W - wierzyciel D - dłużnik

S-bierca, S-dawca - spadko-… (spadkobierca itd.)

Syt. - sytuacja Ch. - charakter

Def. - definicja W szczeg. - w szczególności

Fiz. - fizyczne Pr. - prawne (-a, -y)

T - testament (testamentowe) U - ustawa (ustawowe)

ZWS - zasady współżycia społecznego

UWAGI WPROWADZAJĄCE

1. Podstawowe pojęcia

1. SPADKODAWCA - osoba fizyczna, po śmierci której jej majątek przechodzi na inne podmioty, tj. spadkobierców. Spadkodawcą może być wyłącznie człowiek, czyli osoba fizyczna. Skutki prawne ustania bytu osoby prawnej normują przepisy do niej się odnoszące (np. spółdzielnia - Prawo spółdzielcze). Spadkodawcą nie może być nasciturus.

2. SPADKOBIERCA - podmiot, na który przechodzi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, może być nim zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. Obie te kategorie mają zdolność do dziedziczenia. Spadkobiercą może być także dziecko poczęte, ale nieurodzone w chwili otwarcia spadku.

Art. 927. § 1. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.

§ 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

§ 3. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.

3. SPADEK - ogół praw i obowiązków przechodzących ze spadkodawcy na spadkobiercę lub kilku współspadkobierców. Zgodnie z art. 922 spadkiem jest ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego przechodzących z chwilą jego śmierci na określoną osobę lub osoby ( czyli takie prawa i obowiązki, których podmiotem był spadkodawca i które nie wygasły w chwili jego śmierci - def. niepełna); w skład spadku wchodzą także prawa i obowiązki, które nie istniały w chwili śmierci spadkodawcy, np. obowiązek zaspokojenia roszczeń;

4. DZIEDZICZENIE - przejście na skutek jednego zdarzenia prawnego, jakim jest śmierć osoby fizycznej, ogółu praw i obowiązków ze spadkodawcy na 1 lub kilku spadkobierców. Śmierć os. fiz. pociąga za sobą otwarcie spadku (924) i nabycie go (925). Dziedziczenie stanowi sposób nabycia praw i obowiązków określany jako sukcesja generalna.

2. Ewolucja prawa spadkowego w okresie po II wojnie światowej

3. Źródła i systematyka

4. Literatura polskiego prawa spadkowego

POJĘCIE I SKŁAD SPADKU

5. SPADEK W OGÓLNOŚCI.

1. SPADEK - OKREŚLENIE OGÓLNE.

Art. 922§1 KC - pozytywne określenie praw i obowiązków przechodzących na określone osoby, §2 - negatywne

Do spadku wchodzą prawa i obowiązki:

* mające charakter cywilnoprawny * mające charakter majątkowy * niezwiązane z osobą zmarłego w sposób ścisły

* nieprzechodzące na określone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami

2. PRAWA I OBOWIĄZKI WCHODZĄCE W SKŁAD SPADKU

Prawa i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym - prawa i obowiązki uregulowane w KC lub innych ustawach z tej dziedziny prawa (kryt. formalne). Dziedziczeniu podlegają także prawa i obowiązki, które wynikają ze stosunków charakteryzujących się cechami właściwymi dla stosunku cywilnoprawnego (jego podstawowa cecha: równorzędność podmiotów).

3. PRAWA I OBOWIĄZKI WYŁĄCZONE ZE SPADKU

1. Niemające charakteru cywilnoprawnego - czyli: prawno-administracyjne, -finansowe, -karne.

Zobowiązania podatkowe spadkodawcy nie wchodzą w skład spadku (ale - tak np. prawo podatnika do zwrotu nadpłaty podatku dochodowego). Nie wchodzą także, np. orzeczone w postępowaniu karnym, nieuiszczone grzywny.

2. O CHARAKTERZE NIEMAJĄTKOWYM

Prawa niemajątkowe - prawa niezwiązane w sposób bezpośredni ze sferą ekonomicznych interesów uprawnionego

- 2 kategorie: * dobra osobiste (art. 23 i 24) - prawa osoby fizycznej (przykładowo - art. 23: prawo do ochrony zdrowia, czci, wolności, tajemnicy korespondencji)

* oraz niektóre prawa rodzinne (chodzi tutaj o prawa pozostające w związku ze sferą ekonomicznych interesów uprawnionego lub zobowiązanego (np. prawo do alimentacji) - zazwyczaj nie wchodzą w skład spadku.

3. ŚCIŚLE ZWIĄZANE Z OSOBĄ SPADKODAWCY

- gdy dane prawo lub obowiązek pozostaje w takiej relacji do konkretnej osoby, iż śmierć uprawnionego lub zobowiązanego czyni jego realizację niewłaściwą. Chodzi o :

• Prawa, które służą zaspokojeniu indywidualnego interesu uprawnionego (np. służebności osobiste)

• Obowiązki, które są związane z sytuacją (np. rodzinną) konkretnej osoby, np. obowiązek alimentacyjny

Wynikające z umowy - oparcie ich na szczególnym zaufaniu między stronami (np. przy umowie zlecenia) lub też, gdy spełnienie świadczenia wymaga określonych kwalifikacji. Przy niektórych umowach ustawa przewiduje ich wygaśnięcie w razie śmierci jednej ze stron.

Wynikające z przepisów szczególnych: art. 266 KC (wygaśnięcie użytkowania najpóźniej z chwilą śmierci osoby fizycznej), art. 299 (analogicznie przy służebności osobistej), art. 25 PrSpółdz (członkostwo w spółdzielni ustaje z chwilą śmierci członka).

Art. 645. § 1. Umowa o dzieło, którego wykonanie zależy od osobistych przymiotów przyjmującego zamówienie, rozwiązuje się wskutek jego śmierci lub niezdolności do pracy.

Zlecenie - art. 747 - nie wygasa wskutek śmierci dającego zlecenie, natomiast wygasa - art. 748 - wskutek śmierci przyjmującego zlecenie.

Spółka cywilna - śmierć wspólnika pociąga za sobą skutek w postaci rozwiązania umowy w stosunku do niego, jeśli spółka ma 2 wspólników - przestaje istnieć. Art. 872 - w umowie spółki można zastrzec, że spadkobiercy zmarłego wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce.

Gdy ścisły związek w osobą spadkodawcy wynika z istoty prawa lub obowiązku, choćby żaden przepis nie przewidywał ich wygaśnięcia w chwili śmierci uprawnionego lub zobowiązanego - ścisły związek z osobą występuje jedynie po stronie wierzyciela, a nie po stronie zobowiązanej. Chodzi o: prawo do renty z tytułu uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (art. 444), renty umownej (art. 905), prawa dożywocia (art. 908, 911). Śmierć uprawnionego = wygaśnięcie prawa. W skład spadku natomiast wchodzą świadczenia wymagalne w chwili śmierci uprawnionego, ale do tego momentu niespełnione.

Roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę (art. 445, 448) - cel to zaspokojenie wyłącznie interesu wierzyciela; nie wchodzi w skład spadku (922), wyj. art. 445§3

§ 3. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.

Roszczenie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub aresztowanie - wygasa w chwili śmierci niesłusznie skazanego lub aresztowanego (552-559);

Wynikające z treści czynności prawnej - dot. w szczeg. umownych stosunków zobowiązaniowych; jeśli strony ustalą, że obowiązek dłużnika ma ch. osobisty, wówczas wygaśnięcie obowiązku z chwilą śmierci zobowiązanego;

Wynikające ze stosunków rodzinnych - z reguły pozostają w ścisłym związku z podmiotem uprawnionym lub zobowiązanym; dot. przede wszystkim obowiązku alimentacyjnego i uprawnienia do alimentacji - nie wchodzą w skład spadku, chyba że są wymagalne, ale nie zostały uiszczone w chwili śmierci uprawnionego;

1. PRZECHODZĄCE NA OKREŚLONE OSOBY, NIEZALEŻNIE OD TEGO, CZY SĄ ONE SPADKOBIERCAMI

Przejście praw lub obowiązków następuje w drodze sukcesji syngularnej, z mocy prawa, niezależnie od woli stron. Skutek w postaci przejścia na określone osoby praw lub obowiązków ustawa łączy czasem z koniecznością złożenia oświadczenia woli o określonej treści.

• Art. 691 - śmierć najemcy mieszkania - osoby bliskie najemcy:

Art. 691. § 1. W razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą.

§ 2. Osoby wymienione w § 1 wstępują w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, jeżeli stale zamieszkiwały z najemcą w tym lokalu do chwili jego śmierci.

§ 3. W razie braku osób wymienionych w § 1 stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa.

§ 4. Osoby, które wstąpiły w stosunek najmu lokalu mieszkalnego na podstawie § 1, mogą go wypowiedzieć z zachowaniem terminów ustawowych, chociażby umowa najmu była zawarta na czas oznaczony. W razie wypowiedzenia stosunku najmu przez niektóre z tych osób stosunek ten wygasa względem osób, które go wypowiedziały.

§ 5. Przepisów § 1-4 nie stosuje się w razie śmierci jednego ze współnajemców lokalu mieszkalnego.

• Art. 8 ustawy z 23.02.1991 o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Chodzi o roszczenia o odszkodowanie oraz zadośćuczynienie - w razie śmierci uprawnionego przechodzą na jego małżonka, dzieci i rodziców.

• Możliwość wyłączenia ze spadku przedmiotów majątkowych poprzez złożenie oświadczenia woli:

• Art. 56 ustawy z 28.08.1997 Prawo bankowe - posiadacz rachunku bankowego może wskazać osoby, na których rzecz ma nastąpić wypłata sumy znajdującej się na rachunku (ograniczony krąg uprawnionych: małżonek, wstępni, zstępni, rodzeństwo)

• Art. 16§3 PrSpółdz - członek spółdzielni może wskazać osobę, której spółdzielnia zobowiązana jest wypłacić po jego śmierci udziału

• Art. 301§2 KC - możliwość umówienia się, że służebność mieszkania po śmierci uprawnionego przysługiwać będzie jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi

• Art. 831§3 - suma przypadająca uprawnionemu z tytułu ubezpieczenia osobowego nie należy do spadku po ubezpieczonym

• Fundusze emerytalne/pracownicze programy emerytalne - możliwość wskazania imiennie jednej lub więcej osób fizycznych, na rzecz których ma nastąpić wypłata środków pozostałych na koncie (w razie braku rozrządzenia - zgromadzone środki wchodzą w skład spadku)

6. PRAWA WCHODZĄCE W SKŁAD SPADKU

1. UWAGI OGÓLNE

W skład spadku wchodzą, co do zasady, prawa o charakterze majątkowym - chodzi tu zarówno o prawa podmiotowe o charakterze względnym i bezwzględnym , oraz o prawa kształtujące, a także prawo uchylenia się od zaspokojenia przedawnionego roszczenia (art. 117 §2 KC).

2. PRAWA RZECZOWE

1. PODMIOTOWE PRAWA RZECZOWE - chodzi tu o własność ruchomości i nieruchomości, użytkowanie wieczyste i związaną z tym prawem własność budynków i innych urządzeń oraz większość praw rzeczowych ograniczonych (w tym spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu); także zastaw i hipoteka - tylko łącznie z wierzytelnością, którą zabezpieczają.

2. POSIADANIE - dominuje pogląd, że wchodzi w skład spadku

3. PRAWA Z ZAKRESU ZOBOWIĄZAŃ

1. ZASADA OGÓLNA - stosunki zobowiązaniowe, których podmiotem był spadkodawca, w zasadzie nie wygasają w chwili śmierci - zasada ta obowiązuje niezależnie od tego, jakie zdarzenie było źródłem zobowiązania (czyli dot, zarówno roszczeń odszkodowawczych, jak i wynikających z umów i bezpodstawnego wzbogacenia).

2. ROSZCZENIA ODSZKODOWAWCZE - w skład spadku wchodzi roszczenie o naprawienie szkody, także szkody spowodowanej uszkodzeniem ciała lub wywołaniem rozstroju zdrowia (444§1, poza 444§1 zd. 2 i §2 KC), a także roszczenie z art. 446§3 jako majątkowe roszczenie odszkodowawcze.

3. PRAWA WYNIKAJĄCE Z UMÓW - na spadkobierców przechodzą roszczenia wynikające z umów zawartych przed spadkodawcę. W skład spadku wchodzi uprawnienie darczyńcy do odwołania wykonanej już darowizny - art. 899 §2 in fine.

4. EKSPEKTATYWA - czyli oczekiwanie prawne - jest prawem podmiotowym, którego zasadnicza funkcja polega na przygotowaniu i zabezpieczeniu nabycia prawa, umożliwiającego pełne i ostateczne zaspokojenie określonych potrzeb. Przyjmuje się, że oczekiwanie wchodzi w skład spadku - nie weszłoby jedynie wówczas, gdy prawo podmiotowe, którego nabycie poprzedza oczekiwanie prawne, nie wchodziłoby w skład spadku.

7. OBOWIĄZKI WCHODZĄCE W SKŁAD SPADKU

1. UWAGI OGÓLNE - wielkość obowiązków majątkowych (długów spadkowych lub pasywów spadku), a dokładnie relacja między aktywami i pasywami spadkowymi decyduje o tym, czy spadkobierca uzyska realną ekonomiczną wartość w wyniku dziedziczenia. Grupy obowiązków:

• Obowiązki, których podmiotem był spadkodawca

• Obowiązki, których podmiotem nie był spadkodawca, ale których źródłem są stosunki prawne z udziałem spadkodawcy

• Obowiązki powstające z chwilą otwarcia spadku lub później, związane z dziedziczeniem

OBOWIĄZKI, KTÓRYCH PODMIOTEM BYŁ SPADKODAWCA

1. ZASADA OGÓLNA - obowiązki majątkowe, których podmiotem był spadkodawca z reguły przechodzą na spadkobierców; muszą odpowiadać podobnym kryteriom, co prawa - mieć ch. majątkowy, nie pozostawać w ścisłym związku z osobą spadkodawcy i nie mogą przechodzić na określone osoby; przykłady: art. 64 (obowiązek złożenia oświadczenia woli w sferze podlegających dziedziczeniu stosunków majątkowych), art. 103§3 (obowiązki wynikające z działania spadkodawcy, jako rzekomego pełnomocnika).

2. OBOWIĄZKI PRAWNORZECZOWE - przechodzą na spadkobierców z uwagi na swój majątkowy charakter; obowiązki związane z prawem własności przechodzą na spadkobierców wówczas, gdy przejdzie na nich prawo własności (w szczególności chodzi o obowiązki o ch. tzw. obligacji realnych, no, obowiązki współwłaścicieli albo wynikające z prawa sąsiedzkiego.

3. ZOBOWIĄZANIA - na spadkobierców przechodzą zarówno te powstałe w wyniku umowy, jak i innych zdarzeń (bezpodstawne wzbogacenie, wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym), a także obowiązek naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

4. OBOWIĄZKI PRAWNORODZINNE - obowiązki majątkowe wynikające ze stosunków między małżonkami oraz rodzinnych, co do zasady, przechodzą na spadkobierców (np. obowiązek rodziców, 105 KRO, oraz opiekuna, 174 KRO, oddania majątku dziecka po ustaniu zarządu); obowiązek alimentacyjny gaśnie, ale przechodzi na spadkobierców zobowiązanego obowiązek zapłaty świadczeń alimentacyjnych, które stały się wymagalne za życia uprawnionego

uchwała SN z 15.07.1965 III CO 36/65: Raty alimentacyjne, które stały się wymagalne za życia uprawnionego i które zostały prawomocnie zasądzone, należą do spadku po uprawnionym.

3. OBOWIĄZKI, KTÓRE NIE CIĄŻYŁY NA SPADKODAWCY

Chodzi o sytuacje, kiedy ze stosunku prawnego, którego podmiotem był spadkodawca, a który wygasł w chwili jego śmierci, wynikają określone obowiązki o charakterze majątkowym (np. umowa ulegająca rozwiązaniu w chwili śmierci jednej ze stron, która została częściowo wykonana, a spełnione świadczenia mają ulec zwrotowi, albo obowiązek zwrotu rzeczy, która pozostawała w użytkowaniu spadkodawcy).

4. OBOWIĄZKI ZWIĄZANE Z OTWARCIEM SPADKU

1. UWAGI OGÓLNE

Art. 922 § 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej (patrz pkt d).

2. KOSZTY POSTĘPOWANIA SPADKOWEGO

Art. 520 KPC - koszty postępowania ponoszą sami uczestnicy;

Do kosztów obciążających spadkobierców wchodzą takie długi spadkowe, jak:

• Koszty zabezpieczenia spadku (art. 634 KPC)

• Koszty ogłoszenia testamentu (art. 646 - 651 KPC)

• Koszty przesłuchania świadków testamentu ustnego (art. 661 - 662 KPC)

• Koszty ustanowienia wykonawcy testamentu i wydatki związane z jego działaniami, wynagrodzenie (art. 989)

• Koszty spisu inwentarza (art. 637)

• Koszty zarządu spadku nieobjętego (art. 666 - 668 KPC)

1. KOSZTY POGRZEBU ORAZ ZWIĄZANE Z CHOROBĄ SPADKODAWCY

Pogrzeb spadkodawcy ma odpowiadać zwyczajom przyjętym w danym środowisku. Do kosztów pogrzebu należą: oszt trumny, miejsca na grób, uroczystości pogrzebowych. O zaliczeniu wydatków na nagrobek do kosztów pogrzebu powinien decydować sąd, biorąc pod uwagę przyjęte i stosowane w danym środowisku zwyczaje oraz przeciętną wysokość kwot wydatkowanych na ten cel.

Długi spadkowe to także koszty związane z ostatnią chorobą spadkodawcy oraz koszty postępowania o uznanie spadkodawcy za zmarłego .

2. POZOSTAŁE DŁUGI SPADKOWE:

• Art. 923.§1. Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Obowiązku tego spadkodawcy nie może wyłączyć ani ograniczyć. Osobami uprawnionymi mogą być zatem nie tylko najbliżsi krewni zmarłego, ale też dalsi krewni, o ile istnieje stosunek „bliskości”.

• Art. 939 - obowiązek wydania małżonkowi spadkodawcy przedmiotów urządzenia domowego - ustawowy zapis naddziałowy; obciążony zapisem jest jedynie spadkobierca ustawowy dziedziczący w zbiegu z uprawnionym małżonkiem; dodatkowe przesłanki:

• Małżonek uprawniony musi być spadkobiercą ustawowym (nie otrzyma zatem zapisu naddziałowego, jeśli został uznany za niegodnego, zrzekł się dziedziczenia, odrzucił spadek lub z innej przyczyny nie jest spadkobiercą ustawowym)

• Powołanie małżonka do dziedziczenia w testamencie sporządzonym przez spadkodawcę, pozbawia go uprawnień z art. 939 KC

• §2 - uprawnienie nie przysługuje małżonkowi, jeśli wspólne pożycie ustało za życia spadkodawcy;

• Przed wejściem w życie ustawy z 2.04.2009 i wprowadzeniem dziadków do kręgu spadkobierców ustawowych do długów spadkowych należał także: art. 938 (spadkobiercy ustawowi) i 966 (testamentowi) - obowiązek dostarczenia dziadkom spadkodawcy środków utrzymania, jeśli nie zostali powołani do dziedziczenia; jeżeli znajdują się oni w niedostatku i nie mogą otrzymać środków utrzymania od osób, na których ciąży ustawowy obowiązek alimentacyjny, a spadkobiercy nie są względem dziadków spadkodawcy zobowiązani do alimentacji;

8. GOSPODARSTWO ROLNE ORAZ WKŁAD GRUNTOWY W ROLNICZEJ SPÓŁDZIELNI PRODUKCYJNEJ JAKO ELEMENT SPADKU

Gospodarstwo rolne (wkład gruntowy w RSP) są szczególnym składnikiem majątku - reguły dziedziczenia:

• Obecnie zasady szczególne odnoszą się jedynie do dziedziczenia ustawowego - rozrządzenie gospodarstwem w testamencie nie podlega żadnym ograniczeniom

• W brak spadkobierców uprawnionych do dziedziczenia takie gospodarstwa, podlega ono dziedziczeniu na zasadach ogólnych

Gospodarstwo rolne - gospodarstwo, które obejmuje grunty rolne o powierzchni przekraczającej 1 ha - tylko do takich mają zastosowanie szczególne zasady dziedziczenia (art. 1058 KC). Gospodarstwo <1ha podlegają ogólnym regułom dziedziczenia i nie stanowią odrębnego składnika majątku.

