I. POJĘCIA ZASADNICZE

POJĘCIE SPADKU

Spadek stanowi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego. Nie należą do niego prawa i obowiązki osobowe. Nie należą do niego również prawa i obowiązki rodzinne (takie jak żądanie rozwodu, alimenty).

Tak więc prawami i obowiązkami majątkowymi wchodzącymi do spadku są:

1. Prawa rzeczowe. Zarówno własność nieruchomości jak i ruchomości. W przypadku ograniczonych praw rzeczowych do spadku wchodzą: użytkowanie wieczyste, służebności gruntowe (wraz z własnością nieruchomości władnącej), spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, zastaw i hipoteka.

2. Dziedziczne jest również posiadanie, zarówno samoistne jak i zależne (jednak zależne tylko w takim zakresie, w jakim odpowiadało ono treści prawa dziedzicznego np. najmu).

3. Prawa i obowiązki obligacyjne (wierzytelności i długi).

Istnieją dwa zasadnicze wyjątki od zasady wyrażonej w artykule 922:

Pierwszy dotyczy wyłączenia ze spadku takich praw i obowiązków, które są ściśle związane z jego osobą. Można wyróżnić cztery grupy praw i obowiązków tak ściśle związanych z daną osobą, iż wygasają wraz z jego śmiercią.

1. Prawa podmiotowe- ma zaspokoić interes jedynie tej jednostki, której służy (użytkowanie, służebność osobista, renta dożywotnia).

2. Prawa, których treść zależy od potrzeb osobistych podmiotu. Skutkuje to tym, iż gdyby te prawa przeszły na inną osobę, musiałaby ulec zmianie ich treść.

3. Przypadki, gdy przy zobowiązaniach wysokość świadczenia zależy od osobistych przymiotów dłużnika.

4. Przypadki, w których powodem nie przechodzenia praw i obowiązków na spadkobierców jest fakt, iż istniejący stosunek prawny między stronami oparty jest na wzajemnym zaufaniu stron (np. umowa zlecenia).

W tych przypadkach, pomimo majątkowego charakteru powyższych praw, nie należą one do spadku.

Drugi przypadek wyłączenia praw i obowiązków majątkowych ze spadku dotyczy sytuacji, gdy dane prawa lub obowiązki przechodzą na określoną osobę lub osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Dochodzi do tego w następujących przypadkach.

1. W sytuacji śmierci najemcy, gdy stale zamieszkiwały z nim bliskie mu osoby, wstępują one w stosunek najmu po jego śmierci.

2. Służebność mieszkania może po śmierci przysługiwać dzieciom, rodzicom bądź małżonkowi.

3. Suma ubezpieczenia osobowego może przejść na określone bliskie osoby po śmierci ubezpieczonego.

4. Prawo do żądania odszkodowania za niesłuszne skazanie przechodzi na małżonka, rodziców i dzieci, jeśli takie powództwo zostało wystosowane za życia niesłusznie skazanego (lub oczywiście niesłusznie tymczasowo aresztowanego).

Długi spadku

Do spadku nie należą wyłącznie zobowiązania spadkodawcy, ale i zobowiązania, które powstają dopiero z chwilą jego śmierci lub wkrótce po niej. Są to następujące zobowiązania:

1. koszty pogrzebu

2. koszty postępowania spadkowego, zarządzania spadkiem, wynagrodzenie wykonawcy testamentu

3. obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek i obowiązek wykonania zapisów i poleceń

4. inne obowiązki wynikające z prawa spadkowego

POJĘCIE DZIEDZICZENIA

Można podać pięć charakterystyczne cechy dziedziczenia:

1. Spadkobierca wstępuje w ogół praw i obowiązków, które do spadku należą. Spadkobierca nabywa również te prawa, które spadkodawca przeznaczył innym osobom za pomocą ustanowienia zapisów. Prawa ustanowione w zapisie przejdą na zapisobiorcę dopiero w momencie wykonania przez spadkobiercę obowiązków z zapisu wynikających.

2. Jeśli jest kilku spadkobierców, każdy z nich wstępuje w całość praw i obowiązków, z tą różnicą, iż wstępują w nie w idealnych częściach ułamkowych (oznaczonych przez spadkodawcę lub ustawę).

3. Na drodze sukcesji uniwersalnej dochodzi do wstąpienia nie tylko w ogół praw, ale i obowiązków spadkowych.

4. Spadkobierca staje się podmiotem praw i obowiązków w pełnym tego słowa znaczeniu. To znaczy jest on podmiotem tych praw i obowiązków w takim stopniu, w jakim był nim spadkodawca do momentu otwarcia spadku.

5. Przy dziedziczeniu nabycie spadku następuje na podstawie jednego stanu faktycznego, skutecznego względem wszystkich praw i obowiązków spadkowych. Odmiennie regulowana jest sukcesja syngularna, gdyż na nią składają się poszczególne stany faktyczne odnośnie każdego przedmiotu osobno. Na ów jeden stan faktyczny składają się trzy elementy:

1. śmierć spadkodawcy

2. wyrażona w testamencie wola powołania danej osoby do spadku, lub w wypadku dziedziczenia ustawowego istnienie odpowiedniego stosunku prawnego (pokrewieństwo, przysposobienie, małżeństwo).

3. Odpowiednie kwalifikacje spadkobiercy, od których zależy możliwość dojścia do spadku.

Dziedziczenie następuje na podstawie testamentu lub ustawy.

Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje w sytuacji, gdy:

1. Testament nie został sporządzony

2. Testament w całości jest nieważny

3. Testament został sporządzony, jednak za życia spadkodawcy został skutecznie odwołany.

4. Gdy spadkobiercy powołani w testamencie w chwili śmierci spadkodawcy jeszcze nie żyją lub nie zostali poczęci, lub zostali poczęci, lecz po śmierci spadkodawcy urodzili się nieżywi. Co do osób prawnych, gdy w chwili śmierci spadkodawcy osoba prawna jeszcze nie istniała.

5. Gdy spadkobierca powołany w testamencie umrze przed spadkodawcą, lub osoba prawna przestanie istnieć.

6. Gdy spadkobierca spadek odrzuci.

Może nastąpić sytuacja, gdy dziedziczenie nastąpi częściowo na podstawie testamentu i częściowo na podstawie ustawy. Dzieje się tak, gdy:

1. Gdy spadkodawca sporządził testament tylko co do części spadku

2. Gdy sporządzono testament co do całości spadku, lecz cześć tych postanowień jest nieważna.

3. Gdy spadkodawca testament częściowo odwołał.

4. Gdy testament został powołany co do całości spadku, jednak po stronie niektórych spadkobierców zaszły okoliczności wymienione wcześniej w punktach 4-7.

