KONSERWATYZM

Burke, Cortès, Schmit, Eliot, Oakeshott

- bazuje na hasłach obrony istniejącego porządku społeczno-gospodarczego

-zachowywanie i umacnianie tradycyjnych wartości

- przekonanie o ewolucyjnym charakterze zmian społecznych (także prawo powst.w drodze ewolucji)

-radykalna krytyka oświecenia (oświeceniowego racjonalizmu, indywidualizmu - człowiek jest z natury istotą społeczną, odrzucenia przez oświecenie grzechu pierworodnego-człowiek ma w sobie nieusuwalną cząstkę zła)

- wspólnota jest nadrzędna wobec jednostki.

1. Burke

• Konserwatyzm ewolucyjny

• Religia jako ważny czynnik w życiu społ.

• „środowisko wspólnot” - człowiek jest częścią zbiorowości, kształtowany przez wspólnotę

• Państwo ma zapewnić harmonię społeczną

2. Cortès

• „cywilizacja Kościoła”, Kościół powinna wesprzeć dyktatura, przeciwnik podziału władzy

• Źródłem prawa jest Bóg; K. jako najwyższy autorytet, nie posiadająca realną wł. Instytucj

3. Schmitt

• Koncepcje ustrojowo-prawne związane z założeniami liberalizmu Polit. i państwa prawnego

• Negacja podziału władzy, parlamentaryzmu i suwerenności narodu

• Zwolennik dyktatury (decyzje suwerena ponad obowiązującym prawem)\

• Nie uznawał tradycji

4. Eliot

• Elitaryzm(tylko elity mogą dokonywać zmian)

• Faszyzm-ustrój gwarantujący właściwe miejsce dla elit i mas

• Państwo oparte na silnych podstawach chrześcijaństwa (podst. jednostka organizacyjna -„parafia”)

• Państwo oparte na małych wspólnotach

5. Oakeshott

• Najlepszą odpowiedzią na racjonalizm jest wsparty na tradycji empiryzm

• Nomokracja - rządy prawa

• „rządy parlamentarne” bardziej niż demokracja chronią indywidualna wolnośc

• Koncepcja stowarzyszenia obywatelskiego

NEOMARKSIZM

- krytyka wobec „oficjalnego” marksizmu

1. Habermas

• należy zająć się teorią komunikacji (porozumiewania się) - postuluję wprowadzenie warunków do idealnego dialogu; równość i wolność dokonywania wyborów

• demokracja - model politycznego dialogu

• krytyka społecznej sytuacji dominacji (marksizm nie zdolny do rozwiązania probl. dominacji)

• koncepcja życia, kóra pozwoli na przezwyciężenie instrumentalizacji i alienacji jednostki

2. Marcuse

• być człowiekiem znaczy być wolnym

• cywilizacja społeczeństwa przemysłowego czyni z ludzi automaty, konsumentów i producentów niezdolnych do uświadamiania sobie własnych, ludzkich potrzeb

• zwolennik tzw. `nowej lewicy'

• krytyka zarówno państwa komunistycznego jak i państwa dobrobytu

• `człowiek jednowymiarowy' jako środek a nie cel dla państwa i kultury

LIBERTARIANIZM

- krytyka państwa, podatków (pochwała prywatyzacji)

- pochwała wolnego rynku i prawa własności

-naruszenie wolności drugiej osoby nazywane jest agresją

1. Rothbard

• Anarchokapitalista, przeciwnik etatyzmu i interwencjonizmu

• Umowa ma sens tylko wtedy gdy następuje transfer własnościi

• W myśli ekonom - reprezentował „szkolę austriacką”

• Prawo bazuje głównie na prawie karnym (karanie za nieprawe nabycie własności)

2. Nozick

• Teoria sprawiedliwości libertariańskiej

• Negacja socjalizmu i państwa opiekuńczego

• Państwo jako „agencja ochrony”

• Wizja państwa N. posiada charakter meta-utopii

• Zwolennik liberalizmu w wersji państwa minimum

• Przekształcił ideę samowładności w koncepcję samo posiadania

• Teoria uprawnień (sprawiedliwego posiadania)

3. Rand

• Określała swa filozofię jako obiektywizm

• Obrona kapitalizmu, wolnej konkurencji, pochwala egoizmu jednostki (sukces)

• Krytyka postaw altruistycznych

• Jej przesłanie to zbudowanie przez przedsiębiorstwa nowego, racjonalnego świata wolnej konkurencji, etycznego i sprawiedliwego

NEOLIBERALIZM

-odrzucenie programu pomocy społecznej (pomoc zabija inicjatywę jednostki)

- obrona tradycyjnych wartości klasycznego liberalizmu

-ograniczona do minimum ingerencja państwa w gospodarkę

1. Misses

• Gospodarka wolnego rynku; dobrowolna współpraca na rynku bez przymusu państwa

• Jedyna podstawa ekonomicznej kalkulacji określającej prawa między celami a środkami jest „mechanizm cenowy”

2. Friedman

• Najważniejsza wartość - wolność jednostki, brak przymusu; wolność prowadzi do dobrobytu

• Wolny rynek, wolna konkurencja, wolność pracy, produkcji i handlu

• Autor ilościowej teorii inflacji

3.Berlin

• Dwie koncepcja wolności - pozytywna (samorealizacja człowieka), jej realizacja zagrożenie wprowadzenia sys. totalitarnych; negatywna (nie związ.z samoreal.), jej realizacja= podstawową ludzką potrzebą

• Zwolennik wolności negatyw., która jest podstawą wszelkiej innej wolności także pozytywnej

• II potrzebą człow. jest przynależność do grupy społecznej

• Państwo narodowe - zapewnia realizację samostanowienia narodu

4. Hayek

• 2 rodzaje kształtowania się społeczeństwa (taxis - ład posiadający cel realizowany przez określony podmiot; kosmos - ład nie posiadający celu i podmiotu go kreującego)

• Wolnośc jako brak przymusu „wolność od”

• Liberalizm - jedyny system polityczny, który da się pogodzić ze spontanicznym charakt. społeczeństwa

ANARCHIZM

- model społeczeństwa opartego na równości społecznej

-poszanowanie wolności jednostki

-brak istnienia instytucji państwa oraz innych form władzy, zniesienie kapitalizmu, wyzysku