DZIEDZICZENIE. ZAGADNIENIA OGÓLNE

9. POJĘCIE DZIEDZICZENIA

Pochodne nabycie praw i obowiązków może nastąpić w drodze:

• Sukcesji generalnej (uniwersalnej, nabycie pod tytułem ogólnym) - gdy nabywca wchodzi w ogół praw i obowiązków innego podmiotu; dla przejścia praw i obowiązków nie jest konieczne szczegółowe ich określenie; w wyniku zajścia zdarzenia, następca prawny staje się podmiotem tych praw i obowiązków, których podmiotem był jego poprzednik prawny w chwili zajścia określonego ustawą zdarzenia; najbardziej typowy przykład: DZIEDZICZENIE

• Sukcesji syngularnej (nabycie pod tytułem szczególnym) - ze zbywcy (poprzednika prawnego) przechodzi na nabywcę (następcę prawnego) jedno ściśle określone prawo lub obowiązek, bądź też kilka praw lub obowiązków, ale także zindywidualizowanych;

Dziedziczenie - przejście ogółu praw i obowiązków zmarłego na jedną lub kilka osób; krąg wyznacza wola spadkodawcy lub przepis ustawy; zdarzeniem, które łączy takie przejście jest śmierć osoby fizycznej; w stosunku do spadkobiercy działają także instytucje prawne, które działały w stosunku do jego poprzednika (np. nadal biegnie przedawnienie); oznacza to, iż dziedziczenie jest wejściem w sytuację prawną spadkodawcy, polegającym w szczególności na nabyciu praw i obowiązków, których podmiotem był zmarły.

10. PODMIOTOWE PRAWO DO DZIEDZICZENIA

J. Gwiazdomorski: Prawo do dziedziczenia - oznacza 2 kategorie prawa podmiotowego:

• Prawo podmiotowe do nabycia spadku, czyli suma kwalifikacji potrzebnych do nabycia spadku

• Prawo podmiotowe na spadku, czyli moc spadkobiercy nad spadkiem po jego otwarciu;

Krytyka tego stanowiska - A. Ohanowicz.

J. St. Piątkowski: istnieje możliwość konstruowania szczególnego prawa podmiotowego (prawa dziedziczenia), jednak dopiero po otwarciu spadku i jego nabyciu przez osobę powołaną do dziedziczenia;

11. POWOŁANIE DO SPADKU

Chodzi o źródło, z którego wynika prawna możliwość wejścia w ogół praw i obowiązków zmarłej osoby fizycznej - prawo polskie przewiduje 2: ustawę i testament. Pierwszeństwo ma testament - dziedziczenie ustawowe następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołała spadkobiercy, lub gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być s-biercą.

Art. 926. § 1. Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.

§ 2. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Polskie prawo przewiduje możliwość powołania do tego samego spadku częściowo na podstawie ustawy, a częściowo na podstawie testamentu.

Art. 926 § 3. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Wyjątki: podstawienie zwykłe (art. 963) oraz przyrost (art. 965).

Przykłady:

I. Spadkodawca pozostawił troje dzieci A, B, C oraz małżonka M. Sporządził testament w brzmieniu: „Wolą moją jest, aby spadkobiercą połowy mojego majątku był kuzyn X”. Do dziedziczenia połowy majątku spadku dojdzie X na podstawie testamentu, a di dziedziczenia pozostałej połowy, na mocy ustawy, spadkobiercy ustawowi. Udziały ich będą równe (art. 931 § 1) i wyniosą po ¹/₈ całego spadku (½ x ¼ = ¹/₈).

II. Spadkodawca pozostawił troje dzieci A, B, C. Sporządził testament, w którym do dziedziczenia powołał dzieci A i B w częściach równych wyłączając przyrost. Dziecko B odrzuciło spadek. W takiej sytuacji porządek dziedziczenia kształtuje się następująco: dziecko A otrzymuje ½ na podstawie testamentu. Druga połowę dziedziczą A, B i C na podstawie ustawy w równych częściach - każde po ¹/₆(½ x ¹/₃ = ¹/₆). Dziecko A dziedziczy zarówno na podstawie testamentu, jak i ustawy, a jego udział w całości spadku wyniesie ⁴/₆.

III. Spadkodawca pozostawił dwoje dzieci A, B oraz małżonka M. Sporządził testament w brzmieniu: „Cały swój majątek przekazuję w równych częściach dzieciom. Na wypadek, gdyby A nie chciał lub nie mógł dziedziczyć, jego udział przeznaczam dla mojego przyjaciela X”. A uznany został za niegodnego. Do dziedziczenia na podstawie testamentu dojdzie dziecko B (w ½) oraz spadkobierca podstawiony X (także w ½ ). Dziedziczenie ustawowe nie będzie miało znaczenia, gdyż spadkodawca wskazał spadkobiercę podstawionego. Małżonek nie dojdzie zatem do dziedziczenia.

12. OTWARCIE I NABYCIE SPADKU

1. OTWARCIE SPADKU

1. ŚMIERĆ SPADKODAWCY

Otwarcie spadku - zdarzenie, z którym ustawa łączy skutek w postaci przejścia ogółu praw i obowiązków majątkowych zmarłego na jego następcę prawnego (następców prawnych). Chwilą otwarcia spadku jest chwila śmierci spadkodawcy (istotna jest także godzina, a nawet minuta śmierci, szczeg. gdy śmierć kilku osób mogących dziedziczyć po sobie nastąpiła tego samego dnia Art. 927. § 1. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.

Przykład: Osoba A jadąc samochodem z synem S i wnukiem W uległa poważnemu wypadkowi. Syn S oraz wnuk W zmarli tego samego dnia, w odstępie kilku godzin. Żadna z tych osób nie pozostawiła testamentu. Porządek dziedziczenia ustawowego ukształtuje się różnie, w zależności od tego, czy wcześniej nastąpił zgon osoby S, czy też osoby W (dla uproszczenia: nie ma innych s-bierców ustawowych). Jeśli jako 1. zmarł wnuk W, majątek jego przeszedł w całości na ojca S. Następnie po śmierci S, majątek odziedziczył A jako ojciec spadkodawcy (art. 932 §3). Jeśli jako 1. zmarła osoba S, jej majątek przeszedł na jej syna W (art. 932 §1). Po śmierci W majątek przejdzie na A jako dziadka spadkodawcy (art. 934 §1). W poprzednim stanie prawnym po W do dziedziczenia dochodziła gmina (ewentualnie SP), gdyż dziadkowie pozostawali poza kręgiem spadkobierców ustawowych.

Art. 67 PrASC - do aktu zgonu wpisuje się datę i godzinę (jeśli się jej nie da oznaczyć - moment najbardziej prawdopodobny lub granice czasowe).

Osoby, które zmarły w tej samej chwili, nie mogą po sobie dziedziczyć.

2. UZNANIE ZA ZMARŁEGO - w przypadku uznania osoby fizycznej za zmarłą (art. 29 i następ), chwilę jej śmierci oznacza się w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego (art. 31 §1)

Art. 31. § 1. Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego.

§ 2. Jako chwilę domniemanej śmierci zaginionego oznacza się chwilę, która według okoliczności jest najbardziej prawdopodobna, a w braku wszelkich danych - pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe.

§ 3. Jeżeli w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego czas śmierci został oznaczony tylko datą dnia, za chwilę domniemanej śmierci zaginionego uważa się koniec tego dnia.

3. AKT ZGONU. SĄDOWE STWIERDZENIE ZGONU

Akt zgonu wystawiony jest na podstawie:

• Karty zgonu (art. 66 ust. 1 PrASC)

• Pisemnego zgłoszenia dokonanego przez organ prowadzący postępowanie co do okoliczności zgonu (art.66ust.2PrASC)

Możliwe jest przeprowadzenie postęp. nieprocesowego o stwierdzenie zgonu - chwila oznaczona w postanowieniu jest chwilą otwarcia spadku.

1. NABYCIE SPADKU

1. NABYCIE EX LEGE

Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia (art. 925) - z mocy prawa i nie jest uzależnione od złożenia oświadczenia woli przez s-biercę, ani nawet od jego wiedzy o fakcie i tytule powołania - nie ma to ch. definitywnego, s-bierca może odrzucić spadek (art. 1012) i jest wówczas traktowany, jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020).

Art. 1015. § 1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. § 2. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

2. SUKCESJA GENERALNA

Ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego przechodzi bezpośrednio na spadkobiercę lub spadkobierców.

Spadkobierca nabywa, w drodze 1 zdarzenia prawnego (śmierć s-dawcy) ogół praw i obowiązków majątkowych należących do spadku. Konsekwencje nabycia:

• Spadkobierca nabywa wszystkie przedmioty majątkowe należące do spadku, niezależnie od charakteru

• Jeśli do dziedziczenia dochodzi kilku współspadkobierców, nabywają oni wspólnie cały spadek; udział każdego z nich (określany ułamkiem) jest udziałem zarówno w całości spadku, jak i w poszczególnych przedmiotach należących do spadku; na s-bierców nie przechodzą określone przedmioty majątkowe (składniki spadku), gdyż byłoby to sprzeczne z zasadami sukcesji uniwersalnej; przeznaczenie w testamencie poszczególnych przedmiotów musi być oceniane zgodnie z art. 961 lub traktowane jako zapisy (art. 968)

• Nabycie w drodze sukcesji uniwersalnej jest nabyciem pochodnym - obowiązuje zasada nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet

• Na spadkobiercę przechodzą także te przedmioty majątkowe, które stanowią przedmiot zapisu

13. ZDOLNOŚĆ DO DZIEDZICZENIA

1. UWAGI OGÓLNE

1. ZDOLNOŚĆ DO DZIEDZICZENIA A ZDOLNOŚĆ PRAWNA

Zdolność do dziedziczenia (jest fragmentem zdolności prawnej) - możliwość wejścia w ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego. Zdolność prawna - zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego, którą ma każda osoba od chwili urodzenia.

2. NIEZDOLNOŚĆ BEZWZGLĘDNA (niemożność dziedziczenia w ogóle) I WZGLĘDNA (niemożność dziedziczenia po określonej osobie).

Podziału tego nie można utożsamiać z ograniczeniami zdolności, które może mieć charakter jedynie przedmiotowy i polega na wykluczeniu możliwości nabywania pewnych praw i obowiązków niezależnie od tego, jakie zdarzenie stanowi źródło nabycia. Natomiast kategoria zdolności względnej związana jest z przesłankami o charakterze podmiotowym - dana osoba nie może stać się podmiotem praw i obowiązków należących do spadku ze względu na osobę spadkodawcy.

2. ZDOLNOŚĆ DO DZIEDZICZENIA - KATEGORIE PODMIOTÓW

1. DZIECKO POCZĘTE - zdolność do dziedziczenia ma nasciturus, a więc dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku (ch. warunkowy - spełnienie warunku powoduje, że nasciturus dziedziczy tak, jak pozostali s-biercy i wywołuje skutki ex tunc)

Art. 927 § 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

2. OSOBA PRAWNA - zdolność do dziedziczenia mają te, które istnieją w chwili otwarcia spadku

Osoba prawna nie może nabyć spadku na podstawie ustawy (wyj. SP, gmina) - bo dziedziczenie ustawowe ma miejsce m. osobami powiązanymi węzłami krwi, przysposobienia lub związkiem małżeńskim.

Zdolność do dziedziczenia należy przypisać także jednostkom organizacyjnym niemającym osobowości prawnej, którym ustawa przyznała zdolność prawną (art. 33¹ KC). Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z 6.04.1984 o fundacjach mogą dziedziczyć także przyszłe osoby prawne - fundacje ustanowione w testamencie (muszą zostać wpisane do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu).

3. CHWILA DECYDUJĄCA DLA ZDOLNOŚCI DO DZIEDZICZENIA - zdolność do dziedziczenia musi istnieć w chwili otwarcia spadku - osoba fizyczna musi być co najmniej poczęta i musi przeżyć s-dawcę; - osoba prawna musi istnieć w chwili otwarcia spadku (osoby prawne podlegające wpisaniu do rejestru - wymóg ustawowy należy rozumieć tak, że została wpisana do rejestru, a nie została z niego wykreślona);

14. NIEGODNOŚĆ DZIEDZICZENIA

1. UWAGI OGÓLNE

1. POJĘCIE

Instytucja niegodności dziedziczenia ma na celu niedopuszczenie do sytuacji, w której podmiot podejmujący działania przeciwko osobie s-dawcy, naruszający jego swobodę w zakresie ustalania porządku dziedziczenia w drodze sporządzenia testamentu określonej treści lub działający przeciwko sporządzonemu już testamentowi, dochodziłby do dziedziczenia po spadkodawcy. Niegodność powoduje powstanie względnej niezdolności do dziedziczenia.

2. KONSTRUKCJA PRAWNA NIEGODNOŚCI - może zostać ukształtowana dwojako:

• Spełnienie ustawowych przesłanek niegodności może pociągać za sobą powstanie skutków ex lege (wyłączenie od dziedziczenia z mocy samego prawa)

• Dla uznania s-biercy za niegodnego ustawa może wymagać, aby sąd wydał orzeczenie o ch. konstytutywnym (polski KC art. 928)

3. KRĄG PODMIOTOWY - za niegodnego może zostać uznany zarówno s-bierca ustawowy, jaki testamentowy, a także zapisobierca; wątpliwości w doktrynie co do niegodności uprawnionego do zachowku;

2. STWIERDZENIE NIEGODNOŚCI

1. PROCES

Spory w doktrynie, ale jednolite orzecznictwo: dla osiągnięcia skutku w postaci wyłączenia spadkobiercy od dziedziczenia niezbędne jest wytoczenie powództwa zawierającego stosowne żądanie.

2. OSOBY UPRAWNIONE DO WYSTĄPIENIA Z POWÓDZTWEM: Legitymację czynną ma, zgodnie z art. 929 zd. 1 KC, każdy, kto ma w tym interes (ustawa nie wskazuje, że ma to być interes prawny lub majatkowy). Legitymowanym będzie podmiot, który dojdzie do dziedziczenia w miejsce niegodnego lub osoba bliska zmarłego. Legitymację czynną ma także prokurator (art. 7 KPC).

Wyrok SN z 11.03.2003 V CKN 1871/00: legitymacja czynna służy osobie należącej do kręgu spadkobierców ustawowych, która w konkretnym stanie faktycznym nie zostałaby powołana do dziedziczenia.

3. TERMIN - zawity, art. 929 zd. 2 - Z żądaniem można wystąpić w ciągu roku od dnia powzięcia wiadomości o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat 3 od otwarcia spadku.

Termin roczny - liczony dla każdego zainteresowanego odrębnie. Termin 3-letni - biegnie niezależnie od tego, czy ktokolwiek z zainteresowanych wie o przyczynie niegodności.

4. SKUTKI - uznanie s-biercy za niegodnego oznacza wyłączenie od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (928§2);

Dz. ustawowe - w jego m-ce wchodzą spadkobiercy powołani w dalszej kolejności

Dz. testamentowe - może dojść do dziedziczenia spadkobierca podstawiony (963); jeśli jest kilku s-bierców, to udział niegodnego może im przypaść w drodze przyrostu (965)

Zapisobierca uznany za niegodnego - traktuje się go tak, jakby nigdy nie powstało roszczenie o wykonanie zapisu

3. PRZYCZYNY NIEGODNOŚCI

1. WYLICZENIE - nie jest możliwe stosowanie instytucji niegodności w odniesieniu stanów faktycznych niemieszczących się w dyspozycji tego artykułu.

Art. 928. § 1. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:

1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;

2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;

3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

2. UMYŚLNE, CIĘŻKIE PRZESTĘPSTWO PRZECIWKO SPADKODAWCY - co do zasady przyjmuje się, że zbrodnie w rozumieniu KK są ciężkimi przestępstwami w rozumieniu art. 928§1; zalezy to jednak od okoliczności (czasem zbrodnia nie jest „ciężkim” przestępstwem, zaś występek nie zawsze jest „lekki”)

Przykłady:

I. S-bierca (syn) broni się i przekraczając granice obrony koniecznej zabija ojca maltretującego od wielu lat całą rodzinę.

II. S-bierca (córka), wykorzystując depresyjne nastroje ojca, namawia go do popełnienia samobójstwa. Po pierwszej, nieudanej próbie samobójczej, córka ponawia swoje namowy, a także udziela ojcu pomocy.

Przestępstwo musi być skierowane przeciw s-dawcy - nie może stanowić podstawy niegodności umyślny czyn, jeśli był skierowany przeciwko innej osobie. Przyczynę niegodności może stanowić także usiłowanie popełnienia przestępstwa (art. 13-14 KK) oraz podżeganie i pomocnictwo (art. 18-19 KK).

3. NARUSZENIE SWOBODY TESTOWANIA

Podstęp i groźba powinny być rozumiane tak, jak przy stosowaniu przepisów o wadach oświadczenia woli.

Podstęp - gdy u s-dawcy zostanie wywołane mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy lub spraw.

Groźba - musi mieć charakter poważny i bezprawny (w zasadzie każda, która ogranicza swobodę testowania)

Możliwość uznania za niegodnego uzależniona jest od wystąpienia skutku w postaci sporządzenia lub odwołania testamentu wbrew rzeczywistej woli s-dawcy. Chodzi o sytuacje o ch. trwałym, tzn. takie, w których s-dawca do ostatnich chwil życia pozostawał w błędzie lub w stanie zagrożenia i nie dokonał rozrządzeń zgodnych ze swą rzeczywistą wolą.

4. DZIAŁANIA PRZECIWKO TESTAMENTOWI

• Ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy

• Jego podrobienie lub przerobienie

• Świadome wykorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inną osobę

Ukrycie lub zniszczenie testamentu, a także jego podrobienie lub przerobienie musi zostać dokonane w zamiarze dokonania zmian w porządku dziedziczenia ukształtowanym przez s-dawcę w testamencie (czyli działający musi być przekonany, że chodzi o ważny testament).

Skorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez osobę trzecią musi być świadome - s-bierca lub zapisobierca musi mieć świadomość, że rozrządzenia, z których wynikają dla niego określone korzyści, nie pochodzą od s-dawcy, nie odzwierciedlają jego rzeczywistej woli.

4. PRZEBACZENIE

1. FUNKCJE - s-bierca nie może być uznany za niegodnego, jeśli s-dawca mu przebaczył.

Przebaczenie dokonane przez s-dawcę wyłącza możliwość uznania s-biercy za niegodnego (z jednej strony niegodność to dezaprobata dla nieetycznych działań danej osoby, z drugiej: u podstaw reguł pr. spadkowego leży poszanowanie więzi istniejących między s-dawcą a s-biercą).

2. CHARAKTER PRAWNY - z reguły przyjmuje się, że chodzi o akt uczuciowy polegający na puszczeniu w niepamięć doznanej krzywdy i odczutej urazy. Nie jest to oświadczenie woli.

Art. 930. § 2. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Przebaczający musi znać przyczynę niegodności i mieć świadomość, że popełniony został czyn naganny. „Dostateczne rozeznanie” oznacza istnienie po stronie s-dawcy woli puszczenia w niepamięć doznanej krzywdy.

3. FORMA - dowolna; dopuszczalne jest dokonanie przebaczenia w sposób dorozumiany; przebaczenie będzie skuteczne, jeśli z zachowania s-dawcy wynika chęć puszczenia w niepamięć doznanej krzywdy

15. ZRZECZENIE SIĘ DZIEDZICZENIA

1. UMOWA - generalny zakaz zawierania umów o spadek po osobie żyjącej (art. 1047); wyj. umowa o zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego zawierana pomiędzy przyszłym s-dawcą i osobą należącą do kręgu jego s-bierców ustawowych (dla ważności: forma aktu notarialnego art. 1048 zd. 2 - ad solemnitatem)

2. PODMIOTY - przyszły s-bierca i s-bierca ustawowy (chodzi o każdą osobę, która należy do kręgu s-bierców wymienionych w ustawie); małżonek s-dawcy, jego zstępni, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa; nie - SP i gmina (nie mogą się zrzec dziedziczenia ani odrzucić spadku - spadek nie może zostać bez s-biercy)

3. PRZEDMIOT - kontrowersje; autorzy wyrażający pogląd, zgodnie z którym istnieje podmiotowe prawo dziedziczenia wskazują, że przedmiotem umowy jest właśnie to prawo; zrzeczenie się może dotyczyć jedynie dziedziczenia opartego na powołaniu z ustawy;

4. SKUTKI - zrzeczenie się dziedziczenia powoduje, że zrzekający się (i jego zstępni) zostają wyłączeni od dziedziczenia tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku (czyli - również brak prawa do zachowku);

Osoba, która zrzekła się dziedziczenia, może dziedziczyć na podstawie testamentu, niezależnie od tego, czy testament został sporządzony przed czy po zawarciu umowy.

DZIEDZICZENIE USTAWOWE

16. UWAGI OGÓLNE

1. PIERWSZEŃSTWO TESTAMENTU

Dziedziczenie ustawowe ma miejsce wówczas, gdy s-dawca nie pozostawił ważnego testamentu wyłączającego lub modyfikującego reguły ustawowe albo też, gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być s-biercą.

