„Korrida - walczymy z bykami”

PROGRAM

DOSKONALENIA UMIEJĘTNOŚCI UCZNIÓW

W ZAKRESIE ORTOGRAFII

dla klasy V

oprac. mgr Katarzyna Jasinowska

nauczyciel mianowany SP w Goszczynie

Goszczyna 2006

„Korrida - walczymy z bykami” -

PROGRAM

DOSKONALENIA UMIEJĘTNOŚCI UCZNIÓW

W ZAKRESIE ORTOGRAFII

dla klasy V

Wstęp

Henryk Sienkiewicz mawiał: „Tylko to, co przyszło z trudem, czyta się łatwo”. Zdanie to odnosić można nie tylko do literatury, bowiem umiejętność poprawnego pod względem ortograficznym pisania nie należy do zręczności, które łatwo jest opanować. O tym, ile trudności przysparza ortografia współczesnym uczniom, wychowującym się w świecie kultury wizualnej, doskonale wiedzą nauczyciele wszystkich przedmiotów. Mimo to nie można przechodzić obojętnie wobec problemu, jakim są błędy ortograficzne. Ich eliminacja jest procesem długofalowym, który powinien obejmować wszystkie lata nauki szkolnej. Proces ten warto jest nasilić w odniesieniu do uczniów piątej klasy. Dzieci w tym czasie mają już wystarczająco rozwiniętą umiejętność rozumienia pojęć abstrakcyjnych. W wieku 10 - 11 lat uczniowie mogą już posługiwać się myśleniem indukcyjnym a nawet dedukcyjnym. Są przy tym na tyle twórczy, że potrafią właściwie interpretować obserwowane zjawiska. Następnie, w wieku 11 - 12 lat dzieci przechodzą do ostatniego stadium rozwoju poznawczego, zwanego stadium operacji formalnych. Na tym etapie uczniowie są już zdolni do dostrzegania różnych sposobów rozwiązywania problemów, do analizowania na podstawie hipotez i formułowania wniosków. Potrafią również łączyć informacje pochodzące z różnych źródeł. W związku z tym piątoklasiści są w stanie lepiej zrozumieć te zasady ortograficzne, które poznali już na pierwszym etapie edukacji oraz w klasie czwartej. Mogą przyswajać nowe reguły, uczyć się ich stosowania w praktyce i systematyzować posiadaną wiedzę. Na tym etapie rozwoju uczniów należy więc dążyć do maksymalnego wykorzystania ich możliwości percepcyjnych i bazować na nich w procesie doskonalenia kompetencji ortograficznych. Istnieją więc warunki do tego, by właśnie w piątej klasie nasilić oddziaływania edukacyjne mające na celu rozwijanie wiadomości i umiejętności uczniów w zakresie ortografii, w czym pomocny może być program pt. „Korrida - walczymy z bykami”.

1. Charakterystyka programu

Program doskonalenia umiejętności uczniów w zakresie ortografii pt. „Korrida - walczymy z bykami” przeznaczony jest dla uczniów klasy piątej, którzy na pierwszym etapie edukacji oraz w klasie czwartej poznali podstawowe zasady ortograficzne oraz ich zastosowanie w praktyce.

Prezentowany program został opracowany na postawie uprzednio przeprowadzonych badań, dzięki którym zdiagnozowano poziom opanowania przez uczniów kompetencji w zakresie ortografii. Analiza wyników diagnozy dla klasy piątej pozwoliła ustalić, jakie treści nie zostały dostatecznie opanowane przez uczniów. Na podstawie sformułowanych wniosków można było określić poziom przyswojenia przez dzieci wiadomości i umiejętności w zakresie ortografii, jak również wskazać obszary wymagające doskonalenia, które zostały ujęte w niniejszym programie.

2. Cele programu

Podstawowym celem oddziaływań proponowanych w niniejszym programie jest kształcenie umiejętności pisania u uczniów klasy piątej, ze szczególnym uwzględnieniem zastosowania zasad ortograficznych w praktyce.

Realizacja celu ogólnego programu odpowiada więc założeniom Podstawy programowej, zgodnie z którą do zadań szkoły należy zapewnienie uczniom nauki poprawnego i swobodnego wypowiadania się na piśmie. Jednocześnie w procesie wdrażania programu realizowane będą założenia Podstawy programowej dotyczące edukacji polonistycznej na drugim etapie edukacyjnym, w tym zwłaszcza związane z rozwojem języka w piśmie. Zadanie to, zgodnie z Podstawą programową, winno być realizowane przez wszystkich nauczycieli, którzy odpowiadają między innymi za rozwijanie umiejętności ortograficznych.