1.Godwin

• Teoria powtórnej umowy społecznej, która utrwali naturalna wolność, równość

• Wyznawca utylitaryzmu

• Zaufanie do metod wychowawczych jako alternatywnych wobec krytykowanej przemoc

2.Stirner

• Wolność absolutna- duch skrajnego indywidualizmu

• Nie chciał wyzbycia się całkowitego form organizacyjnych

• Rewolucja moralna i obyczajowa

3.Bakunin

• Anarchokolektywizm; Własność prywatna miała ustapić własności kolektywnej

• Najbardziej radykalne stanowisko - rewolucja; doprowadz. ludu do ostateczności by spowodować bunt; buntarstwo; terroryzm indywidualny

• Państwo miała zastąpić konfederacja stowarzyszeń pracy; społ - twór natury, państwo - t. sztuczny

• „anarchizm, kolektywizm, ateizm”

4.Kropotkin

• Anarchokomunizm

• Wykluczał użycie przemocy - rewolucja długofalowy ale bezkrwawy proces

• nie tylko walka decyduje o rozwoju(przeciwnik darwinowskiej „walki o byt” ale także pomoc

• podział dóbr niezależny od wkładu pracy, powinien zaspokajać wszelkie potrzeby ludzkie

5.Proudhon

• anarchoindywidualizm

• koncepcja ekonomiczna - mutualizm - system wzjemnych świadczeń,oparty na formie rynkowego socjalizmu

• zniesienie pieniądza, bank wymiany produktów

• przejście do społecz. bezpaństw. drogą reform

• anarchia-poczucie związku wolności innych z wolnością własną

6. Sorel

• anarchosyndykalizm; społecznośc oparta na syndykatach-związkach zawodowych

• główne pojecie doktryny - przemoc, jest wszechobecna; z przymusem walka tylko przymusem

• „strajk generalny” klasy robotn., nadawał mu formę mitu (przeciwstawiał go utopii) - ma ogromną siłę oddziaływania, skupia ludzi wokół niego i dążą oni do realizacji; bardziej interesuje go sama budowa i akt realizacji mitu

• Postawa antyinteligencka

POLSKA MYŚL OŚWIECENIOWA

Kołłątaj

Staszic

• Na pewnym etapie rozwoju świata pojawia się czł., a wraz z nim własność

• Władza centralna, zniesienie liberum veto, elekcyjności tronu,podatków

• Własność jako instytucja dobroczynna (gdy powst.w. wyniku pracy ludzkiej)

• Krytyka feudalizmu

• Poprzez likwidację w drodze reform własności uprzywilejowanej powstanie sprawiedliwy ustrój społeczny oparty na działaniu drobnych właścicieli

• Najlepszy ustrój - republika oparta na ludowładztwie

AUTORYTARYZM

Franco

Salazar

• Twórca „nowego państwa” (opierało się na dwóch fundamentach: społecznych korporacjach i autorytarnych rządach jednej partii)

• Krytyka demokracji - ten ustrój oznacza upadek autorytetu

• Krytyka nazizmu i komunizmu (systemy antychrześcijańskie)

• Idea państwa korporacyjnego opartego na nauce Kościoła katolickiego

• Jego autorytaryzm był wzorowany na rozinie

• Nacjonalizm - element spajający społeczeństwo

• Utworzenie ponownie z Portugalii potegi kolonizatorskiej

TEORIA DEMOKRACJI

J.J. Rousseau

• stan natury był okresem pomyślności jednostek

• powstanie własności pryw. zapoczątkowało podziały ludzi o dp[rpwadziło do powst. państwa

• wola powszechna jest interesem ogółu

• usunięcie niesprawiedliwości przez powrót do zasad umowy

• suwerenność ludu; przeciwnik podziału władzy, partiom polit., lud może obalić władzę gdy zechce

• prawo - następstwo umowy społecznej; twórcą prawa-lud

• politycznym ideałem - demokratyczne państwo drobnych właścicieli

• popierał religię państwową, postulował rozdzielenie państwa od Kościoła

• „rewolucja dla samej rewolucji”

TEORIA SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ

J. Rawls

• Jego koncepcja jest odmianą teorii umowy społecznej.

• sformułował dwie zasady sprawiedliwości:

I Każda osoba ma mieć równe prawo do jak najszerszej podstawowej wolności możliwej do pogodzenia z podobną wolnością dla innych / Zasada wolności ma charakter absolutny /

II Społeczne i ekonomiczne nierówności powinny być ustanowione tak by przynosić optymalną korzyść najmniej uprzywilejowanym

• autor prac „Teoria sprawiedliwości” , „Liberalizm polityczny” , „Prawa ludów”

DOKTRYNY POLITYCZNE REWOLUCJI FRANCUSKIEJ

Bonaparte

• Cesarz Francuzów, genialny wódz „Bóg wojny”, wyprowadził Francję z rewolucji

• Scentralizował administrację, uzależnił od siebie wymiar sprawiedl., zreorganizował szkolnictwo

• Wydajać kodeks cywilny zmienił prawo

• Budował system absolutystyczny, wprowadził cenzurę w prasie, literaturze itd.

• Bonapartyzm : ideologia polit. inspirowana dokonaniami Napoleon I / połączenie apologii jednowładztwa z doktryną rewolucyjną, jednostka powołana przez lud do sprawowania pełnej władzy uosabia ten lud i jego wolę /

Robespierre

• Radykalny przywódca rewolucji francuskiej; chciał wprowadz. radykalne reformy społeczne

(konstytucja jakobińska, zniesienie ciężarów feudalnych na wsi)

• Monarcha nie może sprawować władzy ustawodawczej (nie jest reprezentantem ludu)

• Powszechne prawo wyborcze (krótkie kadencje reprezentantów narodu)

• Wiara w Najwyższą Istotę - światopogląd ludu

• Przeciwny bogactwu nielicznych & rządom arystokracji pieniądza

• Państwo poprzez prawo określałoby zakres własności pryw jaką dysponują obywatele

SOCJALIZM UTOPIJNY

- zniesienie własności prywatnej jako źródła wyzysku (krytyka kapitalizmu)