Art. 926 §3. Dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

2. KRĄG SPADKOBIERCÓW

1. OKREŚLENIE

Krąg s-bierców wyznaczany jest przez związki rodzinne, tzn. wynikające z więzów krwi, małżeństwa lub przysposobienia, które z założenia ma zastępować więzy krwi.

Kodeks cywilny przewiduje ustawowe dziedziczenie następujących bliskich s-dawcy: małżonka, zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki itd.), rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, dzieci małżonka s-dawcy, których żadne z rodziców nie dożyło otwarcia spadku (934¹).

Dziedziczenie nie charakteryzuje się pełną wzajemnością - prawnuk nie dziedziczy po pradziadku, natomiast nie odwrotnie

Nowości z ustawy z 2.04.2009:

• Rozszerzenie s-bierców ustawowych o dalszych krewnych s-dawcy niż rodzice w linii prostej oraz zstępni jego rodzeństwa w linii bocznej

• Włączenie do kręgu s-bierców ustawowych powinowatych s-dawcy, tzn. dzieci jego małżonka (pasierbów)

1. ZSTĘPNI; OSOBY PRZYSPOSOBIONE

Dziecko dziedziczy po swoich rodzicach niezależnie od tego, czy pochodzi z małżeństwa czy ze związku pozamałż.-bez znaczenia w jaki sposób ustalono ojcostwo (uznanie, sądowe).

Reguły dziedziczenia przy przysposobieniu:

• Pełne (adoptio plena - 121 KRO) - przysposabiający i przysposobiony dziedziczą tak, jakby przysposobiony był dzieckiem przysposabiającego (art. 936 § 1)

Art. 936. § 2. Przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim.

§ 3. W wypadku gdy jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, przepisu § 2 nie stosuje się względem tego małżonka i jego krewnych, a jeżeli takie przysposobienie nastąpiło po śmierci drugiego z rodziców przysposobionego, także względem krewnych zmarłego, których prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa zostały w orzeczeniu o przysposobienie utrzymane.

• Niepełne (adoptio minus plena - 124 KRO)

  1)   przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy;

  2)   przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych;

  3)   rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający; poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.

1. MAŁŻONEK - dziedziczy z ustawy, jeśli pozostawał w chwili otwarcia spadku w formalnym związku małżeńskim ze spadkodawcą; separacja faktyczna nie wyłącza małżonka od dziedziczenia;

Nie daje praw do dziedziczenia tzw. małżeństwo nieistniejące (matrimonium non existens) - związek, który nie został zawarty z uwagi na niespełnienie przesłanek z art. 1 KRO;

Jeśli zostało zawarte mimo istnienia ustawowych przeszkód do jego zawarcia, śmierć jednego z małżonków wyłącza możliwość jego unieważnienia (małżonek dziedziczy z ustawy). Wyjątki: jeśli małżeństwo zostało zawarte między krewnymi (art. 14§1 KRO) oraz jeśli jeden z małżonków pozostawał w chwili zawarcia małżeństwa w innym związku małżeńskim (art. 13§1 KRO) można unieważnić mimo śmierci 1 z małżonków.

Art. 19. § 1. Jeżeli jeden z małżonków wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, unieważnienie może nastąpić także po śmierci drugiego małżonka, na którego miejsce w procesie wstępuje kurator ustanowiony przez sąd.

§ 2. W razie śmierci małżonka, który wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, unieważnienia mogą dochodzić jego zstępni.

Proces o rozwód ulega umorzeniu (446 KPC) - ale: wcześniejsze wystąpienie przez zmarłego z żądaniem orzeczenia rozwodu z winy drugiego małżonka może doprowadzić do wyłączenia od dziedziczenia małżonka pozostałego przy życiu.

Art. 940 § 2. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem; termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.

Prawomocne orzeczenie separacji pociąga za sobą wyłączenie małżonka z kręgu s-bierców ustawowych. Jeśli s-dawca wystąpił o orzeczenie separacji z winy małżonka, a żądanie było uzasadnione - sąd może wyłączyć takiego małżonka od dziedziczenia.

2. KOLEJNOŚĆ DZIEDZICZENIA

S-biercy należący do grupy dalszej dochodzą do dziedziczenia wówczas, gdy nie ma s-bierców „bliższych”.

Możliwe jest określenie wielkości udziałów w stałym ułamku lub w zależności od liczby s-bierców dochodzących do dziedziczenia (podział według głów - in capita). Jeśli w miejsce nieżyjących krewnych s-dawcy powołani zostaną ich zstępni, określenie wielkości należnego udziału odbywa się wg szczepów (in stirpes).


Przykład: S-dawca miał 3 dzieci A, B, C. Syn A nie dożył otwarcia spadku - zmarł przed s-dawcą zostawiając 2 dzieci X i Y (wnuki s-dawcy).Podział spadku odbywa się w stosunku do dzieci wg głów - każde uzyskuje ¹/₃. W stosunku do syna s-bierców syna s-dawcy (osoby A) wielkość przypadającego im udziału określona została wg szczepu - przypada im udział, jaki by przypadł ich ojcu, czyli ¹/₃ całego spadku. Ten udział dzieli się między nich wg głów, czyli w częściach równych - wnuki uzyskują po ¹/_6. Rys. 1.

Polski KC dzieli s-bierców ustawowych na 5 grup:

1. małżonek i dzieci s-dawcy, a jeśli dziecko nie dożyło otwarcia spadku w jego miejsce wchodzą jego zstępni (art. 931 § 1, 2)

2. małżonek s-dawcy, jego rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa (art. 932 - 933)

3. dziadkowie s-dawcy i ich zstępni (art. 934)

4. zstępni małżonka s-dawcy (pasierbowie) pod warunkiem, że ich rodzice w chwili otwarcia spadku nie żyją (art. 934¹)

5. gmina ostatniego miejsca zamieszkania s-dawcy lub - jeśli ostatniego miejsca w Polsce nie da się ustalić lub znajdowało się za granicą - Skarb Państwa (art. 935)

17. PORZĄDEK DZIEDZICZENIA

1. DZIEDZICZENIE SPADKOBIERCÓW GRUPY PIERWSZEJ

1. MAŁŻONEK I DZIECI


Małżonek i dzieci s-dawcy dziedziczą w częściach równych, jednak część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼. Jeśli jest więc małżonek i 4 dzieci, to dziedziczą: małżonek ¼, a dzieci ³/₁₆.

Warto zaznaczyć, że jeśli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej - w chwili śmierci ona ustaje i stosuje się przepisy o współwłasności ułamkowej. Oznacza to, że w skład spadku wchodzi z reguły połowa dotychczasowego majątku wspólnego. Rys. 2 przedstawia porządek dziedziczenia, gdy spadkodawca pozostawił żonę (M) i 4 dzieci (A, B, C, D), małżonkowie pozostawali w ustroju ustawowej wspólności majątkowej, zaś majątek odrębny zmarłego przedstawia znikomą wartość.

2. DZIECI I DALSI ZSTĘPNI

Jeśli s-dawca w chwili śmierci nie pozostawał w chwili śmierci w związku małżeńskim lub orzeczono prawomocnie separację, jeśli jego małżeństwo zostało unieważnione po śmierci, a także gdy małżonek został wyłączony od dziedziczenia (940), wówczas do dziedziczenia dochodzą dzieci. Dziedziczą one w częściach równych - jeśli jedno dziecko nie dożyło, otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom w częściach równych.

Przykład: Spadkodawca S przed zawarciem związku małżeńskiego miał syna A, którego uznał. Następnie zawarł związek małżeński, z którego pochodził syn B oraz córka C. Po śmierci żony, S pozostawał w związku, z którego urodziła się córka D - w stosunku do niej nastąpiło sądowe ustalenie ojcostwa. W razie śmierci S do dziedziczenia dochodzą wszystkiego dzieci i ich udziały są równe i wynoszą ¼.

2. DZIEDZICZENIE SPADKOBIERCÓW GRUPY DRUGIEJ

1. OKREŚLENIE KRĘGU SPADKOBIERCÓW - małżonek s-dawcy, jego rodzice, rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa; dochodzą do dziedziczenia, jeśli s-dawca nie pozostawił zstępnych lub żyjący zstępni są traktowani tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku

2. MAŁŻONEK - jego udział spadkowy wynosi zawsze połowę spadku, wielkość jest określona ułamkiem stałym;

Przykład: Do dziedziczenia dochodzi małżonek s-dawcy M oraz troje rodzeństwa s-dawcy A, B, C. Udziały poszczególnych s-bierców wyniosą: dla M - ½ (art. 933§1), dla A, B i C - po ¹/₆ całości spadku (art. 932§4). Jeśli do dziedziczenia doszedłby M i brat A, udziały s-bierców wyniosą po ½ całości spadku.

3. RODZICE I RODZEŃSTWO

• Udział spadkowy każdego z rodziców dziedziczących w zbiegu z małżonkiem s-dawcy wynosi ¼ spadku, jeśli zaś ojcostwo nie zostało ustalone, udział spadkowy matki wynosi ½ (art. 932§3).

• W przypadku braku zstępnych i małżonka s-dawcy rodzice dziedziczą cały spadek w częściach równych, a więc każde połowę.

• Jeśli 1 z rodziców nie dożyło otwarcia spadku przypadający na niego udział spadkowy dziedziczy rodzeństwo s-dawcy w częściach równych art. 932§4, (nowela 2.04.2009 - rodzeństwo dziedziczy dopiero w przypadku śmierci rodzica, podczas gdy poprzednio - wspólnie z rodzicami s-dawcy:

Art. 933. § 1. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą część tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa. Pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych.

§ 2. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcyArt. 933. § 1. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą część tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa. Pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych.

• Jeśli którekolwiek z rodzeństwa s-dawcy nie dożyło otwarcia spadku, jego udział spadkowy przechodzi na jego zstępnych.

Przykłady:

1. 
   
   S-dawca, bezdzietny wdowiec, pozostawił matkę (M). Ojciec (O) zmarł wcześniej. Małżonkowie M i O poza s-dawcą mieli jeszcze 3 dzieci - A, B, C. Porządek dziedziczenia: M - ½ spadku; rodzeństwo s-dawcy: po ¹/₆. Rys. 3.

2. S-dawca, bezdzietny wdowiec, którego rodzice zmarli przed otwarciem spadku, miał 2 rodzeństwa A i B, które także zmarło wcześniej pozostawiając jednak dzieci - brat A dwóch synów A₁ i A₂, a brat B trzy córki B₁, B₂, B₃. Porządek dziedziczenia przedstawia się następująco: synowie brata A dziedziczą po ¼ spadku (½ x ½ = ¼), zaś córki brata B każda po ¹/₆ spadku (½ x ¹/₃ = ¹/₆). Rys. 4

3. 
   
   S-dawca pozostawił dwoje rodzeństwa - brata B i siostrę S. Brat zmarł przed otwarciem spadku, miał 2 dzieci X i Y, z tym, że jedno z nich (X) zmarło przed otwarciem spadku pozostawiając 2 dzieci V i Z. W takiej sytuacji do dziedziczenia z ustawy dojdą: siostra S w ½ (art. 932§4) oraz zstępni brata B: X w ¼ a V i Z - każde po ¹/₈. Rys. 5

4. Bezdzietny s-dawca pozostawił małżonka M, ojca O oraz 2 rodzeństwa A i B. Matka s-dawcy zmarła przed otwarciem spadku. Porządek dziedziczenia ustawowego: małżonek nabywa ½ spadku, ojciec s-dawcy - ¼, a rodzeństwo każde po ¹/_8. Rys. 6

Art. 931. § 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Art. 932. § 5. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy

Art. 933. § 1. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku.

§ 2. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.

1. MAŁŻONEK JAKO JEDYNY SPADKOBIERCA - jeśli s-dawca nie pozostawił rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa, cały spadek przypada małżonkowi.

Małżonek dochodzący do dziedziczenia w zbiegu z innymi s-biercami niż zstępni s-dawcy, którzy mieszkali razem z nim w chwili śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia s-dawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka stosuje się przepisy o zapisie (art. 939).

2. DZIADKOWIE SPADKODAWCY

Jeśli s-dawca nie pozostawił zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa, do dziedziczenia dochodzą dziadkowie - w częściach równych - jeśli żyją wszyscy, to ich udziały wynoszą ¼. Jeśli któreś z dziadków s-dawcy nie dożyło w otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym.

Przykłady:

1. S-dawca pozostawił 3 dziadków - A, B i C. Czwarty dziadek - D - zmarł przed otwarciem spadku pozostawiając dwójkę dzieci (X i Y - ciotka i wuj s-dawcy). Osoby te dojdą do dziedziczenia w następujących częściach: dziadkowie A, B i C - każdy po ¼ , dzieci dziadka D (X i Y) - po ¹/₈. Rys. 7

2. 
   
   S-dawca pozostawił dwoje dziadków (A i B). Pozostali dziadkowie C i D nie dożyli otwarcia spadku, ze tym, że dziadek C nie pozostawił zstępnych, natomiast dziadek D pozostawił syna X; jego drugi syn Y zmarł wcześniej pozostawiając 2 dzieci (Y₁ i Y₂). Porządek dziedziczenia przedstawia się następująco: dziadkowie A i B dziedziczą po ⁴/₁₂ spadku, gdyż udział, który przypadłby dziadkowi C przyrasta do udziałów spadkowych A, B i zstępnych D. Udział, jaki przypadłby dziadkowi D przypada jego zstępnym, czyli syn X dojdzie do dziedziczenia w ²/₁₂, natomiast wnuki D (dzieci Y) - każde w ¹/₁₂. Rys. 8

1. PASIERBOWIE SPADKODAWCY

W sytuacji, gdy s-dawca nie pozostawił małżonka ani żadnego z krewnych należących do opisanego wyżej kręgu s-bierców ustawowych, do dziedziczenia dochodzą dzieci małżonka s-dawcy (pasierbowie) w częściach równych. Dziedziczenie pod warunkiem - oboje rodzice s-biercy zmarli przed otwarciem spadku po ojczymie/macosze. Zstępni pasierbów nie dziedziczą.

Przykłady:

1. S-dawca pozostawił pasierbów A i B. Są to synowie jego zmarłej wcześniej żony z jej pierwszego małżeństwa; ich ojciec także nie żyje. Dojdą oni do dziedziczenia po s-dawcy w częściach równych - każdy po ½. Jeśli jednak pasierb A zmarł przed otwarciem spadku pozostawiając dwoje dzieci, do dziedziczenia całego spadku dojdzie B, gdyż przepis nie przewiduje, aby udział spadkowy mający przypaść pasierbowi przypadał, w razie śmierci, jego zstępnym.

2. S-dawczyni S pozostawiła 2 pasierbów - A jest synem jej zmarłego męża z pierwszego małżeństwa, a B córką z jego drugiego małżeństwa. Matka A zmarła przed otwarciem spadku po S, natomiast matka B żyje. Do dziedziczenia całego spadku dojdzie A, gdyż tylko wobec niego został spełniony warunek z art. 934¹ in fine.

1. DZIEDZICZENIE GMINY I SKARBU PAŃSTWA

Nowela z 14.02.2003 (w życie 25.09.2003) - spadkobiercą ustawowym dochodzącym do dziedziczenia w ostatniej kolejności stała się gmina ostatniego miejsca zamieszkania s-dawcy. Jeśli nie da się go ustalić w RP albo ostatnie miejsce zamieszkania znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu (wcześniej tylko SP był wymieniony jako s-bierca ustawowy).

Zmiana ta dot. jedynie podmiotu - reguły nie uległy zmianom. Gmina/SP należy do trzeciej grupy s-bierców ustawowych. (1) Gmina/SP nie mogą odrzucić z spadku, który przypadł im z mocy ustawy (art. 1023§1). (2) Podmioty te nie składają żadnego oświadczenia co do spadku, a uważa się je za przyjmujących spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

18. USTAWOWE DZIEDZICZENIE GOSPODARSTWA ROLNEGO I WKŁADU GRUNTOWEGO W ROLNICZEJ SPÓŁDZIELNI PRODUKCYJNEJ

1. UWAGI OGÓLNE

Wyrok TK z 31.01.2001 - uznanie za niekonstytucyjne przepisy KC przewidujące szczególne wymagania, od spełnienia których uzależniona była możliwość dziedziczenia gospodarstwa rolnego (tzw. kwalifikacje). To orzeczenie ma zastosowanie „na przyszłość”, w odniesieniu do spadku otwartych po opublikowaniu wyroku, tj. poczynając od 14.02.2001

2 porządki dziedziczenia gospodarstw (granica między nimi to 14.02.2001)

• Do dziedziczenia gospodarstwa rolnego z ustawy dochodzą tylko s-biercy spełniający dodatkowe wymagania

• Gospodarstwo rolne jest jednym z wielu składników majątku spadkowego, podlegającym dziedziczeniu zgodnie z ogólnymi regułami wynikającymi z KC

Obowiązuje ogólna reguła, że s-biercy grupy I wyłączają s-bierców grupy II, jednakże s-biercy należący do grupy I, niespełniający przesłanek dziedziczenia gospodarstwa, ustępują s-biercom grupy II odpowiadającym takim wymogom. Dziedziczenie na zasadach ogólnych nastąpi w razie, gdyby żaden ze s-bierców ustawowych nie spełniał przesłanek dziedziczenia gospodarstwa rolnego albo jeżeli uprawnionymi do dziedziczenia są wyłącznie osoby trwale niezdolnie do pracy.

1. PRZESŁANKI DZIEDZICZENIA

1. WYLICZENIE: Art. 1059. Spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:

1) stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo

2) mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo

3) są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo

4) są trwale niezdolni do pracy.

2. STAŁA PRACA PRZY PRODUKCJI ROLNEJ - ch. stały (nie może być dorywcza) oraz pozostawać w bezpośrednim związku z produkcją rolną; s-bierca musi wykonywać czynności z tą produkcją związane, a nie jakiekolwiek czynności; forma pracy (zlecenie, umowa o pracę) - obojętna;

3. PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE - określone jest w rozporządzeniu RM z 12.12.1990 ws. warunków dziedziczenia gospodarstw rolnych;

4. MAŁOLETNIOŚĆ, POBIERANIE NAUKI ZAWODU I UCZĘSZCZANIE DO SZKÓŁ

Małoletniość - art. 10 KC określa warunki pełnoletniości; małoletnim jest więc osoba, która w chwili otwarcia spadku nie ma ukończonych 18 lat i nie pozostaje w związku małżeńskim, bądź też nie pozostawała w takim związku następnie unieważnionym;

Pobieranie nauki zawodu, uczęszczanie do szkół - powołane w rozporządzeniu; jeśli s-bierca nie ma stałego zatrudnienia lub innego stałego źródła dochodów;

5. NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY - określa rozporządzenie; chodzi o osoby, które osiągnęły wiek emerytalny i nie wykonują stałej pracy stanowiącej główne źródło utrzymania; osoby, które straciły zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokują odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu; niezdolność orzeka lekarz orzecznik ZUS

2. PORZĄDEK DZIEDZICZENIA

1. MAŁŻONEK I DZIECI - dochodzą do dziedziczenia w pierwszej kolejności, jeśli spełniają którąkolwiek z przesłanek z art. 1059 KC; jeśli dziecko nie dożyło - to spadek przypada jego dzieciom (także muszą spełniać warunki z 1059)

Art. 1060. W granicach określonych w art. 931 § 2 wnuki spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1 i 2, dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

2. RODZEŃSTWO

Art. 1062. § 1. Rodzeństwo spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiada warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1 i 2, dziedziczy gospodarstwo rolne także wtedy, gdy zstępni spadkodawcy nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 lub w art. 1060. § 2. W granicach określonych w art. 934 dzieci rodzeństwa spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1 i 2, dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 lub w § 1 niniejszego artykułu. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

3. RODZICE - dochodzą do dziedziczenia jedynie wówczas, gdy brak jest zstępnych s-dawcy; rodzice nie dochodzą do dziedziczenia na tej podstawie, że zstępni nie odpowiadają warunkom określonym w 1059

4. SKARB PAŃSTWA - jeśli małżonek s-dawcy ani żaden z jego krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy nie odpowiada warunkom przewidzianym dla dziedziczenia gospodarstwa rolnego, albo jeśli uprawnione są wyłącznie osoby w chwili otwarcia spadku trwale niezdolne do pracy, gospodarstwo dziedziczą s-biercy na zasadach ogólnych;

3. OCENA ISTNIEJĄCEGO UREGULOWANIA

4. DZIEDZICZENIE WKŁADU GRUNTOWEGO - ogólne reguły dziedziczenia + art. 1087 KC; do dziedziczenia wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej dochodzą s-biercy, którzy: są członkami tej spółdzielni; są małoletni bądź pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół; są trwale niezdolni do pracy;

