EDUKACJA i PROMOCJA ZDROWIA
ROLA PROFILAKTYKI
W PROMOCJI ZDROWIA Ćwiczenia I
Promocja zdrowia
Jest to proces umożliwiający zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem oraz jego poprawę
Promocja zdrowia dotyczy optymalizacji zdrowia, jest procesem pozwalającym każdemu
człowiekowi na zwiększenie możliwości oddziaływania na własne zdrowie, jego poprawę i
utrzymanie.
Jest to proces skupiający jednostki , społeczności lokalne i sektory życia społeczno-
gospodarczego, które mają wpływ na zdrowie oraz zmierzają wspólnie do określenia
i realizacji polityki zdrowia publicznego.
Promocja zdrowia obejmuje pięć obszarów działań - karta Ottawska :
określenie zdrowotnej polityki społecznej
czyli strategie promocji zdrowia , które mają za zadanie identyfikować i zwiększać korzyści
zdrowotne oraz zapewnić polityczne zaangażowanie w inwestowanie różnych sektorów w
zdrowie np. tworzenie domów pomocy społecznej, prowadzenie działalności szkoleniowej
tworzenie środowisk pracy i życia sprzyjających zdrowiu
dzieci i młodzież ze środowisk szkolnych, dorośli w miejscach pracy i ludzie starsi
reprezentują różne społeczne zapotrzebowanie w zakresie zdrowia. Społeczności te
posiadają prawo uzyskiwania dostępu do możliwości i źródeł oraz środowisk promujących
zdrowie
wzmocnienie działań społecznych oznacza ,że ludzie muszą odczuwać ,
iż stanowią znaczący czynnik kontroli nad warunkami mającymi wpływ na ich
zdrowie
rozwijanie umiejętności osobniczych
reorientacja świadczeń zdrowotnych czyli zmiana funkcji systemu ochrony zdrowia,
wymaga ukierunkowania działań tego systemu nie tylko na profilaktykę i leczenie , ale także zdrowie wszystkich ludzi znajdujących się w obszarze działania jego jednostek udzielających świadczeń. Wymaga to zmian w strukturach organizacyjnych , procedurach medycznych,
finansowaniu i kwalifikacjach personelu medycznego
Podstawowe funkcje zdrowia publicznego
Działania na rzecz ochrony zdrowia ogółu ludności:
monitorowanie stanu zdrowia oraz określenie potrzeb zdrowotnych ludności
zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób, ze szczególnym uwzględnieniem chorób zakaźnych i społecznych,wymagających zorganizowanego wysiłku państwa na rzecz ich zwalczania
identyfikacja i zwalczanie czynników ryzyka zdrowotnego w środowisku, miejscu
zamieszkania , pracy,nauki, oraz w placówkach służby zdrowia
zapobieganie wypadkom i urazom oraz zapewnienie kompleksowej pomocy ofiarom katastrof,
kataklizmów i klęsk żywiołowych
zapewnienie nadzoru epidemiologicznego , w tym laboratoryjnej kontroli przeciwepidemicznej (zarówno chorób zakaźnych, zawleczonych z zagranicy)oraz laboratoryjnej kontroli zagrożeń środowiskowych (powietrza, wody, gleby, żywności)
promowanie aktywnego współuczestnictwa społeczeństwa w działaniach na rzecz zdrowia poprzez promocję zdrowego stylu życia wszystkich obywateli , ze szczególnym uwzględnieniem promocji zachowań prozdrowotnych wśród dzieci i młodzieży oraz w wybranych grupach wysokiego ryzyka zachowań
kształcenie i doskonalenie zawodowe lekarzy i innego personelu medycznego ,zgodnie z wymogami współczesnej wiedzy medycznej
zapewnienie jednolitych kompleksowych regulacji prawnych dotyczących systemu organizacji, finansowania i zarządzania placówkami opieki medycznej, ekonomii zdrowia.
