ĆWICZENIE 1 16.02.2010r.
Lepticitidum tobieni:- drapieżnik - płazy, gady, drobne ssaki, bezkręgowce
- przodek: bezpowrotnie wymarły (przodek prawdopodobnie owadożerców)
- wielkość: 90-100cz z ogonem
Gastornis eiselenis - występowanie: północna Laurasia (obecne Niemcy)
- drapieżnik lub padlinożerca; niektóre źródła, że rozległy dziób mógł służyć do rozłupywania orzechów
- przodek: ptaki, przodek kuraków i blaszkodziobów
Ambulocetus natans - przodek: wieloryba (walenie) oraz inne parzystokopytne
- drapieżnik - topił swoje ofiary, drobne ssaki
- wielkość 3m z ogonem
Formicium giganteum- występowanie: Laurasia (obecne Niemcy)
- drapieżnik, wszystkie zwierzęta
- przodek: mrówki (Formiudae) - wielkość: 3cm, królowe - 5cm; rozpiętość skrzydeł 13cm
Propalaeotherium parvulum - występowanie: Laurasia (obecne Niemcy)
- roślinożerca; opadłe owoce
- najbliższy krewny: nowoczesne konie i inne nieparzystokopytne
- wielkość: jeden gatunek 30-35cm w łopatce; drugi 60-65cm w kłębie
Godinotia neglecta- występowanie: Laurasia (obecne Niemcy)
- wszystkożerne; także owoce i owady
- najbliższy krewny: żyjące naczelne
- wielkość: 30cm wraz z długim ogonem
Jak wymarły dinozaury?
- wybuchy wulkanów i zanieczyszczenia powietrza - uderzenie meteorytu
65mln lat temu w Meksyk uderzyła asteroida o średnicy 10km. Powstały wielkie tsunami oraz wielka chmura dymu, która zasłoniła światło na wiele tysięcy lat. Wymarły roślin, roślinożercy, drapieżniki; pozostały tylko padlinożercy.
Krater Chicxulub - stary krater uderzeniowy o średnicy ponad 180 km, położony na Półwyspie Jukatan i częściowo pod wodami Zatoki Meksykańskiej. Struktura uderzeniowa, pochodząca sprzed 65 mln lat, pogrzebana jest obecnie pod warstwą osadów. Krater powstał na skutek upadku meteorytu o średnicy 10 km.
Skutki: ochłodzenie klimatu; zasłonięcie ziemi od światła; wyginiecie zwierząt powyżej 25kg, roślinożerców i drapieżników.
Basilosaurus isis - rodzaj prawalenia żyjącego w eocenie, 40 do 36 milionów lat temu
- całkowicie wymarły, przodek waleni - drapieżnik wodny
- zwierze duże, mierzący przeciętnie 18 m długości, choć mógł dochodzić nawet do 25 m.
Andrewsarchus mongoloensisi - jest gatunkiem żyjącego w późnym eocenie 37-32 milionów lat temu na terenie Mongolii
- całkowicie wymarły; brak dzisiejszych gatunków
- drapieżnik, padlinożerca
- największy ssak mięsożerny - padlinożerca w historii Ziemi
- wielkość: czaszka 38cm długości i 56 cm szerokości; 4-6 metrów długości i wysokość w kłębie, około 2 m; ważył około 1-1,5 tony
Apidium moustafai - występowanie: Laurasia
- wymarł 34mln lat temu
- wszystkożerny; owoce, owady
- najbliższy krewny: naczelne
- wielkość: 25-30czm bez ogona
- żyjący w stadzie; żyły na drzewach; skakały z gałęzi na gałąź
Moeritherium rigodon - przodek słoni - trąbowce
- występowanie: Gondwana; 36-33 milionów lat temu; wymarły w oligocenie
- roślinożercy - rośliny wodne i nadwodne
- wielkość: 0,7m w łopatce; ważyli co najwyżej 250 kg;
- trąba nie była jeszcze wykształcona.
- najwcześniejszy przedstawiciel rzędu trąbowców wielkości mniej więcej dzisiejszych świń.
Embolotherium (Brontotherium) andrewsi - roślinożerca - krzewy, rośliny zielne
- przodek: nosorożca, koniowate, tapiry
- wielkość: dzisiejsze słonie
- mieszkały w ogromnych stadach m.in. na stepach Mongolii, na wschodnim krańcu Morza Tetydy, znajdującego się między Eurazją a Afryką.
Dorudon atrox- żył w środkowym i górnym eocenie (40-36 miliony lat temu)
- występowanie: Laurasia
- drapieżnik wodny; polował na ryby i morskie mięczaki
- przodek: walenie (wieloryba)
- wielkość: do 5m; wielkość dużego delfina.
ĆWICZENIE 2 2.03.2010r.
T: przypowieść o rozsiedleniu zwierząt na kuli ziemskiej. Oligocen.
Pytania:
- jak wyglądał rozkład kontynentów, świat roślin i warunki klimatyczne oligocenu?