TESTAMENT JAKO PODSTAWA DZIEDZICZENIA

19. TESTAMENT JAKO SZCZEGÓLNA CZYNNOŚĆ PRAWNA

1. UWAGI OGÓLNE

Testament - oznacza 1. czynność prawną, przez którą osoba fizyczna określa losy swego majątku na wypadek śmierci; 2. dokument, w którym zawarte zostaje oświadczenie woli testatora;

2. CECHY TESTAMENTU

• Testament jest czynnością prawną pozwalającą uregulować sytuację prawną majątku należącego do osoby fizycznej na wypadek śmierci;

• 3 cechy charakterystyczne dla testamentu (ich wystąpienie jest konieczne, aby uznać czynność za testament):

• Czynność prawna jednostronna

• Mortis causa

• Odwołalna

• Cechy testamentu wg Kodeksu cywilnego:

• Charakter mortis causa (941) - wynikają z tego 2 podstawowe konsekwencje: testament nie wywołuje skutków prawnych w chwili jego sporządzenia, w szczególności nie powoduje powstania żadnych praw ani obowiązków; testator może swój testament w dowolnej chwili odwołać w całości lub części

• Odwołalność (943)

• Jednostronność i ściśle osobisty charakter (944§2) - ustawowy zakaz sporządzania oraz odwoływania testamentu przez przedstawiciela

• Poddanie daleko posuniętym rygorom formalnym, których niedopełnienie powoduje nieważność testamentu (958) - niemożliwość sporządzenia go w innej formie niż przewidziana ustawą

1. WYŁĄCZNOŚĆ TESTAMENTU - Art. 941. Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament.

Inne systemy dopuszczają możliwość:

• zawarcia umowy dziedziczenia - strony porozumiewają się co do losów swoich majątków na wypadek śmierci jednej z nich

• darowizny mortis causa - wywołuje skutki prawne w chwili śmierci s-dawcy; niedopuszczalna w pr. polskim

Prawo polskie zawiera zakaz zawierania umów o przyszły spadek (czyli spadek po osobie żyjącej - art. 1047)

Art. 56 ust. 1 Prawo bankowe - patrz pkt 5, podpkt 3d

20. SPORZĄDZENIE TESTAMENTU

1. ZDOLNOŚĆ TESTOWANIA

Zdolność testowania - możliwość sporządzenia przez osobę fizyczną ważnego testamentu. W każdym systemie prawnym jest to uzależnione od posiadania przez osobę fizyczną pewnych cech osobistych (odpowiedni wiek, pełna lub ograniczona zdczp); uznaje się ją za wycinek zdolność do czynności prawnych; nabywa się ją z chwilą uzyskania pełnej zdczp;

Zdolność do czynności prawnych to możliwość nabywania praw i obowiązków za pomocą czynności prawnych dokonywanych przez samego zainteresowanego;

Zdolność testowania ma osoba, która ukończyła 18 lat lub przed ukończeniem tego wieku zawarła związek małżeński oraz nie została ubezwłasnowolniona; osoby między 13 a 18 r.ż. nie mogą rozrządzić na wypadek śmierci nawet swoim zarobkiem ani przedmiotami majątkowymi oddanymi im do swobodnego użytku, mimo że art. 21 i 22 KC pozwalają im na swobodne rozporządzenie inter vivos;

S-dawca musi mieć zdolność testowania w chwili sporządzania testamentu; późniejsza utrata lub nabycie zdolności testowania pozostaje bez wpływu na ważność testamentu sporządzonego wcześniej;

Przykład: S-dawca w 1993 r. sporządził testament własnoręczny. Następnie zachorował psychicznie i został ubezwłasnowolniony w 1995. Zmarł w 1996. Sporządzony przez niego testament jest ważny.

2. WOLA TESTOWANIA

1. POJĘCIE

S-dawca musi działać z wolą testowania (cum animi testandi), czyli z wolą i świadomością dokonywania czynności prawnej na wypadek śmierci; testator musi mieć świadomość, że reguluje losy majątku na czas po swojej śmierci; s-dawca musi działać z zamiarem wywołania skutków prawnych;

2. WADY OŚWIADCZENIA WOLI - wola rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci musi być powzięta i wyrażona niewadliwie;

Art. 945. § 1. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;

3) pod wpływem groźby.

Jest to przepis szczególny wobec norm ogólnych dot. wad oświadczenia woli - przewiduje jednolitą sankcję nieważności; podstawę stanowi tzw. teoria woli, zgodnie z którą dla ważności złożonego oświadczenia decydujące znaczenie ma wola wewnętrzna osoba składającej takie oświadczenie;

3. BRAK ŚWIADOMOŚCI LUB SWOBODY - brak odrębności w stosunku do art. 82 KC; musi występować w chwili sporządzania testamentu - sama choroba psychiczna nie równa się nieważności testamentu, gdyż taka osoba nie traci zdolności testowania; ważny jest testament takiej osoby sporządzony w okresie tzw. lucidum intervallum;

4. BŁĄD - odmiennie niż w Księdze I KC; chodzi o błąd istotny subiektywnie - decyduje okoliczność, czy s-dawca sporządziłby testament określonej treści, gdyby znał rzeczywisty stan rzeczy lub spraw; błąd s-dawcy pociąga za sobą nieważność bezwzględną testamentu;

5. GROŹBA - każda, która ma na celu skłonienie s-dawcy do sporządzenia testamentu określonej treści jest bezprawna; nie musi stanowić jedynej przyczyny sporządzenia testamentu; wystarczy, aby miała poważny wpływ na decyzję s-dawcy; powoduje nieważność bezwzględną testamentu;

6. NIEWAŻNOŚĆ TESTAMENTU - sporządzenia testamentu pod wpływem wady oświadczenia woli pociąga za sobą bezwzględną jego nieważność;

Art. 945. § 2. Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

3. ZAKAZ TESTAMENTÓW WSPÓLNYCH - z testamentem wspólnym mamy do czynienia, gdy treść dokonanej czynności prawnej obejmuje rozrządzenia więcej niż jednego s-dawcy; zgodnie z art. 942 testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego s-dawcy;

Przykłady:

1. Testament własnoręczny sporządzają wspólnie A i B spisując swoją wolę na tej samej kartce papieru, a następnie kładąc pod rozporządzeniami swoje podpisy. Osoba A powołuje do całości osobę B, zaś B - osobę A.

2. Testament własnoręczny zostaje spisany (w sposób wyżej opisany) przez małżonków A i B. Każde z nich rozrządza całością swojego majątku na rzecz wspólnego dziecka D.

Zakaz testamentów ustnych nie odnosi się do testamentu ustnego oraz do pisma stwierdzającego treść takiego testamentu;

Art. 942 używa słowa „testament” w znaczeniu dokumentu;

Naruszenie zakazu i sporządzenie wspólnego testamentu pociąga za sobą jego bezwzględną nieważność;

21. ODWOŁANIE TESTAMENTU

1. UWAGI OGÓLNE - warunki odwołania:

Art. 944. § 1. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. (zdolność testowania)

§ 2. Testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela.(osobiście)

Wola odwołania powzięta była niewadliwie.

2. SPOSOBY ODWOŁANIA

1. WYLICZENIE Art. 946. Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca:

• sporządzi nowy testament,

• bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność,

• bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

1. SPORZĄDZENIE NOWEGO TESTAMENTU - niekoniecznie w tej samej, co stary, formie;

Treść może się ograniczyć tylko do odwołania starego wówczas dziedziczenie z ustawy; jeśli s-dawca zawrze w nowym określonej treści rozrządzenia, porządek dziedziczenia będzie się kształtował zgodnie z wolą w nim wyrażonym; odwołanie w sposób dorozumiany następuje, gdy s-dawca nie zaznaczył w nowym, że odwołuje stary - odwołaniu ulegają wówczas tylko te dyspozycje, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu; późniejszy testament może odwoływać wcześniejszy w całości lub w części, ale tylko jeśli jest ważny;

2. ZNISZCZENIE TESTAMENTU - lub pozbawienie go cech, od których zależy jego ważność pociąga za sobą odwołanie testamentu tylko, gdy nastąpiło w zamiarze jego odwołania - osobiście przez s-dawcę;

3. DOKONANIE ZMIAN - może polegać np. na przekreśleniu testamentu; nie musi towarzyszyć temu umieszczenie przez s-dawcę napisu „uchylony”, „odwołany”, „nieważny”;

1. SKUTKI ODWOŁANIA

Jeśli s-dawca odwoła odwołanie testamentu, to czy moc odzyskuje najwcześniejszy testament? Spory w doktrynie. Należy badać, jaka była wola s-dawcy - jeśli wynika, że wolą było przywrócenie mocy odwołanemu testamentowi, to trzeba tę wolę uszanować.

SN z 8.01.2002, I CKN 482/00: Skutki prawne odwołania testamentu, a także odwołania testamentu, w którym odwołano testament wcześniejszy, następują z chwilą otwarcia spadku.

SN z 30.01.1963, III CO 42/62: odwołanie dokonane w testamencie szczególnym, który następnie utracił moc, jest bezskuteczne.

22. WYKŁADNIA TESTAMENTU.

Art. 948. § 1. Testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy.

§ 2. Jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.

Interpretacja dyspozycji s-dawcy powinna być dokonana w taki sposób, aby wola zmarłego została w możliwe najpełniejszy sposób ustalona i zrealizowana, zaś jest ona dopuszczalna jedynie wówczas, gdy sformułowania są niejasne i musi zostać ograniczona do dyspozycji zawartych w testamencie.

Gdy treść testamentu, mimo zabiegów interpretacyjnych, pozostaje niejasna, należy stosować zasadę tzw. życzliwej interpretacji (favor testamenti - art. 948 §2) - wybór takiego tłumaczenia, które pozwala na utrzymania rozrządzeń w mocy. Reguła interpretacyjna (nie są nią 960, 962, 964):

Art. 961. Jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.

23. NIEWAŻNOŚĆ I BEZSKUTECZNOŚĆ TESTAMENTU

1. NIEWAŻNOŚĆ TESTAMENTU

1. PRZYCZYNY - mogą być związane z treścią testamentu;

Testament jest nieważny, jeśli jest sprzeczny z ustawą, zasadami współżycia społecznego lub ma na celu obejście ustawy (art. 58§1,2). Sprzeczność z ustawą oznacza: zakaz powoływania s-biercy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (art. 962), zakaz podstawienia powierniczego (art. 964). Nieważny jest także testament wspólny (art. 942). Nieważny jest testament sporządzony przez osobę mniemającą zdolności testowania (art. 944§1), sporządzony przez przedstawiciela (art.944§2) oraz obarczony wadą oświadczenia woli (art. 945).

2. NIEWAŻNOŚĆ Z ART. 945 KC - chodzi o nieważność bezwzględną, która charakteryzuje się tym, że można ją powołać w każdym czasie i może to uczynić osoba zainteresowana; sąd z urzędu bierze pod uwagę istnienie takiej nieważności;

Art. 945. § 2. Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

2. BEZSKUTECZNOŚĆ TESTAMENTU - testament nieważny nie wywiera skutków prawnych, jest zatem także bezskuteczny; może być jednak bezskuteczny, będąc ważnym art. 976

Art. 976. W braku odmiennej woli spadkodawcy zapis rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest bezskuteczny, jeżeli rzecz zapisana nie należy do spadku w chwili jego otwarcia albo jeżeli spadkodawca był w chwili swej śmierci zobowiązany do zbycia tej rzeczy.

Użycie w art. 976 słowa „bezskuteczny” pozwoliło na wyodrębnienie bezskuteczności ważnego testamentu jako odmiennej od bezskuteczności wywołanej nieważnością dokonanych rozrządzeń. Poza 976, także sytuacja, gdy powołany w testamencie s-bierca umrze przed otwarciem spadku, albo będzie traktowany jakby otwarcie nie dożył.

3. KONWERSJA TESTAMENTU

1. POJĘCIE - chodzi o możliwość potraktowania testamentu nieodpowiadającego wymogom określonej formy jako testamentu sporządzonego w innej przewidzianej formie;

Konwersja polega na tym, że w miejsce zamierzonej czynności prawnej zostaje substytuowana inna czynność prawna, o ile zamierzona czynność odpowiada wszystkim wymogom owej innej, zastępczej czynności prawnej (umożliwia ona realizację tego samego lub podobnego celu). Cechy konwersji:

• Dokonuje się na podstawie szczególnego przepisu ustawy odnoszącego się do konkretnego stanu faktycznego

• Następuje z mocy prawa

• Rezultat jest ściśle określony przez normę prawną

1. KONWERSJA TESTAMENTU - dopuszcza się tę możliwość, mimo pewnych zastrzeżeń, ponieważ należy dążyć do utrzymania w mocy raz dokonanej czynności prawnej, zwłaszcza czynności mortis causa

Przykład: S-dawca ustnie rozrządził swoim majątkiem w obecności 2 świadków i sekretarza gminy. Jego zamiarem było zatem sporządzenie testamentu allograficznego. Sporządzony protokół nie został jednak podpisany przez świadków. Zgodnie z art. 958 w zw. z art. 951§2, powoduje to nieważność sporządzonego testamentu. Oświadczenie s-dawcy stanowi natomiast ważny testament ustny, gdy spełnione zostały przesłanki z art. 952§1.

1. STWIERDZENIE NIEWAŻNOŚCI TESTAMENTU

Nieważność testamentu stwierdza sąd. Kontrowersje: czy można uzyskać orzeczenie stwierdzające nieważność testamentu w toku procesu wytoczonego w trybie art. 189 KPC. Obecnie: powództwo o ustalenie nieważności testamentu jest dopuszczalne, o ile interes prawny powoda nie może być zaspokojony w innym postępowaniu (w szczególności w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku albo w postępowaniu o uchylenie lub zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku).

24. OTWARCIE I OGŁOSZENIE TESTAMENTU

• Osoba, u której znajduje się testament, ma obowiązek złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci s-dawcy; niewykonanie tego obowiązku zagrożone jest sankcją odpowiedzialności za powstałą szkodę i grzywną (646 KPC);

• Sąd dokonuje otwarcia i ogłoszenia testamentu, kiedy ma dowód śmierci s-dawcy; o terminie otwarcia i ogłoszenie nie zawiadamia się osób zainteresowanych (649 KPC); jeśli jest kilka testamentów sąd otwiera i ogłasza wszystkie, a na każdym czyni wzmiankę o pozostałych (650); z otwarcia i ogłoszenia sporządza protokół;

• Otwarcia i ogłoszenia może dokonać także notariusz - art. 95d ustawy z 14.02.1991 Prawo o notariacie - w razie złożenia testamentu notariusz dokonuje jego otwarcia i ogłoszenia, chyba że już nastąpiło; z otwarcia i ogłoszenia sporządza protokół;

• Otwarcie i ogłoszenie ma charakter czysto formalny; celem jest jedynie ujawnienie treści testamentu; w tym postępowaniu nie podlega badaniu ważność testamentu; otwarcie i ogłoszenie testamentu rodzi określone skutki prawne - np. roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 3 lat od ogłoszenia; ogłoszenie testamentu nie jest przesłanką jego ważności; o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu, sąd spadku zawiadamia w miarę możliwości osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu i kuratora spadku (art. 652 KPC).

FORMA TESTAMENTU

25. UWAGI OGÓLNE

1. FORMALIZM TESTAMENTU - jest to czynność prawna wysoce sformalizowana; musi zostać sporządzony w formie przewidzianej prawem i z zachowaniem wszystkich wymogów ustawowych; niezachowanie formynieważność dokonanej czynności (958);

Przepisy regulujące formę testamentu: rozbudowane, bezwzględnie obowiązujące, cel: aby moc prawną miała tylko rzeczywista wola s-dawcy. Próby liberalizacji wymagań formalnych są niewskazane - jednym z celów jest aby oświadczenia nieodpowiadające wymogom formalnym nie wywarły skutków prawnych;

2. TESTAMENTY ZWYKŁE I SZCZEGÓLNE

Testamenty zwykłe (holograficzny 949, notarialny 950, allograficzny 951) mogą być sporządzone przez każdą osobę mającą zdolność testowania w dowolnie wybranej chwili i - jeśli nie zostaną odwołane przez testatora - określają porządek dziedziczenia niezależnie od tego, ile czasu upłynęło między sporządzeniem testamentu a otwarciem spadku.

Testamenty szczególne (ustny 952, sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym 953, wojskowy 954) - mogą być sporządzone tylko wtedy, gdy zostały spełnione dodatkowe przesłanki przewidziane ustawą (np. ustny - tylko gdy niemożliwe lub znaczenie utrudnione jest skorzystanie ze zwykłej formy lub występuje obawa rychłej śmierci s-dawcy); charakteryzują się ponadto czasowo ograniczoną mocą;

26. TESTAMENTY ZWYKŁE

1. TESTAMENT HOLOGRAFICZNY (WŁASNORĘCZNY)

1. PRZESŁANKI WAŻNOŚCI - art. 949§1 KC: 1. własnoręczne pismo, 2. data, 3. podpis

2. PISMO - testament musi zostać w całości napisany własnoręcznie przez testatora (ma to umożliwić testatorowi swobodne rozrządzenie swoim majątkiem na wypadek śmieci i zapewnić autentyczność testamentu trudniej jest podrobić całe pismo niż podpis); posłużenie się urządzeniami do pisania jest zabronione (pismo musi wskazywać indywidualne cechy testora); można natomiast - protezą lub nogą; s-dawca musi wiedzieć, co pisze - nieważny jest testament będący kopią (wykonaną przez testatora) pisma sporządzonego przez inną osobę;

3. PODPIS - podpis ma na celu ułatwienie stwierdzenia, że sporządzone pismo jest ukończonym testamentem; dowodzić, że osoba sporządzająca testament miała wolę i świadomość testowania; że testament pochodzi od określonej osoby;

Powinien składać z imienia i nazwiska lub przynajmniej nazwiska (nie trzeba pisać obu członów, można użyć skrótu, jeśli testator stale się nim posługiwał, lub pseudonimu); inicjały/parafa - SN dopuszcza taką możliwość;

Podpis powinien zostać umieszczony pod pismem zawierającym rozrządzenia s-dawcy; inne miejsce = nieważność;

4. DATA - służy 2 celom: ustalenia, czy testator w chwili sporządzania testamentu miał zdolność testowania oraz ustalenia kolejności kilku sporządzonych testamentów; powinien być podany dzień, miesiąc, rok lub data opisowa (np. I dzień Bożego Narodzenia 1992 r.)

Brak daty (/data nieprawdziwa) nieważność testamentu; wyj. art. 949 §2 - brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu jeśli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności s-dawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów;

2. TESTAMENT NOTARIALNY - art. 950 - testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego, czyli musi odpowiadać jego wymogom formalnym (art. 79 - 95 Prawo o notariacie), zaś różni się od formy podstawowej jedynie treścią - zawiera rozrządzenia majątkiem; wymóg aktu notarialnego: obowiązek notariusza przekonania się, że treść dokonanej czynności jest dokładnie znana i zrozumiała dla testatora będącego osobą głuchą lub głuchoniemą oraz umieszczenia o tym wzmianki w treści dokumentu;

3. TESTAMENT ALLOGRAFICZNY

1. PRZESŁANKI WAŻNOŚCI - ta forma daje korzyści porównywalne z tymi, jakie daje testament notarialny;

Art. 951. § 1. Spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.

§ 2. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, to należy zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.

§ 3. Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w sposób przewidziany w artykule niniejszym.