monitorowanie jakości świadczeń medycznych , ich dostępności , przestrzeganie zasad bioetyki zawodowej personelu, przestrzeganie praw pacjenta i międzynarodowych regulacji prawnych w ochronie zdrowia
ocena sytuacji zdrowotnej kraju na tle porównań międzynarodowych
promowanie aktywnego współuczestnictwa społeczeństwa w działaniach na rzecz zdrowia poprzez promocję zdrowego stylu życia wszystkich obywateli , ze szczególnym uwzględnieniem promocji zachowań prozdrowotnych wśród dzieci i młodzieży oraz w wybranych grupach wysokiego ryzyka zachowań
promowanie aktywnego współuczestnictwa społeczeństwa w działaniach na rzecz zdrowia poprzez promocję zdrowego stylu życia wszystkich obywateli , ze szczególnym uwzględnieniem promocji zachowań prozdrowotnych wśród dzieci i młodzieży oraz w wybranych grupach wysokiego ryzyka zachowań
kształcenie i doskonalenie zawodowe lekarzy i innego personelu medycznego ,zgodnie z wymogami współczesnej wiedzy medycznej
zapewnienie jednolitych kompleksowych regulacji prawnych dotyczących systemu organizacji, finansowania i zarządzania placówkami opieki medycznej, ekonomii zdrowia.
monitorowanie jakości świadczeń medycznych , ich dostępności , przestrzeganie zasad bioetyki zawodowej personelu, przestrzeganie praw pacjenta i międzynarodowych regulacji prawnych w ochronie zdrowia
ocena sytuacji zdrowotnej kraju na tle porównań międzynarodowych
Działania na rzecz ochrony zdrowia indywidualnych osób:
zapewnienie pełnej dostępności szczepień ochronnych, wczesnego wykrywania i leczenia
chorób zakaźnych, w tym gruźlicy, AIDS, chorób wenerycznych, chorób nabytych za
zagranicą
prawidłowe odżywianie najważniejszy czynnik środowiskowy człowieka wpływający
korzystnie na stan jego zdrowia, rozwoju fizycznego , dobre samopoczucie fizyczne i
psychiczne, wydajność w pracy oraz zdolność do względnie łatwego przyswajania zdobytych
wiadomości
zapewnienie pełnej dostępności pomocy medycznej dla osób bezrobotnych, bezdomnych i
innych grup mogących mieć utrudniony dostęp do świadczeń zdrowotnych
objęcie niezbędnym zakresem w pełni bezpłatnych świadczeń leczniczych wybranych chorób
znaczeniu społecznym, w tym chorób psychicznych , uzależnień , cukrzycy itp..
nadzór merytoryczny i pomoc finansowa dla instytucji charytatywnych udzielających pomocy
medycznej i społecznej osobom ubogim oraz upośledzonym
- aktywność fizyczna jest to czynnik bezpośrednio oddziałujący na czynność ustroju, celowa
aktywność ruchowa jest wielkim i efektywnym bodźcem biologicznym
Cele szczegółowe treningu zdrowotnego :
1.Kreacja zdrowia uzyskiwana m.in.poprzez:
poprawę lub zachowanie zadowalającego poziomu wydolności fizycznej,
stabilizację optymalnego ciężaru ciała,
zachowanie zadawalającej siły mięśniowej stabilizującej stawy, zwłaszcza stawy kręgosłupa,
zwiększenie dopływu dodatnich bodźców , związanych z ćwiczeniami fizycznymi dającymi poczucie wzrastającej lub utrzymującej się na zadawalającym poziomie sprawności własnego ciała,
wzrost lub utrzymywanie się dostatecznego poziomu nieswoistej odporności przeciwzakaźnej
2. Zapobieganie powstawaniu lub rozwojowi chorób cywilizacyjnych, w tym głównie choroby
niedokrwiennej serca i chorób metabolicznych, m.in.poprzez:
- poprawę sprawności układu krążenia
- poprawę metabolizmu
- występowanie u osób trenujących skłonności do
higienizacji żywienia, głównie w kierunku ograniczenia
nadmiernie konsumowanych pokarmów , a w tym
tłuszczów
- tendencję do zmniejszania liczby wypalanych
papierosów lub zaprzestania tego nałogu przez osoby
trenujące
- zmniejszenie nasilenia negatywnego „frustrującego „
stresu psychicznego
3. Rehabilitacja i leczenie chorób m.in.:
- układu krążenia
- metabolicznych
- nerwic
- narządu ruchu
Zasady promocji zdrowia:
promocja zdrowia zmierza do oddziaływania na uwarunkowania i podstawowe czynniki
zwiększające potencjał zdrowia
promocja zdrowia ma szczególnie na celu osiągnięcie skutecznego i konkretnego uczestnictwa
ludności w podejmowanych działaniach
promocja zdrowia jest głównie społecznym
i politycznym przedsięwzięciem , a nie tylko sprawą służb medycznych, chociaż pracownicy
służby zdrowia odgrywają znaczną rolę w jej wspieraniu oraz realizacji
Promocja zdrowia
Zajmuje się więc wychowywaniem jednostki
i całego społeczeństwa w zakresie przyjmowania właściwych postaw wobec
tak ważnej w życiu każdego człowieka wartości, jaką jest - ZDROWIE.
