Jan Kochanowski : Pieśni RENESANS XVI w.
odrodzenie

- poeta, dramatopisarz, najsłynniejszy twórca odrodzenia

- nazwany przez potomnych ”ojcem poezji polskiej”

- twórca gatunków : pieśń, fraszka, tren

- autor pierwszej w literaturze polskiej tragedii antycznej (klasycznej) :
Odprawa posłów greckich

- wybitny humanista ; poeta doctus (artysta, geniusz)

- horacjanizm jako ważniejszy element jego twórczości , źródło inspiracji
_________________________________________________________________________

- pieśni Jana Kochanowskiego są świadectwem filozofii i światopoglądu poety inspirującego się światem starożytnym i poezją Horacego
- stanowią jego program poetycki i światopoglądowy

Molier : Świętoszek BAROK XVII w.

Gatunek : komedia (klasyczna) i obyczajowa
* krytyka fałszywej pobożności , mieszczańskich obyczajów
- Orgon jako głowa rodziny o nieograniczonej władzy, decyduje o wszystkim
- zależność materialna dzieci od ojca, nieliczenie się ojca ze szczęściem dzieci
- bezwzględne posłuszeństwo dzieci
Czas i miejsce akcji: Paryż, wiek XVII, Dom zamożnego mieszczanina
Treść: demaskacja bohatera tytułowego


_______________________________________________________________________
- jeden z największych w historii teatru dramatopisarz
- twórca takich komedii jak : Skąpiec, Szkoła Żon
- nie wystawiał błahych komedyjek ale cięte, satyryczne komedie, w których krytykował
wady francuskiego społeczeństwa, zwłaszcza mieszczaństwa : fałszywość, obłuda,
zakłamanie, salonowa przesada

HIPOKRYZJA - obłuda, dwulicowość, fałsz, udawanie, nieszczerość
BIGOTERIA - gorliwe, manifestacyjne spełnianie praktyk religijne połączone z brakiem pobożności
wewnętrznej
DEWOCJA - przesadna pobożność, manifestacyjne wypełnianie praktyk religijnych, krytyka
i rygoryzm wobec innych

Jan Kochanowski : Fraszki RENESANS
odrodzenie

- gatunek : fraszka - drobny, krótki, zwięzły uwór poetycki (odmiana epigramatu)
o treści różnorodnej, często żartobliwej oparte na ciekawym
pomyśle i zaskakującej płencie

- etymologia - j.włoski „ frasca ” - drobiazg, gałązka

- tematyka różnorodna: obyczajowe, biesiadne, patriotyczne, biograficzne,
filozoficzne, żałobne

- fraszki są barwnym poetyckim zapisem życia codziennego człowieka renesansu

Jan Kochanowski : Treny RENESANS

Liryczny dokument rozpaczy ojca i kryzysu światopoglądowego humanisty, poety


- tren - wywodzący się ze starożytności gatunek poezji żałobnej. Opiewa on podniosłym stylem cnoty zmarłego, wyraża ból po jego stracie, oraz przynosi pocieszenie w rozpaczy.

- geneza trenów: 2,5 letniej córki Kochanowskiego, Urszulki.
- treść, problematyka : tragizm ojca i filozofa; treny mają dwóch bohaterów: jeden bohater
to Urszulka, ukochana córka poety, uzdolniona, utalentowana, wesoła, szczera, być
może przyszła poetka, drugi bohater to ojciec, filozof, poeta - zmaga się z ogromnym
bólem po stracie dziecka, doznaje szeregu wątpliwości, podważa istnienie Boga;

- jego ból stopniowo wzrasta, nasila się aż do momentu apogeum, powoli godzi się ze stratą,
przyznając, że czas leczy rany. Godzi się z Bogiem i nie broni przed bólem, i cierpieniem.