- zamiana dotychczasowych stosunków wspólnotą majątkową i równością wszystkich obywateli

Saint-Simon

Owen

• Człowiek jest wytworem środowiska

• Centralne zarządzanie przyszłą organizacją społeczeństwa

• „wioski owenowskie” - samowystarczalne wspólnoty

• „każdemu wg potrzeb”

• Pieniądz pracy - towar wymiany równorzędnych produktow

• Rewolucja=destrukcja, urzeczywistnienie wizji dzięki reformom

Fourier

• Sformułował „prawo przyciągania namiętności” - warunkiem szczęścia czł. Jest zaspokojenie 12 rodzajów namiętności, ujętych w 3 grupy, które w sumie tworzą ok. 800 typów ludzkich charakterów

• Podstawową formą organizacyjną miała być falanga (1600 os, zamieszkujących falanster)

• Wszyscy członkowie falangi musieli wykonywać odpowiadającą ich upodobaniom pracę

• Podział produktu pracy społecznej wg indywidualnego wkładu pracy

• Falangii->Królestwa/Konfederacje->”Omniarchia”

• Przeciwnik technizacji życia

SOCJALIZM NAUKOWY

- Rewolucja w efekcie przyczyni się do utworzenia społeczeństwa bezklasowego

- Ideałem było państwo socjalistyczne(jednak sprzeciwiali się koncepcji państwa socjalistów utopijnych)

- „walka klasowa jest siłą napędową rozwoju społeczeństwa”

- Zredagowali „Manifest Komunistyczny”

- o kształcie państwa i prawa decyduje niewątpliwie klasa rządząca

Marks

• był organizatorem Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotn.

• Przedstawiciel materializmu dialektycznego i historycznego

• marksistowski materializm sprowadza się do stwierdzenia, że byt determinuje świadomość i przekształca rzeczywistość

• Sfery życia społecznego: baza, nadbudowa i formy świadomości społecznej

• Podstawa egzystencji -posiadanie i organizowanie środków produkcji

Engels

• Przedstawiciel materializmu historycznego

• Krytyka własności prywatnej - podstawowa przyczyna podziału klasowego

• Nowy ustrój oparty na gospodarce planowanej (równość społeczna)

TEORIA KONWERGENCJI

-rozwój społeczeństw prowadzi do ujednolicenia systemów społeczno-ekonomicznych

Burnham

• Koncepcja rewolucji menadżerów - powstanie nowej klasy (2 gr. Ludzi: I os zajmujące się w przemyśle zarządzaniem, II ekspercko-technokratyczna biurokracja); praca na rzecz zbiorowości

• Pochwala planowości, zespołowości, centralne planowanie gospodarki, uspołecznienie środków produkcji

• Negacja indywidualizmu, wolności gospodarowania, własności pryw środków produkcji

• Rew. Menadżerów jest procesem historycznie nieuniknionym i zachodzi w każdym państwie

Sorokin

• Teoria społeczeństwa integralnego, które miało zastąpić złe systemy kapitalistyczne i socjalistyczne

• Ważnym komponentem każdego systemu społ-kult jest mentalność kulturowa (2 typy - ideacyjny-zachowawczy,duchowo-religijny, zmysłowy-progresywny,materialistyczny + idealistyczny)

• Dzieje ludzkości to cykl ciągłych zmian mentalności kulturowej

• Krytyka cywilizacji technicznej, urbanizacji, kultury masowej

SZKOŁA PRAWA NATURY XVII w

-ustroje / państwo pojawia się na mocy umowy społecznej

Grocjusz

• Koncepcja „religii naturalnej” (postawienie rozumu nad różnice wyznaniowe - zbliżenie różniących się w wierze)

• Prawo natury to rozkaz prawa rozumu

• Człowieka charakteryzuje popęd społeczny, przeciwnik równouprawnienia

• Władza absolutna

• 4 zasady prawa natury: I obowiązek nienaruszania cudzej własności, wynagrodzenia szkód, dotrzymywania umów, kary za dokonane przestępsta)

Spinoza

• U podstaw jego doktryny tkwiła zasada tolerancji

• Religia-wykładem zasad moralnych; wolność przekonań-postawowe naturalne prawo człowieka

• Tworzenie państwa w imię użyteczności

• Celem państwa-wolność; najlepszy ustrój -demokracja

• Pomoc w realizowaniu wolności należała do Kościoła, ludowej milicji, niezawisłego sądownictwa

Hobbes

• Racjonalistyczna koncepcja p. natury ; `wieczna Wojna wszystkich ze wszystkimi'

• Świat jest gigantycznym organizmem przyrodniczym

• Człowiek - z natury egoistyczny, rządzi się namiętnościami

• Zwycięstwo nad namiętnościami dzięki powstaniu państwa ( umowa społ - każdego z każdym)

• Władza absolutna

• Człowiek istota rozumna, przejawem tego jest instynkt samozachowawczy

• Zwierzchnikiem Kościoła- jest suweren

Puffendorf

• Racjonalistyczna koncepcja p. natury

• Władza absolutna

• Zjawiska społ. Powstają z woli Boga, ludzie łączą się w społeczności motywowani egoizmem

• Jednostki mają instynkt samozach & życia społecznego

• Państwo gwarant bezpieczeństwa i spokoju

Locke

• Człowiek „rodzi się z prawem”

• Ludzie zdecydowali się na utworzenie rządu, bo stan natury był niepewny

• Władza ma tylko jedno uprawnienie - ochrona praw jednostki

• Leseferyzm - wolność jednostki od państwa

• Wzorem dobrego rządu - umiarkowana monarchia, z podzieloną władzą

• Autonomia partii Pol, stowarzyszeń,spółek, korporacji

• Państwo nie może wkraczać do życia religijnego, społecznego i kulturowego

TEORIA PAŃSTWA DOBROBYTU

Keynes

• Teoria interwencjonizmu państwowego (powstała w okresie Wielkiego Kryzysu Gosp); zakładała osiągnięcie równowagi gospodarczej dzięki ruchom cen i płac przy pełnym zatrudnieniu

