1. Geneza organizacji międzynarodowych

Międzynarodowe organizacje międzyrządowe to jedna z form zinstytucjonalizowanej wielostronnej współpracy rządów. Oprócz organizacji rządowych w strukturze systemu międzynarodowego funkcjonowały także i dotychczas funkcjonują organizacje pozarządowe.

Do najważniejszych przesłanek powstania i rozwoju organizacji międzynarodowych należy zaliczyć :

• motywy ekonomiczne i polityczne, do których należą rozwój techniki, kształtowanie się rynku światowego, zacieśnianie współpracy międzynarodowej i wzrost współzależności;

• powstanie przekonania o potrzebie i korzyściach współpracy w danej dziedzinie;

• uświadomienie sobie przez rządy zgodności interesów w danej dziedzinie;

• zdolność do osiągnięcia porozumienia.

Początkowo organizacje międzynarodowe powstawały jako wyższa postać konferencji międzynarodowej. Miało to miejsce w tych dziedzinach współpracy, gdzie natężenie stosunków międzynarodowych wymagało ciągłego ich regulowania i rozwiązywania wynikających nowych kwestii poprzez częste zwoływanie konferencji międzynarodowych. Z tego względu bardzo często dochodziło do utworzenia sekretariatu i innych stałych organów pomocniczych, których praca przedłużała się na okres między kolejnymi konferencjami. Te ostatnie stopniowo nabierały charakteru sesji odbywających się w zbliżonym składzie członkowskim. W wielu przypadkach z czasem taka praktyka spotykania się państw była ujmowana w statutową formę prawną i kształtowała się wówczas w pełni organizacja międzynarodowa.

W okresie powojennym w przeważającej liczbie przypadków organizacje tworzone były z inicjatywy jednego państwa, grupy krajów lub innej organizacji międzynarodowej. Zazwyczaj była to Organizacja Narodów Zjednoczonych.

Systematyzując fazy powstawania pierwszych międzynarodowych organizacji międzyrządowych, można przyjąć, że

pierwsza z nich przypada na początek XVIIIw., kiedy utworzono Międzynarodową Komisję ds. Żeglugi na Renie, i kończy się wraz z wybuchem I wojny światowej.

Okres drugi obejmuje lata międzywojenne, do wybuchu II wojny światowej. Tworzone wówczas organizacje posiadały wąskie, wyraźnie określone kompetencje przedmiotowe o charakterze techniczno- administracyjnym. Ich rola sprowadzała się zwykle do tworzenia i obsługiwania sektorowych porządków międzynarodowych, często ograniczonych przestrzennie. Na uwagę zasługuje fakt, że właśnie wówczas, bowiem w 1919r., powstała Liga Narodów, która reprezentowała nowy typ organizacji. Była pierwszą organizacją o kompetencjach wszechstronnych, obejmując zakresem swego działania kwestie polityczne, gospodarcze, społeczne i kulturalne.

W większości przypadków tworzone w tych latach organizacje miały skromną strukturę wewnętrzną, składającą się zwykle z jednego lub dwóch organów międzyrządowych oraz sekretariatu. Warto też podkreślić, że proces decyzyjny w ówczesnych organizacjach zazwyczaj opierał się na zasadzie jednomyślności. Dopiero z czasem zaczęto odchodzić od jednomyślności, początkowo głównie w sprawach proceduralnych.

Fazę trzecią powstawania organizacji międzynarodowych rozpoczęły rozmowy angielsko- amerykańskie nad utworzeniem uniwersalnej organizacji pokoju i bezpieczeństwa. Jej zakończenie przypada na koniec lat pięćdziesiątych. Jest to okres, w którym ma miejsce zasadnicza dekonstrukcja starego ładu międzywojennego.

Ostatnia, czwarta faza rozpoczyna się w latach sześćdziesiątych i trwa do chwili obecnej. Zgodnie z kryteriami przyjętymi przez Unię Międzynarodowych Stowarzyszeń (UNI) istnieje dzisiaj nieco ponad 1000 aktywnie działających międzynarodowych organizacji międzyrządowych (IGOs). Szybki wzrost ogólnej liczby organizacji wiązał się z powstaniem około 150 organizacji o charakterze powszechnym i prawdziwej eksplozji organizacji regionalnych, w ramach których w całym okresie powojennym zachodziły dosyć częste zmiany. Ponadto w okresie drugiej połowy XXw. do systemu międzynarodowego na stałe wpisuje się nieznany dotąd element- organizacja ponadnarodowa. Ponadto przedmiotem wielu współczesnych organizacji stają się w coraz szerszym stopniu kwestie dotyczące praw człowieka, ochrony środowiska oraz rozwoju społecznego i gospodarczego.

Nieuniknioną konsekwencją szerokiego lub powiększającego się zakresu kompetencji oraz rozszerzania się funkcji usługowych jest rozrost organizacyjny i biurokratyczny wielu organizacji . Mają one zazwyczaj kilkustopniową strukturę i sekretariaty zatrudniające setki osób.

Jednocześnie jednak międzynarodowe organizacje rządowe wydają się najbardziej trwałą formą organizacyjną współpracy międzyrządowe.

Dynamika wzrostu organizacji międzynarodowych o charakterze międzyrządowym, jak też ich relatywna trwałość - co wynika z badań- związana jest z następującymi czynnikami:

• zwiększającą się populacją ludności świata i potrzebą rozwiązywania problemów, jakie rodził zagęszczający się glob;

• wzrastającą liczbą państw w systemie międzynarodowym;

• rozwojem współpracy międzynarodowej.

2. Podmiotowość prawna organizacji międzynarodowych

Pierwotnymi podmiotami prawa międzynarodowego są państwa, gdyż mają one zagwarantowane prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z norm prawa międzynarodowego, co oznacza, że posiadają tzw. zdolność prawną. Posiadają one także zdolność do czynności prawnej, bowiem mogą podejmować działania rodzące skutki prawne. Organizacje międzynarodowe są także podmiotami prawa międzynarodowego. Wprawdzie ich podmiotowość ma charakter wtórny ze względu na to, że tworzone są przez pierwotne podmioty prawa, takie jak: państwa, osoby prawne bądź osoby fizyczne, tym niemniej wola wyrażana przez ich organa w podejmowanych decyzjach nie jest identyczna z sumą woli wszystkich jej członków i nieco odbiega od interesów poszczególnych państw. Jest to widoczne zwłaszcza w tzw. sferze wewnętrznej funkcjonowania organizacji. Oczywiście podmiotowość prawna organizacji międzynarodowej w dużym stopniu zależy od władzy organizacji, tj. od tego, jak daleko posunięta jest jej zdolność do wywierania wpływu na kształtowanie postępowania krajów członkowskich.

To zaś zależy od woli państw wyrażonej w statucie organizacji i określającej kompetencje organów tej organizacji.

Zdolność prawna organizacji międzynarodowej oznacza nabywanie praw i obowiązków wynikających z litery prawa. Dla przykładu siedziba, organy, członkowie, personel administracyjny wyjęte zostają spod jurysdykcji państw w takim stopniu, w jakim jest to niezbędne do niezależnego funkcjonowania organizacji międzynarodowej i osiągania jej celów.

Zdolność do dokonywania czynności prawnych przejawia się poprzez :

• zdolność do zawierania umów międzynarodowych z państwami, innymi organizacjami międzynarodowymi, bądź tzw. umów mieszanych. Mogą one dotyczyć m.in. stowarzyszenia, świadczeń finansowych, współpracy w realizacji programów pomocy dla krajów słabiej rozwiniętych, siedziby sekretariatu;

• bierne prawo legacji, polegające na ustanawianiu misji krajów członkowskich lub państw nieczłonkowskich przy siedzibie organizacji;

• ograniczoną zdolność procesową, polegającą na odpowiedzialności za popełnione czyny.