- czym były spowodowane zmiany?
- gdzie występowały i ja wyglądały ssaki tego okresu, jaką miały masę; jak przystosowały się do środowiska?; co spowodowało ich zwrot?
- jakie były główne kierunki ewolucji ssaków tego okresu?; jak wyglądał ich współczesny przodek?; które grupy chyliły się ku wymarciu?
- scharakteryzuj według schematu: czas występowanie; najbliższy przodek; wygląd i wielkość; biologie: Indricotherium; Hyaenodon; Entelodon; Chalicotherium; Artocyon.
Oligocen - 35-23,3 miliona lat temu
- północny kontynent się rozpada
- następuje wysuszanie terenów.
Indricotherium - Paraceratherium transouralicum - występowanie: Laurasia; 30-25mln lat temu - roślinożerca - gałęzie, liście szczytów drzew
- najbliższy przodek: nosorożec oraz inne nieparzystokopytne
- największy ssak lądowy w historii ziemi; samiec 4,5m, 15t; samica do 12t
Hyaenodon gigas - występowanie: Laurasia, Gondwana; 41-25 (8) miliona lat temu
- drapieżnicy, padlinożercy
- najbliższy krewny - brak
- najbliższy wspólny przodek (drapieżne i kopytne) należał do wymarłej grupy Creodonta (kreodontów), konkurenci Mesonychoidów (Andrewsarchus); Entelodontów
- najliczniejsza grupa eoceńskich drapieżnych
- wielkość: 30cm do 1,4 m; waga 500 kg.
Chalicotherium sp. - występowanie: Laurasia, Gondwana; 45-3,5 miliona lat temu
- roślinożerca - gałęzie i liście wyższych drzew
- najbliższy krewny: wymarła grupa spokrewniona z nosorożcami, końmi, tarpanami (nieparzystokopytne)
- wielkość: do 2,6m (samce) i 1,8m (samice)
- poruszały się na kostkach (kłykciach)
Entelodon sp. (Entelodontidae) - występowanie: Laurasia; 45-25 (16)mln lat temu
- wszystkożerne (głównie mięsożerne drapieżne), ponadto padlinożerne a także zjadały korzenie i bulwy
- najbliższy krewny: obecnie zaliczane do wymarłych świniokształtnych lub miały z nimi wspólnego przodka
- wielkość: euroazjatyckie entelodanty do 1,8m w łopatce.
Arctcyon sp. (amphicyoniol) - występowanie: Laurasia; 40-9 mln lat temu
- wszystkożerny (drapieżnik) - ale również owoce, orzechy, jaja, owady, małe ssaki (gryzonie)
- najbliższy krewny: nowoczesne drapieżniki (gałąź psowate; niedźwiedź, pies) - stad nazwa „niedźwiedziopies"
- wysokość: do 30cm; wielkość małego tapira.
Dinofelis barlowi - występowanie: Gondwana;5-1,5 mln lat temu
- drapieżnik - polował na antylopy, małpy nowego świata, australopiteków
- najbliższy krewny: nowoczesne kotowate
- wysokość: 1,7m w łopatce
Preanthropus afarensis (Australopithecus) - dosłownie „małpa południowa” - od łac. australis = południowy, i gr. píthekos = małpa)
- występowanie: Gondwana; 3,9-3 mln lat temu
- odżywianie: owoce, orzechy, rośliny, padlina
- najbliższy krewny: ludzie
- wielkość: samiec - 1,5m; samica - 1-1,2m.
Deinotherium bazasi - występowanie: Gondwana; 20-2 mln lat temu
- roślinożerca - rośliny zielone, liście, gałązki drzew
- najbliższy krewny: słonie (trąbowce)
- jeden z największych słoniowatych, a zarazem z wymarłych ssaków na ziemi
- wysokość: samiec - 4m (4,5m); samica poniżej 3m.
ĆWICZENIE 3 16.03.2010r. T: Plejstocen - Holocen
Plejstocen - epoka lodowcowa; klimat suchy i wilgotny; lata podobne do dzisiejszych, ale zimy znacznie ostrzejsze, stąd pokrywa lodowa sięgała znacznie dalej na południe niż dzisiaj.
Szata roślinna - trawiaste równiny, lasy tropikalne ograniczone tylko dolinami równika. Połączenie się Ameryk spowodowało mieszanie się zwierząt.
12 tys. lat - koniec plejstocenu
→ pojawienie się Paleoindian
→ ostatnie najcięższe zlodowacenie.
Wielka wymiana gatunków(rysunek)
Smilodon populator - tygrys (kot) szablastozębny - występowanie: Ameryka Północna i Południowa; 1,5-0,1milionów lat temu
- odżywianie: drapieżnik - ofiary dużych rozmiarów (roślino- i mięsożerne)
- najbliższy krewny: współczesne kotowate
- wielkość: 1,2m w kłębie; waga 200kg.