Uszczegóławiając cele programu można rozpisać je w kategoriach operacyjnych w następujący sposób:

Po zrealizowaniu programu uczeń:

- zna:

• zasady ortograficzne obowiązujące w klasie piątej;

- potrafi:

• stosować w praktyce poznane zasady ortograficzne;

• wskazywać wyrazy pokrewne, w których następuje wymiana głosek uzasadniająca pisownię;

• wskazać inne formy gramatyczne wyrazu, w których następuje wymiana głosek uzasadniająca pisownię;

• uzasadnić zapis wyrazu odwołując się do zasad ortograficznych;

- rozumie:

• wpływ kompetencji ortograficznych na możliwości komunikacyjne jednostki w zakresie języka pisanego;

3. Założenia w nauczaniu ortografii

Ortografia polska opiera się na czterech podstawowych zasadach, które należy uwzględnić przy kształceniu i doskonaleniu wiadomości oraz umiejętności uczniów:

I. Zasada fonetyczna - opiera się na związku pisma z dźwiękami mowy. Uwzględniając tę zasadę uczeń dokonuje analizy dźwiękowej wyrazu, który następnie zapisuje.

II. Zasada morfologiczna - opiera się na związku zapisu wyrazu z jego formą gramatyczną lub słowotwórczą, zaś w przypadku interpunkcji - ze składnią.

III. Zasada historyczna - występuje w odniesieniu do wyrazów, o których zapisie decyduje tradycja. Wyrazy te są jednak postrzegane przez uczniów jako trudne, gdyż występują w nich głoski współcześnie niewymienne ani niemożliwe do rozpoznania na podstawie zasady fonetycznej.

IV. Umowne zasady ortograficzne - występują, gdy forma zapisu opiera się wyłącznie na konwencji, jest umowna, nie uwarunkowana historycznie, morfologicznie ani fonetycznie.

Wyrazy, których zapis opiera się na zasadzie fonetycznej, zazwyczaj nie sprawiają uczniom większych trudności. Jeśli uczeń nie wykazuje większych deficytów rozwojowych w zakresie słuchu czy skupienia uwagi, potrafi zapisywać wyrazy zgodnie z tym, co słyszy lub sam mówi. Pewnym problemem może być w tym przypadku jedynie niedbała wymowa, która czasem utrudnia zapisywanie poszczególnych wyrazów. Mimo to dzieci zazwyczaj dobrze radzą sobie z notowaniem własnych myśli czy słyszanych słów, jeśli w odniesieniu do nich obowiązuje zasada fonetyczna.

Trudniejsze dla uczniów jest stosowanie zasady morfologicznej, której użycie wymaga podstawowej wiedzy z zakresu gramatyki oraz słowotwórstwa. Mimo to podstawowe przykłady zastosowania zasady morfologicznej, oczywiście bez znajomości terminologii, dzieci poznają już na pierwszym etapie edukacji. Znajomość kategorii gramatycznych w klasie piątej umożliwia rozwijanie umiejętności ortograficznego pisania poprzez wskazywanie związku zapisu z formami gramatycznymi oraz budową morfologiczną.

O ile dość zrozumiały dla uczniów klasy piątej jest zapis oparty na zasadzie morfologicznej, zwłaszcza w przypadku wymiany głosek w wyrazach pokrewnych oraz różnych formach gramatycznych, o tyle zasada historyczna pozostaje dla dzieci zupełnie niezrozumiała. Uczniowie nie znają historycznej wymowy poznawanych wyrazów ani ich odpowiedników w innych językach, w tym zwłaszcza w rosyjskim. Dlatego kształcenie umiejętności zapisu wyrazów, których ortografia jest uwarunkowana historycznie, wymaga dużej ilości ćwiczeń i opanowania pamięciowego. Dotyczy to zwłaszcza wyrazów z „ó”, „h” oraz „rz” niewymiennym.

Podobne trudności występują w odniesieniu do zapisu wynikającego z umownych zasad pisowni. Graficzne przedstawienie połączeń głosek w poszczególnych wyrazach musi również w tym przypadku zostać przez uczniów zapamiętane, podobnie jak mające do nich zastosowanie zasady, które nie mają umotywowania fonetycznego, morfologicznego ani historycznego.

4. Treści programu

Program „Korrida - walczymy z bykami” dla klasy piątej obejmuje następujące treści:

1. Zapoznanie z celami programu i proponowanymi metodami oraz formami pracy.

2. Utrwalenie znajomości zasad ortograficznych poznanych w klasie czwartej.

3. Zasady pisowni „-i”, „-ii” oraz „-ji” w zakończeniach rzeczowników w przypadkach zależnych.

4. Zasady pisowni „ż” i „rz”.

5. Pisownia „h” i „ch”.

6. Użycie wielkich i małych liter.

7. Pisownia „om”, „em”, „on”, „en”.

8. Pisownia „dzki”, „cki”.

9. Zasady pisowni przyimków.

10. Zapis cząstki „by”.

11. Pisownia „nie” z różnymi częściami mowy.

12.. Ortografia w praktyce.