3. Klasyfikacja organizacji międzynarodowych

W szerokim znaczeniu za organizację o charakterze międzynarodowym można uważać organizację, której członkami są różnego rodzaju aktorzy szeroko pojmowanych stosunków międzynarodowych. Biorąc zatem po uwagę charakter członków organizacji należy wyróżnić dwie odmienne kategorie organizacji:

• organizacje międzyrządowe (IGOs)

• organizacje pozarządowe (INGOs)

W odniesieniu do pierwszej grupy organizacji cechą charakterystyczną jest fakt, że ich członkami są państwa reprezentowane przez przedstawicieli mianowanych przez rządy oraz otrzymujących od nich pełnomocnictwa i instrukcje. Do powstania takiej organizacji niezbędne są minimum trzy państwa, określona struktura działania, zasady i mechanizmy współpracy ( zazwyczaj określone w statucie). Tego typu organizacja odbywa regularne sesje przygotowywane przez stale funkcjonujący sekretariat.

Podstawą prawno- instytucjonalną jej istnienia i funkcjonowania jest statut, który definiuje jej cele, zadania, sposób nabywania i utraty członkostwa, strukturę organizacyjną zakres kompetencji organów itp. Do organizacji międzyrządowych zalicza się m.in.. ONZ i System NZ, Wspólnoty Europejskie, NAFTA, CEFTA.

W organizacjach pozarządowych członkami są osoby fizyczne lub prawne, takie jak np. stowarzyszenia krajowe lub międzynarodowe o charakterze prywatnym lub publicznym. Zgodnie z rezolucją Rady Społeczno- Gospodarczej nr 288 z października 1950r. za organizacje pozarządowe należy uznać organizacje, których powstanie nie jest następstwem umowy międzynarodowej. Najczęściej są to akta wewnętrzne, dobrowolnie przestrzegane przez członków tej organizacji. W myśl postanowień rezolucji ZO ONZ 1296 z 26 czerwca organizacja tego rodzaju musi być otwarta dla zainteresowanych stron, zaś działalność musi mieć charakter międzynarodowy. Ponadto - podobnie jak organizacje międzyrządowe _ posiadają one stale funkcjonujący sekretariat, sprecyzowane procedury decyzyjne oraz odbywają w miarę regularne sesje.

Na uwagę zasługuje fakt, że celem tych organizacji nie jest osiąganie zysku, lecz realizacja określonych zadań w sferze społecznej, kulturalnej, czy gospodarczej. Przykładem takich organizacji są m.in. Międzynarodowa Izba Handlowa, Amnesty International, Międzynarodowy Czerwony Krzyż, AIE SEC.

Szereg kontrowersji w literaturze polskiej i obcej budzi kwestia korporacji transnarodowych i ich miejsca wśród innych aktorów stosunków międzynarodowych. Wydaje się, że ze względu na fakt, iż powstają one jako przedsiębiorstwa, które rozciągają swoją działalność w dziedzinie produkcji i usług na obszar kilku krajów w celu maksymalizacji realizowanych zysków oraz na charakter stosunków wewnętrznych takich korporacji nie należy upatrywać w nich nowej kategorii organizacji międzynarodowej.

Ze względu na to, że niniejsze opracowanie koncentruje się na analizie działalności organizacji międzyrządowych, celowe zatem będzie przedstawienie dalszych kryteriów ich klasyfikacji.

Biorąc pod uwagę dostępność państw do danej organizacji, można wyróżnić miedzyrządowe organizacje powszechne (uniwersalne) i grupowe (regionalne).

W ramach pierwszej grupy zapewniona jest formalna oraz powszechna dostępność do niej zadeklarowana w statucie. Należą do nich ONZ i organizacje wyspecjalizowane Systemu Narodów Zjednoczonych, do których zalicza się m.in. Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, Światowa Organizacja Handlu, Światowa Organizacja Zdrowia, Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa, Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej. Dużą rolę w tej grupie organizacji odgrywają organy pomocnicze Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych (np. UNDP - Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych) oraz Rady Gospodarczo- Społecznej ONZ (np. Europejska Komisja Gospodarcza ). Wprawdzie nie posiadają one odrębnej osobowości prawnej, tym niemniej duży stopień samodzielności w wykonywaniu funkcji operacyjnych daje im szczególne miejsce w Systemie Narodów Zjednoczonych oraz wśród organizacji powszechnych.

Organizacje regionalne cechuje ograniczony zakres członkostwa. Z reguły dostęp do takiej organizacji mają kraje danego regionu geograficznego lub państwa zajmujące się określoną dziedziną produkcji lub wydobycia surowców. Zaliczamy do nich m.in. Wspólnoty Europejskie, Organizację Jedności Afrykańskiej, Północnoamerykańską Strefę Wolnego Handlu - NAFTA, Środkowoeuropejską Strefę Wolnego Handlu - CEFTA.

Organizacje międzyrządowe dzielimy także ze względu na zakres władzy posiadanej przez organizację. Wyróżniamy tutaj organizacje koordynacyjne i ponadpaństwowe. W organizacjach koordynacyjnych, takich jak np. UNICEF, WHO, IMO, ICAO, cechą charakterystyczną jest uzgadnianie działań poszczególnych krajów w procesie realizacji celów organizacji w ramach prowadzonych przez państwa członkowskie konsultacji oraz poprzez realizację zaleceń wydawanych przez organy tej organizacji. W sprawach zasadniczych wymagana jest jednomyślność pełnych członków danej organizacji.

W przypadku organizacji ponadpaństwowych organy upoważnione są do nakładania na państwa członkowskie zobowiązań w oparciu o decyzje podejmowane większością głosów. Organy administracyjne takiej organizacji otrzymują znaczne środki finansowe na realizację zadań. Przykładem organizacji o charakterze zbliżonym do ponadpaństwowej są Wspólnoty Europejskie ( Wspólnota Europejska, Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Energii Atomowej).

W zależności od zakresu przedmiotowego organizacje międzyrządowe dzielimy na: organizacje o kompetencjach ogólnych (ONZ) i organizacje o kompetencjach specjalnych. Wśród tych ostatnich wyróżniamy organizacje gospodarcze (WE), społeczne (ILO), kulturalne (UNESCO), polityczno- wojskowe (NATO).

Szczególne miejsce pośród organizacji międzyrządowych zajmują tzw. organizacje integracyjne. Do najczęściej spotykanych instytucjonalno- organizacyjnych form ugrupowań integracyjnych, towarzyszących z reguły procesom międzynarodowej integracji gospodarczej, należą:

• strefa wolnego handlu, która polega na likwidacji ceł i ograniczeń ilościowych w obrotach handlowych między krajami członkowskimitakiego ugrupowania, z jednoczesnym zachowaniem przez te kraje pełnej autonomii w dziedzinie polityki celnej i handlowej w stosunkach z krajami spoza strefy. W związku z tym, że w stosunkach z krajami trzecimi poszczególne państwa strefy stosują własne, zróżnicowane cła i politykę handlową, w obrębie zaś strefy obroty handlowe odbywają się swobodnie, w umowie o założeniu swh należy umieścić tzw. klauzulę pochodzenia towarów, która określi, jakie dobra należy uznać za pochodzące z krajów ugrupowania. Przykładem istniejących stref wolnego handlu są m.in. NAFTA, CEFTA, EFTA,

• unia celna - polegająca również na likwidacji ceł i ograniczeń ilościowych w obrotach między krajami członkowskimi ugrupowania, przy jednoczesnym wprowadzeniu przez kraje unii wspólnej, zewnętrznej taryfy celnej oraz ujednoliconej polityki handlowej wobec krajów trzecich. Przykładem istniejącej unii celnej jest Caricom (Wspólnota Karaibska);

• wspólny rynek - jest z kolei ugrupowaniem łączącym w sobie elementy unii celnej i unii gospodarczej. Jest to bowiem ugrupowanie, w którym istnieje swoboda przepływu towarów, usług, kapitału i siły roboczej. Klasycznym przykładem Klasycznym przykładem takiego ugrupowania są Wspólnoty Europejskie ( Wspólnota Europejska, EWWiS, Euratom);

• unia walutowa - obejmuje ona, poza swh, unią celną i wspólnym rynkiem, koordynację (lub unifikację) polityki walutowej prowadzonej przez kraje wchodzące w skład ugrupowania integracyjnego. W zakres tej koordynacji wchodzą : ograniczanie wahań kursów walutowych, tworzenie wspólnych rezerw walutowych, wprowadzenie jednolitej waluty międzynarodowej, bezwarunkowa pomoc kredytowa itp. Unia walutowa realizowana jest obecnie w ramach tzw. Eurolandu ( 11 krajów Unii Europejskiej);

• unia gospodarcza - obejmuje wszystkie elementy wspólnego rynku, a ponadto w jej ramach następuje pełna koordynacja lub unifikacja różnych dziedzin polityki gospodarczej, np. polityki rolnej, przemysłowej, walutowej, (aż do utworzenia unii walutowej), polityki fiskalnej, transportowej, socjalnej itp. Organizacją, która zmierza do unii gospodarczej, są Wspólnoty Europejskie.