Traktowana jest jako ciągły proces, a nie seria oderwanych od siebie czynności.
Jest kojarzona z procesem wspierania rozwoju zdrowia pozytywnego.
Jest to zaplanowane działanie promujące zdrowia lub zapobiegające chorobie, kalectwu lub przedwczesnej śmierci.
Jest połączeniem działań edukacyjnych.
Edukacja zdrowotna
To głównie wiedza , ale też przekonania , zachowania oraz sposoby i style życia ,
które mają na celu utrzymanie zdrowia na określonym poziomie poprzez :
zmianę sposobu myślenia o zdrowiu w sensie jego promowania
zwiększenie skuteczności oddziaływania i kontroli nad własnym zdrowiem
Podstawowymi technikami w procesie zmian zachowań dotyczących zdrowia są:
dostarczanie adekwatnych informacji
perswazja używania w celu motywowania
uczenie umiejętności praktycznych
interakcja ze środowiskiem w celu uzyskania wsparcia społecznego i tworzenia warunków
dla zmiany
Edukacja zdrowotna
Rodzina miejscem edukacji zdrowotnej
przekazuje pewne elementy wiedzy dotyczącej czynników wpływających na zdrowie
kształtuje emocjonalny stosunek do zdrowia jako wartości
modeluje i uczy podstawowych nawyków higienicznych i pielęgnacyjnych
uczy zachowań pro- albo anty - zdrowotnych
tj. sposobu odżywiania, rekreacji, stosunku do używek
kształtuje konkretne zachowania w chorobie, czyli ocena symptomów choroby, skłonność do korzystania z profesjonalnej i nieprofesjonalnej pomocy w sytuacji choroby
realizuje większość czynności dotyczących utrzymania higieny, pielęgnacji i opieki nad osobami zdrowymi , chorymi lub z racji wieku - niesamodzielnymi
Szkoła miejscem edukacji zdrowotnej:
- pogłębianie wiedzy na temat profilaktyki prozdrowotnej,
- kształtowanie postawy odpowiedzialności za zdrowie swoje i innych,
- zwiększenie zainteresowania uczniów sprawami zdrowia i przekazywanie im rzetelnej wiedzy o
różnych jego aspektach (zdrowie fizyczne, psychiczne, społeczne i duchowe) oraz czynnikach
sprzyjających zdrowiu i najczęstszych zagrożeniach dla zdrowia oraz możliwościach ich
eliminowania
- tworzenie w szkole środowiska umożliwiającego uczniom praktykowanie prozdrowotnego stylu
życia, wzmacnianie poczucia własnej wartości, wiary w siebie i swoje możliwości oraz udzielanie
uczniom wsparcia w sytuacjach trudnych,
- rozwijanie współpracy z rodzicami i społecznością lokalną w zakresie edukacji prozdrowotnej i
rozwiązywania problemów zdrowotnych uczniów
- pogłębianie wiedzy o pielęgnacji ciała i urody, dbałość o utrzymanie odpowiedniej masy
ciała, sylwetki, dobrej sprawności i wydolności fizycznej. Chronienie się przed
zanieczyszczeniami środowiska,
- aktywne spędzanie czasu wolnego, aktywność, ruchowa, zabawa i poczucie humoru a zdrowie
Uczeń:
- samodzielnie i sprawnie korzysta z różnych źródeł informacji z zakresu profilaktyki
prozdrowotnej.
- ocenia wpływ czynników chorobotwórczych na zdrowie i życie człowieka.
- uzasadnia potrzebę dbania o higienę osobistą, higienę pracy umysłowej i snu oraz wygląd
zewnętrzny.
- ocenia znaczenie aktywności fizycznej w profilaktyce chorób, podniesieniu ogólnej sprawności i
wydolności organizmu.
- uzasadnia wpływ prawidłowego odżywiania na kondycję i zdrowie człowieka.
- uzasadnia potrzebę ochrony środowiska naturalnego,
- przewiduje konsekwencję używania środków psychoaktywnych.
- ocenia wpływ negatywnych i pozytywnych emocji na ogólne funkcjonowanie organizmu człowieka.
Uczeń:
- Ma świadomość wpływu własnego postępowania na stan swojego zdrowia.
- Ma świadomość, że jedynie działania profilaktyczne są skutecznym zabezpieczeniem przed
możliwością zakażenia czynnikami chorobotwórczymi.