Testament negatywny- spadkodawca w testamencie wyłącza z dziedziczenia ustawowego swojego krewnego lub małżonka, wtedy przy otwarciu spadku taką osobę poczytuje się za nieżyjącą. Nie wyklucza to oczywiście żądania zachowku.

POJĘCIE ZAPISU

Zapis jest to testamentowe rozrządzenie spadkodawcy, w którym zobowiązuje on spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia na rzecz oznaczonej osoby. Zapis charakteryzuje się czterema znamionami.

1. Zapis może być ustanowiony jedynie przez spadkodawcę. Czyli nie mogą być uważane za powstające na podstawie zapisu te prawa i obowiązki, które powstają na mocy ustawy.

2. Zapis może być ustanowiony tylko na rzecz oznaczonej osoby. Taki zapis tworzy po stronie zapisobiercy prawo podmiotowe, natomiast obciążenie, jakie ponosi zobowiązany jest tylko refleksem prawa podmiotowego zapisobiercy. Tym właśnie różni się zapis od polecenia (polecenie polega na nałożeniu odpowiedniego obowiązku na spadkobiercę lub zapisobiercę bez wskazania wierzyciela), iż w wypadku polecenia nie powstaje prawo podmiotowe, gdyż nie istnieje osoba uprawniona.

3. Zapis musi być ustanowiony w testamencie.

Zapis jest więc zwykłym zobowiązaniem, zapisobierca jest uprawnionym a spadkobierca jest zobowiązanym. Zapisobierca nigdy nie jest następcą prawnym ogólnym. Zapisobierca może być jedynie następcą prawnym szczególnym (sukcesja syngularna) i do tego pośrednim.

Wobec tego, iż zapisobierca nie jest sukcesorem uniwersalnym wynika, iż nie jest on odpowiedzialny za długi spadkowe.

II. OTWARCIE SPADKU

CHWILA OTWARCIA SPADKU

Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy.

Tak więc jeśli spadkodawca został uznany za zmarłego lub został stwierdzony sądownie jego zgon, to wówczas za chwilę otwarcia spadku uznaję się chwilę określoną w postanowieniu sądu o uznaniu za zmarłego lub w stwierdzeniu zgonu jako chwilę śmierci.

Spadkobierca nabywa spadek w chwili otwarcia spadku, i to bez podjęcia jakiejkolwiek czynności, czy to z jego strony, czy to ze strony sądu. Tak więc spadkobierca może, bez interwencji sądu, od momentu otwarcia spadku nabyć ten spadek samodzielnie we władanie.

Dopóki spadkobierca nie obejmie spadku we władanie, czuwa nad nim sąd, który może powołać do tego kuratora.

Nabycie spadku przez jego otwarcie nie jest jednak nabyciem definitywnym, bowiem spadkobierca może spadek odrzucić, co ma działanie wsteczne.

Pomimo, iż takie nabycie spadku jest skuteczne erga omnes, spadkobierca może udowodnić swoje prawo do spadku, względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku, jedynie za pomocą prawomocnego orzeczenia sądu potwierdzającego nabycie spadku.

Przedmioty majątkowe uzyskane w drodze dziedziczenia bądź nabyte ze środków uzyskanych przez dziedziczenie wchodzą do majątku odrębnego małżonka, chyba że spadkodawca postanowił inaczej. Przedmioty służące do użytku przez obojga małżonków wchodzą do majątku wspólnego, chyba że spadkodawca postanowił inaczej. Jeśli małżonkowie zawarli umowę małżeńską rozszerzającą wspólność majątkową na przedmioty majątkowe pochodzące z dziedziczenia, spadkodawca może w testamencie zastrzec, iż wejdą one do majątku odrębnego małżonka- spadkobiercy.

W przypadku małoletniego podlegającemu władzy rodzicielskiej przedmioty majątkowej pochodzące z dziedziczenia objęte zostają zarządem rodziców (chyba że spadkodawca wyznaczył do tego kogoś innego, a jeśli nie wyznaczył nikogo i nie zgodził się na prowadzenie zarządu przez rodziców, osobę taką powołuje sąd) do czasu pełnoletności spadkobiercy.

W chwili otwarcia spadku spadkobierca musi już i jeszcze żyć.

ZDOLNOŚĆ DO DZIEDZICZENIA

Zdolność do dziedziczenia posiadają wszystkie osoby oprócz tych, które są tej zdolności pozbawione lub jej ograniczone. Dlatego skupić się warto na określeniu tych właśnie negatywnych znamion.

Ważne jest również rozróżnienie na bezwzględną i względną niezdolność do dziedziczenia. Bezwzględna niezdolność oznacza, iż nie można dziedziczyć po nikim, względna oznacza możliwość dziedziczenia tylko po określonej osobie.

Niezdolność względną posiadają osoby prawne, które co do zasady nie mogą dziedziczyć ustawowo.

NIEGODNOŚĆ

Spadkobierca jest uznawany przez sąd za niegodnego, gdy:

1. Dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa wobec spadkodawcy.

2. Podstępem lub groźbą namówił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu lub w taki sposób przeszkodził mu w dokonaniu takiej czynności.

3. Umyślnie ukrył lub zniszczył testament, podrobił lub przerobił, lub świadomie z takiego podrobionego lub przerobionego przez inną osobę testamentu skorzystał.

Z wnioskiem o uznanie za niegodnego można wystąpić w czasie roku od momentu powzięciu informacji o niegodności, nie później jednak niż w czasie trzech lat od dnia otwarcia spadku. Gdy taka niegodność zostanie dowiedziona, spadkobierca niegodny traktowany jest jakby nie dożył otwarcia spadku.

Niegodny wyłączony jest również z korzystania z ustanowionego na niego zapisu.

Niegodny może dziedziczyć, jeśli spadkodawca mu przebaczył.

ZRZECZENIE SIĘ DZIEDZICZENIA

Zasadniczy skutek zrzeczenia się dziedziczenia polega na tym, iż spadkobierca oraz jego zstępni zostają wyłączeni z dziedziczenia jakby nie dożyli otwarcia spadku.

Umowa zrzeczenia się dziedziczenia pod rygorem nieważności musi być zawarta w formie aktu notarialnego pomiędzy przyszłym spadkodawcą oraz spadkobiercą.

Zrzeczenie się dziedziczenia wymaga do swej skuteczności pełnej zdolności do czynności prawnych, gdyż zrzeczenie się dziedziczenia jest de facto sposobem rozporządzenia spadkiem.

Natomiast jeśli chodzi o zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego, to taki spadkobierca nie traci prawa do ustanowionego w jego imieniu zapisu. Również zrzekając się dziedziczenia ustawowego, spadkobierca traci prawo do zachowku ( roszczenie o zachowek posiadają tylko spadkobiercy, którzy z braku testamentu dziedziczą w drodze ustawowej)

III. DZIEDZICZENIE USTAWOWE

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Najpierw omówmy różnicę pomiędzy dziedziczeniem w przypadku przysposobienia pełnego i przysposobienia niepełnego.