* tren IX - kryzys intelektualny, mądrość nie zapewnia wewnętrznej równowagi, poeta
czuje się upokorzony.
* tren X - kryzys religijny „Gdziekolwiek jest, jeśliś jest” poeta odrzuca ideę życia
pozagrobowego, zmartwychwstania duszy i Boga
* tren XI - poeta wątpi w wartości cnoty zalety, ponieważ nie chroni ona człowieka przed
złem; światem rządzi ślepy los, na który człowiek nie ma żadnego wpływu;
poeta przeżywa tak ogromny ból, że zaczyna obawiać się utraty rozumu

Kompozycja cyklów trenów, XIX - traktujemy jako całość (nawiązanie do budowy
starożytnego trenu)

19 utworów - ostatni jest tytułowy XIX - sen
I-VIII - obraz pustki po zmarłej Urszulce;
- prezentacja jej zalet
- rozpacz
IX - XI - ogromny ból, cierpienie ponad miarę doprowadzają poetę do zwątpienia w to
wszystko w co do tej pory wierzył i uznawał (kryzys światopoglądowy) apogeum
XI -XVIII - stopniowe odbudowywania świata moralnego, odzyskiwanie wartości, próba
zrozumienia, pogodzenie się z Bogiem
XIX - rozwiązanie kryzysu, wyniesienie nauki z przeżytej tragedii

* laudacja - wyliczanie cnót zmarłego * konselacja - pocieszenie
* komploracja - ból, rozpacz * ekshoracja - ukojenia, pouczenie

FUNKCJE AKAPITÓW (wzajemne powiązania) zdanie, rola w budowie wypowiedzi
po co ? dlaczego?

np. Określ, jaką funkcje w kompozycji całego tekstu pełni ostatni akapit?
Jakie znajdujesz zależności, powiązanie między akapitem 5 a 2 ?

* możliwe odpowiedzi:
- zakończenie, wniosek, podsumowanie
- kontynuacja myśli (rozwinięcie) myśli zawartej w akapicie
- zaprzeczenie
- wyjaśnienie pojęcia
- podanie przykładów
- podanie argumentów do tezy

STRUKTURA WYPOWIEDZI POPULARNONAUKOWEJ,
PUBLICYSTYCZNEJ

Esej	Reportaż	Recenzja	Felieton

FUNKCJE ZNAKÓW INTERPUNKCYJNYCH

* Cudzysłów : tytuły książek, filmów, czasopism;
przytoczenie czyjejś wypowiedzi, znaczenie niedosłownie
użytych wyrazów: metaforyczne lub ironiczne;
nazwy: modeli, typów, gatunków, firm, przydomki,
przezwiska, pseudonimy kryptonimy








Fleksja - odmiana wyrazów

FORMA GRAMATYCZNA

koniugacja deklinacja

osoby, przypadki
liczby

czasowniki przymiotnik, rzeczownik
liczebnik, imiesłów
przymiotnikowy, zaimek
rzeczowny i przymiotny

Daniel Naborowski BAROK
Nurt poezji metafizycznej,
motyw Vanitas

- wszechstronnie wykształcony - poeta, prawnik, lekarz, tłumacz, dyplomata, pobierał nauki u Galileusza  pionier poezji barokowej

- gatunki: sonety, treny, listy poetyckie

- cechy twórczości - Poezja intelektualna, refleksyjno - filozoficzna, egzystencjalna. Naborowski podejmuje często problem nietrwałości ludzkiego życia, marności, upływu czasu, wewnętrznych rozterek duchowych, zwątpienia  Naborowski wyraża pogląd bu godzic się z planami boskimi, i trudnym ale naturalnym porządkiem świata.

- utwory: Krótkość żywota, Marność

Vanitas - motyw marności, niestałości i przemijania ludzkiego życia, upływu czasu.
Nie zaspokaja wartości życiowych, nie daje spełnienia, jest źródłem walki
między tym co materialne, cielesne, a tym co wywodzi się z duszy.
Źródło: księga Koheleta lub Eklejzjastesa Marność nad marnościami a wszystko to marność

Poezja metafizyczna - podejmuje tematy filozoficzne, religijne dotyczące ludzkiej

egzystencji, sensu życia, naszych słabości, tematy przemijania,

miłości i śmierci, bohater to człowiek wewnętrznie rozdarty,

w której duchowość walczy z cielesnością i pokusami duszy

i ciała, stąd też pesymizm i zwątpienie.

