ROZDZIAŁ I - TEORIA PRZYWIĄZANIA BOWLBY'EGO I JEJ ZASTOSOWANIE W PRACY SOCJALNEJ W ZAKRESIE OPIEKI NAD DZIEĆMI - WPROWADZENIE
John Bowlby - napisał wiele artykułów dot. przywiązania. Jako pierwszy odnotował zmiany, jakie zaszły po 1950r. w związku z rozpowszechnianiem się rozwodów.
Teoria przywiązania nadal zajmuje centralne miejsce w zestawie zasadniczych teorii, na których opierają się pracownicy socjalni. Stanowi podstawę teoretyczną do szeregu ważnych obszarów interwencji służb socjalnych, włączając w to:
interwencje w przypadku wykorzystywania dzieci
bezpośrednią pracę socjalną z dziećmi
Definicje przywiązania:
John Bowlby - „to, co umownie określam teorią przywiązania, jest sposobem konceptualizacji skłonności jednostek ludzkich do wytwarzania silnych więzi uczuciowych ze „znaczącymi innymi” i wyjaśniania różnorodnych form „emocjonalnej rozpaczy” oraz zaburzeń osobowości, obejmujących niepokój, gniew, depresje i izolację emocjonalną, spowodowanych separacją od osób, do których dziecko jest przywiązane, lub ich utratą”
Przywiązanie - oznacza każdą formę zachowania przynoszącą w efekcie uzyskanie bądź utrzymanie przez dana osobę bliskości względem jakiejś innej - wyróżnionej bądź preferowanej - osoby, którą zwykle postrzega jako silniejszą i/lub mądrzejszą.
Vera Fahlberg - „czuły stosunek pomiędzy dwiema osobami, trwały zarówno w przestrzeni, jak i w czasie, służący emocjonalnemu związaniu tych osób”
Przywiązanie pomaga dziecku:
osiągnąć pełny, tkwiący w nim potencjał
dokonywać selekcji percypowanych zjawisk
myśleć logicznie
rozwijać poczucie moralne
stawać się niezależnym
radzić sobie ze stresem i frustracją
znosić strach i niepokój
rozwijać wzajemne relacje w przyszłości
redukować poczucie zazdrości
Przywiązanie jest mechanizmem ochronnym umożliwiającym małym dzieciom poznawanie swojego otoczenia w poczuciu, że mogą w każdej chwili odzyskać bezpieczeństwo, jakie zapewniają im znaczący w ich życiu dorośli. Najbardziej przerażającą rzeczą dla dzieci jest jednoczesne przeżywanie strachu i separacji od osób, do których są przywiązane.
Potrzeby dziecka:
dbałość o podstawowe potrzeby fizyczne
obdarzanie uczuciem
bezpieczeństwo
stymulowanie wrodzonego potencjału
przewodnictwo i nadzór
odpowiedzialność
niezależność
Koncepcja „odpowiedniej” opieki rodzicielskiej Winnicotta - elementarna cechą tej koncepcji jest istnienie podstawowego zakresu racjonalnego zachowania rodzicielskiego, który daje się wyraźnie określić. Zakres ten obejmuje:
konsekwencję w postępowaniu
właściwy poziom stymulowania dziecka
odpowiedni poziom uczuć, jakimi obdarza się dziecko
dumę z rozwoju dziecka i jego osiągnięć
oczekiwanie od dziecka zachowania stosownego do jego wieku i fazy rozwojowej
Rodzice nie spełniający owych kryteriów, narażają dziecko na ryzyko zagrożeń zdrowia emocjonalnego. Jedną z konsekwencji może być rozwijanie się u dziecka nieprawidłowych wzorów przywiązania.
Konsekwencje niewłaściwego przywiązania:
pozbawienie - termin oznaczający, że dzieci nie miały żadnych możliwości wytworzenia więzów emocjonalnych
deprywacja - polega na tym, że dzieci wcześniej nawiązały więzi emocjonalne, ale uległy one zerwaniu i nie zastąpiono ich innymi. Z tym częściej spotykają się pracownicy socjalni.
Dzieci u których więzi zostały zerwane wydają się być „zablokowane” czy „zamrożone”.
Wg Fahlberg są cztery rodzaje sposobów, na jakie dzieci mogą się „blokować”:
opóźnienia rozwojowe w jednym lub trzech zasadniczych obszarach rozwoju: fizycznym, poznawczym, psychicznym
dziecko mogło rozwinąć anormalne wzorce zachowań świadczące o złej adaptacji
nie rozwiązane kwestie oddzielenia mogą spowodować zablokowanie u dziecka
nieodpowiednie wzorce percepcji mogą opóźnić normalne procesy wzrostu i zmian
Bezpośrednie reakcje dzieci na rozdzielenie i stratę:
szok
stan zaalarmowania
przeczenie i niewiara w to, co się stało
tęsknota
poszukiwania
gniew lub poczucie winy
dezorganizacja
rozpacz
reorganizacja i powtórne zintegrowanie
Dzieci mogą przechodzić niektóre lub wszystkie etapy, niekoniecznie w podanym porządku.
Czynniki wpływające na reakcję dzieci na rozdzielenie lub stratę:
- Wiek jest zasadniczym czynnikiem wpływającym na reakcje dzieci na zerwanie więzów przywiązania. Bardzo małe dzieci chroni przed stresem rozłąki ich wiek. Po roku od faktu rozłąki mniejsze dzieci mają tendencje do objawiania agresji, starsze przejawiają smutek i depresję.
- płeć (znaczne pogorszenie zachowania chłopców niż dziewczynek)
- temperament
estywacja poznawcza - postrzeganie danego wydarzenia i nastawienie poznawcze. Mają wpływ na reakcje dziecka na rozdzielenie. Oddzielenie bądź przeżycie straty może być postrzegane jako zjawisko pozytywne lub zagrożenie.
Powody rozdzielenia - powody rozdzielenia a nie samo rozdzielenie mogą mieć długotrwały wpływ na dziecko
Model planowania trwałych rozwiązań - zasadniczym zadaniem pracy socjalnej prowadzonej z dziećmi jest zapobieżenie reakcji w postaci „łańcucha przeciwności/nieszczęść”. W tym celu pożądane jest rozważanie wszelkich prac prowadzonych przez pracowników socjalnych w kontekście trwałych rozwiązań. Jest to podejście o charakterze ekologicznym, będące odzwierciedleniem ducha nowych postanowień prawnych w stosunku do dzieci. Zasadniczą cechą tego podejścia jest:
uwzględnienie znaczenia przywiązania dzieci do krewnych
zapobieganie długotrwałym kryzysom rodzinnym
elastyczność - pozwalająca uznać, iż, aby zastąpić niedostateczną opiekę rodzicielską czasami konieczna jest cała hierarchia osób, do których dzieci są przywiązane
opieka roztaczana przez władze lokalne - jako ostateczność
Zadanie pracy socjalnej:
ocena i planowanie trwałych rozwiązań - pierwszym zadaniem jest ocena specyfiki problemu. Wymaga dokładnej analizy dziecka, rodziców lub opiekunów oraz interakcji między nimi zachodzących
interwencja względem osób dorosłych - należy prowadzić pracę zarówno z dziećmi, jak i dorosłymi. Pracuje się z osobami, do których dzieci były przywiązane, jak i z tymi, do których maja się przywiązać
bezpośrednia praca z dziećmi - przygotowanie dzieci na oddzielenie, wyjaśnienie dlaczego oddzielenie nastąpiło, stworzenie możliwości wyrażenia swoich uczuć przez dzieci, zachowanie związków z przeszłością ( o ile jest to możliwe)
Techniki stosowane przez pracowników socjalnych (V.Fahlberg):
„książka życia” - opracowanie książki zawierającej historię życia dziecka. Stosowana dla rozpoczęcia wypełniania braków w historii osobowej dziecka oraz jego związków emocjonalnych
eko-mapa - wstępne narzędzie prowadzenia wywiadu, dla otwarcia możliwości komunikowania się pracownika socjalnego z dzieckiem. Pokazuje ona dziecko i różnych ludzi, miejsca i sprawy składające się na jego życie. Dzieci mogą omawiać te elementy oraz ich wzajemne relacje, przez co mogą zrozumieć swoje życie jako całość oraz pojąć, dlaczego znajdują się w takim a nie innym jego momencie.
ROZDZIAŁ II - ROZWÓJ TOŻSAMOŚCI W KONCEPCJI CYKLU ŻYCIA ERIKSONA
Ego - pojęcie to ma istotne znaczenie w teorii Eriksona. Ego jest centralną częścią osobowości, jest ono świadome, przytomne, reguluje nasze codzienne działania i relacje w zgodzie z doświadczaną rzeczywistością. Jest jednak tylko pewnym elementem osobowości; punkt ciężkości przenosi się na jej nieświadomą lub rozszczepiona oddzielną część, która tworzy wewnętrzny świat jednostki ludzkiej.