13. Ewaluacja programu.

Poszczególne treści programowe zostaną rozłożone równomiernie na lekcje w ciągu roku szkolnego. Część z nich obejmować będzie całe zajęcia, zaś inne zostaną włączone do lekcji dotyczących literatury i gramatyki. Przy planowaniu zajęć uwzględnione zostaną potrzeby klasy, a zwłaszcza wyniki diagnozy przeprowadzonej na początku roku szkolnego, która stanie się wskazówką, co do dotychczasowego poziomu kompetencji ortograficznych uczniów. Ich określenie pozwoli ustalić, które treści z zakresu klasy czwartej należy omówić raz jeszcze oraz jakie zagadnienia wymagają zwiększonej ilości ćwiczeń.

5. Reguły ortograficzne w klasie V

Uczniowie klasy piątej powinni znać następujące reguły ortograficzne:

LITERA	REGUŁA	PRZYKŁAD
ó	- „ó” piszemy, gdy w innych formach wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na „o” lub „e”	sól - soli szósty - sześć
	- w zakończeniach: „-ów”, „-ówna”, „-ówka”	Kraków, butów, Kłakówna, pocztówka
	- zgodnie z tradycją opartą na dawnej wymowie	córka, góra, jaskółka, kłótnia, krótki, mózg, próba, równy, róża, tchórz, źródło, żółty
	- wyjątkowo na początku wyrazów	ósemka, ósmy, ów, ówczesny, ówdzie
„u”	- w większości wyrazów rodzimych	bułka, umowa, chudy, dużo
	- w zakończeniach: „-ula”, „-ulec”, „-un”, „-unek”, „-unia”, „-usia”, „-uszek”, „-utki”	matula, hamulec, opiekun, rysunek, babunia, mamusia, staruszek, malutki
	- w zakończeniach osobowych form czasownika, w których występuje „-uj-”	kupuję, malujesz, gotuje, spróbujemy, rysujecie, żałują
	- wyjątkowo w kilku wyrazach mimo wymiany na „o”	zasuwka, skuwka, okuwka, odkuwka, zakuwka
„rz”	- „rz” piszemy, gdy w innych formach wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na „r”	morze - morski marzec - marca
	- po spółgłoskach: „b”, „p”, „d”, „t”, „g”, „k”, „ch”, „j”, w”	brzuch, przód, drzewo, trzcina, grzech, krzyk, chrzan, ujrzeć, wrzos
	- w zakończeniach: „-arz”, „-erz”, „-mierz”, „-mistrz”	kronikarz, nietoperz, kątomierz, zegarmistrz
	- w innych wyrazach mimo braku wymiany	burza, orzech, rzęsy, rzucać, twarz, uderzyć, wierzch
„ż”	- „ż” piszemy, gdy w innych formach lub wyrazach pokrewnych wymienia się na „g”, „dz”, „h”, „z”, „ź”, „s”	potężny - potęga pieniążek - pieniądz niżej - nisko
	- w zakończeniach rzeczowników r. żeńskiego „aż”, „-eż”	młodzież, sprzedaż, odzież
	- w wyrazach z końcową cząstką „-że”	także, zróbże, dajże, jakże
	- w innych wyrazach mimo braku wymiany	żal, żart, życzenie, żurek, żeglować, żniwa, mżawka
„sz”	- zgodnie z wymową	szczur, szept, sznur
	- wyjątkowo po spółgłoskach, po których zazwyczaj występuje „rz” w kilkunastu wyrazach	kształt, kształcić, bukszpan, pszenica, pszczoła, wszyscy, Pszczyna, wszędzie
	- w formach stopnia wyższego i najwyższego przymiotników po spółgłoskach	lepszy, najlepszy, krótszy, najkrótszy, trudniejszy, najtrudniejszy
„h”	-„h” piszemy, gdy w innych formach lub wyrazach pokrewnych wymienia się na „g”, „z”, „ż”	druh - drużyna wataha - watadze
	- w wyrazach rozpoczynających się cząstką „hiper-”, „hipo-”	hiperbola, hipochondryk
	- w niektórych wyrazach pochodzących z języków obcych	historia, humanizm, maharadża, Helena, Holandia
„ch”	- „ch” piszemy, gdy w innych formach lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na „sz”	ucho - uszko suchy - suszyć duch - dusza
	- po spółgłosce „s”	schody, schemat, schnąć
	- w zakończeniach większości wyrazów	ruch, śmiech, trzech
	- w większości wyrazów rodzimych	choinka, choroba, chrzan
	- w niektórych wyrazach zapożyczonych	chemia, charakter
„ą”, „ę”	- zgodnie z wymową przed „f”, „w”, „s”, „z”, „ś”, „ź”, „ż”, „ch”	brąz, węzeł, gęś, wąż, węch, wąchać
	- niezgodnie z wymową przed pozostałymi spółgłoskami	kąpać, kępa, sąd, bąk, sprzęt, węgiel
