Cechy stosunku administracyjno - prawnego
Stosunkiem administracyjnoprawnym jest stosunek społeczny uregulowany przez przepisy prawa
administracyjnego.
Charakteryzuje sie nastepujacymi cechami:
1) Jedną ze stron stosunku jest zawsze organ administracji państwowej wyposażony w uprawnienia
władcze, czyli tzw. Imperium , drugą stroną jest obywatel, przedsiębiorstwo, inny organ administracyjny
itd.). Stosunek administracyjnoprawny jest więc - stosunkiem nierównorzędnych podmiotów
2) Przedmiotem stosunku administracyjnego są jedynie sprawy należące do kompetencji organów
administracji państwowej, powstaje na podstawie wyraźnych norm prawa administracyjnego
3) Stosunki administracyjnoprawne powstają najczęściej z mocy aktów administracyjnych pomiędzy
organem wydającym ten akt i adresatem aktu ( np. nakaz rozebrania szopy skierowany przez
kompetentny organ administracji do jej właściciela ).
Oto kilka przykładów omawianych stosunków:
a) Właściciel prywatnego samochodu otrzymuje nakaz przewożenia lekarza, włączonego do akcji
pomocy ofiarom powodzi. Powoduje to powstanie stosunku między właścicielem samochodu i organem
kierującym akcją przeciwpowodziową.
b) Powołanie do odbycia zasadniczej służby wojskowej stwarza stosunek między poborowym i
organem administracyjnym, który wystosował wezwanie.
c) Nakaz poddania się szczepieniu ochronnemu stwarza stosunek między organem administracji
zdrowia i zainteresowaną osobą.
Wymienione powyżej cechy stosunku administracyjnoprawnego wskazują na dominację organów
administracji nad pozostałymi uczestnikami stosunku. Z tego względu wzrasta rola sądownictwa
administracyjnego, w postępowaniu którego organ administracyjny staje się jedną ze stron w sporze o
prawo. Do środków łagodzących nierównorzędność podmiotów należy m.in.:
- zasada dwuinstancyjności procesu administracyjnego;
- możliwość zaskarżenia rozstrzygnięć administracyjnych do Naczelnego Sądu Administracyjnego;
- obowiązek czynnego uczestnictwa stron w postępowaniu administracyjnym, niezbędny dla
przestrzegania zasad prawdy obiektywnej i swobodnej oceny dowodów;
- zasada jawności działań administracji;
?-dobrze zorganizowany system kontroli nad organami administracji.
2) ELEMENTY STOSUNKU ADMINISTRAYJNOPRAWNEGO
Elementami stosunku administracyjnoprawnego są składniki tworzące jego konstrukcję. Należą do nich:
przedmiot stosunku, podmioty stosunku oraz obowiązek prawny i uprawnienia
Przedmiot stosunku administracyjnoprawnego leży zawsze w sferze prawem określonych zadań
administracji publicznej. Jest on objęty kompetencją jednego z podmiotów administracji. Drugi podmiot,
którym mogą być np. osoby fizyczne czy inne organy administracji, musi mieć co najmniej zdolność
organizacyjno- prawną (osobowość prawa administracyjnego), czyli być wyodrębniony organizacyjnie i
mieć własne interesy chronione przez prawo.
Podmiotem stosunku jest z jednej strony zawsze organ administracyjny bądź inna jednostka
wykonująca funkcję administracji (np. zakład) upoważniony do jego nawiązania lub organ upoważniony
do żądania określonego zachowania się albo świadczenia (np. policjant wydający polecenie
zatrzymania pojazdu) z drugiej zaś-strona, do której kierowany jest nakaz (zakaz) albo która żąda
określonego zachowania się organu. Obok tego rodzaju stosunku administracyjnoprawnego mogą w
toku administrowania występować sytuacje, w których podmiotami stosunków są wyłącznie organy
administracyjne. Z uwagi na to, że wówczas całość spraw zamyka się wewnątrz administracji, tego
rodzaju stosunki nazywają się wewnętrznymi stosunkami administracyjnoprawnymi.
Obowiązki i uprawnienia będące treścią stosunku polegają na działaniu, znoszeniu lub zaniechaniu.
Wynikają one bezpośrednio z norm prawa administracyjnego bądź są określone w treści
indywidualnych rozstrzygnięć administracyjnych i nie mogą być dowolnie interpretowane. Obowiązki i
uprawnienia wynikają ze stosunków administracyjnoprawnych, mają charakter osobisty i nie mogą być
przenoszone na inne osoby, wygasają z chwilą śmierci osoby obowiązanej lub uprawnionej.
Uprawnienie obejmuje sferę zachowań nie nakazanych i nie zakazanych przez prawo. Obowiązek zaś
przewiduje w określonej sytuacji pewne nakazy i zakazy dla konkretnego adresata, sposób zachowania
się i w razie potrzeby uruchomienie sankcji prawnej.