Metody obrony ego - rozpatrując najwcześniejsze lata kształtowania się ego:
proces introjekcji - polega na uwewnętrznianiu i tłumieniu doświadczenia, które jest odczuwalne jako bolesne i nie do zniesienia. Dlatego jednostka wypycha je ze świadomości, ale ono pozostaje w jej wewnętrznym świecie, jako znacząca determinanta jej osobowości.
Projekcja - przenoszenie na inne jednostki ludzkie wszystkiego, co jest odczuwalne jako nie do zniesienia. Czegokolwiek się boimy lub co nas niepokoi znajduje się wewnątrz nas i jest bardzo bolesne. Możemy sobie z tym radzić przez zaprzeczenie naszym reakcjom i tłumienie ich lub możemy nawet pozbyć się tego, co nas uwiera, lokując to w kimś innym. Agresywne uczucia, których nie możemy tolerować w nas samych, przenosimy na inną osobę, co pozwala nam określić ją jako agresywna.
W określonym wieku wg Eriksonowskiej teorii cyklu życia, doświadczamy naturalnych kryzysów, które stwarzają konflikty wewnątrz nas jako jednostek, jak też pomiędzy nami a znaczącymi innymi ludźmi w naszym życiu. Stadia:
podstawowa ufność - podstawowa nieufność - pierwsze 18 miesięcy życia dziecka. W tej fazie dziecko w trakcie procesów introjekcji i projekcji zaczyna orientować się, co jest dobre, a co jest złe. Pożądanym wynikiem tej fazy będzie pozytywny stosunek podstawowej ufności wraz ze zdrowym poczuciem nieufności, umożliwiający realistyczne oceny przyszłych doświadczeń.
Autonomia - wstyd i niepewność - drugi rok życia dziecka. W tej fazie kryzys koncentruje się wokół tego, kto kontroluje, oraz kontekstu treningu higienicznego - „powstrzymywania” i „uwalniania”. Dziecko staje się coraz bardziej ruchliwe, czołga się i chodzi oraz rozpoczyna doświadczać przyjemności w wykonywaniu różnych czynności i nabierać chęci do ich robienia.
Inicjatywa - poczucie winy - pomiędzy 4 a 6 rokiem życia. Dziecko nawiązuje wielorakie związki z dorosłymi, rodzeństwem i rówieśnikami. Sposób myślenia tzw. „magiczny”. W stadium tym fantazja jest przenoszona do rzeczywistości. Stadium to przez to jest potencjalnie traumatyczne. Głównymi cechami konfliktu w tym stadium są zazdrość i rywalizacja. Walka o uczucia rodzica płci przeciwnej. W idealnym stanie rzeczy dziecko porzuca rywalizację o uczucia rodzica płci przeciwnej i zaczyna identyfikować się z rodzicem tej samej płci.
Pierwsze 3 stadia są najbardziej krytyczne spośród wszystkich stadiów rozwojowych.
przedsiębiorczość - poczucie niższości - lata szkoły podstawowej. Konflikt trwa pomiędzy nabywaniem wiedzy i umiejętności, które przygotowują do życia w społeczności dorosłych, a uczuciem nieprzystosowania, niepowodzenia. Szkoła staje się ogniskiem większości tych konfliktów. W tym stadium ma znaczenie wynik konfliktu z fazy drugiej (autonomia - niepewność).
Tożsamość - rozproszenie ról - początek okresu dojrzewania. Konflikty z tej fazy nigdy nie są do końca rozwiązane.
Bliskość - izolacja - od wczesnej dorosłości poprzez drugą dekadę życia. Relacja pomiędzy seksualnością a związkami erotycznymi. Budowanie zdrowego związku opartego na zdolności wnoszenia do niego cząstki siebie.
Twórczość - stagnacja - potrzeba powołania do życia nowej generacji, twórcze potrzeby dorosłej jednostki. Twórczość dotyczy stosowania psychicznej i fizycznej energii w celu sprostania potrzebom ciała i umysłu, sposobności rozwijania jaźni, ego i ukierunkowania libidialnej energii.
Integralność ego - rozpacz - faza ta odnosi się do konfliktu podeszłego wieku. Integralność ego wiąże się z realistyczną akceptacją jednostkowego przeżytego życia.
ROZDZIAŁ III - PSYCHODYNAMICZNE PODEJŚCIE W PRACY SOCJALNEJ
Podejście psychodynamiczne implikuje uznanie sił psychicznych motywujących zachowanie ludzi oraz znaczenia, jakie uczucia odgrywają w życiu klienta pomocy społecznej oraz związków pracownika socjalnego ze swoimi klientami. Określenie, psychodynamiczne, odnosi się do tych teorii, które wywodzą się od Freuda, a które podkreślają znaczenie podświadomych procesów mentalnych oraz tych, które obejmują akceptację takich fundamentalnych pojęć psychoanalizy jak transfer i opór.
Myślenie psychodynamiczne zajmuje się pewnymi kluczowymi relacjami:
„ja” a znaczący inni ludzie
doświadczenia z przeszłości i teraźniejszości
rzeczywistość wewnętrzna i zewnętrzna
Podejście psychodynamiczne zawdzięcza bardzo wiele psychoanalizie, ale pomimo częściowego nakładania się terminów i pojęć, te dwa podejścia są zasadniczo od siebie różne, jeśli idzie o sposób w jaki się rozwinęły.
4. Pojęcia psychoanalityczne mające znaczenie dla pracowników socjalnych:
podświadomość - centralne pojęcie i na nim opierała się większość innych pojęć odnoszących się do funkcjonowania mentalności. Freud uważał, że życie umysłowe składa się z kilku części:
świadomości jako sumy wszystkiego, czego jesteśmy świadomi
preświadomości - rezerwuaru wszystkiego co możemy zapamiętać
podświadomości - znacznie obszerniejszego obszaru życia umysłowego, gdzie są zgromadzone wszystkie nasze prymitywne impulsy i wyparte wyobrażenia oraz emocje z nimi związane i skąd nadal wpływają na nasze zachowanie.
superego - luźno utożsamiane z „sumieniem”.
Mechanizmy obronne - techniki które mogą rozwiązać konkurowanie w życiu człowieka różnych sił. Sublimacja, kształtowanie reakcji, kształtowanie symptomów.
d) Niepokój - pojęcie będące kluczem do zrozumienia mechanizmów obronnych. Wszechobecny w naturze ludzkiej. Bywa nieznośnie bolesny i w poważny sposób wpływa na możliwość normalnego funkcjonowania człowieka.
wyparcie - proces, w którym pewne uczucia, idee lub doświadczenia zostają wypchnięte lub których się pozbawiamy, gdyż są zbyt bolesne, wstydliwe czy zagrażające, aby w danym momencie świadomie je uznać
opór - te siły w człowieku, które eliminują bądź cenzurują idee wchodzące do świadomości, a to ze względu na ich zupełne niedostosowanie do mniemania danej osoby o sobie samej
„pozycje” psychologiczne, których pochodzenie można wywieść z najwcześniejszych miesięcy życia (Melanie Klein):
pozycja prześladowcza lub paranoidalno-schizoidalna (faza „albo,albo” wg Noonan) - zaczyna się formować w wieku dwu do trzech miesięcy. Cechują ją bardzo prymitywne, ale intensywne niepokoje, przemożne uczucie, że zostanie się samemu z jakimiś okropnościami, że się nie przeżyje lub też, że się człowiek rozpadnie. Są to niepokoje o charakterze prześladowczym, a mechanizmy obronne przed nimi to:
rozszczepienie - wynika z istnienia zupełnie przeciwnych uczuć, których jednocześnie nie da się przeżywać, dlatego są trzymane w odrębnych „przedziałach”. Np. matkę
dzieli się na osobę dobrą i złą. Karmi - dobra, odchodzi i dziecko zostaje samo - zła.
- projekcja - ma miejsce gdy właściwości należące do danej osoby są najpierw eksternalizowane, a następnie przypisywane innej osobie.
- projekcja do wewnątrz - uczucia przynależne do świata zewnętrznego zostają „wcielone” w „ja”
pozycja depresyjna (rozwijanie zdolności do troszczenia się wg Winnicott, faza „niekiedy” wg Noonan) - rozwija się w późniejszym okresie wieku dziecięcego, gdy dziecko odkrywa, że dobre i złe osoby z pierwszych miesięcy jego życia to tylko różne aspekty tej samej osoby i zaczyna wierzyć, że grozi mu niebezpieczeństwo zniszczenia w magiczny sposób osoby, którą najbardziej kocha. Etap ten prowadzi do odczuwania winy i depresji. Zaczyna się uznawać i akceptować fakt, że znaczący inni ludzie mogą nas niekiedy zawodzić, ale nie jest to jeszcze ostateczna katastrofa.
transfer - zjawisko w którym nasze uczucia względem innych nie tylko podlegają wpływom konkretnej sytuacji w jakich daną osobę spotykamy, ale wpływ na nie mają nasze skojarzenia z sytuacjami z przeszłości, zarówno pozytywne, jak i negatywne. Najczęściej ma to miejsce bez udziału naszej świadomości.