• unia polityczna - jako najwyższa forma ugrupowania integracyjnego, oznacza ona unię gospodarczą rozszerzoną o pełną koordynację lub unifikację podstawowych dziedzin polityki wewnętrznej; polityki zagranicznej, ewentualnie również polityki obronnej.

4. Statut organizacji międzynarodowej

Statut organizacji międzynarodowej stanowi podstawę prawno - organizacyjną istnienia i funkcjonowania organizacji międzynarodowych, zawartą w umowie międzynarodowej wielostronnej wiążącej państwa będące jej członkami.

Aby powstała organizacja międzynarodowa, umowę założycielską muszą podpisać co najmniej trzy państwa. Umowa taka z punktu widzenia prawa międzynarodowego ma charakter konwencji wielostronnej.

Spełnia ona rolę statutu, a państwa strony tej umowy po jej ratyfikacji stają się krajami członkowskimi organizacji.

ilościowa, jakościowa, mieszana

Konwencjom takim nadawano inne nazwę w poszczególnych organizacjach, np.

statut w IAEA

konstytucja w ILO

karta w ONZ

traktat w NATO, EWG (WE)

układ w Organizacji Układu Warszawskiego.

Często w konwencji założycielskiej oprócz statutu, który reguluje główne kwestie dotyczące funkcjonowania organizacji, mogą znaleźć się również postanowienia normujące inne kwestie. Mogą to być między innymi postanowienia regulujące współpracę państw stron konwencji, ale jednocześnie wykraczające poza sferę działalności organizacji.

Z drugiej zaś strony statut organizacji jako element trwały i w zasadzie niezmienny w pewnym okresie czasu, podlega z reguły skomplikowanej procedurze rewizyjnej. Przy tym z formalnoprawnego punktu widzenia trudno jest z konwencji założycielskiej wydzielić klauzule składające się na statut i tylko w odniesieniu do nich stosować procedurę rewizyjną.

Dlatego też z punktu widzenia prawa za normy statutowe organizacji międzynarodowej uważa się wszystkie postanowienia zawarte w tekście konwencji założycielskiej oraz w załącznikach (aneksach) będących jej integralną częścią. Stąd też kraje tworzące organizacje międzynarodowe winny dążyć do tego, aby konwencja obejmowała w zasadzie tylko normy regulujące sferę działalności organizacji.

Jako normy statutowe traktuje się zatem postanowienia umowy, które określają cele i zadania organizacji międzynarodowych oraz jej ramy instytucjonalne.

Niekiedy jednak - w przypadku zwłaszcza organizacji o charakterze technicznym - w konwencji muszą znaleźć się pewne regulacje techniczne, które z założenia powinny ulegać częstym zmianom. Takie regulacje winny być przez strony konwencji wyłączone z samej konwencji z chwilą jej podpisywania. Tylko w ten sposób uda się uniknąć przy zmianie regulacji technicznych całej procedury rewizji statutu.

Nie zawsze jednak strony potrafiły tego rodzaju kwestie uregulować w ten sposób i dlatego też wszystkie normy statutowe zawarte w konwencji dzielimy na:

normy konstytucyjne	normy prawa wewnętrznego
Ustalają one: cele oraz ogólny zakres kompetencji organizacji, źródła finansowania, zasady nabywania członkostwa, prawa i obowiązki państw członkowskich, warunki wejścia w życie i rewizji statutu.	są to normy, które potwierdzają dorozumiane kompetencje organizacji i ewentualnie byłyby ustalone w przyszłości w postaci decyzji organów plenarnych.
Normy konstytucyjne bezwzględnie powinny się znaleźć w statucie.

Należy przy tym podkreślić, że normy statutowe powstają nie tylko w trakcie podpisywania konwencji wielostronnych. Ich źródłem są także decyzje organów lub odrębne porozumienia krajów członkowskich zawarte po ukonstytuowaniu się organizacji.

W GATT np., który z konferencji wielostronnej przekształcił się w organizację międzynarodową, cały zestaw norm statutowych ma pozakonwencyjny charakter.

Niektóre statuty są bardzo zwięzłe, ograniczają się w zasadzie do określenia celu organizacji (tak było np. w przypadku RWPG).Inne natomiast, jak np. Traktat Rzymski, bardzo szczegółowe i określają cele, funkcje i kierunki działalności organizacji bardzo szeroko.

Z prawnego punktu widzenia normy statutowe zawarte w konwencji założycielskiej są nieco inaczej interpretowane, aniżeli normy zawarte w zwykłej konwencji wielostronnej. Wynika to z samego celu konwencji. W pierwszym przypadku służy ona do stworzenia ram strukturalnych organizacji międzynarodowych, a w drugim - do jednorazowego uregulowania sytuacji i stosunków między państwami.

Podstawową różnicą jest możliwość stosowania tzw. zastrzeżeń do umowy międzynarodowej, czyli wyłączeń lub zmian określonych postanowień konwencji w odniesieniu do państwa zgłaszającego zastrzeżenia. W przypadku zwykłych konwencji wielostronnych państwo może je zgłaszać w momencie podpisania lub ratyfikacji umowy. Zgłaszanie zastrzeżeń jest możliwe, o ile nie naruszają one podstawowego celu konwencji. Zgłaszanie zastrzeżeń nie wiążę się z uzyskaniem zgody na ich zastosowanie ze strony innych krajów. Jednakże jeżeli któraś ze stron wyrazi sprzeciw, to w stosunkach między tym krajem, a krajem zgłaszającym zastrzeżenia konwencja nie obowiązuje.

Natomiast w odniesieniu do konwencji międzynarodowych będących podstawą prawno- instytucjonalną istnienia organizacji międzynarodowej prawo międzynarodowe w zasadzie nie dopuszcza możliwości zgłaszania zastrzeżeń.

Niedopuszczalność zastrzeżeń wynika z konieczności zapewnienia jednolitości podstawowych, strukturalnych elementów prawa organizacji międzynarodowych. Można by więc zastanawiać się nad tym, czy nie byłoby możliwe stosowanie zastrzeżeń w odniesieniu do norm technicznych. W prawie kwestia ta nie została wyraźnie określona, jednakże w praktyce organizacje nie dopuszczają zastrzeżeń również do tych norm. Świadczy o tym fakt, że w dotychczasowej praktyce funkcjonowania organizacji międzynarodowych takie sytuacje nie zaistniały, mimo podejmowanych przez kraje członkowskie działań. Miało to miejsce m.in. w relacjach niżej wymienionych krajów na forum wyszczególnionych organizacji:

ZSRR - ILO, Jugosławia - ICAO, Polska - ICAO, Kuba - ICAO.

Natomiast konstytucja UNIDO w art. 27 w sposób wyraźny określa, że nie mogą być do niej czynione żadne zastrzeżenia.

4.1. Rewizja statutu

Zgodnie z ogólną zasadą prawa międzynarodowego każda zmiana konwencji wymaga zgody wszystkich stron, chyba że konwencja przewiduje inaczej.