Jan Andrzej Morsztyn BAROK
nurt poezji światowych rozkoszy
(*korzystanie z ziemskich uciech, nurzanie się w nich
*założenie że z życia należy korzystać jak najintensywniej)
- najwybitniejszy barokowy marinista (Marino)

„jeżeli ktoś nie potrafi zadziwiać, niechaj idzie do stajni”

- mistrz konceptu

- przedstawiciel nurtu dworskiego

- wirtuoz formy i słowa
_________________________________________________________________________

- GATUNKI: sonety, erotyki, wiersze okolicznościowe

- TEMATYKA: miłość zmysłowa, flirt, motyw kobiecej urody

- CHARAKTERYSTYKA TWÓRCZOŚCI: koncept, koncept i jeszcze raz koncept,
miłość postrzegana jako zmysłowa rozkosz, gra, flirt, zabawa, najważniejsza jest forma

i wymyślna kompozycja wiersza oraz mistrzostwo w operowaniu słowem poetyckim (śr. styl.)

Koncept - pomysł

Antyteza - zestawienie przeciwstawnych pojęć

Przerzutnia - przeniesienie części wiersza do następnego

Kontrast - sprzeczność

Inwersja - zmiana szyku

Epifora - powtórzenie na początku wersu

Anafora - powtórzenie na końcu wersu

Sumacja - zebranie motywów wcześniej omówionych na końcu wiersza

Kompozycja łańcuchowa - stopniowe rozwijanie pojęć na zasadzie skojarzeń

Peryfraza - omówienie

Wacław Potocki BAROK
kultura Sarmacka

- oświecony szlachcic Sarmata z Biecza

- arianin, starannie wykształcony

- autor eposu barokowego  Wojna chocimska

- występował przeciw anarchii szlacheckiej, gorliwy krytyk wad sarmackich

CHARAKTERYSTYKA TWÓRCZOŚCI

- moralista

- autor wierszy dydaktycznych, politycznych, okolicznościowych

- cechuje go krytycyzm wobec społeczeństwa XVII-wiecznej Polski

Wacław Potocki : Walka chocimska

GATUNEK: Najwybitniejszy epos sarmackiego baroku, napisany pod koniec XVII w.

TREŚĆ: Przygotowanie (transakcja) i przebieg wojny pod Chocimiem 1621r.

GŁÓWNY BOHATER: Jan Karol Chodkiewicz - Sarmata idealny, wzór patriotyzmu

i szlachetnego rycerstwa; jego wizerunek ma być z założenia przykładem dawnych

przodków bez skazy - starożytnych Sarmatów.

UTWÓR SKŁADA SIĘ Z 10 CZĘŚCI

PROBLEMATYKA: Potocki pragnął zachęcić współczesną sobie szlachtę do męstwa,

waleczności i samooceny, wytykając tym samym jej najbardziej

znaczące wady.

Henryk Sienkiewicz: Potop (Barok w Polsce w XVII w.)

GATUNEK: powieść historyczna - najazd szwedzki 1655-1656 r.

BOHATEROWIE:

szlachta polska:
Andrzej Kmicic (Babinicz) - chorąży orszański
Michał Wołodyjowski
Onufry Zagłoba
pułkownik Kuklinowski
Oleńka Billewiczówna
Król Jan Kazimierz