Pracownicy socjalni często są narażeni na transfer negatywny.
identyfikacja projekcyjna - mechanizm nieświadomy, za którego pomocą wypiera się doświadczenia postrzegane jako kompletnie niestrawne, głównie przez przerzucanie takich doświadczeń i emocji na innych...- zrozumienie tego mechanizmu pomaga pracownikom socjalnym zrozumieć kompletnie irracjonalne zachowania swoich klientów
kontrtransfer - intensywne uczucia i reakcje prowokowane u pracownika socjalnego czasami pomagają wniknąć w istotę problemu i zrozumieć co klient naprawdę chce przekazać.
Proces refleksji - często napotykamy go w nadzorze nad praca socjalną.
5.Psychodynamiczne widzenie rozwoju:
Fairbairn - uważa, że najbardziej ludziom potrzeba kontaktu emocjonalnego z innymi i takiego kontaktu poszukują. Dziecko od samego początku nakierowane jest na innych ludzi - jego „obiekty” i ta potrzeba trwa przez całe życie. Bezwarunkowa opieka najpierw matki, później ojca i innych osób jest dziecku bezwarunkowo potrzebna. Postrzega dziecko jako całość, mające od samego początku integralne „ja”.
- Stern - wszyscy mamy rzeczywiste poczucie własnego „ja” oraz poczucie innego/drugiego, co głęboko wpływa na nasze doświadczenia społeczne i staje się podstawową perspektywą organizującą wszelkie zdarzenia interpersonalne. Zakłada, że pewne poczucie własnego „ja” istnieje na długo przed pojawieniem się samoświadomości i języka. Autor ten identyfikuje cztery odmienne rodzaje „ja”:
ja wyłaniające się - od narodzin do 2 miesiąca
ja rdzeniowe - od 2 do 6 miesiąca
ja subiektywne - między 7 a 15 miesiącem życia
ja werbalne
ROZDZIAŁ IV - PODEJŚCIE STRUKTURALNE W PRACY SOCJALNEJ
Osoby mające uzyskać kwalifikacje pracowników socjalnych powinny potrafić:
wypracować w sobie świadomość wzajemnych powiązań pomiędzy procesami nacisków strukturalnych, rasą, klasą społeczną oraz płcią
przeciwdziałać wpływom naznaczenia i dyskryminacji z powodu biedy, wieku, niepełnosprawności oraz sekciarstwa
demonstrować świadomość występowania rasizmu, czy to indywidualnego, czy też instytucjonalnego oraz znać sposoby zwalczania obydwu przejawów tego zjawiska przez działania antyrasistowskie
rozumieć kwestie różnic płci oraz demonstrować postawy równouprawnienia w praktyce pracy socjalnej
uznawać potrzebę poszukiwań niedyskryminacyjnych i nieopresyjnych metod promowania polityki oraz stosowania ich w praktyce
< fragment dokumentu CCETSW, który określa wymagania oraz formułuje przepisy uzyskania dyplomu pracownika socjalnego (art.30) >
Wszyscy pracownicy socjalni muszą w toku szkolenia zasadniczego zdobyć wiedzę na temat:
czynników ekonomicznych
czynników socjalnych
czynników politycznych
Czynniki te składają się na strukturę współczesnego społeczeństwa (brytyjskiego).
Pracownik socjalny szczególnie powinien zrozumieć kwestie:
opresji
dyskryminacji
naznaczenia
Szkolenia w dziedzinach takich jak
socjologia
polityka
socjologia opieki społecznej
polityka społeczna
sprzyjają zrozumieniu kwestii strukturalnych.
Kontekst strukturalny pracy socjalnej
Pogłębiające się nierówności społeczne mają zasadnicze znaczenie dla pracy socjalnej, jako że osoby będące klientami pomocy społecznej wywodzą się zasadniczo, z tych grup społecznych, które wykluczane są coraz usilniej z głównego nurtu społeczeństwa.
Praca socjalna pozostaje, podobnie jak to było w dziewiętnastym stuleciu, zasadniczo świadczeniem usług wobec osób ubogich lub zubożałych. Przy aspiracjach zawodowych, jakie pojawiły się w okresie powojennym, są to usługi, z których korzysta się w ostateczności.
Pracownicy socjalni powinni w procesie szkolenia nauczyć się rozróżniać wpływy kontekstu strukturalnego i jego oddziaływanie na sama organizację pracy socjalnej. Aby tego dokonać konieczne jest, aby studenci tej dziedziny mogli poznać strukturę społeczeństwa, w którym mają funkcjonować, oraz wyniki analiz tej struktury.
Analizowanie struktur - pracownicy socjalni mogą spotkać dwa, sprzeczne ze sobą ujęcia poszukując analizy kontekstu strukturalnego.
Ujęcie pierwsze - Martina Daviesa, głosi pogląd, że pracownicy socjalni winni rozumieć strukturalne status quo i prowadzić działania w taki sposób, aby tego status quo nie naruszać. Autor postrzega pracę socjalna jako produkt uboczny społeczeństwa niedoskonałego, w którym występują nierówności - stworzoną przez państwo dla zapewnienia humanitarnej ochrony dla najbardziej narażonych na zagrożenia obywateli. Pracownicy socjalni są mechanikami dbającymi o utrzymanie ruchu, smarującymi bezosobowe koła społeczności.
Jest to podejście zakładające zgodę na istnienie nierówności strukturalnych występujących w społeczeństwie oraz a rolę pracy socjalnej wobec takich nierówności. Davies utrzymuje, że istnienie pracy socjalnej zależy od dwóch warunków:
pracownicy socjalni winni zachować szeroko pojęty respekt względem politycznej i gospodarczej dojrzałości społeczeństwa, w którym funkcjonują oraz filozofii politycznej będącej podstawą tego społeczeństwa
samo państwo musi zachować szeroko rozumiane zaangażowanie w działania na rzecz sprawiedliwego, rzetelnego i humanitarnego społeczeństwa, w którym prawa każdej jednostki, szczególnie osób zagrożonych w jakiś sposób, winny być brane pod uwagę.
Ujęcie drugie - „radykalnej pracy socjalnej”. Określenie „radykalna” obejmuje cały zakres stanowisk politycznych, zawodowych oraz osobistych. Podejście to nie akceptuje określenia Daviesa o naturze państwa. Zwolennicy tego podejścia postrzegają państwo jako służące konkretnym dominującym interesom, nie może ono odgrywać neutralnej, humanitarnej roli wobec osób podatnych na zagrożenia. Praktyka pracy socjalnej winna być nakierowana na stawianie wyzwań strukturom powodującym ucisk. Podtrzymywanie polityki społecznej prowadzonej przez państwo powodowałoby podtrzymywanie nierówności oraz ucisków.
Hardiker i Baker wykazali, że postrzeganie sytuacji przez pracownika socjalnego wyłącznie w kategoriach strukturalnych może okazać się zupełnie nieprzydatne przy podejmowaniu decyzji, gdzie i w jaki sposób należy interweniować. Sugerują, że konieczne jest przeprowadzenie analizy na różnych poziomach. Owe poziomy to:
Strukturalny - tj. zrozumienie mechanizmów powstawania nierówności oraz ich zaostrzania się biorąc pod uwagę klasę społeczną, płeć, wiek, niepełnosprawność, czynniki etniczne oraz różnice regionalne
Organizacyjny - dotyczący potrzeb poszczególnych osób napotykających trudności oraz środków na zaspokojenie tych potrzeb, a także sposób interwencji pracowników socjalnych
Interakcyjny (psychospołeczny) - dotyczy rozumienia, jaki wpływ na trudności osobiste mają czynniki o charakterze strukturalnym oraz personalnym.
Wprowadzenie podejścia strukturalnego do praktyki pracy socjalnej - przebieg zajęć dla studentów:
przestudiowanie własnych biografii i zastanowienie się nad nimi w kontekście zasadniczych elementów: rasy, płci, klasy społecznej, wieku
sesja eksperymentalno - dyskusyjna
wykład (zagadnienia nierówności)
pisanie prac przez studentów nawiązujących zarówno do swoich doświadczeń, jak i do kwestii o charakterze politycznym
ROZDZIAŁ V - TEORIA, KONCEPCJE, ODCZUCIA I PRAKTYKA, ROZWAŻANIE KWESTII DEPRYWACJI W RAMACH ZAJĘĆ Z ZAKRESU PRACY SOCJALNEJ
W niektórych obszarach pracy socjalnej nauczanie i teoria prowadzenia szkolenia mogą zostać powiązane z działaniami praktycznymi jedynie poprzez zastosowanie modelu nauczania poprzez doświadczenie, modelu, który angażuje zarówno myślenie, jak i odczucia studentów w zakresie obejmującym ich własne doświadczenia z życia wewnętrznego, jak i hipotetyczne życie wewnętrzne tych osób, z którymi studenci dzielili swoje doświadczenia osobiste i zawodowe.