2. USTNE OŚWIADCZENIA WOLI - s-dawca ma obowiązek oświadczyć swoją wolą ustnie - nie może zostać użyty inny system znaków; chodzi o uzewnętrznienie woli zgodnie z rzeczywistymi zamierzeniami s-dawcy, aby wola ta była powzięta swobodnie i świadomie;

3. OSOBA PRZYJMUJĄCA OŚWIADCZENIE - krąg osób uprawnionych określa art. 951§1 w brzmieniu ustalonym ustawą z 20.06.2002 o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta. patrz↑

4. PROTOKÓŁ - oświadczenie woli s-dawcy zostaje spisane w protokole; może on zostać sporządzony przez osobę urzędową lub inną osobę, ręcznie lub na maszynie; w protokole należy podać datę jego sporządzenia (dzień, miesiąc, rok); data nieprawdziwa lub brak = nieważność testamentu; protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków, a następnie zostaje on podpisany przez s-dawcę, osobę, wobec której wola została oświadczenia, oraz przez świadków;

5. ŚWIADKOWIE - oświadczenie s-dawcy musi być złożone w obecności 2 świadków (co najmniej 2 - obecność większej liczby nie wpływa na ważność); świadkiem może być natomiast osoba sporządzająca protokół zawierający rozrządzenia s-dawcy;

27. TESTAMENTY SZCZEGÓLNE

1. TESTAMENT USTNY

1. PRZESŁANKI WAŻNOŚCI - nie może być sporządzony w każdej, dowolnie wybranej przez s-dawcę chwili; musi istnieć przynajmniej jedna z okoliczności: obawa rychłej śmierci s-dawcy, zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe i znacznie utrudnione;

2. OBAWA RYCHŁEJ ŚMIERCI - musi istnieć w chwili sporządzenia testamentu; nie może być oceniana wyłącznie na podstawie subiektywnych odczuć s-dawcy; musi być obiektywna - muszą wystąpić takie stany chorobowe lub powypadkowe, które mogą spowodować rychłą śmierć; stan psychiczny nie może być czynnikiem decydującym, ale jest ważna dla określenia, czy działał cum animus testandi;

3. OKOLICZNOŚCI SZCZEGÓLNE - chodzi o okoliczności niecodzienne, odbiegające od normalnego stanu rzeczy; mogą to być zdarzenia o ch. obiektywnym lub leżeć po stronie s-dawcy; muszą prowadzić do powstania niemożliwości sporządzenia testamentu zwykłego lub znacznych utrudnień w tym zakresie; ocena czy istniały znaczne utrudnienia lub niemożliwość skorzystania z formy zwykłej testamentu, powinna być dokonywana przy uwzględnieniu możliwości samego s-dawcy;

4. OŚWIADCZENIE SPADKODAWCY - s-dawca oświadcza swoją wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej 3 świadków; s-dawca musi zatem w obecności świadków wyraźnie wskazać, co i komu przeznacza na wypadek śmierci; określenie ustnie, nie oznacza słów, może to być także inny system znaków (jednakże musi być on znany innym świadkom testamentu);

5. ŚWIADKOWIE - nie mogą być nimi osoby wyłączone z art. 956, 957; musi ich być co najmniej 3 - mniejsza liczba pociąga za sobą nieważność testamentu;

6. STWIERDZENIE TREŚCI TESTAMENTU - testament ustny zostaje sporządzony w chwili złożenia przez s-dawcę oświadczenia przy jednoczesnej obecności co najmniej 3 świadków; sposoby stwierdzenia treści testamentu ustnego:

• Spisanie treści testamentu przed upływem roku od jego sporządzenia (art. 952§2)

• Zgodne zeznania świadków złożone przed sądem w terminie 6 m-cy od otwarcia spadku (art. 952§3)

1. PISMO stwierdzające treść rozrządzeń s-dawcy ma zostać sporządzone przez jednego ze świadków lub osobę trzecią (przyjmowano, że nie może być ona w żaden sposób zainteresowana korzyścią testamentu, potem SN - że może, obecnie uchwała (7) 23.11.2001 III CZP 54/01 - s-bierca powołany do spadku w testamencie ustnym nie jest osobą trzecią w rozumieniu art. 952§2 KC;

Pismo może być spisane pismem odręcznym lub maszynowym; dla swej ważności wymaga podania miejsca i daty złożenia oświadczenia przez s-dawcę ora m-ca i daty sporządzenia pisma. Pismo powinni podpisać s-dawca, 2 świadków.

2. ZEZNANIA ŚWIADKÓW - pismo zawierające treść testamentu ustnego powinno być sporządzone przed upływem roku od złożenia oświadczenia przez s-dawcę. Jeśli wola nie zostanie spisana - ustalenie treści rozrządzeń w drodze zeznań świadków złożonych przed sądem przed upływem 6 m-cy od otwarcia spadku.

Art. 952. § 3. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

3. RELACJA MIĘDZY SPOSOBAMI STWIERDZENIA TESTAMENTU - przewidziane w art. 952 § 2 i 3 sposoby stwierdzenia treści testamentu ustnego są sposobami wyłącznymi; jeśli upłyną terminy, testament jest ważny, ale bezskuteczny;

1. TESTAMENT NA POLSKIM STATKU MORSKIM LUB POWIETRZNYM - sama podróż stanowi przesłankę skorzystania z tej formy testamentu; ma ch. testamentu allograficznego, mogą go jednak sporządzić osoby nieme, głuche lub głuchonieme

Art. 953. Podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.

2. TESTAMENT WOJSKOWY - rozporządzenie MON z 30.01.1965 ws. testamentów wojskowych;

Może być sporządzony tylko w czasie wojny, mobilizacji lub przebywania w niewoli, ponadto z tej formy mogą skorzystać tylko osoby wymienione w §2 rozporządzenia. Przewidziane są 3 formy podstawowe (testament allograficzny z pewnymi modyfikacjami) i 1 szczególna (wymogi to ustne oświadczenie woli przez s-dawcę wobec 2 świadków, choćby niejednocześnie obecnych; można z niej skorzystać, gdy istnieje obawa rychłej śmierci s-dawcy albo szczególne okoliczności, które utrudniają lub uniemożliwiają skorzystanie z form podstawowych).

28. ŚWIADKOWIE TESTAMENTU

1. ROLA ŚWIADKÓW - ich obecność ma doprowadzić do zwiększenia stopnia prawdopodobieństwa, że oświadczenie woli zostało złożone prawidłowo, tzn. zgodnie z formalnymi wymogami ustawy, a także że odpowiada rzeczywistej woli s-dawcy; świadkowie mają także zapewnić zgodność pisma zawierającego rozrządzenia s-dawcy z jego rzeczywistą wolą przy tych formach, przy których oświadczenie s-dawcy jest utrwalone na piśmie; zeznania świadków mogą stanowić także źródło pozwalające ustalić treść dokonanych rozrządzeń; Wymaganie wobec świadków: zdolność do pełnienia roli świadka testamentu (nie jest to element zdczp, ale świadek musi mieć pełną);

2. ZDOLNOŚĆ DO PEŁNIENIA ROLI ŚWIADKA

1. UWAGI OGÓLNE - w KC nie ma pozytywnych przesłanek zdolności do pełnienia roli świadka testamentu; art. 956, 957 - okoliczności, które powodują niemożliwość pełnienia roli świadka;

rodzaje niezdolności: *bezwzględna (niemożliwość pełnienia roli świadka przy każdym testamencie) oraz *względna (polega na niemożliwości bycia świadkiem przy sporządzaniu testamentu przez określone osoby lub przy dokonywaniu pewnych rozrządzeń);

2. NIEZDOLNOŚĆ BEZWZGLĘDNA Art. 956. Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:

  1)   kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych - czyli nie mogą być świadkiem osoby niepełnoletnie, ubezwłasnowolnione oraz takie, dla których ustanowiono doradę tymczasowego (548);

  2)   niewidomy, głuchy lub niemy - ich kalectwo powoduje, że nie są w stanie należycie wypełnić roli świadka; wątpliwości co do prawidłowego wykluczenia osób niemych, ale słyszących (są one w stanie zrozumieć i zapamiętać oświadczenia oraz odczytać i zrozumieć sporządzone pismo);

  3)   kto nie może czytać i pisać - zarówno osoby, które nie są w stanie, jak i osoby, które nie potrafią

  4)   kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament - okoliczność ta, choć wymieniona wśród przesłanek bezwzględnych, jest przypadkiem niezdolności względnej - osoba niewładająca językiem, w którym s-dawca sporządza testament, może pełnić rolę świadka przy testamentach sporządzanych w innych językach;

  5)   skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania - świadectwo takiej osoby przestaje być wiarygodne; niezdolnośc trwa od chwili uprawomocnienia się wyroku skazującego do zatarcia skazania;

3. NIEZDOLNOŚĆ WZGLĘDNA

Art. 957. § 1. Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

Naruszenie tego przepisu = nieważność tych postanowień, które przysparzają korzyść świadkowi, małżonkowi, krewnym itd. Obecność świadka wyłączonego może pociągać za sobą nieważność całego testamentu, jeśli z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia s-dawca nie sporządziłby testamentu danej treści.

Wyłączona jest możliwość pełnienia roli świadka przez osobę fizyczną będącą organem osoby prawnej, dla której została przewidziana w testamencie jakaś korzyść.

3. ŚWIADKOWIE KWALIFIKOWANI - podmioty uprawnione do przyjęcia oświadczenia s-dawcy przy t. allograficznym, kapitan statku lub jego z-ca, a także notariusz są tzw. kwalifikowanymi świadkami testamentu

Mają do nich zastosowanie przepisy art. 956, 957. Przyjęcie oświadczenia przez osobą wyłączoną przez te przepisy pociągnie za sobą nieważność sporządzonego testamentu w całości lub w części;

TREŚĆ TESTAMENTU

29. ZAGADNIENIA OGÓLNE

1. KONIECZNA TREŚĆ TESTAMENTU

• Treść testamentu nie może być sprzeczna z ustawą i ZWS, nie może mieć na celu ominięcie ustawy (art. 58)

• Z art. 959 wynika, że s-dawcy pozostawiono swobodę wyboru, czy powoła 1 czy kilku s-bierców

• Nie ma wątpliwości co do możliwości sporządzenia tzw. testamentu negatywnego, tzn. wyłączającego od dziedziczenia s-biercę ustawowego (może nie zawierać innych rozrządzeń) można więc przyjąć, że bezpośrednie powołanie s-biercy nie stanowi koniecznego elementu treści testamentu;

• Testamentem jest także czynność, której treść ograniczona została do dyspozycji o charakterze niemajątkowym; jest to powołanie s-biercy w sposób dorozumiany - przyjmuje się ustawowy porządek dziedziczenia za zgodny z jego wolą;

1. SWOBODA TESTOWANIA

1. POJĘCIE

Swoboda testowania - zakres uprawnień pozwalających s-dawcy dysponować swoim majątkiem na wypadek śmierci; jest to zasada zgodna z przyjętym poglądem, ale niewypowiedziana w ustawie; swoboda testowania obejmuje możliwość powołania do dziedziczenia dowolnej osoby (z kręgu krewnych lub powinowatych bądź obca), a także możliwość dokonania rozrządzeń całym swoim majątkiem; s-biercą może być osoba fizyczna lub prawna;

2. OGRANICZENIA - w prawie polskim w zasadzie nie istnieją; niektórzy autorzy: zachowek ogranicza

(można podzielić ten pogląd jedynie w tym znaczeniu: s-bierca nieuprawniony do zachowku może uzyskać mniejszą realną korzyść z dziedziczenia z uwagi na obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek);

Inna jest sytuacja w tych systemach, w których interesy najbliższych krewnych chroni tzw. rezerwa (np. system francuski - majątek spadkowy dzieli się na 2 części: rozrządzaną, którą s-dawca może swobodnie dysponować, i tzw. rezerwę, która musi przypaść najbliższym krewnym zmarłego);

30. USTANOWIENIE SPADKOBIERCY

1. POWOŁANIE DO DZIEDZICZENIA

1. OKREŚLENIE OSOBY SPADKOBIERCY

Art. 959. Spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób.

Powołanie do części spadku oznacza powołanie do części ułamkowej (art. 926 §3).

Przykład: S-dawca powołał do ½ spadku jedno z 2 dzieci (A) i wyłączył od dziedziczenia małżonka. Do dziedziczenia drugiej połowy spadku dojdzie zatem z ustawy 2 dzieci s-dawcy: A oraz B - w częściach równych. Osoba A jest zatem powołana do dziedziczenia w ¾ majątku spadkowego (½ na mocy testamentu, ¼ z ustawy).

Osoba s-biercy musi być przez s-dawcę określona w taki sposób, aby było możliwe jej zindywidualizowanie (nie musi być to imię i nazwisko, wystarczy np. „mój najstarszy syn” lub „fundacja, którą utworzyłem 3 lata temu”). Nie jest dopuszczalne upoważnienie w testamencie osoby trzeciej do wskazania, kto ma zostać s-biercą. Dopuszczalne jest użycie jakichkolwiek określeń, z których wynika wola powołania do dziedziczenia (np. „przekazuję”, „przeznaczam”).

2. ZAKAZ POWOŁANIA WARUNKOWEGO I TERMINOWEGO

Art. 962. Zastrzeżenie warunku lub terminu, uczynione przy powołaniu spadkobiercy testamentowego, uważane jest za nie istniejące.

Zakaz ten uzasadniany jest chęcią uniknięcia stanu niepewności i poważnych komplikacji prawnych, które wynikałyby z takiego powołania. Naruszenie zakazu: zastrzeżenie jest traktowane jako nieistniejące. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany, powołanie spadkobiercy jest nieważne. Przepisów tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku. W tej sytuacji bowiem nie wystąpią już te niebezpieczeństwa i komplikacje, które legły u podstaw zakazu powołania warunk./terminowego.

3. PRZEZNACZENIE OKREŚLONEJ OSOBIE POSZCZEGÓLNYCH PRZEDMIOTÓW

Art. 961. Jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. (…) reguła interpretacyjna, która ma zastosowanie, gdy wartość przedmiotów wymienionych w testamencie jest tak duża, że wartość pozostałych jest znikoma; jeśli sformułowania testamentu wskazują jednoznacznie, że wolą s-dawcy było jedynie ustanowienie zapisów, reguła z 961 nie ma zastosowania;

Przykład: S-dawca pozostawi testament: „Do całego spadku powołuję żonę M, zaś mojemu przyjacielowi B zapisuję mój dom położony…”. W takiej sytuacji żona M będzie jedyny s-biercą, zaś B - jedynie zapisobiercą, nawet jeśli poza domem stanowiącym przedmiot zapisu w skład spadku nie wchodzą żadne wartościowe przedmioty.

Przy ocenie, czy przedmiot przeznaczony w testamencie określonej osobie wyczerpuje cały spadek, uwzględnieniu podlegają jedynie przedmioty należące do s-dawcy w chwili sporządzania testamentu. Niektórzy autorzy: decyduje stan z chwili otwarcia spadku.

Przykład: W testamencie sporządzonym w 1978 s-dawca przeznaczył należące do niego własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego osobie X, nienależącej do kręgu s-bierców ustawowych. W dacie sporządzenia testamentu majątek s-dawcy ograniczał się do wspomnianego prawa. W dacie otwarcia spadku (1999) okazało się, że w skład spadku wchodzą ponadto: własność zabudowanej działki o powierzchni 10 tys. m² oraz sieć hurtowni sprzętu AGD i RTV. Przyjęcie pierwszego stanowiska oznacza, że jedynym s-biercą jest X, zaś drugiego - do dziedziczenia dochodzą jedynie s-biercy ustawowi.

4. WIELKOŚĆ UDZIAŁÓW

S-dawca może powołać 1 lub więcej s-bierców. Jeśli powołuje kilku to powinien określić wielkość ich udziałów. Jeśli takie określenie nie wynika z testamentu, wówczas:

Art. 960. Jeżeli spadkodawca powołał do spadku lub do oznaczonej części spadku kilku spadkobierców, nie określając ich udziałów spadkowych, dziedziczą oni w częściach równych.

Jeśli s-biercy należą do kręgu s-bierców ustawowych, a zostali powołani w testamencie bez określenia wielkości ich udziałów, dziedziczą w częściach równych (także wtedy, gdy ich udziały wynikające z przepisów o dziedziczeniu ustawowym byłyby różne).

Przykład: S-dawca powołał do dziedziczenia w testamencie do dziedziczenia małżonka M i oboje rodziców A i B bez określenia wielkości przypadających im udziałów. Każda z powołanych osób dojdzie do dziedziczenia w ¹/₃ spadku, gdyż ich udziały są równe (960). Przy dziedziczeniu ustawowym udziały poszczególnych s-bierców wyniosłyby: M - ½, zaś A i B - po ¼ całości spadku.

S-dawca może także przeznaczyć kilku osobom przedmioty majątkowe wyczerpujące cały spadek:

Art. 961. (…) Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.

Osoby takie stają się s-biercami, a nie zapisobiercami, czyli ponoszą także odpowiedzialność za długi spadkowe

Dla określenia wielkości udziałów znaczenie ma obiektywna wartość poszczególnych przedmiotów.

Art. 961 jest regułą interpretacyjną - jeśli z testamentu wyraźnie wynika, że niektóre osoby s-dawca powołał do dziedziczenia, a inne są tylko zapisobiercami, wówczas decydujące znaczenie ma wola s-dawcy.

Przykład: Jeśli w testamencie przeznaczono osobie A przedmioty o wartości 100 tys. zł, osobie B - 120 tys. zł, zaś osobie C - 200 zł, przy wartości spadku 221 tys. zł, wówczas osoby A i B są s-biercami, zaś C - zapisobiercą.

2. TESTAMENT NEGATYWNY. WYDZIEDZICZENIE

1. TESTAMENT NEGATYWNY

Wydziedziczenie (w sensie potocznym) - obejmuje wszystkie sytuacje, w których s-dawca pozbawia swoich s-bierców ustawowych udziału w spadku. Występuje przy dziedziczeniu testamentowym dość często. Wyłączenie od dziedziczenia może zostać dokonane w sposób dorozumiany polegający na tym, że s-dawca powoła do dziedziczenia całego majątku inną osobę. Może także nastąpić w tzw. testamencie negatywnym - czyli testamencie, którego treść obejmuje jedynie wyłączenie s-biercy ustawowego od dziedziczenia. Dopuszczalność sporządzenia testamentu negatywnego nie została wyraźnie przewidziana w prawie polskim.

KC posługuje się tym terminem tylko w odniesieniu do pozbawienia s-biercy ustawowego prawa do zachowku (1008).

2. WYDZIEDZICZENIE sensu stricto - jest to pozbawienie zstępnych, małżonka i rodziców prawa do zachowku. Pozbawienie tego prawa to najsurowsza sankcja w stosunku do s-biercy ustawowego, który postępuje w sposób naganny.

3. PRZYCZYNY WYDZIEDZICZENIA Art. 1008. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego - jeśli takie postępowanie jest zgodne z wolą testatora nie może stanowić podstawy wydziedziczenia;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych - musi mieć charakter trwały;

Stan trwały (pkt 1 i 3) musi istnieć w chwili sporządzania testamentu. Zdarzenie jednorazowe - przed wydziedziczeniem.

Art. 1009. Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.

4. PRZEBACZENIE - wydziedziczenie jest bezskuteczne, jeśli s-dawca przebaczył s-biercy (art. 1010§1) - jeśli w chwili przebaczenia s-dawca nie miał zdczp, jest ono skuteczne, o ile nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem; przebaczenie dokonane po sporządzeniu testamentu może nastąpić tylko w drodze nowego testamentu;

5. WYDZIEDZICZENIE CZĘŚCIOWE - dyskusyjna kwestia (chodzi np. o zmniejszenie należnemu uprawnionemu zachowku do połowy należnej sumy). Przepisy KC dają możliwość pozbawienia prawa do zachowku, ale nie dają możliwość modyfikowania wielkości.

3. PODSTAWIENIE, PRZYROST

1. PODSTAWIENIE

Podstawienie (substytucja) to zastąpienie jednej osoby (lub rzeczy) inną osobą (rzeczą). Prawo polskie dopuszcza możliwość tzw. podstawienia zwykłego:

Art. 963. Można powołać spadkobiercę testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą (podstawienie).

Niedopuszczalne jest dokonanie tzw. podstawienia powierniczego (ustawa każe je traktować jak zwykłe):

Art. 964. Postanowienie testamentu, przez które spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę do zachowania nabytego spadku i do pozostawienia go innej osobie, ma tylko ten skutek, że ta inna osoba jest powołana do spadku na wypadek, gdyby spadkobierca nie chciał lub nie mógł być spadkobiercą. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, iż spadkobierca bez takiego ograniczenia nie byłby powołany, powołanie spadkobiercy jest nieważne.

S-bierca ustawowy lub testamentowy nie chce dziedziczyć, jeśli odrzuci spadek, natomiast nie może dziedziczyć, jeśli nie dożyje otwarcia spadku lub jest tak traktowany (niegodność).

2. PRZYROST

Art. 965. Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych, a jeden z nich nie chce lub nie może być spadkobiercą, przeznaczony dla niego udział, w braku odmiennej woli spadkodawcy, przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im udziałów (przyrost).

Instytucja ta działa, gdy s-dawca nie wyraził innej woli - testator może wyłączyć przyrost, np. dokonać podstawienia.

Przykłady: S-dawca powołał do dziedziczenia w testamencie 3 s-bierców w częściach równych (A, B, C). Osoba A nie dożył otwarcia spadku. Skutki - różne w zależności od treści testamentu:

1. S-dawca poza powołaniem s-bierców nie zamieścił innych dyspozycji. Udziały osób B i C wzrosną o ½ z uwagi na przyrost.

2. S-dawca umieścił w testamencie klauzulę „wyłączam przyrost”. Udział w wysokości ¹/₃, który przypadłby osobie A będzie podlegać dziedziczeniu ustawowemu.

3. S-dawca w testamencie zmieścił rozporządzenie „Gdyby A nie chciał lub nie mógł być s-biercą, jego udział przeznaczam osobie X”. Mamy do czynienia z podstawieniem zwykłym, które wyłącza działanie przyrostu. Porządek dziedziczenia: X, B, C po ¹/₃ całości spadku.