• Całkowita likwidacja bezrobocia może w efekcie spowodować inflację

• Gospod może osiągnąć równowagę mimo istnienia bezrobocia

• Interwencjonizm państwowy -wydatki inwestycyjne, zwolennik gosp mieszanej

• Państwo - funkcja stabilizacyjna gospodarki

Galbraith

• Autor terminu „społeczeństwo dobrobytu”, starał się znaleźć równowagę w państwie obfitości

• „liberalizm jakościowy”; krytyka niekontrolowanego rozwoju produkcji i konsumpcji

• W rozwoju gosp kapitalistycznej 2 stadia: kapitalizm & nowe państwo przemysłowe (powstałe społeczeństwo, wielkie korporacje -łączy wspólny cel i system wartości)

• Państwo powinno dogrodzić do równowagi między sektorami gospodarki

• Krytyka polityki kredytowej (wspierającej wielkie firmy, dyskryminującej drobnych producentów)

MYŚL LIBERALNA DOBY OŚWIECENIA

Monteskiusz

• Liberalizm arystokratyczny (honor szlachty zapora przeciw absolutyzmowi)

• Krytyka francuskiego absolutyzmu, podziw angielskiej mon konstytucyjnej

• Jasność prawa, zróżnicowanie prawa, sędzia powinien sądzić „ustami ustawy”, umiarkowanie w stos prawa

• System prawa musi być zgodny z naturą rządu i jego zasadą

• Monarchia - najlepszy; N- rządy jednostki podporządkowane prawu Z-honor

• Wolność obywateli - istotą państwa (czynienie tego na co pozwalają ustawy)

• Podział władzy, przywileje stanów

Wolter

• Liberalizm mieszczański

• Krytyka despocji, podziw angielskiej mon konstytucyjnej

• Duch ludzki warunkowany jest przed religię, rząd, klimat

• Władza oświeceniowego władcy (zrzekającego się władzy nieograniczonej na rzecz całkowitej)

• Wolność związana z własnością (nie z równością)

• Walka o wolność religijną; walka z fanatyzmem; Kościół podporządkowany państwu, jego funkcja ograniczona do nauczania moralności

Diderot

• Liberalizm radykalny ( rewolucja konieczna- wyznacznik radykalności, „Naród odrodzi się tylko w kąpieli z krwi)

• Człowiek z natury jest dobry - warunki w których żyje zepsuły jego naturę

• Krytyka monarchii absolutnej

• Parlament-reprezentantem suwerennego narodu

• Rozdzielał pojęcia `'rząd” i „społeczeństwo” - społeczeństwo musi trwać by zwalczać złe rządy

• Własność - motorem postępu ludzkości; zwolennik wolnego handlu, edukacji dla wszystkich

A.Smith

• Liberalizm gospodarczy

• Człowiek - z natury egoista, propagował indywidualizm, kierowanie się zasadą zysku, praca źródłem bogactwa

• Społeczeństwo - agregat luźno ze sobą związanych jednostek

• Opatrzność chciała ładu kapitalistycznego

• Odrzucenie interwencjonizmu, „niewidzialna ręka rynku”, idea taniego rządu

• Bogactwo narodów pochodzi z prawidłowego funkcjonowania rynku (niezależnie od państwa)

• Państwo winno udzielać ochrony regułom rządzącym rynkiem

Jefferson

• Dwukrotny prezydent USA, idea rewolucji amerykańskiej

• Człowiek posiada nieograniczone prawa, które powinny być chronione przez państwo

(jeśli władza nie będzie respektować naturalnych praw jednostki, lud ma prawo usunąć ją siłą)

• Zwolennik demokracji politycznej, propagator demokracji agrarnej

• Był za równością- potępiał prześladowania Indian, niewolnictwo

• „społeczeństwo jest doskonałe a rząd złem koniecznym”

• Był przeciwny bogaceniu się za wszelką cenę, kwestionował ideę, że to co dobre dla bogaczy musi być dobre dla USA

• Chciał rozwoju własności farmerów i utrzymania ich wysokiej pozycji

POLSKA MYŚL POLITYCZNA

Piłsudski

• Najważniejsze w jego doktrynie było odzyskanie niepodległości przez Polskę i wzmocnienie kraju

• Do osiągnięcia tego celu proponował działalność spiskową i konspiracyjną

• Do niepodległości miał doprowadzić także zryw powstańczy klasy robotniczej

• Państwo wielonarodowe(krytyka polskiego nacjonalizmu), rządy autorytarne, zwalczanie komunizmu i opozycji

• Sanacja (BBWR) cechowała się `kultem wodza' (JP), krytyką `partyjniactwa'

• W praktyce reżim autorytarny był łagodny

Dmowski

• Przywódca i jeden z ideologów narodowej demokracji oraz polskiego nacjonalizmu

• Narod-wspólnota kultury, języka, wierzeń, tradycji; jeden jest interes narodowy

• Potępiał zrywy niepodległościowe, przeciwnik socjalizmu

• Nowa Rzeczpospolita ma być Republiką parlamentarną z demokratycznym rządem

• Był antysemita; Kościół katolicki ma mieć przywileje w stos do onnych religii

Korfanty

• Przed I wojną św propagowwal hasła nacjonalistyczne

• Domagał się równouprawnienia narodowego ludności polskiej

• Określał się jako przeciwnik socjalizmu i komunizmu

• W niepodległej Rzeczpospolitej - ustrój demokratyczny

• W polityce powinny być brane pod uwagę zasady chrześcijańskiej moralności

• Jego myśl polityczna stanowiła ważny wkład w rozwoju polskiej ideologii chrześcijańsko-demokratycznej, która urzeczywistniła się w programie Stronnictwa Pracy

NURTY REFORMISTYCZNE

Lasalle

Blanqui

• Przedstawiciel socjalizmu `utopijnego'

• Naczelna wartość-idea absolutnej równości; jedyną drogą do osiągnięcia równości jest rewolucja

• Rewolucja konstruowana metodą konspiracyjną

• Gł celem rewolucji będzie usunięcie wyższych funkcjonariuszy państwowych,rozwiązanie armii i likwidacją sądów