Selekcja - jeżeli wybieramy ten model konieczne staje się rozpatrzenie kwestii selekcji. Możemy pracować z osobami nie noszącymi na sobie piętna poranień, jak też z osobami uleczonymi z nich w stopniu wystarczającym (chodzi o przyszłych pracowników socjalnych).
Czasami byłoby lepiej, gdyby nie należało się do kategorii zranionych.
Zadania prowadzącego zajęcia oraz osoby nadzorującej - aby nauczyć studentów pracy nad odczuciami, których źródło tkwi w nich samych, oraz technik udzielania odpowiedzi osobie, z która się rozmawia, prowadzący musi interesować się odczuciami studentów w stopniu, w jakim mogą się one ujawnić w spotkaniach o charakterze zawodowym. Również nadzorujący odbywane zajęcia winien wykazywać taki sam stopień zainteresowania odczuciami studentów. Zdarza się, że student potrzebuje porady lub terapii - nie powinien ich otrzymywać od osoby nauczającej bądź nadzorującej.
Analiza osobista oraz autorefleksja - żadna praca z klientami instytucji pomocy społecznej nie może przekroczyć bariery stawianej przez kompleksy i opór wewnętrzny osób, które tę pracę wykonują. Ważne jest uświadomienie sobie przez studentów pracy socjalnej własnych ograniczeń, dokonanie analizy osobistej. Osobiste doświadczenia studentów mają stać się przedmiotem studiów. Konieczne istnienie empatii.
Doświadczenie utraty - może mieć szczególne znaczenie dla integracji teorii, odczuć i działań praktycznych tam, gdzie chce się przekazać teorię psychoanalizy.
Klasyczne psychoanalityczne podejście do reakcji na doświadczenie utraty zawiera się w pracy Żałoba i melancholia Freuda, gdzie:
Żałoba - traktowana jest jako zdrowa odpowiedź na doświadczenie utraty ukochanej osoby
Depresja i melancholia - formy patologiczne
Charakterystyka żałoby
W ujęciu Bowlby'ego na charakterystykę żałoby składają się pewne etapy. Koncepcja zakładająca etapowość głosi pogląd, że postępy odbywają się w sposób uporządkowany, jego fazy są wyodrębnione i konieczne jest przeżycie każdej z nich oraz przejście ich w sposób „czysty”.
„Pozycje” osób doświadczających poczucia utraty czy też deprywacji obejmować będą wiele z takich cech jak:
szok, odrętwienie, nieprzytomne wycofywanie się; negowanie, niedowierzanie, poczucie izolacji, znajdowanie się we śnie, poczucie bycia dziecinnym, odłączenia; nadmierna aktywność lub wyczerpanie fizyczne.
tęsknota i protest, wzdychanie za utraconą osobą, płacz i gniew; napady wyrzutów sumienia; iluzje, niewłaściwe percypowanie zdarzeń, sny i halucynacje, których tematem jest osoba utracona itp. Obecność wewnętrzna kogoś utraconego.
rozpacz, apatia oraz poczucie pustki - sygnalizują fakt, że uwierzyło się w śmierć danej osoby. Osoba doświadczona utratą może odczuwać teraz gniew, poczucie winy, wycofywać się, odczuwa świat jako miejsce niebezpieczne, działa bez celu, jest niezorganizowana.
Reorganizacja, akceptacja i adaptacja
Teoria i praktyka podejścia do osoby doświadczonej utratą
osób doświadczonych utratą nie można zrozumieć poza kontekstem dwu rezonujących ze sobą układów relacji, powstałych w okresie dzieciństwa oraz wytworzonych w życiu dorosłym.
utrata wywołuje proces, który w swoich objawach oraz odczuciach wewnętrznych jest w pewnym sensie powtórzeniem niepokojów z dzieciństwa oraz poczucia winy po poniesieniu straty
niemożliwe jest przedstawienie osobie doświadczonej utratą oferty umożliwiającej dalsze normalne funkcjonowanie, chyba że występujący z ofertą sięgają do własnych doświadczeń utraty, zarówno przeżytych w dzieciństwie, jak i w wieku dorosłym
Znaczenie podejścia psychoanalitycznego polega na tym, że:
ułatwia ono dotarcie do odczuć
przydatne do prowadzenia prac nad zagadnieniami poznawczymi
wprowadza studentów w sposób empiryczny do teorii etapów
stanowi przedstawienie mikroetapów dających się wyróżnić przy pracy z osobami w okresie żałoby czy też pogrążonymi w żalu
wprowadza w całe spektrum zasadniczych pojęć, takich jak: negacja, oddzielenie, projekcja, identyfikacja, wina, pragnienie magicznego przywrócenia do życia, ucieczka do zdrowia, triumf, regresja, rozpacz, ambiwalencja
Ambiwalencja - najważniejsze z pojęć, ważna nie tylko z tego względu, że stanowi zasadniczy składnik żalu, ale też dlatego, że wprowadza ona paradoks rozumienia, w sensie poznawczym, potężnych nieracjonalnych procesów.
ROZDZIAŁ VI - W STRONĘ TEORII SPOŁECZNEJ DLA PRACY SOCJALNEJ
Ramy działań praktycznych pracowników socjalnych wyznaczają:
natura problemów
warunki rodzinne klientów
funkcje i środki jakimi dysponują instytucje socjalne
Metoda nazwana „teorią społeczną dla pracy socjalnej” - miała pomóc w poszukiwaniu zasad i ram określających zakres wiedzy, która to wiedza miała pomóc odnaleźć pracownikowi socjalnemu drogę w masie wiedzy przedmiotowej
Tematy i zakres ramowy teorii społecznej:
Identyfikacja koncepcji i tradycji w zakresie teorii - pierwszy etap uczenia się na temat teorii społecznych dla pracy socjalnej polega na zdolności rozpoznania poszczególnych koncepcji i teorii. Ta samo koncepcja może być użyta w różnych podejściach teoretycznych.
Ocena wartościująca poszczególnych pozycji i ideologii
Wyjaśnienia i interwencje
Niektóre funkcje wiedzy w ramach pracy socjalnej:
oświecenie
pokora
brak dogmatu
unikanie utopii
definiowanie granic - funkcjonuje teoria społeczna mająca na celu określenie dla każdej kategorii czasu historycznego i wymaganych granic działań
metaforyczność i semantyka - posługujemy się językiem metaforycznym mówiąc o „wystarczającym poziomie opieki rodzicielskiej”, „odpowiedniej ochronie”. Pierwszy etap w procesie rozumienia metaforycznych funkcji teorii społecznych to dodanie przed stwierdzeniami przekazującymi jakąś wiedzę zastrzeżenia - „tak jakby”. Dalszy etap pracy nad metaforyzacją polega na zrozumieniu w sensie ogólniejszym celów, jakim język służy w praktyce.
Rozdział 4 - ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTÓW
I. KONFLIKT
2 typy konfliktów:
- pozostawiające niesmak, niechęć, złość (wynik negatywny- rujnują związki)
- takie, których efektem jest trwalszy związek, lepsze zrozumienie, rozwój (pozytywny wynik-budują związki)
Pracownicy socjalni powinni rozwijać w sobie umiejętność konstruktywnego rozwiązywania konfliktów(zarządzanie konfliktem), gdyż klienci bywają różni, a dystrybucja dóbr jest konfliktotwórcza (zwłaszcza w sytuacji klientów roszczeniowych
KONFLIKT -taka sytuacja, która wiąże się z niezgodnością poglądów na daną sprawę, sporem o wartości, sprzecznością interesów, różnicą dotyczącą sposobów działania.
Psych. społeczna ”konflikt oznacza rozbieżność interesów lub przekonanie, że dane aspiracje jego stron nie mogą być jednocześnie osiągnięte.