Macrauchenia patachonica - przedstawiciel rzędu litopternów
- występowanie: Ameryka Południowa; 7milionów lat temu - 20tys lat temu
- odżywianie: roślinożerne; liście drzew
- najbliższy krewny: brak
- wielkość: 1,5m w kłębie.
Megatherium americanum - występowanie: Ameryka Północna i Południowa; 1,9milionów lat temu - 8tys lat temu
- odżywianie: roślinożerne (drapieżnik, padlinożerca)
- najbliższy krewny: leniwiec
- wielkość: 6m długości; waga 3,8t;
- jednym z największych ssaków żyjących na Ziemi.
Phorusrhacos longissimus - występowanie: Ameryka Północna i Południowa; 27milionów lat temu - 15tys lat temu
- odżywianie: drapieżnik - drobne ssaki (głównie wszystkie drobne zwierzęta)
- najbliższy krewny: kariamy (Cariamidae)
- wielkość: 6m długości; waga 3,8t;
Doedicurus clavicaudatus - występowanie: Ameryka Północna i Południowa; 2 milionów lat temu - 15tys lat temu
- odżywianie: roślinożerne
- najbliższy krewny: pancernik
- wielkość: 4m z ogonem; 1,5m w kłębie;
- prawdopodobieństwo spotkania z pierwszymi ludźmi na kontynencie.
Coelodonta antiquitatis - nosorożec włochaty - występowanie: północne stepy Eurazji; 500tys-10tys lat temu
- odżywianie: roślinożerne
- najbliższy krewny: nosorożec sumatrzański
- wielkość: 2m w kłębie;
- jego wizerunki znajdowane są w jaskiniach.
Mammuthus primigenius - mamut włochaty
- występowanie: Europa, Ameryka Północna i Azja Północna; 135tys-11tys lat temu
- odżywianie: roślinożerne, głównie trawy
- najbliższy krewny: słonie
- wielkość: 2-3m wysokości; 4-6kg.
- jego wizerunki znajdowane są w jaskiniach.
Przyczyny wymarcia:
* zmiany klimatyczne na przełomie plejstocenu i holocenu
* choroby (epidemie)
* wytępienie przez człowieka.
Megaloceros giganteus - jeleń olbrzymi - występowanie: północna Europa, Azja, Afryka; 400tys-9500 lat temu
- odżywianie: roślinożerca
- najbliższy krewny: daniele
- wielkość: 2,1m w kłębie
- poroże 3m szerokości; 40kg wagi
- częsta ofiara człowieka pierwotnego.
Panthera leo spelea - lew europejski (jaskiniowy) - występowanie: cała Europa i Azja, od Anglii do Syberii, także w Polsce; 11-10 tys. lat temu
- odżywianie: mięsożerca, głównie koniowate, jeleniowate
- najbliższy krewny: lew afrykański
- wielkość: długość 3,5m; 1,5m w kłębie; 270-320kg
- jego wizerunek jest znajdowany w jaskiniach.
Homo neanderthalensis - neandertalczyk - występowanie: Europa, Bliski Wschód; 300tys. - 28 tys. lat temu
- odżywianie: mięsożerca
- najbliższy krewny: człowiek - wielkość: samce 1,7m; samice 1,5m
- jego szczątki znaleziona po raz pierwszy w dolinie Neandu w Niemczech w 1856r
- mało wiemy o jego życiu codziennym (niewiele znalezisk) oraz o przyczynach wymarcia.
ĆWICZENIE 4 30.03.2010r.
T: Zoogeografia Polski.
Pochodzenie fauny polskiej.
Rola zlodowaceń plejstoceńskich. Mapa zasięgów zlodowaceń
I - zlodowacenie Narwi, II - zlodowacenie Nidy, III - zlodowacenie Sanu 1, IV - zlodowacenie Sanu 2, V -zlodowacenie Liwca , VI - zlodowacenie Odry,
VII - zlodowacenie Warty, VIII - zlodowacenie Wisły.
10-12 lat temu - od tego czasu datuje się formowanie fauny i flory Polski.
Współczesna fauna ma charakter napływowy:
- szlak zachodni - gatunki klimaty oceanicznego;
- szlak wschodni - Roztocze; wyż. Lubelska; okolice Wisły; elementy pontopanońskie
- szlak północny - elementy palońskie na Węgrzech, gatunki śródziemnomorskie.
Tabela gatunków(wschodnioeuropejskie i zachodnioeuropejskie)
Gatunki za granicy północnej:
- gatunki europy północnej (Skandynawia)
- gatunki borealne: bielik; perłowiec tundrowy; szlachar; gągoł; nornik północny.
Podział geograficzny wg. Kostrowickiego(tabela)
Podział geograficzny wg. Jakubowskiego
Poddaństwo: Palearktyka
Prowincja: europejsko-zachodnisyberyjska
Krainy: - Południowo-bałtycka- Śląska- Jury Polskiej - Kielecka- Opolska- Karpacko-sudecka
- Podalpejska
KRAINA POŁUDNIOWOBAŁTYCKA
- ryby: siejowate; łososiowate; dawniej jesiotrowate
- ssaki: lis; wilk; wiewiórka; orzesznica; żubr; bóbr; szczur piżmowy; jenot;
- ptaki: kaczka; gęś; bocian; łabędzie; kormorany; lodówka;
- a także: kuropatwa; skowronek; jaszczurka zwinka; padalec; gniewosz; żmija.