	- niezgodnie z wymową przed „l” oraz „ł” w zakończeniach form cz. przeszłego	wziął, wzięła, minęło, połknęliśmy
„ę”	- „ę” piszemy bez względu na wymowę w M., B., W. l. poj. rzeczowników r. nijakiego oraz w B. rzeczowników l. poj. r. żeńskiego	imię, szczenię, znamię, matkę, listę, bibliktekę
„ą”	- „ą” piszemy w N. l. poj. rzeczowników, przymiotników, zaimków r. żeńskiego oraz męskiego zakończonych w M. na „-a”	mąką, koleżanką, ciekawą, ładną, władcą,
„om”, „em”, „on”, „en”	- grupy literowe „om”, „em”, „on”, „en” piszmy w wyrazach zapożyczonych, przed „p”, „b”, „c”, „cz”, on”, „en”, „f”, „w”, „s”, „z”, „sz”, „ch”	temperatura, bomba, konto, kalendarz, konkurs, konstytucja, benzyna, sensacja
	- w wyrazach rodzimych przed zakończeniami „-ka”, „-ko”	stajenka, okienko, wanienka
przyimki	- przyimki z rzeczownikami, przymiotnikami, przysłówkami, zaimkami i liczebnikami piszemy rozdzielnie	pod wodą, nad rzeką, po lekcjach, za domem, za mały, po pierwsze, na darmo, na pewno, do ciebie, z nim
	- przyimki złożone piszemy łącznie	zza, pomiędzy, obok, podczas, sprzed, dookoła
„nie”	- „nie” piszemy rozdzielnie z czasownikami, przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym, zaimkami, liczebnikami oraz przysłówkami	nie umiem, nie deptać, nie móc, nie najlepiej, nie zawsze, nie twoje, nie ja, nie raz
	- łącznie z rzeczownikami, przymiotnikami, przysłówkami utworzonymi od przymiotników, wyjątkowo z zaimkami i liczebnikami, które z przeczeniem „nie” mają inne znaczenie	niedokładność, niepokój, nieładny, niespokojna, niejasno, niedbale, nieco, niejeden, niewiele
„-by-”	- cząstki z „-by” w zakończeniach osobowych form czasowników trybu przypuszczającego oraz ze spójnikami piszemy łącznie	napisałbym, zagralibyśmy abyście, jeślibyś
	- przed czasownikiem lub po nieosobowych formach piszemy rozdzielnie	byś chciał, bym zrobił, by było, można by
„j”	- „j” piszemy po samogłoskach zgodnie z wymową, w połączeniach „ja”, „ju”, „jó”, „ję”, „ją”, „cj”, „sj”, „zj”	bajka, mój, jabłko, oleju, jęczeć, wyjątek,
	- w D. rzeczowników r. ż. zakończonych w M. na „-ja” po spółgłosce	lekcji, akcji, poezji, kolacji
„-i”	-„-i” piszemy w zakończeniach D. wyrazów rodzimych zakończonych w M. na „-ia” po spółgłosce	ziemi, dyni, głębi, jaskini, świni, skrzyni, kani, łani
	- w zakończeniach D. wyrazów po samogłosce	szyi, nadziei, kolei, zbroi
„-ii”	- „-ii” piszemy w zakończeniach D. wyrazów zapożyczonych zakończonych w M. na „-ia”	armii, fotografii, Anglii, chemii, historii, linii
„-dzki”	- końcowe cząstki wyrazów „dzki” piszemy niezależnie od wymowy, gdy następuje wymiana w innych formach wyrazu lub wyrazach pokrewnych	grodzki - grody ludzki - ludzie
„-cki”	- końcowe cząstki wyrazów „-cki” piszemy zgodnie w wymową	tkacki, szkocki, gotycki
Wielkie litery	- wielką literę stosujemy zawsze na początku wypowiedzenia, po kropce, znaku zapytania i wykrzykniku	Był wesoły. Skakał! I wołał?
	- na początku imion własnych, przydomków, pseudonimów, przezwisk, nazw dynastycznych	Bolesław Chrobry, Mały, Burek, Jezus, Piast
	- w przymiotnikach utworzonych od imion własnych	Szekspirowski dramat
	- w nazwach części świata, planet, krajów, prowincji	Europa, Polska, Pluton
	- w nazwach mieszkańców części świata, krajów, prowincji	Amerykanin, Polak, Ślązak
	- w nazwach świąt i dni świątecznych oraz imprez masowych	Nowy Rok, Dzień Kobiet, Targi Pracy
	- w tytułach wydawnictw i czasopism	„Gazeta Wyborcza”
	- w nazwach geograficznych i miejscowych	Odra, Oława, Goszczyna
	- w nazwach dzielnic, ulic, placów, budowli, obiektów	Podzamcze, Rynek, Dom Kultury, ulica Wesoła
	- w nazwach instytucji, urzędów, organizacji	Urząd Miasta w Oławie, Gmina Domaniów, Szkoła Podstawowa w Goszczynie