4 rodzaje konfliktów:
1. Indywidualne- człowiek popada w konflikt sam ze sobą, formy:
a) dążenie-dążenie(dokonanie wyboru z 2 pożądanych sytuacji)
b) unikanie-unikanie(dokonanie wyboru między celami równie przykrymi)
c) dążenie-unikanie, najczęstsze( z jednej strony coś atrakcyjnego, pożądanego, a z drugiej przykrość
2. Interpersonalne- między ludźmi, zazwyczaj wywodzą się z odmiennego podejścia do pełnienia ról społecznych lub zawodowych
3. Międzygrupowe- wśród grup społecznych funkcjonujących w ramach jednej organizacji, instytucji( np. nauczyciel-uczeń)
4. Międzyorganizacyjne- napędzają konkurencję na rynku
*R.Webber- w coraz większym stopniu konflikt traktuje się jako nieunikniony, często uzasadniony, a być może nawet pożądany
*Hannaway, Hunt- brak konfliktów może oznaczać stagnację, albo myślenie stadne. Umiarkowane nasilenie konfliktów jest istotnym warunkiem sprawności organizacyjnej.
Rodzaj efektów, jakie przyniesie konflikt zależy od naszych umiejętności interpersonalnych lub zewnętrznych ekspertów(np. mediatorów)
POZYTYWNE FUNKCJE KONFLIKTÓW- Kownacki, Rummel-Syska:
1) motywacyjna - pobudzenie jednostek, zespołów i grup do zwiększonej aktywności w sferze działaniowej (np. inicjowanie współzawodnictwa czy ostrej rywalizacji)
2) innowacyjna - sprzyjająca wzrostowi inicjatywy, pomysłowości oraz inwencji twórczej jednostek, grup, zespołów skierowanej na poszukiwanie nowych rozwiązań.
3) identyfikacyjna - powodująca wzrost samoświadomości, wiedzy o tym, jaki jestem „ja” w odróżnieniu od „innych”, jakie wartości wyznaję itd. Sprzyja to racjonalnemu budowaniu własnej osobowości.
Te klasyfikacje uzupełniają Rubin, Pruitt i Kim:
1) Konflikt jest pożywką dla zmian społecznych
2) Konflikt sprzyja uzgadnianiu uprawnionych interesów stron (kończy się kompromisem)
3) Konflikt służy wzmocnieniu więzi grupowej (zdolność do zmiany oraz możliwość pogodzenia indywidualnych interesów warunkuje spójność gr.)
NEGATYWNE SKUTKI KONFLIKTÓW -Kownacki, Rummel-Syska:
1) cierpienie, przykrość odczuwana w przypadkach konfliktów indywidualnych
2) dezintegracja- rozbicie spójności zespołu
3) zużycie energii- potrzebnej do rozw. konfliktu
Rubin, Pruitt i Kim: paradoksalnie dwoista natura konfliktów w życiu społecznym-pozytywna i negatywna zarazem- jest raczej pozorna niż rzeczywista. Konflikty często zatracają swe pozytywne funkcje z powodu braku umiejętności konstruktywnego ich rozwiązywania. Skonfliktowane strony używają drastycznych środków sporu tj obraza, groźba itd. To prowadzi do zaostrzenia konfliktu i jego eskalacji.
II.ZARZĄDZANIE KONFLIKTEM:
Istotne w pracy socjalnej, bo
1)Zadanie pracownika socjalnego pomoc swoim klientom w odbudowie ich relacji z otoczeniem poprzez ułatwianie porozumienia, rozwiązywania ich konfliktów z rodzinami czy organizacjami.
2) w miejscu pracy występują konflikty od umiejętności zarządzania konfliktem zależy sprawność działania organizacji, w której pracują.
Gut, Haman: to nie konflikt jest źródłem nieporozumień i walki między ludźmi, lecz sposób jego rozstrzygania
Sposób zarządzania konfliktem:
Umiejętność świadomego działania- ma na celu stymulowanie konfliktu w zespołach, w których efektywność maleje w wyniku zbyt niskiego poziomu konfliktu
Przyczyna- tzw orientacja na zgodę, która ma źródło w procesie socjalizacji(lepiej się nie kłócić, przymknąć oko na niektóre sprawy, trzeba być grzecznym i ustąpić
Zalecana: nauka strategii rozwiązywania konfliktów zalecanych w kierowaniu zespołami ludzkimi. Przywódca zespołu może być:
- mediatorem pomaga określić sytuację konfliktową(konflikt może okazać się pozorny)
- mediatorem kompromisu zapewnia każdej ze stron częściowe zwycięstwo i częściową przegraną
- arbitrem przyznaje rację jednej ze stron i wyznacza rozwiązanie
- rzecznikiem jednej ze stron
Zarządzanie konfliktem to przede wszystkim:
- eliminowanie konfliktów niepotrzebnych i szkodliwych
- stymulowanie tych, które mogą przynieść pozytywne rezultaty
Hannaway i Hunt proponują by konfliktów szkodliwych unikać m.in. przez:
1. stawianie celów grupowych ponad indywidualnymi celami jednostek
2. ustalanie jasnych procedur i reguł organizacyjnych
3. opracowanie skutecznych procedur rozwiązywania problemów
4. unikanie stwarzania takich sytuacji, gdy jedna osoba bądź grupa wygrywa kosztem innej
5. angażowanie obu stron w rozwiązywaniu wspólnego problemu
6. nagradzanie zgodnej kooperacji (nagrody! nagrody! czyli to co lamy lubią najbardziej;-)
*Dwa wymiary kształtujące relacje interpersonalne:
1) Zaufanie/ brak zaufania
2) Porozumienie/brak porozumienia
W wyniku nakładania się tych sytuacji interpersonalnych powstają następujące stany:
1. WSPÓLNOTA wysoki poziom zaufania + zgodność celów, norm i zadań grupy
2. KONFLIKT jest zaufanie, ale brak porozumienia, co do celów, zadań i rozwiązań
3. DOSTOSOWANIE(układność) niewielkie, ale ogólnie podzielane zainteresowanie celami i zadaniami grupy oraz niski poziom wzajemnego zaufania
4. ROZPAD nieufność i brak porozumienia, co do wspólnych celów
5. OBSZAR NAPIĘCIA średni poziom zaufania i porozumienia, co do celów, norm, zadań. Oznacza, że sytuacja może potoczyć się w każdym kierunku
*Świadome i racjonalne wykorzystanie możliwości wynikających ze stanu porozumienia i zaufania może być szansą ba budowanie dobrze funkcjonującej grupy, w której to relacjach KONFLIKT przede wszystkim będzie spełniał funkcje ROZWOJOWE
III. STRATEGIE ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTÓW
4 główne strategie:
a) wygrać- wygrać ~ przekonanie o tym, że realne jest osiągnięcie korzyści satysfakcjonujące obie strony.(najbardziej produktywna)
b) wygrać- przegrać ~ jedna strona próbuje wykorzystać drugą-chce odnieść zwycięstwo, które wiąże się z porażką drugiej strony.
c) przegrać- wygrać ~ tzw „technika podkładania się”, strategia manipulacyjna, jedna strona próbuje celowo przegrać spór by np. w kolejnej grze zyskać jej przychylność i wykorzystać to.
d) przegrać- przegrać ~ tzw strategia „psa ogrodnika”, obie strony pragną pognębienia przeciwnika za wszelka cenę, nawet gdy wiąże się to z przegrana wszystkich uczestników konfliktu.
Wpływ na reakcje ludzi w sytuacji konfliktu-2 wymiary nastawienie na zachowania:
1. ASERTYWNE
2. KOOPERATYWNE
Ich kombinacje powodują:
1) Współpraca(współdziałanie) - silna asertywność i silna kooperatywność
2) Rywalizacja - wysoka asertywnośc i słaba kooperatywność
3) Reakcje akomodacyjne - słaba asertywnośc i silna kooperatywność (uległość)
4) Unikanie - słaba asertywność i słaba kooperatywność (ustępowanie bez walki)
5) Kompromis - średni poziom asertywnośc i średnia kooperatywność (rezygnacja z części korzyści na rzecz drugiej strony)
IV. CHARAKTERYSTYKA KONFLIKTU INTERPERSONALNEGO
Najważniejsze w pracy pracownika socjalnego- ROZPOZNANIE czy konflikt jest rzeczywiście odczuwany przez klienta.
FRUSTRACJA - podstawowy negatywny skutek nierozwiązanego konfliktu.
Może wyzwolić określone typy zachowań:
1. agresja
2. regresja ~powrót do dawnych, najczęściej stosowanych w dzieciństwie sposobów zachowania(np. płacz, śmiech, poddawanie się dominacji innych itp.)
3. fiksacja ~stosowanie tych samych schematów zachowania
4. apatia ~obojętność, rezygnacja
5. ucieczka ~fiz lub psych( w świat fantazji, ułudy, alkoholu czy narkotyków)
Etapy konfliktu -Hannaway, Hunt:
I. Stadium utajenia - istnieje przyczyna jednak brak oznak konfliktu
II. Stadium dostrzeżenia - ujawniają się różnice
III. Stadium odczuwania - emocje, obawy, sygnały frustracji ujawniają się na zewnątrz
IV. Stadium demonstrowania - pojawiają się zachowania agresywne(gniew, odmowa)
V. Stadium „po bitwie” - konflikt został rozwiązany lub stłumiony, pojawiają się pytania o to czy znikła przyczyna konfliktu, o straty i o to jak czują się strony i jak się do siebie odnoszą.