31. INNE ROZRZĄDZENIA TESTAMENTOWE

1. ZAPIS

1. POJĘCIE

ZAPIS jest to dyspozycja s-dawcy, którą nakłada on na s-biercę lub zapisobiercę (dalszy zapis) obowiązek dokonania pewnego przysporzenia majątkowego na rzecz innej osoby. Z chwilą otwarcia spadku taka osoba zyskuje roszczenie o wykonanie zapisu - powstaje stosunek zobowiązaniowy: W to zapisobierca, zaś D - s-bierca lub zapisobierca. Cechy:

• Może zostać ustanowiony jedynie w testamencie

• Musi zostać dokonany na rzez oznaczonej osoby; nie jest dopuszczalne przeznaczenie korzyści majątkowej na rzecz osoby nieoznaczonej

• Istota zapisu wyraża się w nałożeniu na podmiot obciążony (s-biercę, zapisobiercę) obowiązku spełnieniea określonego świadczenia majątkowego;

1. ZAPISOBIERCA

Art. 972. Przepisy o powołaniu spadkobiercy, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności stosuje się odpowiednio do zapisów.

Może być nim zarówno osoba fizyczna, jak i prawna, byleby żyła lub istniała w chwili otwarcia spadku (także nasciturus, o ile urodzi się żywy); osoba określona jako zapisobierca nie uzyska wierzytelności z tytułu zapisu, jeśli zostanie uznana za niegodną (928); możliwe jest odrzucenie zapisu (1012); s-dawca może ustanowić zapisobiercę podstawionego (art. 963-964), będzie także działać zasada przyrostu (art. 965);

2. OSOBA OBCIĄŻONA ZAPISEM

Obowiązek spełnienia określonego świadczenia może zostać przez s-dawcę włożony na s-biercę lub zapisobiercę (dalszy zapis). Jeśli osoba powołana jako s-bierca testamentowy nie chce lub nie może być s-biercą, s-bierca ustawowy obowiązany jest wykonać obciążające tę osobę zapisy (także - s-bierca podstawiony lub s-biercy, któremu przypada udział spadkowy z tytułu przyrostu).

Przykład: Do dziedziczenia powołana została osoba A w ¾ i osoba B w ¼. Jednocześnie testator ustanowił zapis: „Na rzecz osoby Z zapisuję kwotę 1000”. Wobec nieokreślenia, którego ze s-bierców obciąża zapis i w jakiej części, obaj ponoszą odpowiedzialność za spełnienie świadczenia. S-bierca A ma obowiązek wypłacić zapisobiercy 750 (¾ z 1000), a osoba B - 250 (¼ z 1000).

Jeżeli osoba, na rzecz której został uczyniony zapis, nie chce lub nie może być zapisobiercą, obciążony zapisem zostaje zwolniony z obowiązku jego wykonania. W braku odmiennej woli s-dawcy ma jednak obowiązek wykonać dalsze zapisy (973). Zapisobierca obciążony dalszym zapisem może zwolnić się od tego obowiązku także w ten sposób, że dokona na rzecz dalszego zapisobiercy bezpłatnego przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu albo przelewu roszczenia o jego wykonanie (974; jest to upoważnienie przemienne zapisobiercy).

3. WARUNEK I TERMIN - Art. 975. Zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu; zapis rodzi skutki jedynie w sferze obligacyjnej, zatem nie istnieją przyczyny, dla których należałoby wyłączyć możliwość dołączenia do niego warunku lub terminu; zastosowanie przepisów 89 i nast., art. 110 i nast.

4. TREŚĆ ZAPISU - może być zróżnicowana;

• może obejmować zobowiązanie obciążonego do przeniesienia własności i wydania rzeczy;

• nawet jeśli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, to po stronie zapisobiercy powstaje jedynie roszczenie o przeniesienie własności tej rzeczy - prawo polskie nie zna bowiem zapisu, którego skutkiem byłoby automatyczne przejście na zapisobiercę własności przedmiotu zapisu (legatum per vindicationem);

• przedmiotem zapisu może być także świadczenie polegające na wypłaceniu zapisobiercy pewnej sumy pieniędzy;

• s-dawca może uczynić przedmiotem zapisu przelew wierzytelności (legatum nominis) lub umorzenie długu (legatum liberationis), a także wykonanie pewnych usług na rzecz zapisobiercy;

1. RZECZ OZNACZONA CO DO TOŻSAMOŚCI

Przedmiotem zapisu rzecz oznaczona co do tożsamości nienależąca do spadku w chwili otwarcia lub rzecz należąca wprawdzie do spadku, ale taka, której własność s-dawca ma obowiązek przenieść na inną osobę. W braku odmiennej woli s-dawcy zapis taki jest bezskuteczny (976).

Art. 977. Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, do roszczeń zapisobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również do roszczeń obciążonego zapisem o zwrot nakładów na rzecz stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy

Art. 978. Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, obciążony zapisem ponosi względem zapisobiercy odpowiedzialność za wady rzeczy jak darczyńca.

2. RZECZ OZNACZONA CO DO GATUNKU - jeśli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, ich przynależność do majątku spadkowego nie wpływa na skuteczność zapisu; zapisobierca ma obowiązek nabyć określoną ilość takich rzeczy i ich własność przenieść na uprawnionego;

Art. 979. Jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, obciążony powinien świadczyć rzeczy średniej jakości, uwzględniając przy tym potrzeby zapisobiercy.

Art. 980. Jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do odpowiedzialności obciążonego względem zapisobiercy za wady fizyczne i prawne rzeczy stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży. Jednakże zapisobierca może żądać od obciążonego zapisem tylko odszkodowania za nienależyte wykonanie zapisu albo dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych rzeczy takiego samego gatunku wolnych od wad oraz naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia.

3. WYMAGALNOŚĆ ROSZCZENIA ZAPISOBIERCY - zgodnie z art. 970 roszczenie o wykonanie zapisu staje się wymagalne, w braku odmiennej woli s-dawcy, niezwłocznie (= bez uzasadnionej zwłoki) po ogłoszeniu testamentu;

4. PRZEDAWNIENIE - roszczenie w wykonanie zapisu przedawnia się z upływem lat 5 od dnia wymagalności zapisu;

5. NIERUCHOMOŚĆ ROLNA - przedmiotem zapisu może być gospodarstwo rolne albo jego część, albo wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej - obciążyć nim można s-biercę dziedziczącego gospodarstwo rolne, można go obciążyć także zapisem, którego przedmiotem jest świadczenie pieniężne;

Niedopuszczalne jest wykonanie zapisu, jeśli prowadziłoby to do podziału gospodarstwa sprzecznego z zasadami prawidłowej gospodarki;

Art. 1067. § 1. Do zapisu, którego przedmiotem jest świadczenie pieniężne, stosuje się odpowiednio przepis art. 216.

§ 2. Jeżeli wykonanie zapisu prowadziłoby do podziału gospodarstwa rolnego lub wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, sprzecznego z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, spadkobierca zobowiązany do wykonania zapisu może żądać zamiany przedmiotu zapisu na świadczenie pieniężne.

Odesłanie do art. 216 oznacza, że jest możliwe obniżenie świadczenia pieniężnego należnego zapisobiercy zgodnie z regułami z art. 216.

1. POLECENIE

1. POJĘCIE

Rozrządzenie testamentowe, które nakłada na s-biercę lub zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania bez czynienia kogokolwiek wierzycielem, jest określane jako polecenie (art. 982).CECHY:

• jest rozrządzeniem dokonanym przez spadkodawcę w testamencie;

• obciążonym może być spadkobierca lub zapisobierca, który zostaje zobowiązany do pewnego działania lub zaniechania

• brak wierzyciela w rozumieniu prawa zobowiązań

• uprawnienia i obowiązki wynikające z polecenia nie są ze sobą korelatywne; w chwili otwarcia spadku powstaje stosunek prawny, w którym istnieje obowiązek określonego zachowania się, ale z zachowania tego nie musi wynikać korzyść dla innego podmiotu

• tylko określony krąg podmiotów może żądać wypełnienia polecenia

• celem polecenia jest dokonanie przez spadkobiercę lub zapisobiercę określonej czynności

• niewykonanie polecenia nie pociąga za sobą żadnych sankcji w stosunku do obciążonego

• polecenie może mieć zarówno charakter majątkowy, jak i niemajątkowy;

1. OSOBA OBCIĄŻONA

Polecenie może być nałożone tylko na spadkobiercę lub zapisobiercę. Nieskuteczne wobec - osoby niezdolnej do dziedziczenia, niegodnego. Jeśli polecenie zostało nałożone na więcej niż jedną osobę - stosuje się art. 971

Art. 971. Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszego zapisu.

Art. 983. Zapisobierca obciążony poleceniem może powstrzymać się z jego wykonaniem aż do chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy polecenie obciąża dalszego zapisobiercę.

Art. 984. Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis z obowiązkiem wykonania polecenia, nie chce lub nie może być zapisobiercą, spadkobierca zwolniony od obowiązku wykonania zapisu powinien w braku odmiennej woli spadkodawcy polecenie wykonać. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy polecenie obciąża dalszego zapisobiercę.

2. TREŚĆ - może być różna; często treścią polecenie jest nałożenie na obciążonego obowiązku użycia w określony sposób uzyskanej wartości majątkowej; cel polecenia: zapewnienie korzyści określonej osobie, grupie osób lub zbiorowości; treść obowiązku musi zostać określona osobiście przez s-dawcę - nie jest dopuszczalne upoważnienie osoby trzeciej do określenia treści polecenia;

3. OSOBY UPRAWNIONE DO ŻĄDANIA WYKONANIA POLECENIA - wykonania mogą żądać: każdy ze s-bierców, a także wykonawca testamentu; jeśli polecenie ma na względzie interes społeczny, wykonania polecenia może żądać także właściwy organ państwowy;

1. WYKONAWCA TESTAMENTU

1. POWOŁANIE WYKONAWCY TESTAMENTU

Art. 986. § 1. Spadkodawca może w testamencie powołać wykonawcę testamentu. § 2. Nie może być wykonawcą testamentu, kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych.

S-dawca musi wyraźnie wskazać, komu powierza pełnienie tej funkcji - nie jest możliwe wskazanie wykonawcy przez inną osobę; może być wykonawcą s-bierca lub zapisobierca; powołanie testamentu zwiększa prawdopodobieństwo, że wola s-dawcy zostanie w należyty sposób wypełniona;

Art. 987. Jeżeli osoba powołana jako wykonawca testamentu nie chce tego obowiązku przyjąć, powinna złożyć odpowiednie oświadczenie przed sądem. Ustawa nie określa terminu dla złożenia tego oświadczenia, ale musi być ono złożone przed podjęciem przez wykonawcę obowiązków. Art. 990 - można zwolnić wykonawcę testamentu z ważnych powodów.

2. PRAWA I OBOWIĄZKI WYKONAWCY

Zakres obowiązków określa przede wszystkim s-dawca. Jeśli inaczej nie postanowił, wykonawca testamentu powinien: *zarządzać majątkiem spadkowym, *spłacić długi spadkowe (w tym zapisy i polecenia), *wydać s-biercom majątek spadkowy zgodnie z wolą s-dawcy i ustawą §1. 988 § 2. Wykonawca testamentu może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z zarządu spadkiem. Może również pozywać w sprawach o prawa należące do spadku i być pozwany w sprawach o długi spadkowe.

Wykonawca testamentu powinien przede wszystkim zarządzać spadkiem. Przez okres wykonywania zarządu przez wykonawcę s-biercy pozbawieni są tego prawa.

Między wykonawcą a spadkobiercami powstaje stosunek obligacyjny, do którego należy stosować przepisy o odpłatnym zleceniu. Wykonawca podejmuje pewne działania we własnym imieniu, ale podmiotami praw i obowiązków pozostają s-biercy.

Wykonawcy testamentu należy się wynagrodzenie, a także zwrot kosztów zarządu majątkiem spadkowym.

3. WYGAŚNIĘCIE PRAW I OBOWIĄZKÓW - wygasają z chwilą wykonania przez wykonawcę zadań określonych przez s-dawcę lub wynikających z art. 988. Gasną także z chwilą śmierci wykonawcy oraz po zwolnieniu go przez sąd z obowiązków. Utrata przez wykonawcę pełnej zdczp stanowi ważny powód z 990 KC, natomiast nie pociąga za sobą automatycznego wygaśnięcia praw i obowiązków wykonawcy.

2. INNE DYSPOZYCJE TESTAMENTOWE - przede wszystkim o charakterze niemajątkowym m.in. życzenia dot. pogrzebu; nie nakładają na s-biercą obowiązku prawnego, chyba że przybiorą postać polecenia; są to dyspozycje niemające znaczenia prawnego - nie mają skutków prawnych, jedynie z szacunku dla woli wyrażonej przez zmarłego może płynąć moralny obowiązek ich wypełnienia;

STANOWISKO PRAWNE SPADKOBIERCY

32. OŚWIADCZENIE O PRZYJĘCIU LUB ODRZUCENIU SPADKU

1. UWAGI OGÓLNE

1. TREŚĆ OŚWIADCZENIA

Spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy z mocy prawa. Nabycie praw i obowiązków spadkowych nie jest uzależnione od uprzedniego złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku.

Art. 1012. Spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.

Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku powołuje, że s-bierca jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.

2. SYTUACJA GMINY, SKARBU PAŃSTWA I FUNDACJI

Gmina i SP dochodzący do dziedziczenia na podstawie art. 935 KC nie mogą odrzucić spadku (art. 1023). Prawo polskie nie przewiduje istnienia spadku bezdziedzicznego. SP lub gmina mogą natomiast odrzucić spadek, który przypada im na podstawie testamentu. Należy przyjąć, że fundacja utworzona w testamencie nie może odrzucić przypadającego jej spadku - trudno by było wyobrazić sobie dopuszczalność odrzucenia spadku przez fundację powołaną do bytu na tej drodze.

3. ZŁOŻENIE OŚWIADCZENIA PRZEZ OSOBĘ NIEMAJĄCĄ PEŁNEJ ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH - oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może samodzielnie (osobiście) lub przez pełnomocnika^* złożyć osoba mająca pełną zdczp; za osoby niemające działają ich przedstawiciele ustawowi, zgodę musi wyrazić sąd opiekuńczy, brak zgody pociąga za sobą nieważność oświadczenia złożonego przez przedstawiciela ustawowego;

* pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym;

4. SYTUACJA SPADKOBIERCY PRZED ZŁOŻENIEM OŚWIADCZENIA

Art. 1015. § 1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

Do chwili terminu sytuacja s-biercy charakteryzuje się pewnymi cechami szczególnymi:

1. s-bierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe jedynie ze spadku (art. 1030) - jego majątek jest „oddzielony” od spadkowego

2. s-bierca nie może nabyć spadku ani udziału w spadku; nie może zbyć przedmiotu należącego do spadku;

3. s-bierca nie może uzyskać postanowienia o stwierdzenia nabycia spadku ani poświadczenia dziedziczenia, gdyż złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku lub upływu terminu z art. 1015 stanowi konieczną przesłankę takiego stwierdzenia;

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub notariuszem (art. 640);

1. TRANSMISJA

1. POJĘCIE - sytuacja, gdy s-bierca umrze przed złożeniem oświadczenia co do spadku i przed upływem terminu do złożenia takiego oświadczenia; jego s-biercy wstępują wówczas w sytuację prawną, w jakiej znajdował się ich poprzednik i mogą złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu przypadającego mu spadku - jest to transmisja (transmissio hereditatis); zmarły s-bierca jest transmitentem, natomiast osoba powołana do dziedziczenia po nim transmitariusz;

Przykład: S-dawca X zmarł pozostawiając jednego s-biercę, swojego syna S. Syn zmarł po 3 miesiącach od otwarcia spadku po X; pozostawił 3 dzieci: A, B, C, które dziedziczą w częściach równych. Osoba S jest transmitentem, A, B, C - transmitariuszami. Każdy z transmitariuszy może przyjąć lub odrzucić część spadku po s-dawcy X, która przypadła mu na skutek śmierci transmitenta.

2. SYTUACJA TRANSMITARIUSZA - s-bierca wchodzi w sytuację prawną, w jakiej znajdował się s-dawca; konsekwencją tego jest TRANSMISJA z art. 1017;

Art. 1017. Jeżeli przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku spadkobierca zmarł nie złożywszy takiego oświadczenia, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone przez jego spadkobierców. Termin do złożenia tego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej aniżeli termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkobiercy.

Niedopuszczalne jest odrzucenie spadku po transmitencie, a przyjęcie spadku po s-dawcy transmitenta;

2. ODRZUCENIE SPADKU

1. SKUTKI

Oświadczenie o odrzuceniu spadku powoduje, że s-bierca traci prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku ze skutkiem ex tunc. Jest traktowany tak, jakby nie dożył spadku. Przepisy nie przewidują możliwości odrzucenia spadku na korzyść innej osoby („zrzeczenie się” spadku). S-bierca ustaowy może jedynie zrzec się dziedziczenia w drodze zawarcia z przyszłym s-dawcą umowy przewidzianej w 1048 KC. Skutki odrzucenia spadku:

1. zmiany tytułu powołania spadku (jeśli jedyny testamentowy odrzuca spadek, do dziedziczenia - ustawowi)

2. zmiany wielkości udziałów poszczególnych s-bierców, np. w drodze przyrostu

3. zmiany kręgu osób dochodzących do dziedziczenia.

1. BRAK MOŻLIWOŚCI PRZYJĘCIA DOROZUMIANEGO - nie ma w prawie polskim; s-bierca, który objął w posiadanie spadek i zaczął nim zarządzać, może go następnie odrzucić, bo podjęcie czynności nie jest równoznaczne z przyjęciem spadku; do stosunków między takim s-biercą, który odrzucił spadek, a s-biercami, którzy doszli do spadku stosuje się przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia (1021);

1. BEZSKUTECZNOŚĆ OŚWIADCZENIA O ODRZUCENIU SPADKU

1. OCHRONA INTERESÓW WIERZYCIELI - odrzucenie spadku przez s-biercę może prowadzić do pogorszenia sytuacji jego wierzycieli (kiedy majątek osobisty ma znaczną wartość, a majątek spadkowy ma znaczną wartość);

Art. 1024. § 1. Jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika.

2. PRZESŁANKI uzasadniające wystąpienie (przez W) ze stosownym żądaniem:

• Z żądaniem może wystąpić W tego s-biercy, który odrzucił spadek, dowodząc, że wskutek tej czynności D (s-bierca) stał się niewypłacalny w większym stopniu niż był przed dokonaniem czynności;

• Żądanie kierowane do s-biercy, który odrzucił spadek z porzuceniem wierzycieli; stosuje się domniemanie z art. 529

• Treścią żądania W jest uznanie za bezskuteczne w stosunku do niego oświadczenia s-biercy o odrzuceniu spadku

• Z żądaniem nie może wystąpić osoba, która w chwili odrzucenia spadku nie jest jeszcze wierzycielem s-biercy odrzucającego spadek;

1. SKUTKI: W może kierować egzekucję do przedmiotów spadkowych, tak jakby spadek został przyjęty przez D; stwarza to dla s-biercy dochodzących do dziedziczenia w miejsca odrzucającego dolegliwość polegającą na umniejszenie realnej wartości przypadającego im spadku; powstaje stan niepewności - nie wiadomo, czy W skorzysta z tej możliwości - dlatego ograniczenie terminem (ma ch. zawity)

Art. 1024. § 2. Uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne można żądać w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku.

1. TERMIN

1. SKUTKI UPŁYWU TERMINU (Art. 1015. § 1. +

Art. 1015. § 2. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Takie rozwiązanie budzi wątpliwości - brak aktywności powołanego s-biercy nie pociąga za skutków w postaci traktowania takiego s-biercy jako odrzucającego spadek. Wątpliwości co do uprzywilejowania osoby prawnej.

Art. 1016. Jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że także spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Wg SN sytuacja z art. 1016 obejmuje także przypadki, gdy jeden ze s-bierców, nie składając w terminie oświadczenia, jest traktowany jak przyjmujący spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

2. TERMIN DO ZŁOŻENIA OŚWIADCZENIA PRZEZ TRANSMITARIUSZA - termin do złożenia oświadczenia przez transmitariusza nie może się skończyć wcześniej niż termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po transmitencie;

Kiedy zaczyna bieg termin do złożenia oświadczenia przez transmitariusza co do spadku po s-dawcy transmitenta?

Jeśli transmitent dowiedziała się o tytule powołania przed śmiercią dla niego zaczął biec termin. Dla transmitariusza termin ten nie biegnie od nowa, a jedynie ulega przedłużeniu.

Jeśli transmitent zmarł przed dowiedzeniem się o tytule swego powołania (przed rozpoczęciem biegu terminu) dla transmitariusza bieg rozpoczyna się w chwili, kiedy dowiedział się o tytule powołania transmitariusza.

2. ZAKAZ WARUNKU I TERMINU -

Art. 1018. § 1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważne.