magnaci:
Janusz Radziwiłł
Bogusław Radziwiłł

Bohaterowie trzecioplanowi:
Roch Kowalski
Kiemlicze

MIEJSCE AKCJI:
* Wodokty (Rodzinny majątek Oleńki) - tu Kmicic zobaczył się poraz pierwszy z Oleńką po powrocie z ziem wschodnich RP
* Lubicz -wioska zapisana Kmicicowi w testamencie wraz z Oleńką (wielka pijatyka - strzelanie do portretów)
* Wołmontowicze - Butrymowie - Kmicic w akcie zemsty pali wioskę (porwanie Oleńki- pojedynek z Wołodyjowskim)
* Kiejdany -Rezydencja hetmana Litewskiego Janusza Radziwiłła,
-hetman wznosi toast za króla szwedzkiego, a wcześniej nakłania Kmicica by przysięgając na Krzyż dochował mu wierności
-Przebiegły plan ocalenia przed śmiercią - rozmowa z Rochem Kowalskim
* Częstochowa - tu już Kmicic jako Babinicz staje w obronie Jasnej Góry

moment przełomowy

1655 ______ * ____ ! ______ 1656 _____________
upadek moralny społ. * Ujście Kiejdany OBRONA JASNEJ GÓRY mieszczaństwo, chłopi
polskiego,zdrada, - szlachta jest punkt zwrotny, symbol + zapał do walki , wierni
kapitulacja, apatia, zdezorientowana wiary, powraca wola królowi, organizowane
rezygnacja zdradą magnatów walki i chęć zwycięstwa w lasach oddziały partyzanckie
* magnateria -możni
dla własnych korzyści,
bez skrupułów przechodzą
na stronę wroga

Kmicic- Sarmata
-skłonny do pijatyki, bijatyki, warchoł, prowadzi hulaszcze życie
- paliwoda, kłótliwy, kieruje się dumą i pychą szlachecką
- nie respektuje prawa, mściwy
- oddany i wierny ojczyźnie, patriota

Kmicic - bohater dynamiczny
* punkty przełomowe, zwrotne:
- listy hetmańskie polecające mu formowanie oddziału (Wołodyjowski)
- rozmowa z Januszem Radziwiłłem w Pilniszkach - uświadamia sobie tragizm swojej
sytuacji, i że został oszukany
- zmienia nazwisko na Babinicz i poświęca się całkowicie służbie ojczyźnie

Geneza - powieść ku pokrzepieniu serc
W epoce pozytywizmu, polska będąca w czasach niewoli przezywa kolejny kryzys po nieudanym powstaniu styczniowym, Sienkiewicz celowo wybiera czasy Polski wieku XVII, sugerując, że analogicznie z podobnych ciężkich presji Polska zdołała się udźwignąć i wyzwolić. Sienkiewicz pragnął również przypomnieć Polakom źródła narodowej tradycji, wzmocnić ich dumę i poczucie potęgi.

J.W.Goethe : Cierpienia młodego Wertera PREROMANTYZM
Sterm und Drang „burza i napór”

Gatunek: powieść epistolarna (pisana w listach ) , subiektywizm wypowiedzi,
cechy pamiętnika

czas i miejsce akcji : II poł .w XVIII; Niemcy; Wahlheim

bohaterowie: Werter, Lotta, Albert

zagadnienie: bohater werteryczny /werteryzm „romantyczna choroba wieku” ,
weltschmerz autor, biograficzny charakter utworu: Miłość
do Charlotty Buff zaręczonej z Kestnerem wstrząs jaki poeta
doznaje po samobójczej śmierci Jeruzalema nieszczęśliwa,
niepełniona miłość , depresja

ANALIZA ZADANIA MATURALNEGO

myśl wiodąca → zadanie podstawowe

skojarzenia pozostałe analiza interpretacja odwołania do całości

zadania +

środki stylistyczne

pojęcia, konteksty

Elementy rozpoznania wstępnego:

1. gatunek

2. forma wypowiedzi (dramat: dialog, monolog; proza: narracja pierwszo- lub trzecioosobowa; liryka: pośrednia, bezpośrednia)

3. czas i miejsce akcji

4. prezentacja postaci (wymienionych w temacie i załączonym fragmencie)

5. umiejscowienie fragmentu w strukturze dzieła

6. kontekst historyczno-literacki (wiedza o epoce)

7. kontekst biograficzny

8. bardzo krótkie streszczenie fragmentu

Charakterystyka Wertera

• wygląd rola miłości rola literatury stosunek do analiza odwołania do całości

• pochodzenie natury śr. styl.