Przyczyna- systemowo niesprawna bądź nieskuteczna komunikacja!
Utrudnienia w dostrzeganiu rzeczywistego znaczenia ludzkich zachowań (D. Johnson):
a) LUSTRZANE ODBICIE - każda osoba konfliktu myśli, że jest niewinna ofiarą
b) MECHANIZM ŹDŹBŁA I BELKI - tłumienie wszelkiej świadomości swej nikczemności, jakiej się dopuściło w sytuacji konfliktu, ale oburzanie się na nikczemności ze strony innych
c) PODWÓJNE NORMY - „moralność Kalego”, obie strony podejmują identyczne działania, jednak są skłonne sądzić, że maja prawo tak robić, a druga osoba nie.
d) BIEGUNOWE MYSLENIE - uproszczony obraz konfliktu, uznanie wszystkiego co robię za dobre, a tego co robi druga strona za złe
D. Tjosvold - pożądane sposoby zachowania:
* szczegółowo wyjaśniaj stanowiska i pomysły
* podawaj fakty, informacje, przypuszczenia
* pytaj o wyjaśnienia
* wyjaśniaj opozycyjne pomysły
* poszukaj nowych informacji
* kwestionuj opozycyjne pomysły i stanowiska
* wysłuchuj wszystkich pomysłów
* parafrazuj niejasne argumenty oponenta
* odnajduj mocne strony w argumentach oponenta
*zmieniaj stanowisko tylko pod wpływem dowodów
* twórz rozwiązania alternatywne
* zgadzaj się na rozwiązania zadowalające z kilku powodów
* wchodź w nowy kooperatywny konflikt dla udoskonalenia rozwiązania
Usprawnianie interakcji międzyludzkich:
P.G. Zimbardo- -technika „Scenariusz DESC”
-describe- opisz (zachowanie, które Ci się nie podoba)
-express- wyraź (powiedz, co myślisz i czujesz na temat tego zachowania)
-specify- ukonkretnij (domagaj się innego, konkretnego zachowania)
-consequences- skutki, które określają kolejne „ujęcia” tego scenariusza (poinformuj, jaka nagrodę przewidujesz za zmianę zachowania)
D. Dan - „Metoda czterech kroków”
Krok 1- znajdź czas na rozmowę
Krok 2- zaplanuj warunki (odpowiedni czas i miejsce)
Krok 3- przeprowadź rozmowę (rozpoczęcie rozmowy- zaproszenie- dialog- przełom)
Krok 4-doprowadź do zawarcia umowy
Johnson - lista umiejętności potrzebnych do rozwiązywania konfliktu:
- zdawania sobie sprawy ze swojego sposobu prowadzenia konfliktu
- uniknięcie pospolitych błędów w postrzeganiu
- dbanie o dokładne komunikowanie się
- budowanie klimatu zaufania
- tworzenie wspólnych rozwiązań
- dbanie o konstruktywne określenie konfliktu
Gut i Haman - umiejętności pomocne w rozwiązywaniu konfliktów:
umiejętność konstruktywnego porozumiewania się (w tym skuteczne i pomocne słuchanie
znajomość i umiejętność stosowania technik asertywnych; umiejętne wykorzystanie technik negocjacyjnych.
Podsumowując- najważniejsze w efektywnym rozwiązaniu i pozytywnym wykorzystaniu konfliktu interpersonalnego są UMIEJĘTNOŚCI KOMUNIKACYJNE!!!
~*~*~*~~*~*~
Rozdział 5 - KSZTAŁCENIE UMIEJĘTNOŚCI
D.A. Kolbe - uczenie się przez doświadczenie: uczenie się jest procesem nierozerwalnie związanym z otaczającą ludzi rzeczywistością, procesem, w którym ludzie kształtują i weryfikują swoją wiedzę i umiejętności dzięki doświadczeniom, jakie zdobywają funkcjonując w swoim świecie
Techniki kształcenia umiejętności tzw TECHNIKI SYMULACYJNE: punktem wyjścia jest czerpanie zdarzeń i problemów z rzeczywistości i aranżowanie sytuacji, w których uczący się pracują nad rozwiązaniem danego problemu, wchodząc w określone role zawodowe.
A. Romiszowski: umiejętności-akcje(intelektualne lub fizyczne) i reakcje(wobec idei, rzeczy czy ludzi) wykonywane sprawnie przez jednostkę dla osiągnięcia założonego celu. W praktykowaniu umiejętności używa się określonych elementów posiadanej wiedzy.
J. Kozielecki: WIEDZA-
-deklaratywna(narracyjna)- „wiem,że”
-proceduralna- „wiem jak”
*gorąca- zdobywana w codziennym doświadczeniu
*zimna- zdobywana z podręczników
Wiedza warunkująca umiejętne działanie w pracy socjalnej powinna obejmować przede wszystkim rozumienie psychospołecznych cech porozumiewania się, sytuacji problemowych i konfliktu.
UCZENIE SIĘ PRZEZ DOŚWIADCZENIE -D.A. Kolbe
-Integruje wiedzę deklaratywną, proceduralną, zimną i gorącą (podobna do koncepcji rozwiązywania problemów Dewey'a)
uczenie się to proces cykliczny - 4 etapy:
I. Konkretne doświadczenie
- nowe doświadczenie gromadzi się w każdej sytuacji wymagającej od człowieka jakiegoś ustosunkowania się
II. Obserwacja i refleksja
- człowiek analizuje konkretne doświadczenie i próbuje reagować na nie. Następnie analizuje skutki tych prób.
III. Formułowanie abstrakcyjnych pojęć i uogólnień
- wnioski umożliwiające gromadzenie wiedzy, „teorii” odnoszących się do danego rodzaju sytuacji.
IV. Weryfikacja uogólnień
- wnioski, teorie z poprzednich etapów człowiek sprawdza w dalszym działaniu w odniesieniu do kolejnych sytuacji.
W tej koncepcji zastosowanie mogą znaleźć 2 typy technik edukacyjnych: symulacyjne(szkołach i na kursach doskonalenia zawodowego) i superwizyjne(praktyczne szkolenie i doskonalenie pracowników w placówkach służb socjalnych)
1. TECHNIKI SYMULACYJNE
naśladowanie rzeczywistych sytuacji wymagających stosowania danych umiejętności. Zaliczamy tu metody aktywizujące, (bo polegają na czynnym udziale uczących się w procesie nauczania w przeciwieństwie do nauczania tradycyjnego)
inscenizowanie zadanych sytuacji i swojego zachowania w rolach, do jakich osoby się przygotowują lub które chcą usprawnić
wykorzystujemy tutaj -opisy sytuacyjne lub opisy przypadków wzięte z praktyki.
kształtowanie umiejętności społecznych tymi technikami wymaga: naśladowania zachowań osób, które w realnym życiu uczących się uczestniczą w sytuacjach wymagających stosowania danych umiejętności.
zarzut- sytuacje inscenizowane są „sztuczne”(ale my to olewamy;)
najczęściej stosowane w grupowym nauczania czyli w: klasach szkolnych, grupach zajęciowych itd.
można je stosować także indywidualnym nauczaniu (np. w pracy socjalnej- zastosowanie w pracy z ind. przypadkiem jako technika usprawniająca umiejętności społeczne klienta)
zadania nazywamy ĆWICZENIAMI
4 etapy ćwiczeń symulacyjnych:
1. INSTRUOWANIE- opis sytuacji problemowe, cel ćw., zadania do wykonania itd. Instrukcje pisemne lub słowne, w ustalanie instrukcji mogą włączyć się uczestnicy.
2. WYKONYWANIE- uczestnicy wykonują zadania
3. PREZENTACJA- rezultaty osiągnięte w poprzednim etapie są przedstawiane uczestnikom ćwiczenia
4. INFORMACJA ZWROTNA- przekazywanie sobie nawzajem opinii(na piśmie-anonimowo lub werbalnie-jawnie) na temat wykonania zadania na podstawie/wg ustalonych kryteriów
*Założenie o skuteczności technik symulacyjnych wyprowadzone są z teorii transferu sprawności nabywane w toku uczenia się ludzie przenoszą na inne sytuacje.
Transfer:
-specyficzny: przenoszenie sprawności pomiędzy sytuacjami o wysokim stopniu podobieństwa
-niespecyficzny: stosowanie w nowych sytuacjach wcześniej wyuczonych ogólnych dyspozycji
Uzyskanie transferu w procesach edukacyjnych zależy od:
1. uczenie się w celu uzyskania transferu jest celowe i świadome
2. wyuczany materiał jest przyswojony
3. dotychczasowe doświadczenie w stosowaniu zdobytej wiedzy(umiejętności) do nowych sytuacji jest pozytywne
4. czas między uczeniem się, a transferem jest względnie krótki
istotnym w t.symulacyjnych: jak najszybsze sprawdzenie wyćwiczonych umiejętności w warunkach rzeczywistych.