• Wykształcenie młodego pokolenia w duchu równości

• Religia-była czynnikiem który mógłby zahamować komunistyczne przemiany

Bretano

• Reprezentuje nurt liberalno-socjalny

• Wyższość porządku naturalnego nad porządkiem stworzonym przez ludzi

• Wolność i równość jednostki do swobodnego rozwoju

• Wykluczał ingerencję państwa w gospodarkę

• Swoboda tworzenia związków zawodowych

• Ostateczny cel koncepcji stanowiło dobre państwa

• Pozytywne skutki działania jednostki odczuje całe państwo

TEORIE SOCJALISTYCZNE I KOMUNISTYCZNE

-negacja własności prywatnej, zwłaszcza środków produkcji

-teoria oparta na idei walki klas (mającej doprowadzić do osiągnięcia sprawiedliwości społecznej - społecz.bezklasowe)

Lenin

• Twórca rosyjskiego komunizmu; odnosił się do poglądów Marks'a, zmieniał ich przesłanie na potrzebę odniesienia ich do sytuacji Rosji, która była w początkowym stadium rozwoju kapitalizmu

• Popierał dyktaturę proletariatu; partia komunistyczna-główna rola w urzeczywistnianiu idei dykt proletariatu

• walka z kapitalizmem

• jego doktryna stanowiła podwaliny budowy totalitarnego państwa komunistycznego w Rosji, na którego czele stał Stalin

Stalin

• polityk komunistyczny, wieloletni przywódca ZSRR

• socjalizm należy zbudować w jednym kraju i chronić Male państwa komunistyczne przed interwencja kapitalizmu

• okres stalinizmu: wzmożony terror, praworządność socjalistyczna służąca tylko interesom władzy, pozbywanie się fachowców, `kult jednostki', sztuka-tylko na gruncie oficjalnej doktryny, nieomylność wodza, partii, ideologii, prowadzenie polityki zaborczej, walka klasowa- podniesiona do rangi gł czynnika ideologicznego,

• system stalinowski zmierzał w kierunku nacjonalizmu

Trocki

• teoria rewolucji permanentnej

• w opozycji do Stalina uważał, że komunizmu nie można zbudować tylko w jednym kraju

• system wielopartyjny -ale tylko o charakterze robotniczym

• obalenie biurokratycznych rządów przy pomocy rewolucji

• krytyka demokracji i swobód obywatelskiej (wolność tylko dla „partii społecznej”)

• wolność dla sztuki i nauki (usuwanie z nich czynników groźnych dla rewolucji)

• władza - rady delegatów

Kautsky

• reprezentował ortodoksje marksistowską

• socjaldarwinizm

• po sys kapitalistycznym musi nastąpić sys socjalistyczny

• socjalizm realizuje się jako świadoma aktywność klasy robotniczej

• rewolucja przeprowadzona z `dojrzałością ekonomiczną'

• krytykował Lenina i rewolucje październikową

• „Socjalizm jest w interesie wszystkich, ale walka o socjalizm jest w interesie klasy robotniczej”

Hercen

• Twórca `rosyjskiego socjalizmu', negacja Zachodu

• W tradycji ludu rosyjskiego tkwią elementy życia komunistycznego

• Krytyka kapitalizmu

• Społeczeństwa Zachodu nie są zdolne do całkowitego przekształcenia świata-spoczywa to na krajach słowiańskich

• Nie prezentował wrogiego stanowiska wobec Polski

• Rewolucja „odgórna”

• Rosja jest w stanie wejść w droge socjalizmu omijając etapy właściwe państwom Zachodu, w szczeg. Etap kapitalizmu

Plechanow

• Przedstawiciel rosyjskiego marksizmu

• Konieczność kapitalizmu w Rosji (tzn. w drodze do socjalizmu koniecz przejścia przez wszystkie stadia rozwoju społ-gosp)

• Nie uznawał możliwości wybuchu rewolucji w Rosji

• Krytyka poglądu Hercena, że w tradycji ludu rosyjskiego tkwią elementy życia komunistycznego

• Krytykował Lenina - zarzucał mu blankizm, centralizm partyjny

• Na inteligencji spoczywa zadanie rozbudzenia świadomości klasowej robotników

GOBINEAU twórca doktryny rasizmu, nierówność ras ludzkich

PODZIAŁ RAS

dzielił rasy według koloru skóry i każdej z nich przypisał określone cechy

rasa czarna- i poczuciem estetyki

rasa żółta - rasa kupców -

rasa biała to rasa przywódcza, to rasa panów (jej najwartościowszą częścią jest ario-germańska arystokracja francuska)

TEORIA EWOLUCYJNA

historia to dzieje degenerowania się ludzkości w związku z procesem mieszania się ras

najwartościowszej są rasy czyste w całej ich różnorodności (cenił Indie i Chiny)

ustrój arystokratyczny uważał za najwłaściwszy

rasa biała również ulega degeneracji, jej najbardziej mieszanymi rasowo przedstawicielami są Słowianie

procesowi mieszania się ras towarzyszył podział na klasy

CHAMBERLAIN teoretyk rasizmu(początki antysemityzmu rasistowskiego)

RASA TEUTOŃSKA

rasa teutońska jako najdoskonalsza w dziejach cywilizacji europejskiej

główne miejsce zajmowali w niej Germanie, Celtowie, a na pewnym wcześniejszym etapie historycznym także Słowianie zachodni

od XIII wieku Teutoni zaczęli dominować w Europie

to rasy tej należeli najwybitniejsi przedstawiciele polityki, kultury, nauki i filozofii

nie cenił wysoko kultury greckiej i rzymskiej, wprawdzie przyznawał, że Grecja jest kolebką filozofii i sztuki, Rzym zaś dał Europie pojęcie państwa i prawa, jednak obwiniał je o niski stopień rozwoju moralnego i słabość,

ŻYDZI, CHRZEŚCIJAŃSTWO

szczególne miejsce w cywilizacji przyznawał Żydom,

uznawał ich za głównych przeciwników Teutonów

chrześcijaństwo sprawdzone do Europy przez Żydów posiadało negatywny wpływ na cywilizację, bo głosiło fałszywe idei uniwersalistyczne, osłabiające państwo

stawianie wyżej kategorii rasy ponad ideałami chrześcijańskimi

potępienie chrześcijańskiego uniwersalizmu, wszelkich odmian laickich i przejawów demokracji