W przypadku przysposobienia pełnego przysposobiony i jego zstępni dziedziczą po przysposabiającym i jego krewnych tak, jakby był on dzieckiem przysposabiającego. Również przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych tak, jakby przysposabiający był rodzicem przysposobionego.

W przypadku przysposobienia niepełnego istnieją trzy prawidła:

1. Przysposobiony i jego zstępni dziedziczą po przysposabiającym tak jak jego naturalni zstępni.

2. Przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, jak i krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych.

3. Zamiast rodziców przysposobionego dziedziczy po nim i jego zstępnych przysposobiony, natomiast pozostały porządek dziedziczenia wynikający z pokrewieństwa nie zostaje naruszony.

DZIEDZICZENIE KREWNYCH I MAŁŻONKA SPADKODAWCY

Dziedziczenie spadkobierców grupy pierwszej

Należą do niej wszyscy zstępni oraz małżonek.

Dziedziczą oni w częściach równych, jednak małżonkowi nie może przypaść mniej niż ¼ całości spadku.

Jeśli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, jego część dziedziczą jego zstępni w częściach równych. Również wnuki dziedziczą w sytuacji, gdy dziesko spadkodawcy żyje, jednak w momencie otwarcia spadku traktowane jest jakby nie żyło (tyczy się to sytuacji, gdy spadkobierca zrzeka się dziedziczenia, lecz zastrzega, iż nie dotyczy ta decyzja jego dzieci, jeśli dziecko zostało wyłączone przez negatywny testament, jeśli zostało w negatywnym testamencie wydziedziczone, jeśli dziecko spadek odrzuciło, gdy zostało uznane za niegodne).

Dziedziczenie spadkobierców grupy drugiej

Jeśli spadkodawca nie posiada zstępnych lub nie dziedziczą oni z jakichkolwiek powodów, do spadku powołani zostają małżonek, rodzice spadkodawcy, jego rodzeństwo i ich zstępni.

Udział małżonka w takim dziedziczeniu wynosi połowę spadku.

Jeśli chodzi o drugą połowę spadku, lub o całość spadku, jeśli małżonek nie dziedziczy, oto co następuje:

1. Jeśli do spadku dochodzą obydwoje rodzice, wtedy dziedziczą oni po ¼, drugą połowę dziedziczy rodzeństwo w częściach równych (przyrodnie na równi z rodzonym).

2. Jeśli do spadku dochodzi jeden z rodziców, wtedy udział spadkowy niedziedziczącego rodzica przechodzi na drugiego rodzica i rodzeństwo po połowie (czyli rodzic dziedziczy 3/8 spadku).

3. Jeśli dziedziczą tylko rodzice lub tylko rodzeństwo, to dziedziczą oni w częściach równych.

4. Jeśli z jakichkolwiek powodów którykolwiek z rodzeństwa nie dziedziczy, wtedy jego udział spadkowy przypada jego zstępnym w częściach równych.

Jeśli nie ma rodziców, rodzeństwa ani ich zstępnych, to w całości dziedziczy małżonek. Jeśli nie ma też małżonka, wtedy dziedziczy Skarb Państwa.

Uprawnienia dziadków spadkodawcy

Przyznano dziadkom spadkodawcy pewne roszczenia alimentacyjne. Przysługują one:

1. Względem spadkobierców zarówno ustawowych jak i testamentowych.

2. Służą przeciwko spadkobiercom nieposiadającym wobec nich obowiązku alimentacyjnego wynikającego z innego stanu prawnego.

3. Przysługują one dziadkom, gdy znajdują się w niedostatku, to znaczy nie mogą się utrzymać własnymi siłami.

4. Roszczenia te przysługują dziadkom, gdy nie są oni w stanie otrzymać należnych im środków utrzymania od osób na których ciąży wobec nich obowiązek alimentacyjny.

Gdy te cztery przesłanki zostaną spełnione, dziadkowie mogą żądać od każdego ze spadkobierców dostarczenia im środków utrzymania. Każdy ze spadkobierców może uczynić zadość temu roszczeniu, płacąc dziadkom jednorazowo kwotę odpowiadającą ¼ części ich spadku.

Spadkodawca może w testamencie pozbawić dziadków możliwości takiego roszczenia.

IV. DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE

TESTAMENT

Pojęcie

Testamentem nazywa się czynność prawną o następujących cechach:

1. Jest to czynność prawna, w której spadkodawca rozporządza swoim majątkiem. Nie jest więc testamentem akt w którym umieszczone są zarządzenia dotyczące pogrzebu lub wskazówki dotyczące wychowania dzieci itp.

2. Testament jest czynnością prawną na wypadek śmierci spadkodawcy. Dlatego jego skuteczność zależy od śmierci strony podejmującej akt.

3. Testament jest jednostronną czynnością prawną, jest to jednostronne oświadczenie woli.

4. Testament jest aktem odwołalnym. Zamieszczone w testamencie zrzeczenie się możliwości odwołania testamentu jest nieważne.

Czyli w skrócie- testament jest jednostronną, odwołalną czynnością prawną na wypadek śmierci, za pomocą której spadkodawca rozporządza swoim majątkiem.

Testament jest nieważny w momencie, gdy sprzeczny jest z ustawą lub zasadami współżycia społecznego.

Przesłanki ważności testamentu.

Pierwszą z nich jest zdolność testowania. Taką zdolność posiadają wszyscy oprócz osób, które tej zdolności nie posiadają (brzmi to głupio, ale prawo wyróżnia jedynie negatywne przesłanki zdolności testowania). Tak więc takiej zdolności nie posiadają osoby z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych lub bez takiej zdolności. Testament jest czynnością czysto osobistą i dlatego nie może być sporządzony przez przedstawiciela ustawowego ani przez pełnomocnika.

Drugą przesłanką ważności testamentu jest wola testowania (animi testandi). Testator musi mieć świadomość, iż podjęte przez niego zachowanie się stanowi sporządzenie testamentu i jest ono zgodne z jego wewnętrzną wolą.

Nieważny jest testament sporządzony pod wpływem błędu. Istotność błędu rozstrzyga się z punktu widzenia subiektywnego. Bada się, czy testator znając prawdziwy stan rzeczy podjąłby inne decyzje testamentowe.

Nieważny jest testament sporządzony pod wpływem groźby. Chodzi o to, aby groźba miała poważny wpływ na decyzje testatora.

Nieważny jest testament sporządzony przez osobę, znajdującej się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli (szczególnie z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo nawet przemijającego zaburzenia czynności psychicznych).