Statut nie może być zmieniany zbyt łatwo bowiem określa długoletnią współpracę krajów w określonych dziedzinach, ale nie może być bardzo usztywniony.

Jeżeli statuty nie określają procedury rewizji to zgodnie z Prawem Traktatów do rewizji wymagana jest jednomyślność, jak ma to miejsce w odniesieniu do OECD.

Jednomyślność wymagana jest z reguły w przypadku statutów organizacji grupowych, takich jak NAFTA, Wspólnoty Europejskie.

W organizacjach powszechnych procedura ta dzieli się na 2 fazy:

podjęcie przez organ plenarny uchwały o wprowadzeniu zmiany;

ratyfikacja tej zmiany przez odpowiednią liczbę państw.

Przy tym w organizacjach powszechnych praktycznie całkowicie zrezygnowano z wymogu jednomyślności, zarówno w odniesieniu do pierwszej jak i drugiej fazy.

Przeważnie uchwały takie podejmuje się większością 2/3 głosów. W niektórych organizacjach wymagana jest dodatkowa uchwała naczelnego organu o węższym składzie

( np. w ONZ).

W niektórych organizacjach stosowana jest gradacja wymagań w zależności od znaczenia zmian w statucie. Np. w FAO decyzje nie zmieniające obowiązków krajów członkowskich w zasadzie wchodzą w życie bez ratyfikacji. Natomiast w IMF stosuje się wymóg zmiennej większości głosów dla spraw o różnej wadze . Podobnie dzieje się w ICAO.

Niezależnie od trybu ich wprowadzenia zmiany statutu dotyczą wszystkich krajów członkowskich. Stawia to niektóre państwa w sytuacji przymusowej: muszą bowiem zaakceptować zmiany lub wystąpić z organizacji. W praktyce jednak chyba korzyści płynące z uczestnictwa w organizacji są zbyt duże, a zmiany statutu nie tak zasadnicze, skoro z tego powodu dotychczas żaden kraj nie wystąpił z organizacji.

1. Interpretacja postanowień statutu

Wykładni każdej konwencji międzynarodowej dokonują państwa strony tej konwencji. Podobnie jest w przypadku statutu. Tutaj jednak sytuacja jest o tyle trudniejsza, że interpretacji dokonują również organy organizacji międzynarodowych. Bardzo często na tym tle dochodzi do konfliktów między państwami a organami organizacji międzynarodowych.

Zgodnie z tradycyjnym prawem międzynarodowym zobowiązania i ograniczenia nakładane przez konwencje międzynarodowe traktuje się jako wyjątki od zasady suwerenności państw. Jednocześnie gdyby statut traktować jako zwykłą umowę międzynarodową, z prawa międzynarodowego wynikałoby, że jeśli jego tekst milczy w jakiejś sprawie, to oznacza to brak kompetencji i jej organy winny powstrzymać się od działania.

Reguła ta może być uważana za słuszną, ale tylko w odniesieniu do tzw. zewnętrznej sfery funkcjonowania organizacji, czyli relacji organizacja- państwa lub organizacja- organizacja.Natomiast nie może ona w ogóle mieć zastosowania w sferze wewnętrznego funkcjonowania systemu organizacji, a w niektórych przypadkach także w sferze zewnętrznej organizacji międzynarodowej.

Organizacje międzynarodowe są żywymi i otwartymi systemami, które muszą dostosowywać się do stale zmieniających się warunków współpracy międzynarodowej, sytuacji politycznych, gospodarczych. Oczywiście możliwa jest rewizja statutu, ale zbyt częste rewizje doprowadziłyby do zatarcia przez organizację jej celu oraz do braku możliwości realizowania podstawowych zadań organizacji międzynarodowych.

Dlatego też za słuszną uznaje się interpretację statutu, przy której za dopuszczalne należy uznać podejmowanie przez organy organizacji międzynarodowych takich decyzji i działań, jakie okażą się niezbędne dla realizacji jej zasadniczych celów.

Oczywiście takie podejmowanie decyzji winno być kontrolowane przez państwa członkowskie, aby władza organizacji międzynarodowych nie została zbyt daleko posunięta.

Jednak do konfliktów na tle interpretacji postanowień statutu dochodzi i muszą być one załatwiane w taki sposób, aby nie spowodować utrudnień w działalności organizacji i współpracy krajów członkowskich .

Statuty niektórych organizacji nie wskazują żadnego postępowania mającego rozwiązać takie konflikty. Tak jest w przypadku NATO czy Światowej Organizacji Turystyki.

W takim przypadku państwa - strony konfliktu uzgadniają sposób rozwiązywania zaistniałego konfliktu poprzez rokowania, pośrednictwo (mediacje), pojednastwo (koncyliacja), komisję śledczą, arbitraż lub sąd międzynarodowy.

Nieraz statuty przewidują, że spory takie załatwiać będą ich organy (zazwyczaj naczelne organy międzyrządowe), co ma miejsce m.in. w takich organizacjach, jak IMO, FAO.

Statuty wielu organizacji systemu NZ wskazują na możliwość rozstrzygania sporów na drodze sądownictwa międzynarodowego przed komisjami arbitrażowymi i Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości ( np. w ILO- Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz UNESCO- Organizacji NZ ds. Oświaty,Nauki, Kultury).

W niektórych przypadkach przyjmuje się, że konflikty mogą być rozwiązywane jak wyżej , chyba że strony postanowią inaczej. Przykładem organizacji stosujących takie rozwiązania są m.in. : IAEA

- Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej oraz WHO- Światowa Organizacja Zdrowia.

5. Siedziba organizacji międzynarodowych

Siedzibą organizacji międzynarodowej jest miejsce, gdzie na stałe ulokowany został sekretariat tej organizacji. Zazwyczaj wybiera się takie miejsce, które jest najdogodniejsze do odbywania posiedzeń oraz utrzymania stałej łączności z państwami członkowskimi.

W organizacjach o szerokim zasięgu kompetencji i rozległej działalności może być ustanowionych kilka siedzib. Jedna z nich ma charakter siedziby głównej (tam znajduje się centralny sekretariat), inne zaś - siedzib regionalnych lub biur terenowych.

ONZ na przykład ma siedzibę główną w Nowym Jorku, a część sekretariatu w Wiedniu i Genewie.

O lokalizacji głównej siedziby organizacji międzynarodowych może decydować statut. Są to jednak rzadkie przypadki (np. statut Organizacji Państw Ameryk wymienia Waszyngton).

Statuty kilku organizacji powszechnych powierzają decyzję w sprawie lokalizacji głównej siedziby organowi plenarnemu (np. ILO, WHO, FAO, ICAO).

Większość organizacji powszechnych nie zawiera żadnych postanowień w tej sprawie (np.ONZ). W tym przypadku prawo wyboru miejsca głównej siedziby należy do naczelnego organu plenarnego.

Wybór siedziby zależy od wielu czynników, takich jak: warunki materialne, prawne i polityczne oferowane przez poszczególne państwa. Zlokalizowanie siedziby organizacji międzynarodowych na danym terytorium może mieć istotne znaczenie dla interesów państwa:

a) korzyści gospodarcze - Genewa, Wiedeń.

b) korzyści polityczne - Austria, Szwajcaria (gwarancja ich neutralności).

Dlatego też często rządy krajów oferują bardzo korzystne warunki w zakresie lokalizacji siedzib poszczególnych organizacji międzynarodowych. Zdają sobie sprawę, że znaczna część budżetów administracyjnych, uposażenia personelu sekretariatu, wydatki związane z utrzymaniem stałych przedstawicielstw, pobytem specjalnych delegacji, licznych dziennikarzy to pieniądze, które pozostają w kraju siedziby organizacji.