Uczniowie rozpoczynający kształcenie w klasie piątej nie znają wszystkich przytoczonych reguł. O Niektórych słyszeli, jednak nie pamiętają dobrze ich zastosowania, w związku z czym niezbędne jest rozpoznanie stopnia ich znajomości i powtórzenie zasad już poznanych, by móc rozpocząć pracę z materiałem przewidzianym dla klasy piątej.

6. Procedury osiągania celów - metody i formy pracy, środki kształcenia

Kształcenie i rozwijanie umiejętności ortograficznych uczniów ma na celu utrwalenie znajomości zasad oraz pamięciowe przyswojenie zapisu wyrazów w tym stopniu, by dzieci mogły pisać poprawnie w sposób zautomatyzowany. Rozwijanie umiejętności zastosowania zasad ortograficznych w praktyce wymaga jednak wielu ćwiczeń i stosowania różnorodnych metod oraz form pracy. Podejmowane działania można zakwalifikować do dwóch grup:

I. Przeciwdziałanie błędom w zakresie ortografii:

- zapisywanie na tablicy tematów, notatek;

- wyjaśnianie zapisu wyrazów trudnych;

- ćwiczenia słownikowo - ortograficzne;

- ćwiczenia gramatyczno - ortograficzne;

- ćwiczenia związane z tekstami literackimi;

- zabawy ortograficzne;

II. Eliminacja błędów ortograficznych:

- systematyczne sprawdzanie zeszytów i korekta błędów;

- poprawa błędów przez uczniów;

- prowadzenie uczniowskich słowniczków ortograficznych;

- dyktanda oraz testy i ich poprawa;

- klasowy konkurs ortograficzny;

Zapisywanie na tablicy tematów, notatek

Uczniowie często popełniają błędy ortograficzne już przy zapisywaniu tematów. Aby temu zapobiec, warto każdorazowo zapisywać temat na tablicy. Czynność tę może wykonywać nauczyciel lub wybrany uczeń (np. dyżurny). Jeśli piszącym jest piątoklasista, nauczyciel kontroluje jego działania i instruuje w ten sposób, aby nie popełnił błędu, a w razie potrzeby natychmiast koryguje ortograficzne potknięcia, wyjaśniając zapis.

Podobny sposób postępowania należy przyjąć w przypadku zapisywania notatek. W czasie, gdy uczniowie odwzorowują zapis z tablicy, nauczyciel chodząc po klasie sprawdza, czy nie popełniają błędów. W razie potrzeby zwraca uwagę uczniów na poszczególne słowa i wyjaśnia zapis.

Wyjaśnianie zapisu wyrazów trudnych

Jeśli jakiś wyraz może sprawić uczniom trudność, warto przed zapisaniem wyjaśnić jego pisownię. W przypadku, gdy uczniowie znają odpowiednią zasadę ortograficzną, warto poprosić o wyjaśnienie jednego z nich. Jeśli piątoklasiści nie pamiętają lub nie znają zasady, wskazuje ją nauczyciel, a dzieci zapisują z zeszytach. Można też wykorzystać w tym celu słowniki ortograficzne, w których uczniowie samodzielnie poszukują wyrazu oraz odpowiedniej reguły. Zapis tzw. wyjątków warto zaznaczyć kolorem, co ułatwi wzrokowe zapamiętanie pisowni.