W stosunku administracyjnoprawnym występuje zawsze ścisła więź (korelacja) między obowiązkami i
uprawnieniami uczestniczących w tym podmiotów. ?Polega ona na tym, że danemu uprawnieniu
jednego podmiotu odpowiada uprawnienie drugiego?.
3) SPOSOBY NAWIĄZANIA STOSUNKU ADMINISTRACYJNOPRAWNEGO
Kompetencje i zadania administracji są bardzo rozległe, stąd sposoby nawiązania stosunków
administracyjnoprawnych są różnorodne. Powstanie określonego stosunku prawnego może wynikać z
różnego rodzaju sytuacji. Podstawą prawną do jego nawiązani mogą być np. przepisy prawa
budowlanego, prawa rolnego, przepisy dotyczące bezpieczeństwa i porządku publicznego. Trudno
byłoby wyliczyć dokładnie katalog sytuacji prawnych, na podstawie których stosunki te mogą być
nawiązane. Ogólnie można wyróżnić następujące sposoby powstania stosunku
adminitracyjnego:
1. z mocy prawa- w sytuacji faktycznej, z którą norma prawna wiąże wyraźnie skutki prawne (np.
obowiązek zgłoszenia się do rejestracji wojskowej, wymiar podatku gruntowego);
2. z mocy indywidualnego aktu administracyjnego skierowanego do konkretnego podmiotu (np. decyzja
o przydziale mieszkania);
3. przez zgłoszenie się strony z roszczeniem o określone zachowanie się organu administracyjnego
(np. o odszkodowanie za szkody powstałe przy budowie drogi);
4. przez określone prawem zachowanie się obywatela lub organu administracyjnego (np. organ
administracji występuje do obywatela o zezwolenie na przejazd przez działkę w związku z budową linii
elektrycznej).
Ponadto stosunki administracyjnoprawne powstać mogą przez działania faktyczne właściwego organu
administracyjnego czy innych podmiotów wykonujących funkcje administracyjne (np. odprawa celna,
zatrzymanie pojazdu przez policję).
4) RODZAJE STOSUNKÓW ADMINISTRACYJNOPRAWNYCH
Wśród stosunków administracyjnoprawnych wyróżnić można: materialne, procesowe, egzekucyjne,
nadzoru oraz występujące w układzie zależności organizacyjnej.
Stosunki materialne oparte są na przepisach prawa materialnego i mogą regulować sferę praw i
obowiązków obywatela lub jednostek zrównanych z nim w obrocie prawnym. Ogólne przepisy mogą
wprost ustalać prawa i obowiązki, ale najczęściej są one określane w aktach administracyjnych
konkretyzujących określone sytuacje faktyczne podmiotów. Mogą one mieć charakter trwały (np.
obowiązek szkolny) lub jednorazowego działania (np. kontrola paszportu na granicy).
Stosunki procesowe (proceduralne) powstają na tle stosunków materialnych i trwają przez okres
postępowania administracyjnego. Nawiązywane są zatem z chwilą wszczęcia postępowania i kończą z
momentem wydania ostatecznej decyzji. Stosunki te oparte są na przepisach procesowych.
Wśród stosunków procesowych wyróżnić można również stosunek sporno- procesowy, którego
podstawą są przepisy dopuszczające zaskarżenie aktów administracyjnych do sądu. Jest to stosunek
czasowy, trwający od chwili zaskarżenia aktu do czasu wydania rozstrzygnięcia przez sąd. Występuje
więc w procesie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym, który rozstrzyga o zgodności z prawem
decyzji, postanowień, uchwał organów samorządu i rozstrzygnięć nadzorczych wojewody. Cechą
znamienną tego stosunku jest względne zrównanie praw nierównych wcześniej przedmiotów, a więc
organu administracyjnego, który wydał zaskarżone rozstrzygnięcie i skarżącego.
Stosunki egzekucyjne są następstwem zastosowania środków przymusu zmuszających do
podporządkowania się aktom organu administracyjnego. Nawiązywane są między organem
egzekucyjnym a zobowiązanym i wierzycielem.
Stosunki nadzoru powstają w związku ze sprawowaniem nadzoru nad organami i występują między
organem sprawującym nadzór a organem nadzorowanym.
Stosunkami opartymi o układy zależności organizacyjnej są stosunki służbowe nawiązywane na
podstawie nominacji i podporządkowania pracownika względem przełożonego. Są one bliżej określone
w statutach, regulaminach czy pragmatykach służbowych.
W literaturze prawniczej spotkać można inną jeszcze klasyfikację stosunków administracyjnoprawnych,
np. stosunki wewnętrzne i zewnętrzne, Mogą one być związane z prawami osobistymi (np.
obowiązek zasadniczej służby wojskowej), prawami majątkowymi (np. obowiązek podatkowy) czy też
korzystaniem z zakładów użyteczności publicznej (np. korzystanie ze środków komunikacji publicznej,
boisk sportowych).
12.09.2005 :: [ Krzysztofa Janiszewska ]