Umowa dwustronna zawarta między danym krajem, a organizacją międzynarodową nosi nazwę statutu siedziby organizacji międzynarodowej. Reguluje ona następujące kwestie:

• ustalenie granic okręgu administracyjnego, w którym organizacja sprawuje wyłączną władzę,

• nietykalność tego okręgu,

• swoboda dostępu do siedziby,

• przywileje i immunitety organizacji, personelu, stałych przedstawicielstw, delegacji państw,

• łączność telekomunikacyjna i pocztowa,

• bezpieczeństwo siedziby,

• zapewnienie niezbędnych usług,

• własność i użytkowanie terenów i budynków,

• rozstrzyganie sporów.

5. Członkostwo organizacjach międzynarodowych

W organizacjach międzynarodowych rozróżnia się dwa rodzaje członkostwa pełnego- członkostwo pierwotne i członkostwo nabyte.

Członkowie pierwotni są to państwa, które założyły organizację, tzn. spełniły następujące warunki:

• uczestniczyły w konferencji założycielskiej,

• podpisały i ratyfikowały statut przed jego wejściem w życie i ukonstytuowaniem się organizacji.

O tym, które państwa biorą udział w konferencji założycielskiej decyduje jednostka inicjująca powstanie organizacji międzynarodowej.

Państwa członkowie pierwotni mają wpływ na: treść statutu oraz tym samym kierunek działalności przyszłej organizacji (np. określenie proporcji w organach o węższym składzie czy strukturze Sekretariatu).

Członkostwo nabyte w późniejszym czasie posiadają państwa, którym nie przysługiwało prawo członkostwa pierwotnego i które zostały przyjęte do organizacji po jej ukonstytuowaniu się. W ONZ warunkiem przyjęcia kraju na członka jest uchwała Zgromadzenia Ogólnego przyjęta większością 2/3 głosów ( poprzedzona uchwałą Rady Bezpieczeństwa przy zachowaniu zasady jednomyślności 5 mocarstw). W większości organizacji systemu NZ przyjęcie nowego członka następuje w wyniku podjęcia w tej sprawie decyzji przez organ plenarny przy wymaganej większości 2/3 głosów. Niektóre organizacje NZ wymagają od państw przystępujących ratyfikacji statutu (WHO, UNESCO).

W organizacjach regionalnych rozszerzenie następuje zazwyczaj w wyniku wyrażenia jednomyślnej zgody przez dotychczasowych członków (WE, EFTA).

Członkostwo stowarzyszone oznacza mniej niż członkostwo pełne, a więcej niż status obserwatora. Warunki członkostwa stowarzyszone mogą być określone:

w statucie,

1. w uchwale organu plenarnego,

2. w umowie między organizacjami międzynarodowymi a państwem lub grupą państw.

Rodzaje członkostwa stowarzyszonego:

1. Stowarzyszenie obszarów niesamodzielnych z organizacją. m.in. statuty FAO, WHO i UNESCO przewidywały takie stowarzyszenie. Członkowie stowarzyszenia są pozbawieni prawa do głosowania przy podejmowaniu decyzji przez główne organy i nie mogą być wybierani do władz organizacji korzystają jednak z prawa głosowania w organach pomocniczych. Jest to już zanikający rodzaj stowarzyszenia, aczkolwiek spełniało ono postępową rolę jako jeden ze środków przygotowywania krajów niesamodzielnych do niepodległości.

2. Podejmowanie wstępnej i częściowej współpracy w ramach organizacji, do której kraj zamierza wstąpić jako członek zwyczajny. Kraj jest w pełni przygotowany pod względem gospodarczym i politycznym do przyszłego członkostwa. Jest to więc jak gdyby okresem kandydackim do pełnego członkostwa (np. GATT).

3. Zbliżony do poprzedniego z tą tylko różnicą, że państwo zainteresowane przystąpieniem do organizacji międzynarodowych nie jest w stanie przejąć na siebie wszystkich obowiązków wynikających z pełnego członkostwa. Takie stowarzyszenie polega na częściowej współpracy oraz pomocy organizacji. Podstawą prawną jest w tym przypadku umowa z danym krajem → stowarzyszenie Grecji i Turcji z EWG.

4. Aktywne włączenie się do pewnych odcinków działalności organizacji międzynarodowych bez zamiaru występowania następnie z wnioskiem o przyjęcie na członka zwyczajnego - umowa między danymi państwami a organizacją międzynarodową nie przewiduje możliwości nabycia członkostwa pełnego w organizacji.

Status obserwatora

Podstawą prawną są przepisy organizacji międzynarodowych - może to być statut lub regulaminy wewnętrzne i inne uchwały podjęte przez organy organizacji międzynarodowych. Status obserwatora daje prawo do posiadania oficjalnych przedstawicieli w siedzibie zawierania głosu lub rozprowadzania informacji pisemnych jako oficjalnych dokumentów organizacji, daje też prawo dostępu do dokumentacji organizacji międzynarodowych.

Obserwatorami mogą być nie tylko państwa, lecz także organizacje międzynarodowe lub nawet krajowe, których działalność ma znaczenie w sprawach należących do kompetencji danej organizacji międzynarodowej:

• status obserwatora jest przyznawany na podstawie decyzji naczelnego organu organizacji międzynarodowej na wniosek zainteresowanego,

• status obserwatora może być też otwarty dla każdego, kto spełnia określone warunki (np. UNIDO - w statucie stwierdza się, że statut obserwatora przysługuje wszystkim państwom i organizacjom, które mają taki status w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ, chyba, że konferencja UNIDO zadecyduje inaczej).

Zawieszenie w prawach członka organizacji międzynarodowych:

w związku z niewypełnieniem obowiązków członkowskich państwo może zostać zawieszone w przysługujących mu uprawnieniach. Oznacza to np. że może być pozbawione prawa do głosowania w organie typu walne zgromadzenie.

Wykluczenie z organizacji międzynarodowej przejawia się w pozbawienie danego kraju członkostwa. Prawo do wykluczenia powinno znaleźć odzwierciedlenie w postaci odpowiedniej klauzuli w statucie.

Wystąpienie z organizacji międzynarodowej:

każde państwo ma prawo do wystąpienia z organizacji międzynarodowej. Może to mieć odbicie w „klauzulach wystąpienia” w statucie (określają one czasookres oraz obowiązek uregulowania zobowiązań finansowych wobec organizacji do końca roku, w którym członkostwo ustaje).

W przypadku braku klauzuli prawo do wystąpienia z organizacji międzynarodowej przysługuje państwom członkowskim z tytułu ich suwerenności, aczkolwiek - zgodnie z Konwencją Wiedeńską o Prawie Traktatów - jest to uzasadnione wówczas, gdy strony dopuściły taką możliwość, gdy wynika to z charakteru umowy, lub gdy wystąpiła istotna zmiana okoliczności, nie przewidziana przez kraje bądź znaczące naruszenie umowy przez partnera.

„Nieaktywne członkostwo” określa taką sytuację, kiedy kraj zgłosił wniosek o wystąpienie z organizacji, a organizacja przyjęła wniosek i - mimo to - traktuje kraj jako pełnoprawnego członka. Pociąga to za sobą konieczność wykonywania zobowiązań członkowskich, w tym przede wszystkim zobowiązań finansowych ( składki).

6. Stosunki państw z organizacją międzynarodową

Delegacja

Państwo wysyłające decyduje o tym, jaki będzie skład delegacji oraz kto będzie stał na jej czele.

Jako że chodzi o stosunki między krajami- członkami organizacji a organizacją międzynarodową, kraj siedziby nie ma prawa wpływać na skład osobowy delegacji.

Państwo wysyłające zawiadamia organizację międzynarodową o składzie swojej delegacji, o stanowiskach jej członków, o dacie przyjazdu, odjazdu, o pomieszczeniu biura delegacji i mieszkaniach prywatnych. Organizacja powinna jedynie poinformować o tym państwo pobytu.

Na czele delegacji stoi jej szef. Pełnomocnictwa dla niego i pozostałych delegatów są wystawiane przez jeden z organów uprawnionych do występowania w stosunkach międzynarodowych w imieniu państwa. Takimi organami są: głowa państwa, szef rządu, minister spraw zagranicznych.