Formy testamentu

Testament musi dla swej ważności być sporządzony w jednej z ustawowo wymienionych form.

Testamenty zwykłe

Prawo cywilne rozróżnia trzy rodzaje testamentów zwykłych

Testamenty holograficzne

Polega na tym, iż testator napisze go w całości ręcznie w dowolnym języku, podpisze i opatrzy datą.

Testamenty allograficzne

Przy jego tworzeniu współuczestniczy urzędnik państwowy. Taki testament sporządza się przy zachowaniu określonych formalności:

1. Spadkodawca oświadcza swą wolę ustnie wobec odpowiedniego urzędnika państwowego. Jest on kwalifikowanym świadkiem sporządzania testamentu.

2. Oświadczenie woli wobec funkcjonariusza następuje w obecności dwóch świadków.

3. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole opatrzonym datą.

4. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków.

5. Protokół zostaje podpisany przez spadkodawcę, funkcjonariusza państwowego oraz świadków. Brak podpisu funkcjonariusza lub świadków powoduje bezwzględną nieważność testamentu. Natomiast jeśli testator nie jest w stanie opatrzyć dokumentu podpisem, zaznacza się to w protokole wraz z przyczyną.

Testamentu allograficznego nie mogą sporządzać osoby nieme lub głuche.

Testamenty notarialne

Powiedziane jest jedynie, iż testament może przyjąć formę aktu notarialnego.

Testamenty szczególne

Kodeks cywilny zna trzy rodzaje testamentów szczególnych (zaraz wszystkie omówię). Testamenty te mają dwie wspólne cechy.

Po pierwsze mogą być sporządzone jedynie w szczególnych, opisanych przez ustawę okolicznościach.

Po drugie, testamenty te tracą moc po upływie 6 miesięcy od ustania przyczyny ich powstania właśnie w formie szczególnej, chyba że spadkodawca zmarł w tym czasie. Bieg tego terminu ulega zawieszeniu w sytuacji, gdy testator nie może sporządzić testamentu zwykłego.

Testament ustny

Może on powstać w związku z jedną z dwóch okoliczności:

1. W sytuacji obiektywnego zagrożenia rychłą śmiercią testatora możliwe jest sporządzenie testamentu ustnego, nawet jeżeli nie ma przeszkód do spisania testamentu zwykłego. Tutaj bieg powyższego 6 miesięcznego terminu biegnie od momentu, gdy stan zdrowia testatora ulegnie wystarczającej poprawie.

2. Jeśli w skutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Tak więc musza istnieć trudności lub niemożność dotarcia do odpowiednich funkcjonariuszy publicznych oraz musza istnieć trudności w sporządzeniu testamentu holograficznego.

Testament ustny sporządza się w sposób następujący:

1. Spadkodawca oświadcza swoją wolę ustnie. Musi on złożyć oświadczenie woli wskazujące na treść testamentu. Nie może się ono ograniczyć do potakiwania i akceptowania podsuwanych propozycji. Testament taki może sporządzić osoba głucha, niema lub głuchoniema.

2. Oświadczenie woli musi być złożone w obecności co najmniej trzech świadków. Oświadczenie woli ma być skierowane bezpośrednio do nich.

Problem stwarza dowodzenie testamentu. Istnieją na to dwa sposoby stwierdzenia treści testamentu, przy czym od stwierdzenia ważności nie zależy ważność, skuteczność testamentu.

1. Pierwszym sposobem stwierdzenia treści testamentu ustnego jest spisanie przez jednego ze świadków bądź osoby trzeciej oświadczenia spadkodawcy w terminie do roku od jego złożenia z podaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia oraz z podaniem miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj pozostali świadkowie lub wszyscy świadkowie, którzy brali udział w sporządzaniu testamentu ustnego.

2. Jeśli treść testamentu nie została stwierdzona w sposób przewidziany w punkcie 1 wówczas możliwe jest stwierdzenie treści testamentów w terminie do 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku przez zgodne oświadczenia złożenie przed sądem przez wszystkich świadków. Jeśli uzyskanie przesłuchanie niektórych świadków nie jest możliwe, sąd może poprzestać na zgodnym oświadczeniu co najmniej dwóch świadków.

Testament podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym.

Może przyjąć dwie formy:

1. Testament allograficzne złożony przed dowódcą statku lub jego zastępcą.

2. W razie niemożliwości złożenia takiego testamentu, testament ustny.

Testament wojskowy

Może być wydany jedynie w sytuacji mobilizacji wojskowej, wojny lub przebywania w niewoli.

Świadkowie testamentu i ich zdatność

Można być niezdatnym do bycia świadkiem względnie lub bezwzględnie. Działa to na tej samej zasadzie, jak niemożność dziedziczenia względna i bezwzględna. Czyli nie można być świadkiem w ogóle lub w stosunku do konkretnego testamentu.

Tak więc, niezdatna bezwzględnie jest osoba, która:

1. Nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych.

2. Jest niewidoma, głucha lub niema.

3. Nie umie lub w prawdzie umie, ale nie jest w stanie czytać i pisać.

4. Została prawomocnie skazana za składanie fałszywych zeznań.

Niezdatna względnie jest osoba, która:

1. Nie włada językiem, w którym został sporządzony testament.

2. Jeśli spadkodawca przeznaczył w testamencie dla niej jakąś korzyść, lub dla jej małżonka, krewnych, powinowatych pierwszego i drugiego stopnia i pozostających w stosunku przysposobienia.

Wykładnia testamentu

Należy stosować wykładnię subiektywną, aby w jak największym stopniu odpowiadała woli spadkodawcy.

Odwołanie testamentu

Testament może zostać przez testatora odwołany w każdym momencie w całości lub w części.

Wyraźne odwołanie testamentu polega na sporządzeniu nowego, w którym wyraźnie zaznacza, iż swój poprzedni testament odwołuje.

Natomiast istnieje kilka sposobów dorozumianego odwołania testamentu.

1. Może go zniszczyć lub pozbawić cech świadczących o jego ważności, bądź dokona w testamencie zmian, które będą świadczyły o chęci jego odwołania.

2. Jeśli spadkodawca spisze nowy testament, w którym nie zamieści informacji o utracie ważności wcześniejszego testamentu, wtedy postanowienia pierwszego testamentu niedające się pogodzić z testamentem późniejszym zostają uznane za nieważne.

USTANOWIENIE SPADKOBIERCY

Zasady ogólne

Spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub więcej osób.

Spadkodawca musi sam wskazać osobę, którą powołuje do spadku albo co najmniej w taki sposób ją określić, aby po jego śmierci można ją było oznaczyć.