KRAINA ŚLĄSKA:
- elementy zachodnioeuropejskie: królik; południowo-wschodnie: suseł moręgowy
- ptaki: ślepowron; remiz; pliszka główka; czapla biała;
- płazy: traszka; rechotki; huczek.
KRAINA JURY POLSKIEJ
- bezkręgowce: fauna ślimaków związana z podłożę kredowym
- ssaki: nocek; podkowiec mały i duży;
- ptaki: drozd skalny; pliszka górska; pluszcz.
KRAINA OPOLSKA
- typowe są tutaj gatunki stepowe; z kręgowców: suseł perełkowaty; wąż eskulapa; salamandra plamista
- owady: chrząszcze tarańce; modliszka zwyczajna.
KRAINA KIELECKA
- ssaki: nocek rudy; gacek wielkouch
- ptaki: orzechówka; szczygieł; krzyżodziób.
KRAINA KARPACKO-SUDECKA
- elementy leśne: jeleń; sarna; kuna; koszatka
- ptaki: orzechówka; drozd obrożny; pluszcz
- płazy: traszka górska, karpacka; salamandra plamista; kumak górski.
KRAINA PODALPEJSKA
- obszary powyżej górnej granicy lasu
- ssaki: kozica; świstak; nornik śnieżny;
- ptaki: pomurnik; płochacz halny;
- gady: jaszczurka żyworodka.
Elementy geograficzne polskiej fauny:
- kosmopolityczne - najszerzej rozsiedlone; występują na całym świecie; np. szkodniki roślin; mucha domowa; szczur wędrowny; sokół wędrowny; pchła.
- gatunki holarktyczne - północna cześć Ameryki i Eurazji; np. paś królowej; krzyżówka; strzyżyk.
- gatunki palearktyczne - zamieszkują Europę, Afrykę Północną, strefę umiarkowaną Azji; chrząszcz majowy; rzekotka; sarna. Kraina palearktyczna obejmuje cały kontynent europejski, wyspy karaibskie, Azory, Maderę, Wyspy Zielonego Przylądka, Afrykę powyżej zwrotnika Raka.
- gatunki eurosyberyjskie - występują na obszarze północnej części Palearktyki sięgającym na wschód do oceanu spokojnego; strzelba potokowa; żmija zygzakowata; żaba trawna; cietrzew; wiewiórka.
- gatunki syberyjskie - centrum jej występowania to Syberia, zachodnia granica biegnie w Europie Środkowej; jarząbek.
- gatunki europejskie - dzięcioł zielony; nocek duży, żaba wodna.
- gatunki o zasiągu sarmackim - pochodzą ze stepów wschodniej części Europy i Azji Zachodniej; chomik europejski; żołna.
- gatunki pontyjsko-panońskie - pochodzą z terenów położonych w okolicach Morza Czarnego i Niziny Panońskiej; suseł moręgowaty; Doracdin sp..
- gatunki medyteraneńskie - gatunek południowy z centrum występowania nad Morzem Śródziemnym; modliszka; jaszczurka zielona.
- gatunki atlantyckie (zachodnioeuropejskie) - gatunek z centrum występowania w europie Zachodniej; dziki królik; słowik rdzawy.
- gatunki borealne - zając bielak; puszczyk uralski; dzięcioł trójpalczasty;
- gatunki alpejskie - kozica; świstak.
ĆWICZENIE 6 04.05.2012r.
T: Lasy i zarośla twardolistne (śródziemnolistne)
Zbiorowiska europejskie:
- marchia - wtórna formacja roślinna występująca w wilgotniejszych siedliskach (na wybrzeżach) zachodniej części obszaru basenu Morza Śródziemnego (Portugalia, Hiszpania) oraz Półwyspie Iberyjskim; formacja z
- garigu - zimozielona formacja roślinna występująca w okolicach Morza Śródziemnego - południowa Francja (okolice Marsylii), rosnąca w miejscach suchych i skalistych na glebach wapiennych jako formacja wtórna po wycięciu lasów.
- frygana - formacja roślinna występująca we wschodniej części strefy śródziemnomorskiej (Grecja, Albania); tworzą ją twardolistne, kolczaste krzewy
- sziblak - porozrzucane ostre krzewy i pojedyncze drzewa; podłoże wapienne; występuje na wybrzeżu tureckim (wschodnia części basenu Morza Śródziemnego)
Chaparral - zimozielona formacja roślinna, występująca w Ameryce Północnej (zachodnia część USA - Kalifornia, północny Meksyk), przypominającą wyglądem makię.