HITLER Adolf przywódca Trzeciej Rzeszy, ideolog narodowego socjalizmu

miał swój światopogląd, który stanowił konglomerat różnych zapożyczonych koncepcji: volkizmu, antyliberalizmu i antydemokratyzmu

IDEA NIEMIECKIEJ WSPÓLNOTY NARODOWEJ

jej potrzeby i interesy wyznaczać miały zadania autorytarnego i totalitarnego państwa rozumianego jako „środek do celu”, czyli do zapewnienia rozwoju narodu

naród, Rzesza Niemiecka i jej przywódca mieli tworzyć nierozdzielną całość

funkcjonowanie opiera się na zasadzie wodzostwa, bezwzględne podporządkowanie wszystkich aspektów życia narodu i państwa woli Führera

• rozbudowany, zhierarchizowany i scentralizowany aparat partyjno-państwowy

idea państwo wodzowskiego wykluczała wszelkie formy parlamentaryzmu, demokratyzmu i feudalizmu, jednak po przejęciu władzy Hitler stworzył namiastkę parlamentaryzmu w postaci Reichstagu

ułożenie stosunków społecznych i polityczno-ekonomicznych na zasadach socjalizmu o cechach narodowych

zakładał współpracę i współodpowiedzialność wszystkich obywateli za losy narodu

przeciwieństwem niemieckiej wspólnoty narodowej i największym zagrożeniem dla niej byli Żydzi, nie zasługiwali na miano ludzi, Hitler utożsamiał Żydów z kapitalistami, komunistami, masonami, pacyfistami, przez II wojną światową zalecał stosowanie wobec nich radykalnych środków represji, nie wykluczając eksterminacji

MUSSOLINI Benito

twórca i wódz włoskiego faszyzmu

doktryna faszyzmu była produktem głębokiego kryzysu społeczno-ekonomicznego występującego po I wojnie światowej

faszyzm absolutyzował państwo czerpiąc inspirację od rewolucyjnego syndykalizmu, elitaryzmu, historiografii imperialistycznej, nacjonalizmu i idei wodzostwa charyzmatycznego

DOKTRYNA FASZYZMU

negacja oświeceniowego dziedzictwa ideowo-politycznego XVIII i XIX wieku

odrzucanie indywidualizmu liberalnego i klasowego kolektywizmu

gwałtowny sprzeciw wobec demokracji opartej na zasadzie suwerenności narodu

radykalny antykomunizm i kult państwa określanego mianem totalnego

PAŃSTWO

absolut, byt doskonały, który istnieje sam w sobie i przez siebie

„państwo jest absolutem, wobec którego jednostki i ugrupowania są tylko relatywne”

struktura totalna powinna ogarniać i podporządkować sobie całe społeczeństwo

„wszystko w ramach państwa, nie poza państwem, nic przeciw państwu”, zasada ta oznaczała legitymację władzy państwowej do ingerowania w każdy przejaw życia społecznego

Mussolini nie był zwolennikiem rasizmu i antysemityzmu, jednak pod wpływem zbliżenia militarnego i politycznego z Trzecią Rzeszą wprowadził we Włoszech ustawodawstwo rasistowskiego

GOSPODARKA

korporacjonizm, polegający na solidnej współpracy pracowników i pracodawców tej samej branży

Mussolini obiecywał likwidację bezrobocia, godziwe płace, ulgi dla kobiet i młodocianych

HANNAH ARENDT

• podejmuje krytykę oświeceniowych tradycji , krytyka totalitaryzmu

• epokę starożytną przedstawia pozytywnie, oświecenie to początki degeneracji człowieka

• oświecenie wyzwoliło człowieka od pewnych ograniczeń

• prawdziwa wolność to wolność działania, tworzenia, odpowiadania na wyzwania i taka wolność realizuje się jedynie we wspólnocie politycznej

• Arendt była bliska koncepcji Platona, który redukował sferę prywatności do spełnienia przez jednostkę określonej funkcji w państwie,

• aktywność człowieka w sys. totalitarnym podporządkowana realizacji utopijnej wizji

• powstanie totalitaryzmu to wynik niepowodzenia rewolucji burżuazyjnej

• doszło do całkowitego rozbicia wspólnot na grupy, wzajemnie się zwalczające

• poszczególne grupy tkwiące we wzajemnej wrogości, uznały za racjonalne stosowanie siły i okrucieństwo, do reszty zatarła się wówczas granica między sferą prywatną a publiczną; na takim gruncie powstał totalitaryzm

ERICH FROMM

• w społeczeństwie niemieckim przed pojawieniem się Hitlera znaczna część społeczeństwa posiadała osobowość autorytarną, którą Fromm określa jako sadomasochistyczną

• powszechne wtedy staje się zjawisko ucieczki przed samym sobą, ucieczki do wolności

• ucieczka jest przyznaniem się człowieka do niemożności samorealizacji i prowadzi go wprost do poddania się dyktatorskiej władzy

• w tej sytuacji wolność staje się ciężarem

• Fromm uznaje podobne procesy zachodzące w państwach o odmiennych ustrojach (być, na rzecz mieć)

• Fromm uznany za jednego z teoretyków tzw. teorii konwergencji (czyli zwolenników teorii o upodabnianiu się ustrojów, komunistycznego i kapitalistycznego, w drodze ewolucji)

• zawarł w swoich dziełach wizję przyszłej odbudowy tożsamości człowieka i nowego społeczeństwa zbliżoną do umiarkowanych poglądów socjalistycznych utopistów

RAYMOND ARON

• główny krytyk systemu komunistycznego którego uważał za utopijny

• uważał, że zaspokojenie potrzeb socjalnych, realizacja „wolności od biedy” spowoduje wygaśnięcie ideologii komunistycznej

• do największych zagrożeń wolności jednostki zaliczał system monopartyjny

• przekonywał, że idea komunizmu głoszona po II wojnie światowej pełniła rolę „świeckiej religii”, która rekompensowała niedostatki ustroju kapitalistycznego

• uważał, że wydarzenia roku 1956 w Polsce i na Węgrzech dobitnie ukazały prawdziwe oblicze komunizmu: jego anachronizm i antyhumanistyczny dogmatyzm