Spadkodawca powinien określić udziały, w jakich będą dziedziczyć konkretni spadkobiercy. Jeśli tego nie zrobi, będą oni dziedziczyć w częściach równych.

Istotnym ograniczeniem swobody testowania jest zakaz możliwości zastrzeżenia warunku i terminu przy powoływaniu spadkobierców testamentowych.

Podstawienia (substytucje)

Podstawienie pospolite

Polega na tym, iż spadkodawca powołuje do dziedziczenia spadkobiercę testamentowego (spadkobierca podstawiony) w sytuacji, gdy inny spadkobierca ustawowy lub testamentowy (spadkobierca ustanowiony) nie chciał lub nie mógł dziedziczyć.

Podstawienie powiernicze

Postanowienie testamentu, polegające na tym, iż spadkodawca nakłada na spadkobiercę (ustanowionego) obowiązek zachowania substancji spadku, a w razie zajścia określonych okoliczności przekazanie owego spadku innej osobie (spadkobiercy podstawionemu) nazywamy podstawieniem powierniczym.

Tak więc w przypadku podstawienia powierniczego do spadku dochodzą kolejno obydwoje spadkobiercy- zarówno ustanowiony jak i podstawiony.

Aby podstawienie powiernicze wywołało skutki, wymagane jest, aby przyczyna podstawienia nastąpiła dopiero po otwarciu spadku.

Przyrost

Przesłanki zastosowania przyrostu są następujące:

1. Powołanych do spadku jest kilku spadkobierców testamentowych

2. Jeden ze spadkobierców nie chce lub nie może być spadkobiercą.

3. Spadkodawca nie wyraził w testamencie odmiennej woli, tzn. nie wyłączył możliwości przyrostu. Mógł on na przykład ustanowić w testamencie podstawienie pospolite, które oczywiście ma pierwszeństwo przed przyrostem

Jeśli przesłanki te zostaną kumulatywnie spełnione, wtedy część spadku przypadająca temu spadkobiercy zostaje rozdysponowana na pozostałych spadkobierców zgodnie z przypadającymi im udziałami.

V. STANOWISKO PRAWNE SPADKOBIERCY

Na stanowisko prawne spadkobiercy wpływają trzy wydarzenia:

1. Otwarcie spadku.

2. Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

3. Wydanie przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

OŚWIADCZENIE O PRZYJĘCIU LUB ODRZUCENIU SPADKU

Następujące z chwilą otwarcia spadku jego nabycie nie jest definitywne, póki spadkobierca nie złoży oświadczenia o przyjęciu spadku (lub wystąpią inne przesłanki za tym przemawiające). Z chwilą otwarcia spadku spadkobierca wchodzi w prawa i długi majątku. Jednak do momentu przyjęcia spadku odpowiada on za długi jedynie do wysokości spadku.

Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku i jego treść.

Osoba składająca takie oświadczenie musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Przedstawiciel ustawowy spadkobiercy z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych może złożyć takie oświadczenie lub wyrazić zgodę na jego złożenie jedynie za pozwoleniem sądu opiekuńczego.

Pełnomocnictwo do takich czynności musi mieć charakter szczególny, określać co najmniej czynność do jakiej upoważnia.

Takie oświadczeni spadkobiercy może mieć trojaką treść

1. Spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste)

2. Spadkobierca może przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności z długi przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza)\

3. Spadkobierca może spadek odrzucić.

Co do zasady spadkobierca nie może spadku w części przyjąć a w części odrzucić. Istnieją od tego dwa wyjątki:

1. Gdy spadkobierca jest zarówno spadkobiercą wpierwpowołanym, jak i w innej części spadku podstawiony pospolicie.

2. Może odrzucić część spadku przypadającą mu z przyrostu i jednocześnie przyjąć spadek, do którego został powołany.

Termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

Takie oświadczenie składane jest w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Czyli termin zacznie biec, gdy zrealizowane zostaną dwie przesłanki:

1. Spadkobierca poweźmie wiadomość o śmierci spadkodawcy. Nadto, w przypadku dziedziczenia testamentowego, spadkobierca musi dowiedzieć się o istnieniu i treści testamentu.

2. Spadkobierca nie wie o istnieniu silniej od nich powołanych, a nawet jeśli o nich wie, wie również iż nie będą oni dziedziczyć

Jeśli w ciągu tego terminu spadkobierca będzie zachowywał się biernie, oznacza to, iż przyjmuje on spadek wprost, czyli odpowiada on za długi spadkowe bez ograniczenia.

Od tej zasady występują dwa wyjątki:

1. W przypadku bierności osób z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych, lub co do której zachodzą przesłanki ubezwłasnowolnienia, lecz nie ubezwłasnowolnionej lub przez osobę prawną poczytuje się iż przyjmują oni spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

2. Skarb Państwa nie składa żadnych oświadczeń, zawsze poczytuje się iż przyjmuje on spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

3. Jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął (lub uważany jest za przyjmującego) spadek z dobrodziejstwem inwentarza, wtedy uważa się iż ten spadkobierca, który nie złożył w czasie oświadczenia również w ten sposób przyjmuje spadek.

Wady oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

Tak więc w przypadku złożenia oświadczenia pod wpływem błędu lub groźby należy stosować, z małymi modyfikacjami, przepisy art. 84 i 86-88 k.c.

Prowadzi to do następujących wyników:

1. W przypadku, gdy spadkobierca złożył oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku pod wpływem błędu, może on od jego skutków prawnych uchylić się, gdy błąd dotyczy treści czynności prawnej (czyli błąd dotyczy okoliczności, które według treści oświadczenia, ustalonych poglądów, zwyczajów i zasad współżycia społecznego powinny być uważane za należące do treści czynności prawnej) i jest on błędem istotnym (czyli po prostu art. 84 k.c.)

2. W przypadku, gdy spadkobierca złożył oświadczenie woli pod wpływem błędu wywołanego podstępnie, może on uchylić się od jego skutków prawnych, gdy błąd został wywołany podstępnie, natomiast biorąc pod uwagę iż takie oświadczenie jest czynnością nieodpłatna, nie jest istotne przez kogo ten błąd został wywołany oraz czy dotyczył on treści czynności prawnej czy nie, oraz czy był istotny (czyli art. 86 k.c.)

3. W przypadku, gdy spadkobierca złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby, może on uchylić się od swojego oświadczenia (czyli art. 87 k.c.).

Skutki złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu długu

Skutki odrzucenia spadku

W przypadku odrzucenia spadku spadkobiercę traktuje się tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.

Skutki przyjęcia spadku

Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca odpowiada za długi do wysokości spadku, od momentu przyjęcia spadku odpowiada on za długi całym swoim majątkiem, nawet jak przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Wreszcie dopiero po przyjęciu spadku spadkobierca może zbyć przypadły mu spadek lub udział w spadku w całości lub w części.