Matorral - zajmuje Dolinę Środkowochilijską w centralnym Chile; rozwija się na stokach.
Fynbos - formacja roślinna; występuje na południowo-zachodnim wybrzeżu Afryki - RPA; formacja ścisłe chroniona; charakteryzuje się obecnością olbrzymich kwiatów.
Scrub - formacja roślinna, odmiana buszu, charakterystyczna dla Australii (Tasmania, Perth); malee-scrub to najniższy, sięgający 2 m, rodzaj australijskiego skrubu; jego głównym składnikiem są krzewiaste odmiany eukaliptusa.
Lasy i zarośla twardolistne strefy podzwrotnikowej występują na wszystkich kontynentach (oprócz Antarktydy), gdzie panują specyficzne warunki klimatyczne, z charakteryzującymi się gorącymi i suchym latem; deszczowymi zimami, nieraz z krótkotrwałymi mrozami i opadami śniegu.
Biomasa i produktywność: zależy od struktury roślinności i sposobu jej wykorzystania przez człowieka. Z formacji leśnej fitomasa waha się 160-200t/ha; produkcja pierwotna 16-18t/ha. Formacji krzewiastej fitomasa waha się20-60t/ha; produkcja pierwotna 8-7t/ha.
Struktura pokrywy roślinnej: cechą wyróżniającą cenobiomy typu śródziemnomorskiego jest twardolistność większość występujących tam roślin, powodując przy braku wody na przetrwanie długich okresów suszy bez strat powierzchni liściowej. Daje to formom o tym typie przystosowań, przewagę nad zimozielonym gatunkom o liściach miękkich, jak i nad zrzucającymi liście w porze suchej. Zbiorowiska tego typu są wiec stale zielone.
Dominująca formacja krzewiasta, składająca się z dużej zmienności ulistnienia - od mających duże skórzaste liście jak oleander, po drzewa nie raz igiełkowate jak u jałowca i wrzośców. Zarośla te są zwykle wielowarstwowe, a mimo to dość widne.
Charakterystyczne gatunki roślin:
- oleander
- rozmaryn lekarski
- wrzosiec krwisty
- lebiodka pospolita.
Zróżnicowanie ekologiczne i geograficzne poszczególnych obszarów roślinności twardolistnej (krzewy i lasy) pozostawały około miliona lat w pełnej izolacji, dlatego różnią się one znacznie. Najszerzej rozpowszechniona, a zarazem najbardziej zróżnicowana jest roślinność twardolistna w obszarze śródziemnomorskim. Pierwotnie były to zbiorowiska leśne, dziś dominują zarośla. Wśród lasów przeważają liściaste, ze znaczną przewagą dębów wiecznie zielonych: dąb ostrolistny, korkowy, luzytański.
Po wschodniej stronie Morza Śródziemnego, tj. Azja Zach., Turcja przez podnóża gór Irańskich aż do północnego Pakistanu występują bardzo bogate i różnorodne lasy liściaste z przewagą dębów, lasy mieszane oraz lasy iglaste. Z pośród lasów iglastych występują pozostałości lasów cedrowych z przewagą cedru libańskiego oraz dość powszechne i reliktowe trzeciorzędowe lasy z dominacją sosen, jodeł i drzewiastych jałowców.
Formacje drzewiaste:
Macchia - zbiorowiska pochodzenia antropologicznego, powstały pod wpływem wylesiania i wielowiekowym wypasie owiec; tworzą je gęste, splątane krzewy, często kujące; zarośla niedostępne dla kóz; w ich wnętrzu zachowała się bujna roślinność zielona o przepięknych kwiatach (w czasie wiosny kiedy jest dużo wody w podłożu); w górach i ku północy marchia stopniowo przechodzi w zarośla i krzewy; np. mirt zwyczajny, dąb skalny, pistacja kleista.
Na siedliskach zdegradowanych i uboższych występuje formacja niskich krzewinek zwana garrique (garig), typowa dla południowej Francji; na glebach wapiennych. Jej odpowiednikiem na wschodzie jest frygana - Grecja, Albania, w której obok niskich krzewów rosną pojedyncze drzewa oraz wielkie rośliny. W Hiszpanii występuje krzewinkowe niskie zarośla, składające się głównie macierzanka, aromatyczne rośliny np. tymianek.
W północnej Afryce, górach Atlas Rif i Aures w miejsca zniszczone porastają lasy arganiowe. Są to lasy widne, zimozielone zarośla z pojedynczymi drzewami argii, krzewami pistacji atlantyckiej i akacji gumodajnej - introdukowanej w celach gospodarczych, a później zdziczały. Liczne są sukulenty - przede wszystkim agawa i opuncja (przywieziona z Ameryki).
W Ameryce Północnej roślinność twardolistna występuje głównie w zatoce kalifornijskiej. Analogiem europejskiej macchiki jest tu formacja chaparral. Są to niewysokie zarośla złożone głównie z sucholubnych krzewów o drobnych, owłosionych liściach i łodygach uzbrojonych w długie kolce. Tworzą je niskie karłowate dęby, wiśnie, roślinność zielna.