2. SUPERWIZJA (powtórka z rozrywki;)
z ang.(jak zapewne każda z nas już to wie po zajęciach ze ś.;)-supervision- nadzór, kontrola, kierowanie
szczególna metoda kierowania pracownikami, polegająca na usprawnianiu ich produktywności w osiąganiu celów organizacji
swoista metoda szkolenia w terminologii psychoterapeutycznej
Istota SW- stały, obowiązkowy proces konsultacyjny, zachodzący pomiędzy kierownikami placówek, a pracownikami prowadzącymi bezpośrednią pracę z klientem.
organizacyjny środek prowadzenia tego procesu - tzw. sesje superwizyjne- regularnie odbywane zebrania, na których kierownik omawia z pracownikami(indywidualnie lub grupowo) przebieg ich pracy z przypadkami i sposoby rozwiązania trudności, które w tej pracy powstają.
A. Brown (Wlk. Brytania) SW- Interakcje między pracownikami - KONSULTACJA-
Systemy konsultacyjne:
I. Zespół - personel 3 źródła konsultacji:
1. Kierownik zespołu
2. Pomoc koleżeńska
3. Narady zespołowe
II. Placówka - duże placówki zatrudniają ekspertów od konsultacji
III. Konsultacja poza placówką - wykorzystywanie osób z kompetencjami niedostępnymi na miejscu lub osób niezależnych od władz placówki
Relacje m/ pracownikami, klientami i konsultantem:
a. Konsultacja niepartycypacyjna - konsultant nie jest obecny przy pracy z przypadkiem.
Występują tu modele:
model opiekuńczy - konsultant - dominująca rola eksperta lub kontrolera
model ”dwójki bez sternika”- pomiędzy dwoma doświadczonymi pracownikami
model grupowej konsultacji wspomaganej - kierowana dyskusja kilku pracowników
model grupowej konsultacji kierowanej - wersja modelu poprzedniego, poprzedniego której facylitatorem dyskusji jest formalny kierownik zaś uczestnikami podwładni
model koleżeńskiej konsultacji grupowej - oparta na samopomocy oraz wzajemności i wymienności ról grupowa wersja „dójki bez sternika”
b. Konsultacja partycypacyjna - konsultant jest obecny i może brać udział w tej pracy.
model wspólnej pracy - to układ pracownik-praktykant
model konsultacji „na żywo” - obserwowanie przez konsultanta pracy z przypadkiem i jego interwencje niezauważalne dla klienta
model okresowych konsultacji „na miejscu” - wkraczanie konsultanta od czasu do czasu w prace z przypadkiem celem zademonstrowanie potrzebnych technik
c. Konsultacja obserwatorska - konsultant nie jest obecny przy pracy z przypadkiem, ale otrzymuje bezpośrednią informacje o jej przebiegu.
Dokumentacja magnetofonowa lub video, protokoły lub ukryta obserwacja bezpośrednia. Ale konsultanci nie interweniują w trakcie bezpośredniej pracy.
3. INFORMACJA ZWROTNA
tzw. sprzężenie zwrotne, polega na reakcji danego układu(przedmiotu, człowieka, organizacji społecznej) na działanie innego układu
- może być dodatnia(podtrzymująca dane działanie) lub ujemna(sygnalizująca, że dane działanie jest niepożądane)
- to stwarza możliwość uczenia się przez doświadczenieskutki wywołane przez działanie człowieka w jego otoczeniu fizycznym i społecznym informują go, czy powinien podtrzymać, zaniechać czy zmienić to działanie.
trudności:
- społeczne skutki działań człowieka są odroczone w czasie
- niejednoznacznie pozytywne lub negatywne
- obyczaje kulturowe mogą utrudniać uzyskiwanie informacji zwrotnej(„nie wypada chwalić”)
- nieumiejętność udzielania inf.z.
- zbytnie uogólnienie
- emocje, lęk przed oceną utrudniają wykorzystanie inf w uczeniu się.
Trudności te można przezwyciężać za pomocą: ww technik symulacyjnych oraz superwizji
Zasady udzielania informacji zwrotnej:
1. opisuj zachowanie osoby, a nie jej cechy
2. przekazuj spostrzeżenia/ ilościowe, a nie jakościowe
3. wypowiadaj się o zachowaniu danej osoby w sytuacjach konkretnych, aktualnych, a nie dawno minionych
4. dziel się pomysłami i informacjami dotyczącymi zmiany zachowań, a nie narzucaj rad
5. dostarczaj tyle informacji, ile dana osoba może przyjąć, a nie przeciążaj jej nadmiarem szczegółów
6. kieruj informacje bezpośrednio do odbiorcy, a nie licz na przekazanie jej przez osoby trzecie.
INFORMACJA ZWROTNA winna być- szczegółowa i konkretna, a osoba nastawiona na tzw. ”odbiór”(czyli niepolemizowanie z inf. zwrotną, bo to utrudnia odbiór)
4. Zapis wideo -wideoinformacja zwrotna
mikronauczanie (czyli nasze zajęcia z mediów
obawy i lęki przed nagraniem zniwelować można przez:
a) oswojenie z kamerą
b) zapewnienie, że „nic co tu się dzieje nie wyjdzie poza te salę”
c) przekonanie, że „wszyscy jedziemy na jednym wozie”
techniczno-org warunek: praca w małych grupach(kilkanaście osób) w dłuższych blokach czasowych(kilka godzin w ciągu 1 dnia)
Warunki prowadzenia nagrań:
-Cisza poza sala zajęciową
-Rozproszone oświetlenie Sali
-„Filmowanie” na tle równomiernie oświetlonej ściany
Najlepiej mieć statyw i unikać tzw. „najazdów” i „kadrowania” ujęć, bo to narzuca własną interpretację.[ Fascynujące;)]
Rozdział 6 - PRACOWNIK SOCJALNY W ROLACH DORADCY, MEDIATORA I RZECZNIKA
Potrzebne umiejętności:
-porozumiewania się
-rozwiązywania problemów
-rozwiązywania konfliktów
I. Poradnictwo
- uwarunkowane etycznymi zasadami poszanowania praw klientów do samostanowienia oraz podstawowym celem pracy socjalnej, jakim jest usamodzielnienie klientów, ukierunkowane jest na wspomaganie ich w rozwiązywaniu przez nich samych własnych problemów.
ludzie w sytuacjach problemowych poszukują gotowych rozwiązań „recept”-przyczyny:
1) J.Rotter: poczucie umiejscowienia kontroli:
a. poczucie wewnętrznej kontroli - przekonanie, że to ja sam mam wpływ na to co się dzieje ze mną i w moim otoczeniu
b. poczucie zewnętrznej kontroli - przekonanie, że w moim życiu niewiele ode mnie zależy (klienci tak maja)
2) Wyuczona bezradność - oparte na uprzednich doświadczeniach przekonanie człowieka, że jego reakcje nie mają żadnego wpływu na szkodliwe czy traumatyczne dla niego oddziaływania środowiska
Oba te zjawiska występują u ludzi biednych czy społecznie upośledzonych w inny sposób, powodując w ich życiu efekt „samospełniającej się przepowiedni”- im bardziej są oni przekonani, że sami nie są w stanie pomóc sobie w poprawieniu własnej sytuacji, tym mniejszą maja szansę na taka poprawę.
Poradnictwo dyrektywne - wyznaczanie przez doradcę działań; sprowadza radzących się do roli przedmiotowej, ogranicza ich własną aktywność i samodzielność (więc jest ble:P)
BO porada powinna poszerzać horyzonty wyboru rozwiązań problemu, ale decyzja ”co robić” należy do klienta!
Przeciwieństwem PD jest: pomoc w rozwiązywaniu problemów(koncepcja poradnictwa dialogowego)
Heurystyki wspomagające pomoc w r.p.:
1. B. Compton i B. Galaway - rozpoczynanie rozwiązywania problemu „w miejscu, w którym jest znajduje się klient”.
-Zrozumienie jak klient postrzega swój problem(Lifton)
2. parcjalizacja problemu- pomoc klientowi w takim zanalizowaniu jego obezwładniającej trudności, aby ja „podzielił” na mniejsze, składowe, dające się kolejno rozwiązać.