W razie nieobecności głowy delegacji na posiedzeniu może go zastępować wyznaczony przez niego członek delegacji.

Na państwo pobytu spadają poważne zobowiązania związane z przebywaniem na jego terytorium delegacji państw uczestniczących w konferencji.

Delegaci oraz towarzyszący im członkowie rodzin korzystają z nietykalności. Nie mogą być aresztowani, ani nawet zatrzymani. Ponadto władze państwa odpowiadają za ochronę przed zamachami na ich osoby. Z nietykalności korzystają też dokumenty delegatów oraz prywatne mieszkanie i mienie. jako personel dyplomatyczny członkowie delegacji posiadają pełny immunitet od jurysdykcji karnej. Natomiast immunitety od jurysdykcji cywilnej i administracyjnej państwa pobytu są ograniczone do zakresu związanego z wykonywaniem funkcji urzędowej.

Wobec tych osób nie mogą być jednak podejmowane żadne środki egzekucyjne. Nawet w przypadku działania na niekorzyść państwa pobytu, to ostatnie może zwrócić się do państwa delegującego daną osobę o przerwanie takiej działalności. (Prawo Traktatów 1975 r.)

Państwo pobytu ma obowiązek ułatwić delegatom wypełnianie jej zadań, w tym zapewnić swobodę poruszania się.

Stałe przedstawicielstwo państw przy organizacjach międzynarodowych

W skład wchodzi: szef personelu dyplomatycznego wraz z personelem dyplomatycznym oraz personel techniczno-administracyjny

Szef i personel dyplomatyczny posiadają immunitet od jurysdykcji karnej, cywilnej i administracyjnej.

Do najważniejszych zadań stałego przedstawicielstwa należy:

• pośredniczenie między państwem a organizacją,

• udzielanie pomocy delegacjom,

• uczestniczenie w sesjach.

7. Proces podejmowania decyzji

Istotą działalności organizacji międzynarodowych jest proces podejmowania decyzji przez jej organy.

W organizacjach międzynarodowych wyróżniamy ze względu na charakter członków następujące rodzaje organów:

organy organy organy

międzyrządowe administracyjne parlamentarne

7.1. Organy międzyrządowe

Organy międzyrządowe możemy podzielić na:

1) typu walne zgromadzenie 2) typu komitet wykonawczy

W skład pierwszej grupy organów wchodzą wszyscy członkowie (stali) organizacji międzynarodowej reprezentowani przez przedstawicieli rządów na najwyższym szczeblu. Zbiera się stosunkowo rzadko i na krótki czas. Przeważnie ma to miejsce raz w roku. Dlatego też zajmuje się on tylko najważniejszymi sprawami, takimi jak:

1. nabywanie członkostwa,

2. ustalanie budżetu,

3. określanie programu na najbliższy rok,

4. ustalanie zasad współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi i państwami.

Nosi zazwyczaj nazwę konferencji lub zgromadzenia.

Drugą grupę stanowią organy zbierające się częściej i mający na celu:

1. załatwianie bieżących spraw,

2. kontrolę organów administracyjnych i pomocniczych,

3. opracowywanie wytycznych w sprawie planu działalności organizacji.

W skład tych organów wchodzą przedstawiciele państw zajmujący stanowiska niższego niż najwyższy szczebla w hierarchii rządowej.

W organizacjach grupowych przeważnie przedstawiciele wszystkich członków organizacji stanowią taki organ.

Natomiast w organizacjach powszechnych są to z reguły organy o węższym składzie. Oznacza to, że tylko państwa - mocarstwa mają w tym organie swojego własnego przedstawiciela, a pozostałe kraje grupowane są według np. wysokości PNB per capita, po czym wybiera się do takiego organu jednego reprezentanta całej grupy.

Liczba członków organu typu komitet wykonawczy zazwyczaj jest dokładnie ustalona przez statut i w zasadzie nie powinna przekraczać ¼ wszystkich członków organizacji ze względu na operatywność takiego organu. W organizacji o szerokich kompetencjach celowe jest utworzenie kilku organów typu komitet wykonawczy. Np. w ONZ są to Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarczo-Społeczna.

7.2. Organy administracyjne

Organy administracyjne składają się z funkcjonariuszy międzynarodowych. Do organów tego typu zalicza się przede wszystkim sekretarza(dyrektora, prezesa) organizacji międzynarodowej wraz z sekretariatem. Stosując kryterium charakteru prawnego członków organów, do organów administracyjnych należy zaliczyć także instytucje zatrudniające funkcjonariuszy międzynarodowych, które wypełniają zadania o charakterze zarządzająco - wykonawczym. Przykładem takiego organu jest Komisja Europejska.

Poważne uprawnienia są przyznawane organom administracyjnym na podstawie norm statutowych. Sekretariat, poza podejmowaniem działań związanych z funkcjonowaniem organizacji międzynarodowych, ma także wpływ na decyzje podejmowane przez organy międzyrządowe. Przejawia się to w tym, że przygotowuje projekty uchwał na ich sesje, analizuje i zbiera informacje dotyczące właściwie wszystkich kwestii będących później przedmiotem sesji organów międzynarodowych.

Ponadto przygotowując materiał informacyjny na temat organizacji wpływa na określoną opinię na temat danej organizacji wśród krajów trzecich.

Najważniejszą funkcją w Sekretariacie spełnia Sekretarz, który

• ponosi formalną odpowiedzialność za całokształt działań Sekretariatu,

• mianuje pracowników Sekretariatu,

• uczestniczy w posiedzeniach organów organizacji międzynarodowych,

• przygotowuje i składa sprawozdania z działalności Sekretariatu.

Statut w zasadzie nie określa możliwości odwołania Sekretarza z zajmowanego stanowiska przed upływem kadencji. Dlatego też istotne znaczenie ma określenie optymalnego okresu kadencji.

Kadencję określa

statut organ plenarny

Członków personelu określa się mianem funkcjonariuszy międzynarodowych. Na to pojęcie składają się następujące elementy:

• służy on w jednakowym stopniu wszystkim krajom członkowskim,

• wykonuje funkcję przez cały czas kadencji (funkcja względnie stała),

• funkcja ma charakter wyłączny, co oznacza, że funkcjonariusz może być zatrudniany tylko przez organizacje międzynarodowe,

• funkcje te wynikają z umowy międzynarodowej zawartej między funkcjonariuszem a organizacją międzynarodową,

• w zakresie swoich funkcji korzysta funkcjonariusz korzysta z immunitetu.

Personel Sekretariatu składa się z następujących kategorii:

sekretarz i podsekretarz,

funkcjonariusze zawodowi,

tłumacze i inni specjaliści,

pracownicy fizyczni.

Bardzo często kraje reprezentowane są w sekretariacie przez zatrudnianych pracowników tego organu na zasadzie sprawiedliwego podziału geograficznego, czyli proporcjonalnie do roli, jaką dane państwo odgrywa w danej organizacji międzynarodowej.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości ma także charakter organu administracyjnego.

7.3. Organy parlamentarne

Organy o tym charakterze pojawiły się w strukturze organizacji międzynarodowych po II wojnie światowej. Jako pierwszy organ parlamentarny powstało Zgromadzenie Doradcze Rady Europy w 1949r. Obecnie instytucje takie istnieją w kilku organizacjach międzynarodowych, czego przykładem jest m.in. Parlament Europejski , Międzyparlamentarna Konsultatywna Rada Beneluksu Unii Ekonomicznej Beneluksu, Zgromadzenie Rady Nordyckiej, Zgromadzenie Unii Zachodnioeuropejskiej, Zgromadzenie Atlantyckie Nato ( w tym przypadku jako organ pozastatutowy).