W Ameryce Południowej roślinność twardolistna występuje wyłącznie nad Pacyfikiem - matorral właściwy. Są to obecnie jedynie pozostałości dawnej bogatej roślinność, gdyż większość terenu zostały wzięte pod uprawę. Są to niskie lub średniej wielkości wielogatunkowe lasy. Matorral przybrzeżny - rozwija się na wybrzeżu; np. kaktusy, Bahia ambrosioides (z rodziny astrowatych), Adesmia microphylla (z rodziny bobowatych), jeden z dzikich gatunków fuksji.
Fynbos - formacja roślinna skrajnie zagrożona; występuje na stokach gór Przylądkowych (RPA); wysokie zarośla podobne do macchiki; gatunki reliktowe należące do rodzin: srebrnikowate (Proteaceae), rześciowate (Restionaceae), oraz wiele znanych rodzin na innych kontynentach: wrzośców, pelargonii.
Mallee-scrub - formacja złożona przede wszystkim z niskich drzew i krzewów; zajmuje obszar Australii; formacja leśna z przewagą drzew eukaliptusa i krzewów z rodzaju Banksia ara, z licznym udziałem w potrzyjcie i runie roślin z rodziny Proteaceae.
T: Lasy liściaste i mieszane strefy umiarkowanej (zrzucające liście w porze zimowej).
Lasy liściaste zrzucające liście na zimę - formacja roślinna zajmująca znaczną powierzchnię Europy, Azji i Ameryki Północnej. Zajmuje obszar o znacznym zróżnicowaniu klimatycznym, rozciągając się niemal wzdłuż całego kontynentu europejskiego: od Półwyspu Iberyjskiego na zachodzie, po przedgórze Uralu na wschodzie. Zajmują obszar zróżnicowany klimatycznie, jednak najczęściej w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego z wyraźnym podziałem na pory roku. Są to tzw. lasy nemoralne, charakteryzujące się tym, że większość drzew liściastych zrzuca liście późna jesienią i odnawia je wczesną wiosną. Klimat jest umiarkowanie wilgotny.
Biomasa i produktywność:
- fitomasa 200-400t/ha
- produkcja pierwotna 8-20t/ha; średnio 12-15t/ha.
Struktura - poziom warstwowy: górna warstwa wysokich drzew należących do 3-5 gatunków; poniżej niższa warstw drzew; a niżej krzewy z roślinnością zielną o zwarciu i zróżnicowaniu zależnym od oświetlenia. Cechą charakterystyczna tej formacji jest wieloaspektowość roślin runa. Na wiosnę, kiedy liście na drzewach jeszcze nie rozwinęły się, w runie przeważają geofity, a następnie runo ubożeje by jesienią znów stać się bogatsze.
Gatunki charakterystyczne lasów liściastych zrzucających liście na zimę w Ameryce Północnej:
- bardzie zróżnicowany pod względem gatunków niż lasy w Europy
- nibybuki (Nothafafus)
W Australii (Tasmania, Nowa Zelandia): - lasy te są bujne, wysokie; tworzy je eukaliptus i nibybuki; diksonia - piękna i egzotyczna paproć drzewiasta
Lasy liściaste zrzucające liście na zimę w Polsce
Lasy liściaste strefy umiarkowanej charakteryzuje względnie mała liczba gatunków drzew. Drzewami dominującymi są dąb, buk i grab. Duże znaczenie ma wiąz, klon, lipa i jesion.
→ grąd - formacja złożona z lipy i dominującego grabu; bogaty podszyt, ubogie runo
→ buczyny - tzw. kwaśna buczyna karpacka; lasy bardzo widne; dominuje jeden gatunek buka; ubogie runo i podszyt; występuje na obszarach górskich, na południu polski
→ brzezina bagienna - południwo-wschodnia Polska, poj. Łęczyńsko-włodawskie; formacja leśna; odparowuje duże ilości wody; jeżeli jest już sucho w podłożu wtedy wkracza sosna, mimo to na Pomorzu bardzo rzadkie; lasy jednogatunkowe.
Lasy liściaste
→ ols (łozowiska) i łęgi - dominuje olsza (szara i czarna); występuje wierzba szerokolistna (szara, łozowiska) i długolistna (łęgi); główna różnica zależy od wody. Olsy występują na obszarze zabagnionym, woda występuje, stoi na powierzchni (torfowiska, bagna). Drzewa występują na charakterystycznych kępkach. Charakterystyczną rośliną występującą na kępkach jest porzeczka (OLS).
Łozowiska - woda stoi w podłożu; charakterystyczne rośliny: kosaciec; turzyca; wierzba szara.
Łęgi - przy płynących wodach, zawsze przy rzekach; charakterystyczne rośliny: wierzba wiciowa i trójpręcikowa; łęg krzewiasty i drzewiasty.