Zaskarżenie oświadczenia o odrzuceniu spadku

Możliwość ta jest przeznaczona dla wierzycieli spadkobiercy, dla których w wyniku spadku sytuacja się poprawia (dłużnik jest niewypłacalny, a następnie dostaje spadek który odrzuca). Może to nastąpić, gdy spełnione zostaną dwie przesłanki.

1. Wierzytelność istniała już w momencie odrzucenia spadku

2. Odrzucenie spadku następuje z pokrzywdzeniem wierzycieli.

STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU

Jak już było to mówione, spadkobierca może udowodnić osobie trzeciej, nie twierdzącej iż jest on spadkobiercą, iż w rzeczywistości tak jest jedynie przez stwierdzenie nabycia spadku.

Postępowanie

Wniosek o stwierdzenie i jego złożenie

Może ono być wszczęte tylko na wniosek zainteresowanej osoby. Tak więc taki wniosek może złożyć w zasadzie jedynie osoba, która posiada interes prawny w powstaniu skutków prawnych, jakie łączą się z faktem stwierdzenia nabycia spadku. Skutkami takimi są:

1. Udowodnienie swoich praw wynikających z dziedziczenia wobec osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia (np. wobec dłużnika wierzytelności spadkowej).

2. Powstanie domniemania, iż osoba, której nabycie spadku zostało stwierdzone, jest spadkobiercą.

Stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić przed sześciomiesięcznym okresem od otwarcia spadku, chyba że pozostali spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

VI. ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPADKOBIERCY

ZA DŁUGI SPADKOWE

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA DŁUGI SPADKOWE

Z zasady, iż spadkobierca nabywa spadek w momencie otwarcia spadku, można wyprowadzić dwie zasady:

1. Skoro spadek w chwili otwarcia wchodzi w skład majątku spadkobiercy, to od tej chwili spadkobierca dłużnik odpowiada za własne długi nie tylko własnym majątkiem, ale również spadkiem.

2. Skoro długi spadkowe stają się z chwilą nabycia spadku długami spadkobiercy, to od chwili otwarcia spadku dłużnik powinien odpowiadać nie tylko majątkiem pochodzącym ze spadku, ale również swoim.

Jeśli chodzi o punkt pierwszy, kodeks cywilny przewiduje dwa wyjątki od tej zasady:

1. Przed przyjęciem spadku nie może być prowadzona z niego egzekucja na zaspokojenie osobistego długu spadkobiercy.

2. Do egzekucji ze spadku konieczny jest tytuł egzekucyjny przeciwko wszystkim spadkobiercom. Ograniczenie to istnieje do momentu działu spadku. Ma na celu ochronę interesów pozostałych spadkobierców, jaki mają oni w prawidłowym dziale spadku.

Jeśli chodzi o punkt drugi, jest on znacznie bardziej rozwinięty. Odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe oparta jest na następujących zasadach:

1. Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca odpowiada jedynie za długi spadkowe do wysokości spadku. Tak więc tutaj egzekucja po otwarciu spadku możliwa jest jedynie z tego właśnie spadku.

2. Od chwili przyjęcia spadku, spadkobierca odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem, bez względu na to, jaką treść miało jego oświadczenie o przyjęciu spadku (z dobrodziejstwem inwentarza czy bez).

3. Istnieje wyjątek od zasady, iż spadkobierca odpowiada ograniczenie za długi w przypadku przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Dzieje się tak, gdy podstępnie nie podał przedmiotów należących do spadku do inwentarza albo podał do spadku nieistniejące długi, odpowiada on wtedy w zasadzie nieograniczenie. Jedynie odpowiedzialność z tytułu zapisów i poleceń nadal ograniczona jest do wartości stanu czynnego spadku.

4. Do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Od chwili działu spadku ponoszą oni odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów.

5. Śmierć spadkodawcy i dziedziczenie po nim nie mają wpływu na ciążące na przedmiotach wchodzących w skład spadku prawach rzeczowych i zakresie odpowiedzialności rzeczowej (zastaw, hipoteka).

Ad. B

W przypadku przyjęcia prostego spadku spadkobierca odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem bez ograniczenia. Wyjątek od tej zasady polega na Tm, iż w przypadku zapisów i poleceń odpowiada on do wysokości stanu czynnego spadku.

W przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca odpowiada za długi spadkowe do wysokości stanu czynnego spadku opisanego w inwentarzu. Tak więc taka odpowiedzialność jest nieograniczona co do tego, czym spadkobierca odpowiada (zgodnie z art. 1030 każdy spadkobierca odpowiada całym swoim majątkiem po przyjęciu spadku), lecz jest ograniczona co do tego, za co spadkobierca odpowiada.

TRZY GRUPY ZOBOWIĄZAŃ SPADKOWYCH

Istnieją trzy grupy zobowiązań spadkowych, które nie mogą ze względu na swój zróżnicowany charakter być traktowane jednakowo.

Do pierwszej grupy tych zobowiązań należą zobowiązania spadkodawcy, jak również zobowiązania spadkobiercy, które nie istniały za życia spadkodawcy, a powstały w osobie spadkobiercy (zaliczamy do nich koszty pogrzebu, koszty postępowania spadkowego, wynagrodzenie dla wykonawcy testamentu, koszty zarządu spadkiem).

Do grupy drugiej zobowiązań spadkowych zaliczamy zaspokojenie roszczeń osób uprawnionych do zachowku.

Do grupy trzeciej zaliczamy obowiązek wykonania zapisów oraz poleceń.

Różnice w wykonywaniu zobowiązań należących do różnych grup przedstawiają się następująco.

1. Upośledzenie zobowiązań z zachowków w stosunku do zobowiązań zwykłych polega na tym, że:

1. Podstawą do obliczenia zachowku jest wartość czysta spadku. Tak więc wysokość zobowiązań zwykłych wpływa na sumę zachowku.

2. Za zobowiązania zwykłe spadkobierca odpowiada na zasadach określonych w art. 1030, 1031, natomiast jeśli odpowiada za zobowiązania z zachowku, a sam do zachowku również jest uprawniony, wtedy zgodnie z art.999 jego odpowiedzialność ogranicza się jedynie do nadwyżki przekraczającej jego zachowek.

2. Upośledzenie zobowiązań z poleceń i zapisów wobec zobowiązań zwykłych polega na tym, iż zobowiązań z zapisów i poleceń nie bierze się pod uwagę przy obliczaniu wysokości zachowku.