Członkami tych organów są przeważnie przedstawiciele parlamentów krajowych państw członkowskich w określonej proporcji (w zależności od znaczenia gospodarczego danego kraju dla organizacji międzynarodowej). Wyjątek stanowi Parlament Europejski, do którego od 1979r. członkowie są wybierani w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Parlamentarzyści zasiadają w nim nie według klucza narodowego, lecz według klucza partyjnego. Liczba członków PE wynosi obecnie 626 posłów.

Celem powołania organów parlamentarnych jest wzmocnienie kontroli społecznej nad działalnością organów międzyrządowych i administracyjnych, jak również - w przypadku niektórych parlamentów- wypełnianie funkcji doradczych. Np. do kompetencji Zgromadzenia Parlamentarnego UZE należy prowadzenie debat na temat bezpieczeństwa i obronności. Najszersze uprawnienia posiada Parlament Europejski, który jest organem wspólnym dla Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS), Wspólnoty Europejskiej (WE) i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom).

Obok pełnienia funkcji kontrolnych, współuczestniczy on w procesie stanowienia prawa WE oraz posiada kompetencje opiniodawczo- kontrolne .

Zgodnie z oceną K. Michałowskiej - Gorywody „Parlament Europejski, uważany za jedyny organ Wspólnot (Unii) posiadający demokratyczna legitymację do działania, jest jednocześnie często krytykowany za nadmierną fasadowość swej struktury, ciągle rozszerzany skład, co powoduje wysokie koszty jego utrzymania i małą skuteczność działania przy bardzo wygórowanych ambicjach”.

Z kolei Zgromadzenie Atlantyckie NATO jest pozastatutowym organem tej organizacji. W ramach prowadzonych debat analizowana jest działalność NATO, oraz dyskutowane kwestie będące przedmiotem zainteresowania bądź zaniepokojenia w pracach NATO ze strony parlamentarzystów z krajów członkowskich organizacji.

7.4. Organy pomocnicze

Obok organów głównych w większości organizacji międzynarodowych występują tzw. organy pomocnicze. Do powołania ich wystarczy zwykła większość głosów. Mogą mieć one:

• charakter międzynarodowy lub administracyjny,

• charakter doraźny lub stały.

Niektóre z nich, jak np. UNDP czy EKG cechują się szczególnie dużym stopniem samodzielności w sferze funkcji operacyjnych, inne natomiast ( należą do nich grupy eksperckie) powoływane są tylko do wykonania pewnych krótkoterminowych czynności na zlecenie określonego organu stałego bądź pomocniczego organizacji międzynarodowej (np.ekspertyzy).

8. Procedury głosowania

Zasada jednomyślności

Występuje ona w organizacjach grupowych (WE,OECD, NATO, EFTA). Jest traktowana jako wyraz suwerenności państw członkowskich, przy czym bardzo często paraliżuje działalność organizacji i możliwość podjęcia decyzji. Sprzeciw któregokolwiek z państw pociąga za sobą odsuwanie w czasie momentu podjęcia decyzji w takiej sprawie. Może to być niekorzystne dla organizacji międzynarodowych zwłaszcza, gdy dotyczy np. budżetu. Zasada ta była szczególnie często stosowana w początkowym okresie istnienia organizacji międzynarodowych.

Obecnie głosowanie jednomyślne stosuje się zazwyczaj w odniesieniu do podejmowania decyzji w sprawach zasadniczych dla organizacji (zmiana statutu, przyjmowanie nowych członków).

Zasada większości głosów

We współczesnych organizacjach międzynarodowych obowiązuje w przeważającej mierze zasada większościowego podejmowania decyzji. Przy tym stosuje się gradacje głosowania większościowego odpowiednio do znaczenia spraw, których dotyczą decyzje. Z reguły statuty organizacji międzynarodowych wyszczególniają kategorie spraw, które wymagają określonej większości w głosowaniu. Najczęściej głosuje się większością kwalifikowaną 2/3 głosów lub zwykłą większością. Przeważnie zwykła większość głosów wystarcza, gdy chodzi o uchwały mające charakter zaleceń lub o sprawy proceduralne. Gdy rośnie znaczenie spraw lub uchwały mają charakter wiążący państwa, wzrastają wymogi procedury głosowania. Podejmowanie uchwał na zasadzie większości kwalifikowanej występuje we wszystkich międzynarodowych organizacjach powszechnych oraz w zdecydowanej większości innych organizacji (np. ONZ,FAO,OJA).

W organizacjach powszechnych oraz wąsko wyspecjalizowanych o charakterze technicznym procedura ta obowiązuje w zasadzie tylko w odniesieniu do ważniejszych spraw merytorycznych i proceduralnych.

Można mówić też o głosowaniu bezwzględną lub względną większością głosów.

Przy tej ostatniej zasadzie do przeliczania głosów bierze się głosy za lub przeciw pomijając nieobecnych, nie głosujących lub wstrzymujących się od głosowania. Natomiast absolutna większość głosów występuje w dwóch odmianach - absolutnej większości głosów wszystkich państw członkowskich i absolutnej większości głosów oddanych w trakcie głosowania (większość głosujących).

Aby zapobiec sytuacji, że przy głosowaniu względnym może dojść do podejmowania ważnych decyzji przez niewielką liczbę państw członkowskich, wprowadza się wymaganie tzw. kworum, tzn. wypełnienie jednego z dwóch wymogów :

• obecność w czasie posiedzenia odpowiedniej większości członków organu

• głosowanie za decyzją określonego minimum członków organizacji.

Głosowanie ważone

Polega to na tym, że każdy kraj otrzymuje na mocy postanowień statutowych lub decyzyjnych organu plenarnego różną liczbę głosów. Zależy to np. od udziału kraju w kapitale zakładowym lub od znaczenia kraju dla danej organizacji z jakichś innych względów, np. rola w handlu wzajemnym.

Zaletą głosowania ważonego jest to, że odzwierciedla realne znaczenie państw członków. Jednakże jego wadą może być to, że decyzje podejmuje tylko grupa najważniejszych państw. Zasada głosowania ważonego występuje np. w IMF i JBRD oraz w międzynarodowych umowach surowcowych.

Zasada consensusu jako specjalna procedura podejmowania decyzji:

Procedura ta oznacza odejście od formalnego głosowania na rzecz osiągania porozumienia drogą negocjacji.

Do najważniejszych zalet należy zaliczyć fakt, że wszystkie kraje biorą udział w równym stopniu w procesie podejmowania decyzji:

Wadą jest niewątpliwie to, że: zbyt długo może trwać proces podejmowania decyzji, zbyt ogólne sformułowanie decyzji daje możliwość dużej dowolności interpretacji.

Uchwały organizacji międzynarodowych:

Rodzaje decyzji

zalecenia rekomendacje akty prawnie wiążące

Uchwały organizacji międzynarodowych wchodzą w życie:

• bezpośrednio po ich uchwaleniu;

• po upływie pewnego czasu od chwili ich podjęcia;

• w wyniku zaaprobowania ich przez inny organ danej organizacji;

• po upływie pewnego czasu, jeżeli nie zostanie zgłoszony sprzeciw określonej liczby państw;

• po ich ratyfikowaniu, przyjęciu lub uznaniu przez odpowiednie organy państwowe poszczególnych członków organizacji.

9. Finansowanie organizacji międzynarodowych

Najbardziej stałym źródłem finansowania organizacji międzynarodowych jest budżet administracyjny, który tworzą poprzez wpłaty składek członkowskich w regularnych odstępach czasu wszystkie kraje członkowskie.

Wysokość ich różnie jest określana w poszczególnych organizacjach międzynarodowych:

• równe obciążenie wszystkich państw członkowskich (tylko w kilku organizacjach),

• klasy składek (wielokrotność jednostki budżetowej w zależności pod roli państwa w danej organizacji międzynarodowej),

• skala procentowa (w oparciu o pewne wskaźniki obiektywne -, np.. w ONZ bierze się pod uwagę wielkość PKB i PKB per capita). Zmiana stawek następuje co kilka lat.

