnych mniejszości narodowych znalazły się w traktatach dwustronnych, które Polska zawarła ze wszystkimi swoimi sąsiadami.
Do podstawowych praw mniejszości narodowych, gwarantowanych prawem polskim należą:
zakaz dyskryminacji oraz istnienia organizacji, których program lub działalność zakłada albo dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową;
wolność zachowania i rozwoju własnego języka;
wolność zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury;
prawo do nauki języka i w języku mniejszości;
prawo do nieskrępowanej możliwości praktyk religijnych;
prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych oraz takich, których celem jest ochrona tożsamości religijnej;
prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących własnej tożsamości narodowej;
przywileje wyborcze dla komitetów wyborczych organizacji mniejszości.
Zespół do Spraw Mniejszości Narodowych
Zespół do Spraw Mniejszości Narodowych został powołany w dniu 6 lutego 2002 roku, jako organ opiniodawczo - doradczy Prezesa Rady Ministrów. Kontynuuje on działania Międzyresortowego Zespołu do Spraw Mniejszości Narodowych, istniejącego w latach 1997-2001.
W skład Zespołu wchodzą przedstawiciele ministrów właściwych do spraw: administracji publicznej, finansów publicznych, oświaty i wychowania, pracy, sprawiedliwości, spraw wewnętrznych, zabezpieczenia społecznego, spraw zagranicznych oraz Komitetu Integracji Europejskiej, Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, a także Prezes Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców.
Przewodniczącym Zespołu jest podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji, wiceprzewodniczącym - podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury, a sekretarzem - pracownik MSWiA. Obsługę Zespołu zapewnia MSWiA. W ramach Zespołu funkcjonują: Podzespół do Spraw Edukacji Mniejszości Narodowych oraz Podzespół do Spraw Romskich.
Główne zadania Zespołu to:
opracowywanie działań rządu, które mają stwarzać odpowiednie warunki dla mniejszości narodowych;
koordynacja działań organów administracji rządowej, zajmujących się sprawami mniejszości;
ocena i propozycje rozwiązań zmierzających do zapewnienia praw i zaspokojenia potrzeb mniejszości;
przeciwdziałanie zjawiskom naruszania ich praw;
inicjowanie badań nad sytuacją mniejszości narodowych w Polsce
popularyzacja i nagłaśnianie w społeczeństwie polskim ich spraw i problemów.
Wydział Mniejszości Narodowych
Departamentu Wyznań i Mniejszości Narodowych MSWiA
Wydział Mniejszości Narodowych został powołany w strukturze MSWiA w styczniu 2000 r. Do zakresu działania Wydziału należy prowadzenie spraw mniejszości narodowych, a w szczególności:
opracowywanie - w porozumieniu z przedstawicielami innych ministrów - propozycji do założeń polityki państwa wobec mniejszości narodowych;
obsługa merytoryczna i organizacyjno-techniczna Zespołu do Spraw Mniejszości Narodowych, w tym przygotowywanie materiałów na posiedzenia Zespołu oraz protokołów z tych posiedzeń;
współdziałanie z organami administracji rządowej i samorządowej na rzecz uwzględniania lokalnych potrzeb mniejszości narodowych;
utrzymywanie bieżących kontaktów z kierownictwem organizacji społecznych mniejszości narodowych oraz udzielanie - w miarę możliwości - pomocy tym organizacjom w realizacji ich celów statutowych;
podejmowanie działań na rzecz respektowania praw mniejszości narodowych;
podejmowanie działań na rzecz rozwiązywania problemów mniejszości narodowych;
podejmowanie działań mających na celu przeciwdziałanie zjawiskom naruszania praw osób należących do mniejszości narodowych;
opracowywanie i koordynacja programów na rzecz mniejszości narodowych;
opracowywanie informacji problemowych, dotyczących mniejszości narodowych dla organów administracji rządowej, Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej;
opracowywanie materiałów związanych ze współpracą z instytucjami i organizacjami, działającymi na rzecz mniejszości narodowych w ramach Komisji Europejskiej, Rady Europy, oraz Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
przygotowanie materiałów dotyczących respektowania praw mniejszości narodowych, związanych z prawem wewnętrznym i zobowiązaniami międzynarodowymi Rzeczypospolitej Polskiej;
organizowanie i prowadzenie szkoleń pracowników urzędów wojewódzkich odpowiedzialnych za problematykę mniejszości narodowych.
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji
Departament Wyznań i Mniejszości Narodowych
Wydział Mniejszości Narodowych
Adres do korespondencji: ul. Batorego 5, 02-591 Warszawa
Biuro: ul. Domaniewska 36/38, Warszawa
tel.: + 48 22 60 115 39, 60 119 75, 60 143 52,
fax.: + 48 22 60 115 38,