→ ciepłolubna dąbrowa - lasy widne, wielogatunkowe; na wapiennym podłożu; bardzo bogata roślinność; występują ciepłolubna rośliny o charakterze stepowym; gatunki dębu: bezszypułkowy i szypułkowy.
Zbiorowiska roślinne w Irlandii - tworzą dęby i zimozielone krzewy, wśród nich wrzosy.
Na południu Europy Środkowej w obszarze klimaty umiarkowanego występują odmienne typy lasów zrzucających liście na zimę. Są one bardzo bogate i zróżnicowane. Występuje:
- dąb omszony (w Polsce w Bielinku nad Odrą)
- dąb pirenejski
- grab wschodni
- ostria grabolistna
ĆWICZENIE 7 18.05.2010r.
T: Pustynie i półpustynie.
Charakterystyka: Gorące pustynie i półpustynie występują w warunkach suchego i skrajnie suchego klimatu, o opadach rocznych nie przekraczających 200mm, przy czym są one nieregularnie rozłożone w czasie. Niekiedy deszcze występują raz na kilka lat, a dostarczona woda szybko paruje, do czego przyczyniają się stale wiejące wiatry pustynne.
Gleba: charakter podłoża jest podstawa klasyfikacji obszarów pustynnych wyróżniających pustynie skaliste (hamada), gdzie życie koncentruje się w szczelinach skalnych; pustynie żwirowe (serir), najczęściej słabo zarośnięte i prawie zupełnie pozbawione roślin i zwierząt; pustynie piaszczyste (erg) o roślinności dość bujnej, lecz jedynie tam, gdzie wydmy są dawno ustabilizowane.
Uidian - pustynia ze śladami rzeki.
Biomasa i produkcja: są minimalne. Biomasa substancji roślinnej waha się w granicach 0,5-1,5t/ha, włączając w to masę korzeniową stanowiącą ok. 90% fitomasy ogólnej. Roczna produkcja waha się w granicach 0,05-1t/ha, najczęściej ok.1t.ha. biomasa zwierząt jest równa biomasie roślinnej.
Struktura pokrywy roślinnej: na obszarach półpustynnych roślinność w ogólnym zarysie przypomina ubogie postacie suchych lasów i sawann. (……………..)
Ued lub wadi(s) - suche formy dolinne występujące na obszarach suchych, podmokłych, które wypełniają się w czasie pory deszczowej, tworząc niekiedy wartkie i szerokie rzeki. Doliny uedów zostały najprawdopodobniej wyżłobione w okresie trzeciorzędu i czwartorzęd, kiedy to zasięg pustyń był znacznie mniejszy, a klimat - wilgotniejszy.
Szott - płytkie zagłębienie bezodpływowe algierskich oraz tunezyjskich pustyń piaszczystych. Szotty zasłane są materiałem gliniastym i ilastym, pokryte skorupami solnymi i gipsowymi - po deszczu zamieniają się w słone trzęsawiska lub jeziora.
Na pustyniach pokrycie terenu przez rośliny nie przekracza 1%. Nie oznacza to, że roślin tam brak, gdyż dużą grupę stanowią tzw. efemerofity - pojawiające się jedynie głównie wówczas, gdy następują opady, a okres suszy (niekorzystnych warunków) przeczekują w podłożu.
Zróżnicowanie ekologiczne: wszystkie organizmy żyjące na pustyniach i półpustyniach (z wyjątkiem oaz) określa się mianem kserobiontów, czyli organizmami sucholubnymi.
Przystosowania:
- wyłącznie nocny tryb życia
- zapadanie w letarg
- gromadzenie wody (sukulenty); kaktusy zrezygnowały z liści (ograniczenie do minimum transpiracji)
- usuwanie soli z organizmu.
Zróżnicowanie geograficzne: obszary gorących pustyń i półpustyń występują prawie na wszystkich kontynentach. Najmniejsze obszarowo występują w Europie, brak ich na Antarktydzie. Największa znajduje się w Afryce i Azji.
Największe pustynie świata (mamy znać 5)
Sahara - 8391000km2
Wielka Pustynia Wiktorii - 1549000km2
Ar-Rub al-Khali, Nefud - 1 300 000 km2,
Gobi - 1 039 000 km2,
Kalahari - 521 000 km2,
Kyzył-Kum i Kara-Kum - 360 000 km2,
Takla Makan - 311 000 km2,
Sonora - 311 000 km2,
Thar - 259 000 km2.
W Ameryce Północnej gorące pustynie i półpustynie rozciągają się od Kalifornii, Teksasu, Arizony po środkowy Meksyk. Są to w większości półpustynie o znacznym udziale krzewów, kaktusów i pojedynczych drzew, o charakterystycznej sekwencji roślinności.
Najwyżej położona, a wiec w najsuchszym klimacie znajduje się formacja mesquito??, składająca się z kserofitycznych niskich drzew i krzewów.