Ćwiczenia słownikowo - ortograficzne

Uczniowie już w klasie czwartej poznają budowę i zastosowanie słownika ortograficznego. W piątej klasie należy rozwijać nawyk korzystania z tej pomocy i polecić uczniom przynoszenie słowników na każdą lekcję. W słowniku dzieci mogą samodzielnie sprawdzać pisownię wyrazów, które budzą ich wątpliwości podczas ćwiczeń redakcyjnych. Wykorzystując słowniki ortograficzne można organizować ćwiczenia polegające na wypisywaniu słów z określonymi głoskami (np. „ó”, „u”, „ż”, „rz”, „h”, „ch”). Ćwiczeniom tym warto nadawać formę zabawy lub konkurencji na czas.

Ćwiczenia gramatyczno - ortograficzne

Naukę ortografii można sprawnie łączyć z kształceniem umiejętności gramatycznych. Ćwiczenia na lekcji mogą polegać między innymi na klasyfikowaniu wyrazów z trudną pisownią według części mowy, odmianie wyrazów z tematami obocznymi, tworzeniu przymiotników od nazw geograficznych, dopisywaniu wyrazów pokrewnych, układanie rodziny wyrazów, grupowania słów z takim samym zakończeniem (np. „-aż”, „-arz”).

Ćwiczenia związane z tekstami literackimi

Każdy tekst literacki dostarcza pozytywnych wzorców i pozwala rozwijać umiejętność pisania, także ortograficznego. Podczas czytania uczniowie mają możliwość poznawania nowych słów i ich zapisu. Znaczenie i pisownia trudnych wyrazów powinna zostać wyjaśniona na lekcji. Uczniowie mogą wypisywać z tekstu wyrazy z określonymi głoskami (np. „ż”, „rz”, „h”, „ch”). Podczas głośnego czytania piątoklasiści mogą również opracować „mapę myśli”, na której umieszczą wyrazy o trudnym zapisie jako słowa kluczowe.

Zabawy ortograficzne

Ponieważ przyswojenie sobie przez uczniów zasad ortograficznych i umiejętności ich stosowania w praktyce przysparza im często wielu trudności i napotykać na opór, warto na lekcjach, poza tradycyjnymi metodami, wykorzystywać zabawy dydaktyczne. Jedną z nich jest wspomniana powyżej „mapa myśli”, na którą uczniowie nanoszą zasady odnoszące się do pisowni określonych głosek (np. „u”, „ó”) bądź wyrazów z danego kręgu tematycznego. Innym pomysłem może być układanie przez dzieci rymowanek ortograficznych i wykonywanie rysunków ilustrujących skojarzenia związane z zapisem wyrazów. Piątoklasiści mogą też wykonać kolorowe karty z literami i wskazywać odpowiednią słysząc odpowiednie słowo wypowiadane przez nauczyciela (np. „mózg” - kartki z „ó”). Interesującą zabawą jest również dopowiadanie przez kolejnych uczniów siedzących w kole wyrazów ze wskazaną literą (np. „ż”). Uczeń, który nie poda słowa lub wskaże wyraz z błędem (np. „rz” zamiast „ż”) wypada z gry. Zwycięzcę nagradzamy plusem lub oceną. Siedząc w kole może też podawać różnym uczniom piłkę, prosząc o wskazanie wyrazów pokrewnych do podanego słowa, w których następuje wymiana głosek. Podczas lekcji uczniowie mogą też rozwiązywać krzyżówki, rebusy i szarady oparte na ćwiczeniach ortograficznych. Krzyżówki mogą również być opracowywane przez samych uczniów przy wykorzystaniu słowników ortograficznych. Charakter zabawy dydaktycznej mogą przybierać także konkursy organizowane na lekcjach.

Systematyczne sprawdzanie zeszytów i korekta błędów

Mimo częstego stosowania ćwiczeń ortograficznych, uczniowie popełniają wiele błędów. Nawet przy przepisywaniu z tablicy często zdarzają im się pomyłki. W związku z tym każda notatka i zadanie domowe powinno zostać sprawdzone, a błędy należy poprawić. Każdy błąd orograficzny trzeba zaznaczyć na czerwono na marginesie i wyróżnić w tekście, tak, aby został łatwo dostrzeżony przez ucznia. W przypadku rażących lub powtarzających się błędów dobrze jest też przytoczyć w zeszycie zasadę. W ten sposób nauczyciel zwróci uwagę ucznia na błąd i wpłynie na utrwalenie znajomości oprawnego zapisu.

Poprawa błędów przez uczniów

Każdy błąd popełniony przez ucznia powinien zostać poprawiony. Aby w przyszłości dziecko nie popełniało tych samych pomyłek, warto pracować nad utrwalaniem właściwych nawyków ortograficznych. Jeśli więc uczeń zapisze błędnie określony wyraz, powinien każdorazowo przepisać go poprawnie około dziesięć razy. Następnie uczeń przytacza zasadę ortograficzną lub wyraz czy formę pokrewną, która decyduje o zapisie. Jeśli zapisu nie można wyjaśnić na podstawie zasad, należy sprawdzić pisownię w słowniku i zanotować stronę, na której znajduje się wyraz. Aby lepiej zapamiętać pisownię, uczniowie układają też zdania z każdym wyrazem, w którym popełnili błędy, zaznaczając trudne słowo kolorem.