Budżet służy przede wszystkim do finansowania działalności wewnętrznej (uposażenie personelu, zakup majątku nieruchomego, eksploatacja majątku ruchomego).

Inne źródła finansowania organizacji międzynarodowych:

• dochody własne organizacji np. udostępnienie siedziby sekretariatu organizacji zwiedzającym turystom - ONZ), sprzedaż publikacji,

• odpłatne usługi organizacji międzynarodowej, np. IMF - są to m.in. odsetki od udzielanych kredytów, dochody ze środków lokowanych w obligacjach i in. papierów wartościowych, opłaty za świadczone przez organizację międzynarodową usługi,

• podatki i opłaty bezpośrednie:

• opodatkowanie na rzecz organizacji międzynarodowej pewnej dziedziny działalności (np. w EWWiS są to podatki nakładane i ściągane od produkcji węgla i stali, w EWG - wspólna polityka rolna)

• dobrowolne dotacje i wkłady państw

• specjalne fundusze pomocy technicznej

• zaciągane pożyczki (IBRD, EBI, EBOR)

• inne źródła

• dotacje osób fizycznych,

• ogłoszenia reklamowe w publikacjach organizacji międzynarodowych,

• specjalne opłaty nakładane przy wydawaniu paszportów, udzielaniu patentów itp.

Podejmowanie decyzji w sprawach finansowych przebiega w następujących etapach:

• sporządzanie projektu budżetu,

• przedłożenie projektu organom weryfikującym w celu naniesienia ewentualnych poprawek ,

• zmodyfikowanie projektu budżetu,

• przedstawienie zmodyfikowanego projektu organom międzyrządowym typu walne zgromadzenie do zatwierdzenia

9. Funkcje organizacji międzynarodowy

Funkcje organizacji międzynarodowej jest to proces oddziaływania organizacji na środowisko

Podział funkcji

Regulacyjne operacyjne kontrolne

Funkcje regulacyjne - proces tworzenia norm, wzorców o charakterze moralnym, politycznym czy prawnym, mających kształtować postępowanie uczestników stosunków międzynarodowych (czyli wszystkie regulaminy) odpowiednio do przyjętych regulaminów. Ten typ funkcji obejmuje głównie działalność kodyfikacyjną organizacji międzynarodowych.

W sferze wewnętrznego funkcjonowania organizacji międzynarodowych oznacza to tworzenie tzw. prawa wewnętrznego. Są to wszystkie przepisy określające

• procedury wewnętrzne (np. sposób głosowania, rodzaj decyzji),

• postanowienie ustanawiające organy pomocnicze i regulujące ich działanie,

• przepisy dotyczące statusu urzędników (funkcjonariuszy organizacji międzynarodowych),

• przepisy dotyczące gospodarki finansowej i zarządzania majątkiem organizacji.

W sferze zewnętrznej organizacja międzynarodowa wypełnia następujące funkcje regulacyjne:

• organizacja międzynarodowa występuje jako inicjator konwencji międzynarodowej. Organizacja zwołuje wówczas konferencję międzynarodową i może ewentualnie stać się depozytariuszem konwencji międzynarodowej,

• organizacja międzynarodowa może być współtwórcą norm umownych prawa międzynarodowego, występując jako strona umów międzynarodowych,

• organizacja tworzy normy o charakterze aktów prawotwórczych wchodzących w życie bez dodatkowej akceptacji członków organizacji międzynarodowych. Takie uprawnienia muszą wynikać z wyraźnych postanowień statutu organizacji międzynarodowych → jest to tzw. reglamentacja zewnętrzna.

Funkcje operacyjne - proces bezpośredniego świadczenia przez organizację międzynarodową usług w oparciu o jej własne decyzje oraz przy pomocy zasobów ludzkich i materialnych będących w jej dyspozycji.

W sferze wewnętrznej należą do nich:

• utrzymanie porządku,

• zarządzanie majątkiem,

• wydawanie biuletynów, tłumaczenia,

• prace badawcze.

Wszystkie funkcje zewnętrzne świadczone są państwom lub instytucjom ewentualnie osobom fizycznym. Należą do nich m.in. operacje NZ na rzecz utrzymania pokoju, tworzenia pokoju, wymuszania pokoju oraz usługi o charakterze technicznym (np.UNDP). Może to być również niesienie pomocy w sytuacji klęsk żywiołowych lub wojny (np. UNRRA).

Funkcje kontrolne - proces ustalania stanu faktycznego oraz konfrontowania go z treścią norm i wzorców w celu przystosowania do nich postępowania uczestników stosunków międzynarodowych. Funkcje kontrolne realizowane w wewnętrznej sferze systemu organizacji są niezbędne do zapewnienia racjonalnego zarządzania i w mniejszym stopniu zahaczają o ważne interesy państw; mogą więc być uważane za dorozumiane uprawnienia organizacji.

W sferze wewnętrznej stosowane są różne rodzaje kontroli. Może to być np. kontrola o charakterze nadzoru administracyjnego sprawowanego przez jednostki organizacyjne wyższe hierarchicznie nad niższymi. Nadzór nad organami administracyjnymi zazwyczaj sprawują organy międzyrządowe. W dziedzinie finansów często powoływane są do życia specjalne komitety mające uprawnienia kontrolne w tej dziedzinie. Z kolei spory wynikające na tle stosunków pracy między personelem a szefem administracji rozpatrywane są przez specjalne wewnętrzne komisje, natomiast w ostatniej instancji przez międzynarodowe organy sądownictwa administracyjnego (np. Trybunał Administracyjny ILO).

Na uwagę zasługuje fakt, że w przypadku realizowania tych funkcji w sferze zewnętrznej organizacja wkracza w dziedzinę oceny postępowania państw i podejmowania próby ich dostosowania do przyjętych norm międzynarodowych. Ważne jest, aby funkcje kontrolne wynikały z w miarę wyraźnie określonych umocowań prawnych.

Wykonując funkcje kontrolne w sferze zewnętrznej organizacja musi dokonać oceny postępowania państwa, która powinna być przeprowadzona w oparciu o analizę stanu rzeczywistego badanego faktu i porównanie zaistniałej sytuacji ze stanem pożądanym z punktu widzenia istniejących norm i standardów. Źródłem informacji niezbędnych do przeprowadzenia badania mogą być:

• regularne sprawozdania krajów na temat działalności w danej dziedzinie

• petycje - szczególnym rodzajem informacji na temat państw mogą być petycje, czyli skargi osób fizycznych lub prawnych dotyczące niewykonania zobowiązań danego kraju członkowskiego wynikających ze statutu organizacji międzynarodowej. Organizacja ma wówczas prawo podjąć badanie postępowania danego kraju w tej dziedzinie np. drogą śledztwa (zeznania świadków, przeprowadzenie badania na miejscu)

• śledztwo - ma na celu spowodowanie ustalenia stanu rzeczywistego faktu, który miał miejsce w przeszłości ( m.in. poprzez zeznania stron konfliktu, zebranie materiałów dowodowych w sprawie) .

Badanie przeprowadza komisja śledcza powoływana przez państwa będące stroną konfliktu lub kompetentne organy organizacji międzynarodowej. W skład komisji mogą wchodzić przedstawiciele krajów oraz osoby niezależne .Po zakończeniu prac komisja zazwyczaj wydaje sprawozdanie z przeprowadzonego badania

• misje wizytacyjne - polegają na doraźnym wysyłaniu przez organizację przedstawicieli państw członkowskich lub funkcjonariuszy międzynarodowych w celu zapoznania się z sytuacją będąca przedmiotem zainteresowania danej organizacji

• misje obserwacyjne - celem ich jest ustalanie faktów aktualnie zachodzących. Kraje, na terytorium którego odbywają się misje obserwacyjne, muszą wyrazić na to zgodę oraz zaakceptować skład delegacji

• inspekcje - kontrola, która ma charakter stały, tj. odbywa się regularnie (IAEA). Państwo, na terytorium którego się odbywają, wydają jednorazowo zgodę.

1

1

---