3. Upośledzenie zobowiązań z zapisów i poleceń w stosunku do zobowiązań zwykłych i zobowiązań z zachowku polega na tym, iż:

1. Za zobowiązania z zapisów i poleceń spadkobierca zawsze odpowiada ograniczenie, przy czym odpowiedzialność spadkobiercy uprawnionego do zachowku jest szczególnie ograniczona (art.998)

2. W przypadkach opisanych w art.1003-1005 zapisy i polecenia mogą być zmniejszone.

VI. STOSUNKI MIĘDZY SPADKOBIERCAMI

PRZED DZIAŁEM SPADKU

Co do zasady w stosunku do spadkobierców i spadku stosuje się przepisy dotyczące współwłasności w częściach ułamkowych. Oczywiście, nie mają one zastosowania przed działem spadku, kiedy to każdy ze spadkobierców jest współuprawniony łącznie. Tak więc w takim przypadku, każdy współwłaściciel uprawniony jest do współposiadania rzeczy wspólnej i do korzystania z niej.

VII. DZIAŁ SPADKU

Dział spadku może nastąpić na dwa sposoby: bądź będzie to umowny dział spadku lub sądowy działa spadku.

SĄDOWY DZIAŁ SPADKU

Zasady ogólne

Postępowanie o dział spadku może być wszczęte jedynie na wniosek osoby uprawnionej do żądania działu.

Tak więc działu spadku może żądać w zasadzie każdy spadkobierca, jak i spadkobierca spadkobiercy oraz nabywca udziału w spadku. Może żądać również prokurator, jeśli uzasadnia to zasadami ochrony obywateli, praworządności, interesu społecznego.

Działu spadku nie może natomiast żądać nabywca udziału w poszczególnym przedmiocie należącym do spadku, jak i wierzyciel spadkobiercy, który zasadniczo nie może własnym prawem żądać działu spadku. Może jedynie egzekucyjnie nabyć takie uprawnienie od swojego dłużnika- spadkobiercy a następnie wykonać już swoje uprawnienie i żądać działu spadku.

Dział spadku na podstawie zgodnego wniosku spadkobierców.

Sąd po zbadaniu sprawy wyda postanowienie działowe odpowiadające treści wniosku (badane są takie sprawy jak pełna zdolność do czynności prawnych wszystkich spadkobierców, zgodność z prawem wniosku działowego itp.)

Dział spadku w braku zgodnego wniosku spadkobierców.

Jeśli spadkobiercy nie zawarli umowy lub nie złożyli zgodnego wniosku, sąd wdraża odpowiednie postępowanie działowe.

1.Ustalenie składu i wartości spadku.

Sąd ustala skład i wartość spadku jeśli spis inwentarza nie został sporządzony. Przyjmuje się, iż jeśli spis inwentarza został sporządzony, wtedy skład czynny spadku, ustalony w spisie inwentarza, staje się podstawą działu spadku.

Kodeks przyjął zasadę, iż dział spadku polega na podziale jedynie aktywów, czyli jest działem jedynie stanu czynnego spadku.

2.Roszczenia rozstrzygane w postępowaniu spadkowym- zaliczanie darowizn.

W postępowaniu o dział spadku sąd rozstrzyga o niektórych roszczeniach, które powstają w związku z działem spadku. Odnoszą się one do następujących roszczeń:

1. Co do zapisów, których przedmiotem są określone rzeczy lub prawa należące do spadku. Taki zapisobierca jest w związku z tym zainteresowany w sprawie.

2. Do wzajemnych roszczeń między współspadkobiercami, które to obejmują:

1. Posiadania przedmiotów wchodzących w skład spadku

2. Pobranych pożytków i innych przychodów

3. Poczynionych na spadek nakładów

4. Spłaconych długów spadkowych.

Osobną pozycję przy przeprowadzaniu działu spadku zajmuje darowizna.

3.Podział spadku

Może on być przeprowadzony na trzy sposoby:

1. Przedmioty należące do spadku mogą zostać rozdzielone, ewentualnie podzielone w naturze między spadkobierców według wielkości udziałów, jakie im przypadają (podział fizyczny)

2. Przedmioty należące do spadku mogą zostać sprzedane, a uzyskana kwota podzielona między spadkobierców stosownie do wielkości ich udziałów (podział cywilny)

3. Jeden ze spadkobierców może przejąć cały spadek lub najważniejsze przedmioty do spadku należące (przejęcie spadku).

Sytuacja prawna spadkobierców po dziale spadku.

Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy są wzajemnie obowiązani do rękojmi za wady fizyczne i prawne rzeczy zgodnie z przepisami o rękojmi przy sprzedaży. Rękojmia co do wierzytelności spadkowych rozciąga się również na wypłacalność dłużnika.

Natomiast jeśli chodzi o długi spadkowe, to spadkobiercy odpowiadają za nie stosownie do swoich udziałów w spadku.

VIII. ZAPIS

Zapis jest to rozrządzenie testamentowe, przez które spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę testamentowego lub ustawowego (zapis) albo zapisobiercę (dalszy zapis) do spełnienia świadczenia majątkowego na rzecz określonej osoby.

Przepisy o powołaniu spadkobiercy stosuje się odpowiednio do powołania zapisobiercy.

Zapisobierca może zwolnić się z dalszego zapisu w drodze bezpłatnego przeniesienia na dalszego zapisobiercę praw, które otrzymał w drodze zapisu, lub może dokonać przelewu roszczenia o jego wykonanie.

Przedmiot i skutki ustanowienia zapisu.

Przedmiotem zapisu musi być świadczenie o charakterze majątkowym.

Zapisobierca może żądać realizacji zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu.

Możliwe jest ustanowienie zapisu pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

IX. POLECENIE

Spadkodawca może nałożyć na spadkobiercę lub na zapisobiercę obowiązek odpowiedniego zachowania się lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem.

Istnieją dwie sankcje przewidziane w przypadku niewypełnienia polecenie. Pierwsza z nich to sądowe dochodzenie wykonania polecenia. Sankcja druga to utrata korzyści, którą obciążony poleceniem otrzymał. Kodeks przewiduje jedynie sądową możliwość dochodzenia wykonania polecenia.

X. ZACHOWEK

OSOBY UPRAWNIONE DO ZACHOWKU

Krąg osób uprawnionych

Uprawnieni są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Uprawnienie to przypada jednak tylko tym z powyższych osób, które byłyby powołane do spadku z ustawy. Można stąd wysunąć dwa wnioski.

Po pierwsze, nie są uprawnione do zachowku osoby, które ą wyłączone z dziedziczenia, tak jakby nie żyły w chwili otwarcia spadku, czyli osoby:

1. Niegodne dziedziczenia.

2. Osoby, które zrzekły się dziedziczenia

3. Osoby, które odrzuciły spadek przypadły im z tytułu dziedziczenia ustawowego.

Po drugie, osoby wyżej wymienione nabywają prawo do zachowku w kolejności, w jakiej są one powołane do dziedziczenia wedle art. 931.