Występujące gatunki:
- cercidium
- Karnegia olbrzymia (Carnegiea gigantea)
- kaktus kolumnowy (Cereus giganteus)
- juka (Yucca baccata)
- agawa: palmer, zebra, parryi
- dasylirion wheeleri
- larrea divaricata
Wielka Pustynia Słona - pustynia w USA we wschodniej części Wielkiej Kotliny, na zachód od Wielkiego Jeziora Słonego w stanie Utah i częściowo Nevada. Powierzchnia: 10 360 km². Długość: ok. 240 km, szerokość: ok. 80 km. Opad roczny na większej części obszaru nie przekracza 200 mm. Jest niemal całkowicie pozbawiona roślinności.
Mojave - pustynia w Stanach Zjednoczonych, położona w większości we wschodniej części stanu Kalifornia, a także w stanach Utah, Nevada i Arizona, w południowej części Wielkiej Kotliny. Jest piaszczysto-żwirowa. Zajmuje powierzchnię około 35 000 km². Opad roczny wynosi 45-130 mm. Nazwana na cześć Mojave - rdzennego plemienia, które ją zamieszkiwało.
Pustynia Sonora - pustynia o powierzchni 311 tys. km², zajmująca południowo-zachodnią część Arizony i południowo-wschodniej Kalifornii oraz część meksykańskich stanów: Baja California Norte i Sonora. Pustynia Sonora stanowi też część linii brzegowej Zatoki Kalifornijskiej. W jej skład wchodzą pustynie Kolorado, Yuma i Altar.
Panuje tu klimat zwrotnikowy, wybitnie suchy. Roczna suma opadów wynosi poniżej 150 mm. Gdzieniegdzie występują wysychające rzeki i jeziora. Duża jej część jest nawadniana i wykorzystywana w celach rolnych.
W Ameryce Południowej duże obszary pustynne i półpustynne wystepują na południowym wschodzie Brazylii, na pacyficznym wybrzeżu Chile oraz po obu stronach Andów od Brazylii po Argentynę.
Loma - pustynia mgielna - pustynia nad brzegiem peruwiańsko-chilijskim; panują tu specyficzne warunki klimatyczne; występują poniżej i powyżej strefy stałych mgieł; mgły są jedynym źródłem wilgoci.
Masetas - występuje po stronie wschodniej Andów; są Ru zbiorowiska kserofitów i słonorośli. Salitrales -
Atakama - pustynia mglista w Ameryce Południowej; należy do najsuchszych obszarów na świecie; leży w północnej części Chile; roczna suma opadów nie przekracza 100 mm, co jest związane z położeniem (strefa zwrotnikowa); jest to jedno z najbardziej suchych miejsc na Ziemi: w niektórych miejscach nie zanotowano opadów, od kiedy są prowadzone pomiary.
Oprócz nielicznych roślin korzystających z nawilżonej rosą powierzchniowej warstwy gleby występują tam porosty czerpiące wodę bezpośrednio z mgły. Krajobraz urozmaicają liczne kolczaste krzewy, zarośla jukki, opuncji, agaw i krzew jojoby, a zwłaszcza potężne kolumnowe kaktusy saguaro.
W Afryce formacje pustynne i półpustynne zajmują łącznie ponad połowę powierzchni. Poza oazami roślin jest tu bardzo mało.
W Afryce południowej występuje swoista formacja roślinna karrow. W 90% składa się ona z różnorodnych sukulentów, głównie z rodzaju Mesembryanthemum (przypołudnik).
Welwiczja przedziwna - Występuje na kamienistych równinach północnej Namibii i południowej Angoli, wzdłuż wybrzeża Oceanu Atlantyckiego (pustynia Namib, Kaokoland). Jest doskonale przystosowana do warunków pustynnych. Dojrzałe nasiona szyszek żeńskich roznoszone są przez wiatr. Nasiona zachowują żywotność co najmniej 2000 lat. Rośliny potrafią wegetować wiele miesięcy bez dostępu do wody. Liście przyrastają u nasady przez całe życie rośliny, zamierają przy końcach. Potrafią absorbować wodę z mgieł.
W Azji pustynie i półpustynie typowe dla klimatu gorącego występują na półwyspie Arabski, Pakistan i Afganistan. W znacznym stopniu są to twory antropogeniczne.
W Australii pustynia, zwana tam „Evemea” i półpustynie występują w środkowej części kontynentu. Roślinność to głównie: łobody, kochine sediforia.
Pustynia Błędowska - największy w Polsce obszar lotnych piasków pochodzenia fluwioglacjalnego (około 33 km²) leżący na pograniczu Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Olkuskiej. Średnia miąższość piasków to 40 m (max. do 70 m). Przez pustynię, z zachodu na wschód, przepływa rzeka Biała Przemsza. Obszar pustyni objęty jest programem ochrony Natura 2000.
Pustynia w swojej obecnej postaci jest pochodzenia antropogenicznego. W wyniku intensywnej działalności okolicznych mieszkańców, na terenie pustyni poziom wód gruntowych opadł do tego stopnia, że uniemożliwiło to rozwój roślin.
1