Prowadzenie uczniowskich słowniczków ortograficznych

W klasach, w których większość uczniów popełnia sporo błędów, warto wprowadzić słowniczki ortograficzne. Uczniowie, poza zeszytem przedmiotowym, prowadzą drugi, w którym na kolejnych stronach zapisują trudne słowa według alfabetu. Do słowniczków dzieci mogą wpisywać również poprawiane wyrazy z zeszytów czy dyktand. Prowadzenie słowniczków należy kontrolować. Aby zmotywować uczniów do doskonalenia ich umiejętności ortograficznych, można połączyć prowadzenie słowniczków z konkursem. Piątoklasista, który popełni w ciągu semestru najmniej błędów, będzie miał najkrótszy słowniczek i za to zostanie nagrodzony oceną bardzo dobrą.

Dyktanda oraz testy i ich poprawa

Dyktanda pozwalają nie tylko sprawdzić poziom kompetencji ortograficznych uczniów, ale także rozwijać ich pamięć wzrokowo - słuchową. Podczas lekcji warto jest poprzedzać pisanie ze słuchu przepisywaniem, objaśnianiem zapisu i innymi ćwiczeniami utrwalającymi. Dyktanda nie mające na celu sprawdzenia wiadomości i umiejętności praktycznych uczniów należy następnie omówić, wyjaśniając wszelkie trudności. Wyrazy, w których uczniowie popełnią błędy, warto jest wpisać do słowniczków i wykonać poprawę.

Testy sprawdzające powinny, poza umiejętnościami praktycznymi, diagnozować również znajomość zasad ortograficznych. Warto jest zatem umieszczać w nich zadania polegające na przykład na objaśnianiu zapisu wyrazów na podstawie zasad czy na wskazywaniu form lub wyrazów pokrewnych, w których następuje wymiana głosek.

Klasowy konkurs ortograficzny

Klasowy konkurs ortograficzny to pomysł, który zmotywuje uczniów do systematycznej pracy nad doskonaleniem własnych umiejętności. Konkurs taki może być przedsięwzięciem jednorazowym bądź etapowym. Można również realizować rywalizację przez cały rok, na przykład punktując ortografię we wszystkich pracach pisemnych uczniów i na koniec sumując wyniki. Najlepsi uczniowie otrzymują nagrody w postaci ocen.

Wykorzystanie powyższych pomysłów pozwoli sprawnie i interesująco organizować zajęcia mające na celu kształcenie i rozwijanie kompetencji ortograficznych uczniów. Choć nie sposób zadowolić wszystkich dzieci, często negatywnie nastawionych do nauki ortografii, warto spróbować urozmaicić lekcje i dzięki temu bardziej zainteresować uczniów. Nawet jeśli nie każdy z nich w pełni opanuje umiejętność poprawnego pisania, po realizacji programu „Korrida - walczymy z bykami” dzieci będą miały nawyk refleksyjnego zapisywania słów, poszukiwania znanych zasad czy form, w których następuje wymiana głosek oraz korzystania ze słownika ortograficznego. Istnieje też spora szansa, że zapis wielu wyrazów utrwali się w pamięci dzieci na tyle, by mógł być stosowany w sposób automatyczny.

7. Ewaluacja

Skuteczność podejmowanych działań edukacyjnych każdorazowo musi być oceniana, aby dzięki ewaluacji móc odpowiednio planować dalszą pracę. W związku z tym w ramach programu pt. „Korrida - walczymy z bykami” przewiduje się systematyczne diagnozowanie osiągnięć uczniów, pozwalające na określenie aktualnego stanu wiedzy i umiejętności ortograficznych, a jednocześnie umożliwiające modyfikowanie działań nauczyciela w zależności od potrzeb klasy. W tym celu zakłada się przeprowadzenie następujących diagnoz:

CHARAKTER DIAGNOZOWANIA	TERMIN
diagnoza wiadomości i umiejętności w zakresie ortografii dla klasy piątej;	wrzesień, styczeń, czerwiec
dyktanda sprawdzające umiejętności praktyczne;	wrzesień, listopad, styczeń, marzec, maj
testy sprawdzające znajomość zasad ortograficznych i umiejętności praktycznych;	październik, grudzień, luty, kwiecień, czerwiec
ćwiczenia redakcyjne sprawdzające umiejętności praktyczne w zakresie ortografii;	dwa razy w miesiącu
obserwacja uczniów;	systematycznie na każdych zajęciach

Wyniki diagnoz poddawane będą analizie, która pozwoli sformułować wnioski dotyczące skuteczności podejmowanych działań, a także umożliwi projektowanie dalszej pracy. Dzięki systematycznej pracy z uczniami przy wdrażaniu niniejszego programu na koniec roku szkolnego można będzie ocenić, jaka jest skala przyrostu kompetencji w zakresie ortografii w odniesieniu do poszczególnych uczniów oraz średnia przyrostu w klasie.