§ 2. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie może być odwołane. § 3. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym.

3. WADY OŚWIADCZENIA WOLI

1. UWAGI OGÓLNE - oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest oświadczeniem woli i mają do niego zastosowanie ogólne przepisy o czynnościach prawnych, w tym o wadach oświadczenia woli.

Odstępstwa z art. 1019: wyraźnie wymieniony tylko błąd i groźba; ale w stanie wyłączającym świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli także nie można; pozorność - nie dot., bo nie występuje przy 1-str. oświadczeniach woli

2. BŁĄD I GROŹBA

Błąd i groźba nie pociąga za sobą nieważności bezwzględnej, a jedynie możliwość uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (poprzez złożenia stosownego oświadczenia przed sądem art. 1019 §1 zd.1, jednocześnie s-bierca powinien oświadczyć, czy spadek przyjmuje, czy odrzuca zd. 2). Musi to zatwierdzić sąd. Jeśli s-bierca nie zachował terminu do oświadczenia, może uchylić się od skutków prawnych jego niezachowania.

Błąd i groźbę należy rozumieć tak jak w art. 84 i 87 - tj. groźba musi być poważna i mieć charakter bezprawny. Błąd musi dot. treści oświadczenia i być istotny.

3. TERMIN DO UCHYLENIA SIĘ OD SKUTKÓW PRAWNYCH ZŁOŻONEGO OŚWIADCZENIA - uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wygasa po upływie roku od chwili, w której s-bierca wykrył błąd, lub w której nastał stan zagrożenia.

4. TREŚĆ OŚWIADCZENIA - powinno zawierać dane określone w art. 641 + czy spadek przyjęty wprost czy z dobrodziejstwem inwentarza; oświadczenie to ma ch. niepodzielny (s-bierca nie może częściowo przyjąć, częściowo odrzucić) wyjątki:

(1) Art. 1014. §1. Przyjęcie lub odrzucenie udziału spadkowego przypadającego spadkobiercy z tytułu podstawienia może nastąpić niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia udziału spadkowego, który temu spadkobiercy przypada z innego tytułu. (2) §2. Spadkobierca może odrzucić udział spadkowy przypadający mu z tytułu przyrostu, a przyjąć udział przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu. (3) s-bierca może przyjąć z ustawy, a nie przyjąć z testamentu (jeśli jest powołany z obu tytułów)

Przykład: S-dawca rozrządził w testamencie jedynie połową majątku powołując w tym zakresie do dziedziczenia jedno z 2 dzieci. Druga połowa majątku podlega dziedziczeniu z ustawy (tu: 2 dzieci). Powołany zarówno z U, jak i z T może odrzucić ½ przypadającą mu z T, a przyjąć ¼ z ustawy lub odwrotnie. Możliwości tej osoby - udział w spadku w wys.:

1. ¾ jeśli przyjmie spadek przypadający mu z T i U

2. ½ jeśli przyjmie spadek z T, a odrzuci z U

3. ¼ jeśli przyjmie spadek z U, a odrzuci z T

33. STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU, POŚWIADCZENIE DZIEDZICZENIA

1. UWAGI OGÓLNE - stwierdzenie nabycia spadku jest problematyką:

• Materialnoprawną - domniemania związane z uzyskaniem postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku;

• Proceduralną - reguły postępowania o nabycie spadku - konieczne do stwierdzenia, kto i w jakiej części jest s-dawcą

Art. 1025. § 1. Sąd na wniosek osoby mającej w tym interes (s-bierca, wierzyciele s-dawcy, uprawnieni do zachowku, zapisobiercy, wierzyciele s-biercy, osoby zainteresowane wykazaniem, że nie są s-dawcami i nie ponoszą odpowiedzialności za długi spadkowe) stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Notariusz na zasadach określonych w przepisach odrębnych sporządza akt poświadczenia dziedziczenia.

Istnieje możliwość uzyskania aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzanego przez notariusza (PrNot). Krąg podmiotów uprawnionych (tylko osoby mogący wchodzić w rachubę jako osoby s-biercy ustawowi lub testamentowi).

1. POSTĘPOWANIE

1. POSTĘPOWANIE SĄDOWE - stwierdzenie nabycia spadku następuje w postępowaniu nieprocesowym (art. 669-679 KPC)

• Uczestnikami mogą być osoby wchodzący w rachubę jako s-biercy ustawowi i testamentowi;

• Sąd bada z urzędu, kto jest s-biercą, w szczeg. bada czy s-dawca pozostawił testament oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której jest prawdopodobne, że się u niej znajduje;

• Nie może orzec o niegodności s-biercy ani o wyłączeniu małżonka od dziedziczenia; nie bada, jakie składniki wchodzą w skład spadku (wyj. to gospodarstwo rolne lub wkład grunt. w RSP - bo w postanowieniu o nabyciu spadku sąd musi osobno wymienić osoby je dziedziczące); ustalenie składu spadku - tylko w przypadku art. 961

• Stwierdzenie nabycia spadku powinno określać sytuację prawną danego majątku całościowo wszyscy s-biercy i wysokość przypadających im udziałów;

1. POSTĘPOWANIE PRZED NOTARIUSZEM

Art. 95 PrNot - notariusz sporządza poświadczenie dziedziczenia ustawowego lub testamentowego (z wykluczeniem sytuacji, gdy T był w formie szczególnej) gdy s-biercy złożą zgodne żądanie poświadczenia (warunek niezbędny; jeśli tego brak - wówczas przed sądem); musi zostać to sporządznie aktu poświadczenia poprzedzone protokołem dziedziczenia;

Notariusz nie jest umocowany do podejmowania czynności zmierzających do ustalenia kręgu s-bierców osoby dziedziczące składają oświadczenia o istnieniu lub nie osób, które wyłączałyby znanych s-bierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi oraz o znanych testamentach s-dawcy lub ich braku, a także o s-biercach dziedziczących gospodarstwo rolne (są obowiązane do mówienia prawdy) - oświadczenia są podstawą aktu poświadczenia dziedziczenia;

Notariusz musi dokonać wpisu aktu poświadczenia do systemu teleinformatycznego - rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia - skutki prawne aktu są uzależnione o jego zarejestrowania.

Wyłączenie możliwości sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia:

1. gdy testament ma formę szczególną

2. w stosunku do spadku został wcześniej sporządzony taki akt lub wydano postanowienie o nabyciu spadku

3. w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzaniu nie były obecne wszystkie osoby mogące wchodzić w rachubę jako s-biercy ustawowi lub testamentowi/ istnieją, istniały testamenty, które nie zostały otwarte lub ogłoszone

4. s-biercą ustawowym jest gmina lub Skarb Państwa

5. s-dawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał w Polsce, albo gdy w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonych za granicą;

1. TERMIN - stwierdzenie nabycia spadku/wydanie aktu poświadczenia nie wcześniej niż przed upływem 6 m-cy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani s-biercy złożyli oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (1026); może nastąpić później;

2. DEKLARATYWNY CHARAKTER ORZECZENIA - nabycie spadku następuje ex lege i orzeczenie sądowe oraz akt poświadczenia dziedziczenia jedynie dokumentują ten fakt; może się zdarzyć, że rzeczywisty stan prawny jest odmienny od ustalonego przez sąd w toku postępowania lub w akcie poświadczenie dziedziczenia (bo np. zgłosili się s-biercy ustawowi nieznani sądowi, odnalezienie testamentu) 2 kwestie: prawne znaczenie postanowienia / aktu i postępowanie pozwalające na ustalenie stanu z postanowienia lub akcie zgodnego z rzeczywistym porządkiem dziedziczenia;

3. DOMNIEMANIA

Art. 1025. § 2. Domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest s-biercą.

Spór co tego, czy jest to domniemanie sensu stricto; ma to związek ze szczególnym sposobem obalenia domniemania związanego ze stwierdzeniem nabycia spadku (w sposób analogiczny - obalenie aktu poświadczenia)

Art. 679 KPC. § 1. Dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku, z zastosowaniem przepisów niniejszego rozdziału. Jednakże ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność.

§ 2. Wniosek o wszczęcie takiego postępowania może zgłosić każdy zainteresowany.

§ 3. W razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd spadku, zmieniając to postanowienie, stwierdzi nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

4. ZMIANA PRAWOMOCNEGO POSTANOWIENIA SĄDU LUB AKTU POŚWIADCZENIA DZIEDZICZENIA - różne przyczyny, np. odnalezienie T s-dawcy, a stwierdzono nabycie przez s-bierców ustawowych;

1. SKUTKI STWIERDZENIA NABYCIA SPADKU

1. DOWÓD UPRAWNIEŃ SPADKOBIERCY

Art. 1027. Względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia.

Np. żądanie przez s-biercę spełnienia świadczenia od dłużnika spadkowego; wyłączona została możliwość dochodzenia okoliczności nabycia spadku przy pomocy innych środków dowodowych; jeśli osoba trzecia nie rości sobie praw do spadku, art. 1027 nie ma zastosowania;

2. OCHRONA OSÓB TRZECICH

Art. 1028. Jeżeli ten, kto uzyskał stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, lecz spadkobiercą nie jest, rozporządza prawem należącym do spadku na rzecz osoby trzeciej, osoba, na której rzecz rozporządzenie następuje, nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działa w złej wierze.

Jest to jeden z wyjątków od zasady nemo plus iuris. Nabycie prawa lub zwolnienie z obowiązku pozostaje skuteczne wobec rzeczywistego s-dawcy. Ochrona osoby trzeciej obejmuje zarówno czynności pod tytułem odpłatnym, jak i darmym (chyba, że nabywca był w złej wierze).

34. OCHRONA DZIEDZICZENIA

1. UWAGI OGÓLNE - Art. 1029 tworzy pewną ochronę s-biercy, który nie włada majątkiem spadkowym;

Art. 1029. § 1. Spadkobierca może żądać, ażeby osoba, która włada spadkiem jako spadkobierca, lecz spadkobiercą nie jest, wydała mu spadek. To samo dotyczy poszczególnych przedmiotów należących do spadku. 2 sytuacje: osoba władająca spadkiem * uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, które zostało następnie uchylone; * nie uzyskała w ogóle stwierdzenia nabycia spadku;

2. ROSZCZENIE SPADKOBIERCY

1. TREŚĆ - wydanie spadku lub przedmiotów należących do spadku rzeczywistemu s-biercy; jest to swoiste roszczenie „nieposiadającego s-biercy” przeciw „posiadającemu rzekomemu s-biercy”; przesłanki: *tytuł s-biercy, *pozbawienie władania całością spadku lub niektórymi przedmiotami należącymi do spadku, *pozostawanie tych przedmiotów we władaniu s-dawcy;

2. CHARAKTER PRAWNY - nie jest to roszczeni stricte petytoryjne: SN uch.(7) 20.04.1964 - w procesie o wydanie spadku chodzi o odebranie określonych przedmiotów nie ze względu na to, że w następstwie dziedziczenia s-biercy nie przysługują określone prawa, ale dlatego, że pozostawały one we władaniu s-dawcy (także na mocy prawa wygasłego w chwili jego śmierci, np. użytkowania);

3. KONKURENCJA Z ROSZCZENIEM WINDYKACYJNYM - ma to miejsce, gdy chodzi o wydanie poszczególnych przedmiotów należących do spadku; jeśli są to rzeczy będące własnością s-biercy, istnieje możliwość wystąpienia zarówno z roszczeniem windykacyjnym (art. 222§1), jak i roszczeniem z art. 1029§1 wybór należy do s-biercy; legitymowanie się powoda stwierdzeniem nabycia spadku lub aktem poświadczenia dziedziczenia ułatwia jego sytuację procesową;

4. ADRESAT - żądanie wydania spadku lub przedmiotów do niego należących kierowane jest do osoby, która włada spadkiem jako s-bierca; osoba taka musi uważać się za s-biercę (bo w innym wypadku, tzn. oparcie uprawnień na innej, niż s-branie, podstawie, nie działa art. 1029) i z tego tytułu wywodzić swoje prawo do władania spadkiem lub poszczególnymi przedmiotami do niego należącymi;

5. PRZEDAWNIENIE - zgodne z ogólnymi zasadami, 10 lat - liczony od chwili, w której s-bierca został pozbawiony władania spadkiem, a jeśli nie władał - od chwili otwarcia spadku; upływ terminu przedawnienia nie musi pozbawiać s-biercy innych środków ochrony (np. jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość, którą włada inna osoba, s-bierca może realizować roszczenie windykacyjne, które nie ulega przedawnieniu);

3. ROZLICZENIA MIĘDZY SPADKOBIERCĄ A WŁADAJĄCYM SPADKIEM

1. ODESŁANIE DO ART. 224 I NAST. KC

Art. 1029. § 2. Do roszczeń spadkobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotów należących do spadku, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również o naprawienie szkody z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty tych przedmiotów oraz do roszczeń przeciwko spadkobiercy o zwrot nakładów stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy.

Wskazane przepisy należy stosować odpowiednio, tzn. przy uwzględnieniu faktu, że chodzi nie tylko o rzeczy, ale także inne przedmioty majątkowe (w praktyce - znaczenie mają rozliczenia związane z korzystaniem z rzeczy).

S-biercy służą roszczenia o: *wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotów należących do spadku, *zwrot pobranych pożytków, *naprawienie szkody powstałej na skutek zużycia, pogorszenia lub utraty przedmiotów spadkowych. S-bierca jest obowiązany: *zwrócić nakłady poczynione przez władającego spadkiem;

2. DOBRA WIARA WŁADAJĄCEGO SPADKIEM - jest to uzasadnione okolicznościami przekonanie, że jest on s-biercą, np.:

• władający spadkiem legitymuje się stwierdzeniem nabycia spadku lub poświadczeniem dziedziczenia późniejsze uchylenie tego postanowienia może pozostać bez wpływu na dobrą wiarę (z wyłączeniem: gdy władający spadkiem uzyskał stwierdzenie wiedząc, że nie jest s-biercą),

• osoba należąca do kręgu s-bierców ustawowych, która nie ma świadomości, że istnieją s-biercy ustawowi wyprzedzający go lub że s-bierca pozostawił testament (dobra wiara takiej osoby trwa do chwili, w której dowiedział się o wystąpieniu przeciwko niemu z roszczeniem z art. 1029)

1. ZAKRES STOSOWANIA ART. 1029 KC - nie ma zastosowania w syt., gdy s-bierca posiadał spadek, a następnie go odrzucił (rozliczenia są dokonywane tak jak przy prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia art. 1021); uprawnienie z 1029 przysługuje także osobie, co do której uchylono postanowienie o uznaniu za zmarłego; osoba taka może żądać zwrotu majątku należącego do niej, a uważanego za spadek;

• ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPADKOBIERCÓW ZA DŁUGI SPADKOWE

1. UWAGI OGÓLNE

1. ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI - wejście w ogół praw i obowiązków majątkowych powoduje,

e s-bierca ponosi odpowiedzialność za zobowiązania, których podmiotem był zmarły; ponadto powstają inne zobowiązania, których podmiotem staje się s-bierca (długi spadkowe); odpowiedzialność za nie zależy *od złożenia i treści oświadczenia o przyjęciu spadku; *od tego, czy chodzi o okres przed przyjęciem spadku, czy po; *czy nastąpił już dział spadku;

2. ODPOWIEDZIALNOŚĆ - POJĘCIE -

Odpowiedzialność - normatywna możliwość zaspokojenia się wierzyciela z majątku dłużnika w drodze postępowania egzekucyjnego; odpowiedzialność s-biercy polega na tym, że W spadkowy (osoba, która był W s-dawcy lub dla której powstały określone uprawnienia związane z otwarciem spadku), ma możliwość skierowania do majątku s-biercy egzekucji, na wypadek, gdyby nie spełnił dobrowolnie ciążącego na nim obowiązku świadczenia;

3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSOBISTA - odp. s-biercy za długi spadkowe ma ch. odp. (majątkowo-) osobistej; polega ona na tym, że jeżeli D nie wykona swojego zobowiązania, W może poszukiwać zaspokojenia na całym majątku D (obecnym i przyszłym), ale tylko jego majątku; konsekwencje:

• Gwarancją spełnienia świadczenia jest cały majątek dłużnika

• Wierzycielowi przysługuje wybór między przedmiotami należącymi do D, jak i sposobu przymusowego zaspokojenia roszczeń; w razie zbiegu W, każdy samodzielnie dochodzi swych praw;

• Decydujące znaczenie ma przynależność przedmiotu do określonego majątku; wejście jakiegoś przedmiotu do majątku D powoduje, że zostaje on objęty odpowiedzialnością;

• Z tytułu odpowiedzialności osobistej nie wynika dla W żadne prawo bezpośrednie i bezwzględne, gdyż majątek jako całości nigdy nie może być przedmiotem takiego prawa;

• Odpowiedzialność osobista może podlegać pewnym ograniczeniom;

1. OGRANICZENIA - 2 postacie:

1. odpowiedzialność może zostać ograniczona do pewnej masy majątkowej, w przypadku s-brania do majątku spadkowego (cum viribus hereditatis); W może kierować egzekucję jedynie do przedmiotów należących do tewj wyodrębnionej masy majątkowej; jest to nadal odp. majątk.-osobista;

2. ograniczenie może przybrać postać ograniczenia kwotowego; s-bierca odpowiada całym majątkiem, ale tylko w granicach określonej wartości (do wysokości aktywów - pro viribus hereditatis);

1. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZED PRZYJĘCIEM SPADKU - s-bierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia, ale nie jest to nabycie definitywne z uwagi na możliwość odrzucenia spadku;

Art. 1030. zd.1. Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku.

Z punktu widzenia odpowiedzialności majątek spadkowy pozostaje zatem oddzielony od osobistego majątku s-biercy; s-bierca ponosi odpowiedzialność jedynie z przedmiotów należących do spadku;

W praktyce przypadki odp. jedynie majątkiem spadkowym są rzadkie;

Art. 176. Sąd zawiesi postępowanie na wniosek spadkobiercy, jeżeli powód dochodzi przeciwko niemu wykonania obowiązku, należącego do długów spadkowych, a spadkobierca nie złożył jeszcze oświadczenia o przyjęciu spadku i termin do złożenia takiego oświadczenia jeszcze nie upłynął.

Jeśli W dysponował tytułem egzekucyjnym przeciw s-dawcy, musi uzyskać klauzulę wykonalności przeciw s-biercy (zaś on będzie mógł żądać tak jak w 176). Odp. cum viribius hereditatis będzie więc realizowana przede wszystkim wtedy, gdy s-dawca zmarł w toku postępowania egzekucyjnego, a s-biercy nie są znani (sąd ustanawia kuratora dla nieznanych s-bierców, aby umożliwić prowadzenie egzekucji).

2. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PO PRZYJĘCIU SPADKU

1. UWAGI OGÓLNE - Przyjęcie spadku zmienia odp. s-biercy.

Art. 1030. zd. 2. Od chwili przyjęcia spadku (spadkobierca) ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku.

[odp. ograniczona cum viribus hereditatis przekształca się w odpowiedzialność ciążącą na całym majątku s-biercy]. Zasada ta nie narusza reguł odp. rzeczowej ( jeśli s-dawca ponosił odpowiedzialność z przedmiotu hipoteki lub zastawu, to tak też odpowiada s-bierca). Zakres odp. z art. 1030 zd.2 jest zależny od treści oświadczenia o przyjęciu.

2. ODPOWIEDZIALNOŚĆ NIEOGRANICZONA

Art. 1031. § 1. W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia (odpowiada całym majątkiem - spadkowym i osobistym).

2 sytuacje (nieograniczonej odpowiedzialności): gdy s-bierca złożył wyraźne oświadczenie, że przyjmuje spadek bez ograniczenia odpowiedzialności i gdy nie złożył żadnego oświadczenia co do spadku w terminie 6 m-cy od chwili dowiedzenia się o tytule powołania;

3. ROLA ZASAD WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO

Ustanowienie nieograniczonej odpowiedzialności s-bierców ma na celu ochronę interesów wierzycieli spadkowych. W wyjątkowych wypadkach realizacji przysługujących wierzycielowi roszczeń w pełnym zakresie może zostać uznana za nadużycie prawa (art. 5).

Sytuacja s-bierców odpowiadających za długi spadkowe jest trudna w sytuacji, gdy s-bierca jest traktowany tak, jakby złożył oświadczenie o przyjęciu spadku wprost (tzn. połączenie nabycie spadku z mocy ustawy z fikcją z art. 1015 §2 S-bierca niepodejmujący żadnych czynności może zostać obciążony odpowiedzialnością za długi znacznie przekraczające wartość całego jego majątku).

Nie jest wyłączone stosowanie art. 5 KC w stosunku do s-bierców dłużnika. Każdy przypadek korzystania z prawa podmiotowego, podlega ocenie z punktu widzenia zgodności działania uprawnionego z ZWS. Nie można wykluczyć zatem, że realizacja wierzytelności przez W spadkowego będzie sprzeczna z ZWS.