(mieszczanin)

• młody sens życia, dobór literatury

• osobowość: bohater niespełniona, odzwierciedla dostrzega przejawy

werteryczny, egzaltowany źródło nieszczęścia jego uczucia samego Boga,

(przesadnie uczuciowy), źródło wolności,

wewnętrznie rozdarty, odzwierciedlenie

buntownik, uczuciowy, jego uczuć

wrażliwy, sentymentalny,

wykształcony, artysta,

kocha naturę, nieszczęśliwie

zakochany w Lottcie,

przyjacielski stosunek do

dzieci

1. gatunek: powieść epistolarna

2. forma wypowiedzi: narracja pierwszoosobowa

3. czas i miejsce akcji: II poł. XVIIIw. Wahlheim

4. prezentacja postaci:

• Werter: mieszczanin, młody, bohater werteryczny, egzaltowany, wewnętrznie rozdarty, buntownik, uczuciowy,wrażliwy, sentymentalny, wykształcony, artysta, kocha naturę, nieszczęśliwie zakochany w Lottcie, przyjacielski stosunek do dzieci

• Lotta: ukochana Wertera, zaręczona z Albertem, kobieta piękna, młoda, ideał, ubrana w białą suknię, przyjaźń, wzajemne zrozumienie

1. umiejscowienie fragmentu w strukturze dzieła:

• I: treścią przytoczonego fragmentu są emocje, uczucia Wertera, przeżywanie ogromnego szczęścia z powodu miłości do Lotty. Fragment ten ukazuje początek, moment wzajemnego poznawania się i przyjaźni. Werter wyjeżdżając do Wahlheim nie przewidział, że ta odnajdzie sens jego życia.

• II: źródło największego szczęścia staje się dla Wertera ogromnym cierpieniem.

1. kontekst historyczno-literacki: preromantyzm, okres burzy i naporu. Główny bohater to buntownik, który odzwierciedla pragnienia pokolenia końca XVIIIw: bunt wobec wszelkich konwencji ograniczających wolność jednostki, dążenie do indywidualizmu.

2. kontekst biograficzny: miłość Goethego do Charlotty Buffe. Samobójcza śmierć przyjaciela Jeruzalema. Najsławniejszy dramatopisarz preromantyzmu.

DEWOCJA P.Pernelle	BIGOTERIA Orgon	HIPOKRYZJA Tartuffe
- zafascynowana pobożnością Świętoszka, krytyczna wobec żony i dzieci Orgona, ocenia i osądza, udziela „dobrych rad” - pozornie pobożna (policzek wymierzony Flipocie) - zazdrości urody Elmirze i młodości jej wnukom	- naiwny, łatwowierny, niezbyt inteligentny, despota, nie liczy się z uczuciami rodziny, kocha bardziej świętoszka, daje się omamić, oszukać, jest wykorzystywany - mimo deklarowanej pobożności jest człowiekiem okrutnym wobec swojej rodziny: nie liczy się z uczuciami żony , wydziedziczył syna, wyrzucił go z domu, postanowił oddać rękę córki Świętoszkowi - szaleniec, zapisuje Tartuffowi cały majątek i powierza mu tajemnicę państwową	- człowiek niebezpieczny i bezwzględny, oszust, złodziej, fałszywy, dwulicowy, inteligentny, sprytny, nie liczy się z nikim i z niczym pragnąc osiągnąć swój cel - pragnienie dostatku, majątku, scena w kościele, modlitwa na pokaz, chęć zwrócenia uwagi - pragnienie władzy , manipulowania ludźmi, udawana pobożność w domu Orgona - zmysłowość, wrażliwość na wdzięki kobiece doprowadzają go do zguby *scena gdy Orgon przebywa pod stołem

---