Podsumowanie

Posługiwanie się językiem pisanym spełnia właściwie swoją rolę komunikacyjną tylko wówczas, gdy jest on stosowany poprawnie, także pod względem ortograficznym. Rozwijanie umiejętności uczniów w zakresie ortografii musi być zatem umiejętnie organizowane, by dzięki temu mogło przynosić oczekiwane efekty. W tym celu należy wykorzystywać i doskonalić pamięć wzrokową uczniów, którzy powinni utrwalać znajomość obrazu graficznego poszczególnych wyrazów. Istotne jest również przyswajanie reguł i świadome stosowanie ich w praktyce.

Współcześnie, w czasach powszechnej komputeryzacji, może się wydawać, że znajomość ortografii nie jest dla ludzi tak istotna jak dawniej. Pamiętać jednak trzeba, że to właśnie dziś, w okresie szybszego napływu informacji, niezbędna jest możliwość ich szybkiego odczytywania. Tymczasem wyrazy zapisane nieprawidłowo opóźniają tempo czytania, a nawet czasem wręcz uniemożliwiają zrozumienie sensu wypowiedzi pisemnej.

Błędy ortograficzne popełniane przez uczniów są coraz powszechniejsze i często stają się przyczyną niepowodzeń szkolnych dzieci. Właśnie dlatego nauczyciele muszą dążyć do niesienia pomocy uczniom, zwłaszcza tym, dla których zawiłości ortografii pozostają tajemnicą.

Aby dzieci mogły opanować umiejętność poprawnej pisowni, należy systematycznie pracować nad jej doskonaleniem. Tylko cierpliwa praca i wiele ćwiczeń utrwalających pozwoli bowiem na osiągnięcie zadowalających rezultatów, które będą widoczne w czasie dalszej edukacji, w klasie szóstej oraz w gimnazjum.

Literatura

Wśród najważniejszych pozycji wykorzystanych przy opracowaniu niniejszego programu, należy wymienić:

Białożytowa S., Jak wykorzystuję reguły gramatyczno - ortograficzne w ćwiczeniu umiejętności popranego pisania, „Język Polski w Szkole”, z. 5, 1987/88.

Budkowska J., Konys M., Ortografia inaczej, „Język Polski w Szkole”, z. 4, 1983/84.

Jodłowski S., Taszycki W., Zasady pisowni polskiej i interpunkcji ze słownikiem ortograficznym, Wrocław - Łódż 1985.

Kołakowski W., Jak uczę ortografii, „Język Polski w Szkole”, z. 3, 1983/84.

Niesporek B., Nauczanie ortografii w klasie VI w integracji z pozostałymi działami języka polskiego oraz innymi przedmiotami, „Język Polski w Szkole”, z. 2, 1983/84.

Pogański E., Dydaktyka ortografii i interpunkcji, Warszawa 1999.

Rzeźniczak K., Zasady pisowni ó - u. Mind - map ortograficzny, „Biblioteka w Szkole”, nr 11 - 12, 1998.

Wójcik J., Nauka ortografii i interpunkcji. Wiadomości i ćwiczenia dla uczniów klas 4 - 6, Warszawa 1986.

Wójcik J., Staszowa M., Zbiór ćwiczeń ortograficznych dla uczniów klas V - VIII, Warszawa 1982.

Wymyk M., Ortografia „okolicznościowo”: uroczyście i wesoło, „Język Polski w Szkole”, z. 5, 1995/96.

Spis treści

Wstęp .............................................................................................................. 2

1. Charakterystyka programu .......................................................................... 3

2. Cele programu ............................................................................................. 4

3. Założenia w nauczaniu ortografii ................................................................ 5

4. Treści programu .......................................................................................... 7

5. Reguły ortograficzne w klasie V ................................................................. 8

6. Procedury osiągania celów - metody i formy pracy, środki kształcenia ... 12

7. Ewaluacja ................................................................................................... 17

Podsumowanie ............................................................................................... 18

Literatura ........................................................................................................ 19

19

---