- Zdaje sobie sprawę z konieczność dbania o higienę osobistą, stosowania zabiegów
pielęgnacyjnych ciała i urody.
- Dokonuje wyboru form aktywności fizycznej stosownie do własnych możliwości.
- Ma świadomość wpływu ilości i jakości spożywanych posiłków.
- Jest przekonany, że wiedza ekologiczna jest potrzebna każdemu człowiekowi.
- Jest przekonany, że alkohol i narkotyki nie rozwiążą żadnych problemów.
- Jest przekonany, że pozytywne, konstruktywne emocje umożliwiają samorealizację i ułatwiają
kontakty z otoczeniem.
- Jest przekonany, że w trudnej dla siebie sytuacji nie jest sam.
- Jest przekonany, że regularne badania profilaktyczne umożliwiają wczesną diagnozę chorób ,ich
skuteczne wyleczenie.
Nowoczesna Edukacja
Powinna przebiegać na trzech poziomach :
- podnoszenie poziomu wiedzy i umiejętności związanych z chorobą , funkcjonowania własnego
organizmu , zapobieganiem , radzeniem sobie w sytuacjach trudnych
- podnoszenia poziomu wiedzy i umiejętności związanych
z korzystaniem z systemu opieki zdrowotnej i pojmowaniem zasad jej funkcjonowania
- zwiększenie poziomu świadomości co do czynników społecznych , politycznych i
środowiskowych wpływających na zdrowie .W celu podniesienia efektywności oddziaływania
edukacyjnego niezbędne jest także stosowanie różnych form edukacji zdrowotnej , w tym
także form skierowanych na grupy ,organizacje i całe społeczeństwa
Działania edukacyjne
Mają na celu promocję zdrowia muszą być podejmowane na wielu obszarach, wśród
których najważniejsze to :
stwarzanie warunków sprzyjających wyborom korzystnym dla zdrowia
ukształtowanie właściwego pojmowania szacunku dla siebie samego i innych
dostarczanie właściwej wiedzy i umiejętności niezbędnych dla promowania zdrowia
stworzenie otoczenia sprzyjającego zdrowiu
umożliwienie udziału w działaniach na rzecz promocji zdrowia młodych ludzi, ich rodzin i
społeczności , w których żyją , poprawa i rozwój służb działających na rzecz zdrowia
ochrona przed produktami zagrażającymi zdrowiu
umożliwienie uczestnictwa w działaniach bezpiecznych i korzystnych dla zdrowia stałe
podnoszenie jakości , wiedzy i umiejętności osób odpowiedzialnych za młodych ludzi
Edukacja zdrowotna
Powoduje ,że następują zmiany sposobów życia , zachowań negatywnych na pozytywne, a także podtrzymuje pozostawanie jedynie w atmosferze pozytywnych stylów życia. Zachęca do dokonywania korzystnych dla zdrowia wyborów poprzez dostarczanie wiedzy i udziela wsparcia.
Jest rodzajem działania , które sprawia ,że „zdrowy wybór „ ( np. zmiana trybu życia, dieta, rzucenie palenia itp. ) staje się podstawą do dalszych decyzji ukierunkowanych na zdrowie i jego ochronę. Włącza w ochronę zdrowia wiele środowisk, instytucji, organizacji oraz ludzi różnych zawodów i o różnym światopoglądzie.
Przykłady edukacji i promocji zdrowia
Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa
- to zmiany degeneracyjno-wytwórcze powstające na skutek dłuższego działania czynników
przeciążających lub uszkadzających struktury tkanek.
Przyczyny :
- czynniki uszkadzające stawy np.uraz, mikro urazy,
- nadmierne obciążenia stawów nieprawidłowo
zbudowanych lub wadliwie ustawionych
- wady postawy, wady wrodzone kręgosłupa
- działania czynników uszkadzających tkankę łączną
- starzenie się tkanek
Zapobieganie
unikanie urazów
dbanie o prawidłową budowę szkieletu i harmonijny rozwój mięśni
likwidowanie czynników , które wywołują nieprawidłowe obciążenie poszczególnych elementów kręgosłupa np.wyrównanie skróconej jedne kończyny , korekcja wad postawy
aktywność ruchowa
systematyczny wysiłek fizyczny (zwiększa ukrwienie i dożywiane stawów )
Osteoporoza
Jest uogólnioną chorobą kości, związaną z wiekiem, charakteryzującą się demineralizacją, zmniejszeniem masy tkanki kostnej, rozrzedzeniem i zanikiem jej struktury.