3. uniwersalizacja problemu - pokazanie, że klient nie jest jedynym, którego spotyka dana trudność i ze inni ludzie radzą sobie z podobnymi problemami
4. stworzenie warunków sprzyjających zanalizowaniu trudności- ułatwia pokonywanie tych trudności
oprócz tego pracownik socjalny winien pomóc Klientowi w przełamaniu oporu wobec zmiany i opanowaniu lęku - znalezieniu równowagi między koniecznością zaryzykowania zmian, a zachowaniem ciągłości.(najważniejsze-wsparcie emocjonalne♥)
Bennis - ludzie w procesie komunikowania zaspokajają swoje emocjonalne potrzeby interpersonalne.
3 Kierunki emocji:
- ku innym (miłość, życzliwość itd.)
- przeciwko innym ( np. nienawiść)
- od innych (np. alienacja, wycofywanie się)
Rozpoznanie postawy K ułatwia współpracę
Potrzeby interpersonalne:
- włączenia - potrzeba utrzymywania satysfakcjonujących relacji z innymi - interakcje i przynależność
- kontroli - potrzeba utrzymywania satysfakcjonujących relacji z innymi - z uwzględnieniem siły i wpływu
- uczuć - -//- -//- -//- - z uwzględnieniem poczucia bliskości i miłości♥
Pracownik socjalny powinien przeanalizować sytuacje i zastanowić, jakie on sam zachowania wyraża i jakich zachowań się spodziewa (zachowania oczekiwane)
[jakby ktoś chciał sam się przeanalizować, to w tejże książeczce- na końcu rozdziału jest do tego specjalny formularz ćwiczonka;)]
Brammer L.M.- Doradca powinien nawiązać kontakt z klientem:
- w sferze intelektualnej -dwustronny przekaz informacji o problemie. Służy temu: parafrazowanie, wyjaśnianie znaczeń
- problemie sferze emocjonalnej - dwustronne dzielenie się uczuciami ♥. Służy temu: ujawnianie własnych uczuć jako zachęta dla K żeby też się odsłonił, zadawanie pytań o uczucia
*ważny przekaz werbalny i niewerbalny
II. Mediacja
podstawowa funkcja pracy socjalnej- pośredniczenie pomiędzy jednostkami, a społeczeństwem w ich dążeniach do samorealizacji
technika rozwiązywania konfliktów interpersonalnych zapewniająca neutralne forum, na którym skonfliktowane strony otrzymują pomoc w znalezieniu wzajemnie zadowalającego rozwiązania
węższe rozumienie: Chandler S. mediacja zawsze związana jest z uczestnictwem dwu stron w konflikcie. Jest zorientowana na rozwiązanie określonych problemów i planowana jako proces krótkotrwały. Najważniejsze zagadnienia: sprawiedliwości i uczciwości
może być prowadzona tylko przez osobę, którą akceptują obie strony konfliktu
A. PROCEDURA POSTĘPOWANIA MEDIACYJNEGO:
1. Rozpoczęcie mediacji - mediator rozpoznaje dolegliwe dla obu stron sprawy, ich stosunek względem siebie i gotowość do wykorzystania mediacji. Przedstawia podstawowe zasady M, które strony muszą zaakceptować
2. Definicja konfliktu - określane są(wspólnie) obszary zgody i niezgody
3. Negocjacje - mediator jest pasywny, gdy narastają emocje lub strony nie zauważają nowych rozwiązań -wkracza do akcji
4. Osiąganie porozumienia - wypracowane i ocenione w toku negocjacji rozwiązania konfliktów mogą być zaakceptowane przez strony
5. Zawieranie umowy -Winno się spisać umowę- zawierać ma zobowiązania stron, terminy wykonania uzgodnionych zadań, określać konsekwencje niewywiązania się z zadań.
B. Zasady mediacji -Chandler:
1. Mediacja- jest najbardziej skuteczna, gdy m/ stronami występują więzi.
2. M jest najbardziej skuteczna, gdy skonfliktowane strony są gotowe do wyrażania swoich osobistych dążeń i potrzeb
3. M kładzie nacisk na uzyskiwanie porozumień, w których obie strony wygrywają
4. Ludzie są bardziej skłonni podporządkowywać się uzgodnieniom, które rozumieją i które sami wypracowali, niż narzuconym z zewnątrz.
5. Mediacja jako proces dający swoim uczestnikom poczucie sprawstwa, wzbogaca również ich poczucie godności i wartości oraz umożliwia samostanowienie o sobie.
C. Etapy procesu negocjacyjnego (wymuszają postawę współdziałania)
1. Ustalenie reguł postępowania
2. Nazwanie(zdefiniowanie) interesów każdej strony, (co chcą osiągnąć, jakie korzyści?):
- wspólnych i sprzecznych
3. Zdefiniowanie problemów
4. Poszukiwanie rozwiązań problemów
D. Reguły negocjacji nastawionej na współpracę:
1. Oddziel ludzi od problemów
2. Skoncentruj się na interesach, interesach nie na stanowiskach
3. Formułuj pytania zanim padnie na nie odpowiedź
4. Doceniaj pozytywy, nazywaj osiągnięcia w trakcie negocjacji
5. Poszukuj rozwiązań dających korzyści obu stronom
III. Rzecznictwo
- działania na rzecz dobra klienta(jednostki lub grupy) albo określonej kategorii klientów potrzebujących należnej pomocy w sytuacji, w której istniejące instytucje pomocowe nie wypełniają swoich funkcji (nie jest działalnością neutralną).
- z ang. Case advocacy(przypadek, sprawa jednostkowa) i cause dvocacy(ogólna sprawa, o którą się walczy
- Wąskie rozumienie: rzecznictwo ma służyć oddziaływaniu na konkretne instytucje usług pomocowych, które niedostatecznie sprawnie wywiązują się ze swoich statutowych obowiązków
- szerokie rozumienie: rzecznictwo adresowane do opinii publicznej i ciał ustawodawczych.
- podstawa skutecznego rzecznictwa rzetelna dokumentacja przypadku, sprawy; wiarygodność nadawcy
Cechy nadawcy warunkujące wiarygodność nadawcy:
a. postrzeganie tej osoby jako znawcy przedmiotu
b. umiejętność sprawnego przekazu treści komunikatu
c. intencje nadawcy, jeśli zostaną odczytane jako chęć przyjścia odbiorcy z pomocą
D. Johnson uzupełnia ww. o:
d. rzetelność nadawcy jako źródło informacji
e. okazywanie ciepła i życzliwości
f. dynamiczne zachowanie
Wiarygodność można i trzeba „budować”. Potrzebne też są umiejętności komunikacyjne w tym b. ważne umiejętności wypowiedzi publicznych i komunikacji na piśmie.
Wypowiedzi publiczne rzeczników w pracy socjalnej ma na celu: informowanie i przekonywanie
*Komunikaty informacyjne:
a. komunikaty prezentacyjne - dzięki nim zdobywa się wiarygodność, autoprezentacja, trzeba wzbudzić sympatię by nas polubili
b. komunikaty edukacyjne - przekazywanie wiedzy potrzebnej do zmiany opinii czy podjęcia decyzji. Podobny do wykładu, ale o wiele krótsze.
Należy pamiętać:
- wyjaśnieniu na wstępie, jakie wiadomości i po co będą przedstawiane
- utrzymanie w trakcie wystąpienia podanej wcześniej struktury
- o unikaniu specjalistycznej terminologii, która może być niezrozumiała
Korzystne - dostarczenie na piśmie danych liczbowych itp.; korzystanie ze slajdów, plansz
c. komunikaty perswazyjne ( od łac. nakłaniać, namawiać).
Wpływ taki osiąga się 3 metodami:
1. Zdobywanie zaufania (opiera się na osiąganiu wiarygodności)
2. Apelowanie do emocji ( ma swój wymiar etyczny)
3. Stosowanie argumentów logicznych (teza mówcy powinna być jasno przedstawiona i udowodniona; stosowanie indukcji i dedukcji)
rzecznictwo w sprawach poszczególnych klientów, jednostek i rodzin wymaga oddziaływań, których istotą jest wywieranie wpływów interpersonalnych(Cialdini):
A. Reguła wzajemności- za otrzymane dobro odwdzięczamy się dobrem
B. Uzyskiwanie początkowego zaangażowania - ludzie dążą do zgodności między słowami i czynami, są skłonni bronić raz zajętego stanowiska
C. Pozyskanie sympatii - trudniej odmawiać ludziom, których się lubi. Sympatię zdobywa się dzięki np. podobieństwu do osoby, mówieniu jej komplementów oraz częstym kontaktom o przyjemnym charakterze. [jakby ktoś nie wiedział, to już wie:P]
Ważne w rzecznictwie - komunikacja na piśmie- zasada organizacji tekstu:
*tzw. formuła H.D. Lasswella- 5 pytań: kto mówi?,co?, za pomocą jakiego środka?, do kogo?, z jakim skutkiem?. Pytania te dotyczą kolejno: nadawcy, treści, środka przekazu, odbiorców, efektów oddziaływania.