• Aron domagał się odrzucenia ideologii totalitarnych

• wolność była zarazem prawem i obowiązkiem

• wolność w nowoczesnym społeczeństwie musi być pojmowana jako wolność obywatelska

• gwarancją wolności jest trójpodział władzy Monteskiusza

• liberalna demokracja opiera się na politycznej grze między rządem, a grupami społecznymi

• liberalna demokracja nacechowana jest legalizmem, pluralizmem i wolnym rynkiem. natomiast w państwach komunistycznych dominuje rewolucja zamiast konstytucji, ideokracja, monopol władzy, biurokratyzacja i ograniczenie wolności obywateli

• opowiadał się za modelem państwa dobrobytu

POPPER

• krytykował systemy doktrynalne, które jego zdaniem były poprzedniczkami koncepcji totalitarnych

• odrzucił metodę indukcyjną i w jej miejsce zaproponował falsyfikację. Na proces badawczy składa się: sformułowanie tez i poddanie ich testowaniu, ukierunkowanemu na falsyfikacje, a nie na hipotezę.

• uważał, że nie ma możliwości stworzenia naukowego modelu rozwoju dziejów

• w swoim dziele wskazywał na systemy doktrynalne, które głosiły tezę o panowaniu reguł historii nad dziejami społeczeństw ludzkich i o konieczności podporządkowania się ich zasadom

• Popper przeciwstawiał społeczeństwo otwarte, społeczeństwu zamkniętemu (totalitarnemu)

• wiązał pojawienie się społeczeństwa totalitarnego z błędnym przeświadczeniem wielkich filozofów, że historia ma sens, np. Platon, Arystoteles, Hegel i Marks

• jednostki, które rozpoznały cel historii, uzurpowały sobie prawo kierowania społeczeństwem, aby umożliwić jego urzeczywistnienie

• człowiek w społeczeństwie zamkniętym to bezwolne narzędzie w rękach sprawujących władzę

• narzucano mu odgórnie system wartości i pozbawiono swobody myśli i aktywności

• Popper zaprzeczył, że historia miała swój określony cel

• społeczeństwo powinno być otwarte i dążyć do osiągnięcia harmonii

• społeczeństwo otwarte - byłoby to społeczeństwo demokratyczne

• uważał, że w demokracji zagwarantowana jest płynność zmiany władzy

DARWINIZM SPOŁECZNY

SPENCER Hubert

twórca darwinizmu społecznego, zwolennik liberalizmu, który wzbogacił o elementy ewolucjonizmu

EWOLUCJA:

dotyczy całego wszechświata, a więc jest jej poddane również społeczeństwo

dokonuje się stopniowo, w jednym kierunku, opiera się na działaniu jednego prawa

w jej wyniku następuje zróżnicowanie danej całości na części, staje się ona różnorodna, ale także uporządkowana

kres ewolucji następuje w momencie pełnej równowagi

SPOŁECZEŃSTWO, WŁADZA

równowagę w stosunkach społecznych uzyskuję się poprzez konflikt - walkę o byt

konflikt zmusza jednostki do walki o byt, obawa o niepowodzenia powoduje strach, ze strachu przez brakiem środków do podtrzymania życia bierze swój początek władza, podział pracy, a dalej podział na klasy społeczne

powstaje ustrój organizowany przez władzę polityczną i religijną, któremu Spencer nadaje nazwę militaryzm, klasą rządzącą są w nim wojownicy, a reszta ludności wykonuje pracę niewolniczą dla potrzeb toczącej się nieustannie wojny, etap militarny zmienia się w industrialny

etap industrialny - władz ulega decentralizacji, zarówno ona jak i prawo służą jedynie ochronie praw jednostek i zawieranych przez nie umów, społeczeństwo staje się pluralistyczne

model społeczeństwa industrialnego należy traktować jako postulowaną wizję przyszłości

GUMPLOWICZ Ludwik

przedstawiciel darwinizmu społecznego, teoretyk rasizmu kulturowego

KONFLIKT

podstawą teorii było założenie o istnieniu konfliktu pomiędzy rasami(różnice kulturowe)

zwycięstwo należy do rasy odznaczającej się wyższym stopniem organizacji

konflikty pomiędzy rasami zakończyły się wraz z ich całkowitym wymieszkaniem, nie zakończyło to epoki konfliktu nadało mu inne formy

cechą charakterystyczną konfliktu jest zmienność jego uczestników i płaszczyzny sporu, zmienne jest również nasilenie

SPOŁECZEŃSWO

postawa antyindywidualistyczna

jednostka nie ma wpływu na losy zbiorowości

społeczeństwo stanowi odrębną całość, nie może być traktowane jako zbiór jednostek

teoria podboju (teoria powstania państwa)

pierwotną formą zrzeszenia jednostek była horda (rodziny)

więzi osobiste zastępowała świadomość wspólnoty powstał szczep

koczownicze szczepy prowadziły ze sobą walkę, zwycięzca osiedlał się na konkretnym terytorium, kontrolując ludność podbitą, tak powstało państwo

konflikty w państwie coraz mniejsze, między ludźmi nowy typ więzi - więź narodowa

powstanie narodu wiąże się z ujednoliceniem tradycji, obyczaju i prawa różnorodnych grup etnicznych - proces o charakterze kulturowym

rozwój kultury i lepsze warunku życia ludzi doprowadziły do powstania nowoczesnego państwa

w procesie mieszania krwi, walka w państwie słabnie, coraz silniejsze stają się więzi kultury, obyczaju i języka - powstanie nowoczesne państwo kultury

LIBERALIZM XIX wieku

HUMBOLDT

♦ reformator oświaty

● klasyczny przedstawiciel LIBERALIZMU ARYSTOKRATYCZNEGO, przywiązanie do tradycji monarchii

● w ZAGADNIENIACH GOSPODARCZYCH opowiadał się za leseferyzmem, proponował zniesienie poddaństwa chłopów, likwidację barier stanowych i równość wobec prawa

● celem państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa obywateli oraz rozszerzenie i umacnianie wolności

● państwo jako gwarant bezpieczeństwa jednostek działać powinno poprzez prawo

● za niedopuszczalne uznawał wszelkie ograniczenia przez państwo wolności jednostek