Przyczyny :
bezruch (u dzieci i dorosłych)
- wiek (kobiety po 50 roku życia, tj. po okresie menopauzy i mężczyźni po 60 roku życia)
czynnik genetyczny
status reprodukcyjny np.deficyt hormonów płciowych
czynnik dietetyczny np. niska podaż wapnia i witaminy D3, K, B6, B12
czynnik środowiskowy np. palenie
- czynnik chorobotwórczy np..cukrzyca, zmiany zapalne stawów, nadczynność tarczycy i przytarczyc
- leki, np.heparyna, przeciwpadaczkowe
Zapobieganie
spożywanie odpowiedniej ilości wapnia w diecie oraz unikania niedoborów witaminowych
(wit.D3,K,B6 i B12 )
zapobieganie upadkom
stosowanie ćwiczeń fizycznych ( spacery, jazda na rowerze,ćwiczenia w wodzie )
dbanie o postawę ciała i stosowanie się do zasad szkoły pleców , umiejętnie odciążać kręgosłup
eliminacja czynników ryzyka np.palenie tytoniu, alkohol
Rola profilaktyki w promocji zdrowia
PROFILAKTYKA - jest to szereg działań mających na celu zapobieganie chorobie bądź innemu niekorzystnemu zjawisku zdrowotnemu przed jej rozwinięciem się, poprzez kontrolowanie przyczyn i czynników ryzyka.Polega na zapobieganiu poważniejszym konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie.
Celem profilaktyki jest podjęcie szybkich
i skutecznych działań przywracających zdrowie, ma ona również na celu zahamowanie postępu lub powikłań już istniejącej choroby. Dzięki temu prowadzi do ograniczenia niesprawności i inwalidztwa.
Istotnym elementem profilaktyki jest także zapobieganie powstawaniu niekorzystnych wzorów zachowań społecznych, które przyczyniają się do podwyższania ryzyka choroby.
Wyróżniamy trzy fazy profilaktyki :
Profilaktyka wczesna-ma na celu utrwalenie prawidłowych wzorców zdrowego stylu życia i
zapobiegania szerzeniu się niekorzystnych wzorców zachowań, w odniesieniu do osób zdrowych
Profilaktyka pierwotna - ma na celu redukcję prawdopodobieństwa wystąpienia choroby oraz
zaburzeń zdrowotnych i pewnych odstępstw od dobrego stanu zdrowia poprzez przeciwdziałanie
szkodliwym warunkom zanim będą one zdolne wywołać chorobę
Profilaktyka wtórna - ma na celu powstrzymanie dalszego rozwoju choroby oraz zaburzeń , a
także skrócenie czasu ich trwania , gdy zostaną wykryte wczesne symptomy oraz ograniczeniu
powikłań.
W zakresie profilaktyki wtórnej znaczną rolę odgrywają przesiewowe badania skriningowe (
są to zorganizowane działania polegające na wczesnym wykryciu w populacji chorób lub stanów
patologicznych za pomocą stosowanych masowo prostych , bezpiecznych i wiarygodnych
testów diagnostycznych.Badania skriningowe prowadzone są w odniesieniu do chorób
stanowiących znaczny problem zdrowotny danej populacji, charakteryzujących się częstym
występowaniem stadiów przedklinicznych, dość długim okresem między pierwszymi oznakami
choroby a jej pełnym obrazem i możliwością wyleczenia).
Profilaktyka III stopnia - dotyczy ludzi chorych i niepełnosprawnych ma na celu zapobieganie skutkom przebytej choroby i powtórnej hospitalizacji, a także minimalizację wtórnych uszkodzeń komplikacji i ewentualnych defektów wywołanych przez chorobę.
Profilaktyka chorób
W zapobieganiu chorobom decydująca rola przypada lekarzowi i przeszkolonemu personelowi medycznemu. Strategia działań profesjonalistów oparta jest tu na zaleceniach i perswazji.
Działania te dotyczą wpływu na czynniki zagrożenia i objawy konkretnych jednostek chorobowych.
Profilaktyka
Zapobieganie chorobom, jest bardzo efektywną formą walki o zdrowe społeczeństwo. Jest też zawsze tańsza od leczenia , a skutki są wymierne zarówno w skali ogólnej , jak i u poszczególnych członków społeczności.
Ale oprócz zapobiegania chorobom , konieczne jest też propagowanie właściwego stylu życia, umacnianie i potęgowanie zdrowia - jego promowanie.
1