Tak więc, zachowek w pierwszej kolejności służy dzieciom (przysposobionym) i małżonkowi.

W drugiej kolejności zachowek przysługuje (obok małżonka) wnukom oraz dalszym zstępnym (również przysposobionego).

W braku zstępnych zachowek przysługuje (obok małżonka) rodzicom spadkodawcy, a jeśli został on przysposobiony, jego przysposabiającemu.

W prawie polskim osób uprawnionych do zachowku nie można w zasadzie nazwać spadkobiercami, a jedynie wierzycielami spadkobierców powołanych (ponieważ służy im przeciwko spadkobiercom wierzytelność o wypłacenie sumy pieniężnej, stanowiącej równowartość idealnej części czystego spadku).

Wydziedziczenie

Spadkodawca może uprawnionego pozbawić prawa zachowku poprzez wydziedziczenie. Może ono mieć miejsce jedynie w ściśle przez prawo przewidzianych przypadkach.

1. Dopuszczenie się przeciwko spadkodawcy lub bliskiej mu osoby przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności lub rażącej obrazy czci.

2. Uporczywe nie dopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Spadkodawca nie może wydziedziczyć osoby, której przebaczył. Spadkodawca może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku jedynie w testamencie. Natomiast przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z testamentu.

OKREŚLENIE WYSOKOŚCI ZACHOWKU

Zachowek wynosi, jeśli uprawniony jest stale niezdolny do pracy lub jest małoletni, 2/3 tego, co dziedziczyłby ustawowo, w innych zaś przypadkach połowę wartości tego udziału.

Ustalenie wysokości zachowku odbywa się na trzech etapach:

1. Ustalenie wysokości udziału spadkowego, stanowiącego podstawę zachowku

2. Ustalenie substratu zachowku

3. Pomnożenie sumy pieniężnej wynoszącej substrat zachowku przez ułamek odpowiadający wysokości udziału spadkowego będącego podstawą obliczenia zachowku.

Ad b

Co to jest substrat zachowku?

Jest to wartość czystego spadku po doliczeniu pewnych darowizn, uczynionych nawet za życia spadkodawcy (mogłoby się stać tak, iż spadkodawca rozrządził swoim majątkiem jeszcze za życia i po śmierci wartość czystego spadku jest bardzo mała).

FORMA POZOSTAWIONEGO ZACHOWKU

Ustawa zezwala spadkodawcy na pozostawienie zachowku w kilku postaciach:

1. W sytuacji, gdy jeszcze za życia spadkobiercę odpowiednio obdaruje. Wtedy ową darowiznę zalicza się na poczet zachowku.

2. W ten sposób, iż spadkodawca uczyni go spadkobiercą.

3. W ten sposób, iż ustanowi dla niego zapis.

4. W ten sposób, iż powoła go „do zachowku”, przeznaczy mu „zachowek”, ograniczy go „do zachowku”.

TYPY OSÓB BEZPODSTAWNIE POZBAWIONYCH ZACHOWKU

Spadkodawca może pozbawić daną osobę zachowku zasadniczo na dwa sposoby. Może on wymienić tę osobę w testamencie i tam ją wydziedziczyć lub może tę osobę w testamencie pominąć milczeniem. Różnie kształtuje się sytuacja prawna tych osób.

Przypadki, w których spadkodawca może osobę bezpodstawnie pozbawić przez wymienienie jej w testamencie można podzielić na cztery grupy.

1. Pierwszą grupę stanowią osoby, o których spadkodawca wspomniał w testamencie, ale tylko na okoliczność ich wydziedziczenia. W tej sytuacji takim osobom przysługuje roszczenie z art. 991 par.2.

2. Do drugiej grupy należą przypadki, w których spadkodawca wspomniał o osobie uprawnionej do zachowku w testamencie i przeznaczył jej idealną część spadku odpowiadającej sumie zachowku lub nawet tę sumę przekraczającą, lecz równocześnie nałożył na tą osobę obciążenia lub ograniczenia naruszające jej zachowek. Wtedy odpowiedzialność tej osoby jest ograniczona do wysokości sumy zachowku (art.998).

3. Trzecią grupę stanowią osoby, które są wymienione w testamencie i są powołane do dziedziczenia. Jednak pozostawiona mu idealna część spadku lub zapis nie kryją jego zachowku. Wtedy taka osoba może żądać wyrównania na podstawie art.991 par.2.

4. Czwarta sytuacja to nijako połączenie sytuacja z punktu 2 i 3. Otóż dana osoba jest wymieniona w testamencie oraz zostaje ona powołana do idealnej części spadku lub zostaje ustanowiona zapisobiercą, jednak suma ta jest niższa od zachowku, a po drugie spadkodawca dodatkowo nałożył na nią obciążenia lub ograniczenia. Wtedy taka osoba musi po pierwsze uwolnić się od ograniczeń na mocy art.998 a następnie wysunąć roszczenie o wyrównanie kwoty zachowku na podstawie art. 991 par.2.

Natomiast sytuację, gdy osoba uprawniona do zachowku nie jest w testamencie wymieniona, można podzielić na trzy kategorie.

1. Sytuacja, gdy spadkodawca w testamencie rozrządza całym spadkiem, pomijając uprawnionego do spadku milczeniem. Wtedy wysuwa on swoje żądania na podstawie art.991 par.2.

2. Przypadki, gdy spadkobierca w testamencie nie rozrządza swoim spadkiem, lub robi to tylko w części. Uprawniony do zachowku dochodzi wtedy do spadku z ustawy.

3. Gdy spadkodawca w ogóle nie sporządził testamentu, a jeszcze za życia rozporządził prawie całym swoim majątkiem na rzecz osób obcych, co powoduje iż w momencie otwarcia spadku jego wysokość jest znikoma.

XI. ZBYCIE SPADKU

Po złożeniu oświadczenia o przyjęciu spadku spadkobierca może spadek zbyć w całości lub w części. Spadkobierca może również zbyć udział w spadku w całości lub w części.

XII. MIĘDZYCZASOWE PRAWO SPADKOWE

REGUŁA

Regułą brzmi, iż do spraw spadkowych stosuje się przepisy obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy.

WYJĄTKI

Pierwszy wyjątek polega na tym, iż do testamentów, odwołania testamentów, zrzeczenia się dziedziczenia, jeśli chodzi o zdolność do czynności prawnej tych osób, wady oświadczeń i formę stosuje się przepisy obowiązujące w momencie składania tych oświadczeń.

Drugi wyjątek polega na tym, iż do umów zbycia spadku stosuje się umowy obowiązujące w chwili podjęcia tej czynności prawnej.

---