● był zapatrzony we wzorce stworzone przez kulturę starożytną

● opowiadał się za MONARCHIĄ, odrzucał jednak absolutyzm

● opowiadał się za HISTORYZMEM, pojmował proces historyczny jako nieprzerwany i stanowiący ciąg wysiłków ludzi dysponujących wspólnymi cechami naturalnymi

● sformułował tezę o istnieniu tzw. wewnętrznej formy językowej, wskazał na rolę, jaką odegrał język przy przejściu człowieka od stanu natury do stanu kultury

● wyraźne podkreślenie roli narodu jako podmitu obdarzonego własną osobowością

BENTHAM Jeremy

♦ twórca utylitaryzmu

● u podstaw jego koncepcji politycznych i prawnych tkwił indywidualizm, racjonalizm oraz utylitaryzm, nawiązywał również do epikureizmu

● uznawał PIERSZEŃSTWO JEDNOSTKI NAD SPOŁECZEŃSTWEM

● twórca teorii etycznej, która została oparta na założeniach sensualistycznych, hedonistycznych i utylitarystycznych

● negował rozróżnienie na przyjemności wyższego i niższego rzędu

● uznał WOLĘ SUWERENA za źródło prawa

● zwolennik pozytywizmu prawniczego, opowiadał się za prawem pisanym

● zasady współżycia ludzi powinny być ujęte w rany stałego i znanego wszystkim prawa

● uważany jest za twórcę określenia „ kodyfikacja”

● rolę państwa i prawa sprowadził do zapewnienia obywatelom bezpieczeństwa życia i mienia oraz stworzenia najlepszych warunków dla działania jednostki, zgodnych z zasadą utylitaryzmu

A. de TOQUEVILLE

♦ francuski reprezentant LIBERALIZMU KRYTYCZNEGO

● jego zasługą było dokonanie gruntownej analizy ustroju pierwszego w pełni demokratycznego państwa w świcie - USA

● najwyższe wartości wniosła do życia zbiorowego i indywidualnego arystokracja
● arystokracja była strażniczką hierarchicznego porządku społecznego i gwarantką stanowych przywilejów i swobód

● dostrzegał w demokracji i zalety i wady, jej istotę upatrywał w relacji między wolnością i równością, uważał, że nie zawsze te dwa czynniki są do pogodzenia ze sobą

● polityczna ingercja części społeczeństwa sprzyja wyłonieniu się spośród jego członków osobowości przywódczych

● interesował się fenomenem rewolucji

● antidotum na niedostatki demokracji i rewolucji upatrywał w decentralizacji władzy, wytworzeniu nowej elity politycznej o wysokich walorach zawodowych i etycznych, uznaniu moralności i religii za naczelne wartości życia publicznego

● pisząc o wolności wyraźnie miał na myśli wolność pozytywną

● nie jest typowy dla myśli liberalnej również jego stosunek do prawa, pierwszeństwo oddawał on zwyczajowi i opartemu na nim systemowi moralnemu

MILL

♦ przedstawiciel LIBERALIZMU SCEPTYCZNEGO

● uznał jednostkę i jej dobro za najważniejszą wartość, jednocześnie oczekiwał jednak od jednostki działań na rzecz ogółu

● z całości jego poglądów wyłania się obraz silnej, wykształconej, odrębnej jednostki świadomej swych praw i obowiązków, cieszącej się pełnią wolności, aktywnej i życzliwej

WOLNOŚĆ

● wyszedł z założenia, że warunkiem prawidłowego rozwoju jednostki i społeczeństwa jest zapewnienie wolności

● wolność ujmował w kategoriach wolności negatywnej (wolność od) oraz pozytywnej (wolność do), dążenia do rozwoju jednostki, wolność jednostki mogła być zagrożona przez działania innych osób, zarówno tytan jak i tłum są dla niej niebezpieczni

● dopuszczał ingerencję państwa w razie naruszenia sfery wolności jednostki

● człowiek musi nauczyć się korzystania z wolności, pragnął wychować społeczeństwo demokratyczne

PAŃSTWO

● przyznał państwu tradycyjne funkcje liberalnego, powinno być ono ostoją porządku i instytucją wspierającą postęp

● podstawą ustroju politycznego państwa była zasada utylitaryzmu: zapewnić jak najwięcej szczęścia jak największej ilości osób

● postulował ponadklasowe rządy elity intelektualnej

● państwo za pomocą prawa powinno określić zasady podziału bogactw między członków społeczeństwa, by poprawić trudną sytuację najuboższych,

● opowiadał się za upowszechnieniem własności prywatnej

CONSTANT

♦ liberał francuski, zwolennik MONARCHII KONSTYTUCYJNEJ

● najistotniejszy wkład Konstanta do myśli liberalnej stanowi jego koncepcja wolności

● istotą wolności dostępnej starożytnym był jej kolektywny charakter, realizować wolność można było jedynie sprawując funkcje publiczne

● wolność dominująca w społecznościach świata starożytnego była uzasadniona funkcjonowaniem systemu niewolniczego, stopniem rozwoju gospodarczego tych państw, uzależniającym jednostki od wspólnoty

● każde działanie władzy, która ogranicza prawa indywidualne jednostki jest bezprawne

● nie pomija prawa współczesnego człowieka do przyjemności i szczęścia, dążenie do indywidualnej satysfakcji nie może być zlekceważone, stanowi bowiem coraz częściej motyw skłaniający ludzi do podjęcia działań o charakterze publicznym

● do wolności świata współczesnego zaliczał również wolność ekonomiczną i uznanie własności prywatnej,jednak absolutne pierwszeństwo przyznawał wolności wypowiedzi

● wypracował nowy model podziału władzy, przewidywał funkcjonowanie w państwie sześciu władz: reprezentacyjnej trwałej, reprezentacyjnej opinii, wykonawczej, sądowej, królewskiej i municypalnej,

● w kwestiach ustrojowych opowiadał się zatem za ograniczoną monarchią konstytucyjna, podziałem władz i ich wzajemnym hamowaniu się, decentralizacją i samorządem, ważna rolę przyznawał opinii publicznej

---