Wg SN istnieje możliwość ograniczenia, a nawet wyłączenia nieograniczonej odpowiedzialności, jeśli wymagają tego ZWS. Takiej możliwości nie przewidują przepisy normujące odpowiedzialność s-bierców za długi spadkowe (są to przepisy bezwzględnie obowiązujące ). Nie można podzielić tego stanowiska.

4. ODPOWIEDZIALNOŚĆ OGRANICZONA Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Może nastąpić poprzez złożenie oświadczenia przez s-biercę lub w wyniku działania fikcji prawnej. Odpowiedzialność zostaje ograniczona kwotowo - do wysokości wartości stanu czynnego spadku (czyli wartości należących do majatku spadkowego aktywów - żeby je ustalić sporządza się spis inwentarza).

5. SPIS INWENTARZA - sporządzany jest:

• na wniosek (tego, kto uprawdopodobni, że jest s-biercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, wykonawcy testamentu, W mającego pisemny dowód należności przeciw s-dawcy lub właściwego urzędu skarbowego) lub

• z urzędu (sąd wydaje postanowienie o jego sporządzeniu, gdy zostało złożone oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza 644 KPC lub ustanowiono kuratora spadku 666 KPC).

Zasady szczegółowe: rozporządzenie MS z 1.10.1991 ws. szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczaniu spadku i sporządzaniu spisu inwentarza

1. POWOŁANIE SIĘ NA OGRANICZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI - s-bierca ponoszący swą odpowiedzialność za długi spadkowe może powołać się na ograniczenie swojej odpowiedzialności zarówno w toku postępowania rozpoznawczego (sąd rozpoznający sprawę może, nie określając wartości, do jakiej s-bierca odpowiada, uwzględnić powództwo, zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności), jak i egzekucyjnego;

2. GRANICE ODPOWIEDZIALNOŚCI - wartość stanu czynnego spadku ustalana jest w spisie inwentarza (wyznacza ona granicę odpowiedzialności s-biercy).

Jeśli powstanie wątpliwość (po sporządzeniu spisu), czy zostały w nim umieszczone wszystkie przedmioty umieszczone w spadku lub czy istnieją długi umieszczone w spisie, sąd może nakazać s-biercy złożenie:

• Oświadczenia, że żadnego przedmiotu spadkowego nie zataił, nie usunął, ani nie podał do spisu długów nieistniejących

• Wykazu przedmiotów spadkowych nieujawnionych w spisie inwentarza, jeśli są mu wiadome, z podaniem miejsca przechowania ruchomości i dokumentów dot. praw majątkowych

• Zapewnienia, że złożone oświadczenie lub wykaz są prawidłowe i zupełne (art. 655 KPC)

1. POWRÓT DO ODPOWIEDZIALNOŚCI NIEOGRANICZONEJ - ograniczenie odpowiedzialności s-biercy przestaje istnieć, gdy podstępnie nie podał on do inwentarza przedmiotów należących do spadku lub podał nieistniejące długi (art. 1031 §2, zd.2). Pominięcie przedmiotów należących do spadku powoduje, że: *odp. s-biercy jest dodatkowo ograniczona, *działa on na szkodę wierzycieli;

Podanie nieistniejących długów nie wpływa bezpośrednio na ustalenie granic odpowiedzialności, ale może prowadzić do innych, niekorzystnych dla W, następstw. Gdy wartość pasywów > wartość aktywów, W uzyska tylko część należnego mu świadczenia.

2. „PODSTĘPNE” DZIAŁANIE SPADKOBIERCY - niepodanie przedmiotów/podanie nieistniejących długów musi nastąpić „podstępnie” - świadome działanie s-biercy; musi on wiedzieć, że dany przedmiot wchodzi w skład spadku lub że określony dług istnieje; nie musi zdawać sobie sprawy ze skutków prawnych swoich zachowań;

3. SPŁATA DŁUGÓW - odpowiedzialność s-biercy ograniczona pro viribus hereditatis może rodzić trudności przy jej realizacji; co będzie, gdy pasywa > aktywa, a s-bierca spełni tylko niektóre świadczenia - 2 sytuacje:

• S-bierca spłaca niektóre długi spadkowe nie wiedząc o istnieniu innych długów - art. 1032 §1 - s-bierca ponosi on odpowiedzialność za nie spłacone długi tylko do wysokości różnicy między wartością ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów, które spłacił.

Przykład: Jeśli czynna wartość spadku wynosi 1000, a znane s-biercy długi wynoszą w sumie 800 i zostaną spłacone w całości, s-bierca, w razie ujawnienia się innych długów, będzie odpowiadał tylko do wysokości 200, niezależnie od wielkości długu.

• S-bierca spłaca niektóre długi spadkowe wiedząc o istnieniu innych długów - art. 1032 §2 - ponosi on odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe (sankcja za brak staranności w postaci rozszerzenia granic odpowiedzialności).

Przykład: Jeśli wartość aktywów wynosi 1000, a istnieją 2 długi spadkowe: każdy po 1000, to s-bierca powinien obu wierzycielom zapłacić po 500, uwalniając się od dalszej odpowiedzialności za długi. Jeśli spłaci 1 z tch długów, wiedząc o istnieniu drugiego, to zgodnie z art. 1032 §2, za dług niespłacony odpowiada do wysokości 500.

Żaden przepis KC nie nakłada obowiązku podejmowania działań zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu zadłużenia spadkowego; nie jest przewidziany prawny tryb ustalenia rzeczywistego zadłużenia majątku spadkowego.

1. USTAWOWE OKREŚLENIE GRANIC ODPOWIEDZIALNOŚCI - w pewnych sytuacjach bez znaczenia dla zakresu odpowiedzialności spadkowej pozostaje treść oświadczenia o przyjęciu spadku:

• S-dawca ponosił odpowiedzialność rzeczową za dany dług z uwagi na zabezpieczenie należności wierzyciela zastawem lub hipoteką

• Odpowiedzialność za zapisy i polecenia, która zawsze ogranicza się do wartości stanu czynnego spadku (1033)

• Odpowiedzialność za zachowek, zapisy i polecenia ciążące na s-biercy, który jest uprawniony do zachowku (998 i 999) patrz „Zachowek”

1. SOLIDARNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ WSPÓŁSPADKOBIERCÓW

Art. 1034. § 1. Do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze s-bierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych s-bierców w częściach, które odpowiadają wielkości udziałów

Jest to solidarność bierna - stosujemy przepisy o niej z księgi III KC, z wyj. przepisów regresowych. W może więc żądać spełnienia świadczenia od któregokolwiek ze współspadkobierców, a ten ma obowiązek je spełnić.

2. OGRANICZONA ODPOWIEDZIALNOŚĆ WSPÓŁSPADKOBIERCÓW - wątpliwości co do ukształtowania odpowiedzialności, gdy wszyscy s-biercy przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza albo są za takich uważani; 2 sytuacje:

• Wartość długów spadkowych ≤ wartość udziału przypadającego s-biercy - s-bierca taki ma wówczas obowiązek spełnić całe świadczenie; może jedynie realizować roszczenia regresowe w stosunku do współs-bierców;

• Wartość długów spadkowych > wartość udziału przypadającego s-biercy - solidarna odpowiedzialność s-biercy istnieje jedynie w granicach wartości przysługującego mu spadku i ma obowiązek spełnić świadczenie do wysokości tej wartości;

1. OGRANICZONA I NIEOGRANICZONA ODPOWIEDZIALNOŚĆ WSPÓŁSPADKOBIERCÓW - sytuacja współs-bierców może się kształtować tak, że niektórzy z nich odpowiadają za długi spadkowe w sposób ograniczony, a inni - nieograniczony; jeśli W skieruje żądanie do s-biercy:

• odpowiadającego bez ograniczenia, będzie on miał obowiązek spełnić całe świadczenie;

• odpowiadającego do wartości przysługującego mu udziału, a wartość świadczenia jest wyższa, będzie on obowiązany do spełnienia tej części świadczenia, która równa jest wartości jego udziału w spadku;

Przykład: S-dawca pozostawił 3 s-bierców A, B i C, którzy dziedziczą w częściach równych. S-biercy A i B przyjęli spadek wprost, C - z dobrodziejstwem inwentarza. Wartośc aktywów - 60 000 zł. Dług spadkowy - 30 000 zł. Jeśli W skieruje żądanie do osoby C, ma ona obowiązek spełnić świadczenie do wysokości 20 000 zł (wartość jej udziału). Jeśli skieruje żądanie do A lub B, muszę one spełnić całe świadczenie, tj. 30 000 zł. Spełniając świadczenie w całości s-bierca taki może następnie domagać się od każdego ze współs-bierców zwrotu 10 000 zł, bo tyle wynosi „udział” każdego z nich w długu spadkowym.

1. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PO DZIALE SPADKU Art. 1034. § 2. Od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów.

Z chwilą działa spadku ustają związki współs-bierców z tytułu wspólności majątku spadkowego i przestaje istnieć uzasadnienie dla solidarnej odpowiedzialności za długi spadkowe. Zobowiązania podzielne dzielą się między współs-bierców w stosunku do wielkości przypadających im udziałów (s-bierca dziedziczący w ¼ odpowiada za ¼ należnego W świadczenia pieniężnego). Jeśli świadczenie W jest niepodzielne (379), to współs-biercy - jak D solidarni.

36. ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPADKOBIERCÓW ZA DŁUGI SPADKU, W KTÓREGO SKŁAD WCHODZI GOSPODARSTWO ROLNE

1. UREGULOWANIA SZCZEGÓLNE

Wyrok TK z 31.01.2001 wyeliminowanie odrębności w zakresie ustawowego dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Długi związane z prowadzeniem gospodarstwa wchodzącego w skład spadku podlegają ogólnym zasadom wynikającym z art. 1030 - 1034. Odmienności co do otwarcia spadku:

• Przed 14.02.2001 - Art. 1081. Odpowiedzialność za długi spadkowe związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego ponosi od chwili działu spadku spadkobierca, któremu to gospodarstwo przypadło, oraz spadkobiercy otrzymujący od niego spłaty. Każdy z tych spadkobierców ponosi odpowiedzialność w stosunku do wartości otrzymanego udziału. Odpowiedzialność za inne długi ponoszą wszyscy spadkobiercy na zasadach ogólnych.

• Po 14.02.2001 - nie występują odrębności;

1. ZASTOSOWANIE REGUŁ OGÓLNYCH

1. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZED PRZYJĘCIEM SPADKU - przepis art. 1081 nie eliminuje ogólnych reguł odpowiedzialności s-bierców za długi spadkowe wynikające z art. 1030-1034 KC, a jedynie je modyfikuje; w okresie od otwarcia do przyjęcia spadku odpowiedzialność za długi zw. z gospodarstwem nie różni się od odpowiedzialności za pozostałe długi;

2. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PO PRZYJĘCIU SPADKU - od otwarcia do działu spadku wierzyciele spadkowi mogą domagać się zaspokojenia swoich wierzytelności od wszystkich s-bierców i prowadzić egzekucję do wszystkich przedmiotów wchodzących w skład spadku. S-biercy niedziedziczący gospodarstwa odpowiadają zatem za długi związane z jego prowadzeniem.

3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PO DZIALE SPADKU - po dziale za długi związane z prowadzniem gospodarstwa odpowiadają jedynie s-biercy, którzy otrzymali to gospodarstwo oraz s-biercy otrzymujący od nich spłaty; zakres odpowiedzialności wyznacza wielkość udziałów przypadającym poszczególnym s-biercom w spadkowym gospodarstwie;

4. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA INNE DŁUGI - w okresie od przyjęcia do działu spadku - wszyscy spadkobiercy; po dziale spadku - wszyscy s-biercy na zasadach ogólnych (stosunkowo do wielkości swoich udziałów)

ZACHOWEK

37. OCHRONA INTERESÓW NAJBLIŻSZYCH KREWNYCH ZMARŁEGO

1. MOŻLIWE UREGULOWANIA PRAWNE

1. CELE INSTYTUCJI - swoboda testowania pociąga za sobą niebezpieczeństwo, że naruszone zostaną interesy osób najbliższych s-dawcy, gdy w testamencie powoła on do całości majątku osobę obcą;

Z tego względu systemy prawne wprowadzają określone instytucje pozwalające chronić interesy najbliższych krewnych s-dawcy oraz jego małżonka. We współczesnych systemach ochrona przybiera postać rezerwy lub zachowku.

2. REZERWA I ZACHOWEK

System rezerwy - spadek zostaje podzielony na 2 części: rozrządzalną, która s-dawca może swobodnie dysponować oraz nierozrządzalną (rezerwa), do dziedziczenia której dochodzą dochodzą określone osoby z kręgu najbliższych krewnych (tzw. s-biercy konieczni). Rozrządzenia spadkowe s-dawcy ulegają stosownemu zmniejszeniu.

System zachowku - pozwala na swobodne rozrządzanie całością majątku; osoby najbliższe mogą w ogóle nie dojść do dziedziczenia; uzyskują jedynie roszczenie pieniężne skierowane przede wszystkim do powołanego s-biercy, którego rozmiar jest uzależniony od wielkości udziału spadkowego, jaki przypadłby przy dziedziczeniu ustawowym. Obowiązek zapłaty określonej sumy pieniężnej (zachowku) powstaje w chwili śmierci s-dawcy i należy do długów spadkowych.

3. PORÓWNANIE

rezerwa: silniejsza ochrona najbliższych krewnych zmarłego, gdyż zapewnia powołanie do określonej części spadku, może prowadzić do ujemnych skutków praktycznych, np. dzielenia większych całości gospodarczych, zaś s-biercy konieczni ponoszą odp. za długi spadkowe;

zachowek - nie daje osobie uprawnionej statusu s-biercy, ale nie ponosi ona odp. spadkowej; przy ustalaniu zachowku doliczeniu podlegają darowizny uczynione przez s-dawcę, a w określonych przypadkach odp. za zachowek ponoszą także obdarowani przez s-dawcę

38. PODMIOTY UPRAWNIONE DO ZACHOWKU

1. PODMIOTY UPRAWNIONE

Art. 991. § 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).

Przykład: S-dawca pozostawił 2 dzieci i 1 z rodziców. Przy dziedziczeniu ustawowym do spadku doszłyby jedynie dzieci. Jeśli byłby testament, w którym do dziedziczenia S-dawca powołał osobę obcą, zachowek przysługuje jedynie dzieciom. Rodzic uzyskałby prawo do niego, gdyby s-dawca nie pozostawił dzieci.

2. WYŁĄCZENIA - uprawnienie do zachowku nie przysługuje:

• Osobom, które zostały uznane za niegodne, zrzekły się dziedziczenia albo odrzuciły spadek przypadający im z mocy ustawy; wszystkie te osoby są traktowane tak, jakby nie dożyły otwarcia spadku

• Małżonkowi, który został wyłączony od dziedziczenia w trybie art. 940 KC

• Osobom wydziedziczonym przez spadkodawcę

Jeśli niegodność/wydziedziczenie odnosi się do zstępnego, do dziedziczenia dochodzą jego zstępni. Im też przysługiwać będzie prawo do zachowku. Nie ma to zastosowania, gdy zstępny s-dawcy odrzucił spadek przypadający mu z mocy ustawy do dziedziczenia z ustawy dochodzą dalsi zstępni.

1. SPADKOBIERCY UPRAWNIENI DO ZACHOWKU - s-biercy mogą być uprawnieni do zachowku, jeśli ich udział w spadku nie pokrywa należnego im zachowku;

Przykład: Do dziedziczenia dochodzi zdolny do pracy małżonek s-dawcy M oraz rodzeństwo A i B. Udziały s-bierców wynoszą: M - ½, A i B - po ¼ całości spadku. Uprawnionym do zachowku jest tylko M. Wartość majątku spadkowego wynosi 1000, wartość podlegających doliczeniu darowizn - 3000. Wartość substratu zachowku - 4000. Wartość należnego M zachowku wyniesie zatem 1000 (4000 x ½ x ½ = 1000). Wartość udziału, który przypadł M wynosi 500 (1000 x ½ = 500). Służy mu zatem roszczenie o uzupełnienie zachowku, tzn. o zapłatę sumy 500.

2. POWSTANIE ROSZCZENIA o zapłatę sumy pieniężnej następuje, gdy uprawniony nie otrzymał go także w innej postaci niż powołanie do dziedziczenia.

Art. 991. § 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Na poczet należnego zachowku zalicza się otrzymaną przez uprawnionego darowiznę. Jeśli uprawniony jest dalszy zstępny s-dawcy na poczet jego zachowku zalicza się darowiznę uczynioną jego wstępnemu; na poczet zachowku zalicza się też poniesione przez s-dawcę koszty utrzymania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile te koszty przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku;

39. ZOBOWIĄZANI Z TYTUŁU ZACHOWKU

1. SPADKOBIERCY - powołani do dziedziczenia - są zobowiązani w pierwszej kolejności; jeśli sami są uprawnieni do zachowku, ich odp. ogranicza się do wysokości nadwyżki przekraczającej ich własny zachowek (art. 999)

Przykład: S-dawca pozostawił 2 synów A i B. W testamencie do dziedziczenia całości spadku powołał jedynie syna A. Obaj są pełnoletni i zdolni do pracy. Wartość majątku spadkowego wynosi 1300, wartość darowizn podlegających doliczeniu - 2700. Substrat zachowku to 4000, a zachowek należny każdemu z uprawnionych to 1000 (4000 x ½ x ½ = 1000). Syn A otrzymał spadek wart 1300. Odpowiada w granicach nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek - odpowiedzialność ograniczona kwotą 300.

2. OBDAROWANI

1. ZASADA OGÓLNA - jeśli uprawniony nie może otrzymać od s-biercy zachowku, może żądać od osoby, która otrzymała od s-dawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku; obdarowany jest zobowiązany do zapłaty powyższej sumy jedynie w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny (art. 1000); jeśli zaś obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi odp. do wysokości nadwyżki przekraczającej jego zachowek;

2. ZRÓŻNICOWANA SYTUACJA OBDAROWANYCH - 2 grupy:

• Podmioty ponoszące odpowiedzialność z tytułu zachowku, jeśli darowizna została dokonana przed mniej niż 10 laty oraz istnieje wzbogacenie będące skutkiem dokonanej darowizny (rozmiar wzbogacenia wyznacza granice odpowiedzialności obdarowanego - decydujące znaczenie dla oceny istniejącego wzbogacenia będzie miała chwila wystąpienia przez uprawnionego do zachowku z żądaniem jego zapłaty;

• Patrz pkt c

1. ZALICZENIE DAROWIZNY NA POCZET ZACHOWKU - obdarowani będący jednocześnie uprawnionymi do zachowku, odpowiadają za zachowek niezależnie od tego, jak dawno otrzymały darowiznę wniosek z art. 994

Art. 994. § 1. Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

2. ODPOWIEDZIALNOŚĆ KILKU OBDAROWANYCH - jeśli było kilka darowizn, za zachowek odpowiadają wszyscy obdarowani; ich odpowiedzialność nie jest jednak solidarna, lecz uzależniona od czasu dokonania darowizny;

Art. 1001. Spośród kilku obdarowanych obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność stosownie do przepisów artykułu poprzedzającego tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która została obdarowana później.

3. UPOWAŻNIENIE PRZEMIENNE (facultas alternativa)- obdarowany, niezależnie od własnych uprawnień do zachowku, może zwolnić się od ciążącego na nim obowiązku, wydając uprawnionemu przedmiot darowizny;

40. WYSOKOŚĆ ZACHOWKU

1. UDZIAŁ STANOWIĄCY PODSTAWĘ OBLICZENIA ZACHOWKU - roszczenie o zachowek jest roszczeniem o zapłatę sumy pieniężnej, wysokością odpowiadającej wartości połowy lub dwóch trzeich udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym; ustalenie wysokości zachowku wymaga określenia udziału spadkowego stanowiącego podstawę obliczenia zachowku (w ułamku), przy obliczaniu którego bierze się pod uwagę s-bierców niegodnych i tych, którzy odrzucili spadek, zaś nie uwzględnia: tych, którzy się zrzekli dziedziczenia oraz zostali wydziedziczeni;

Przykład: Jeśli s-dawca pozostawił 3 dzieci i małżonka, przy czym jedno z dzieci zawarło umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia, a drugie odrzuciło spadek, udziały s-bierców dochodzących do dziedziczenia wynosiłyby ½ (z 4 współs-bierców dziedziczących w częściach równych pozostało jedynie 2). Udziały stanowiące podstawę obliczenia zachowku wynoszą natomiast ¹/₃, gdyż należy uwzględnić s-biercę, który odrzucił spadek.

Należy ustalić, czy uprawniony jest pełnoletni i zdolny do pracy jeśli tak, to udział stanowiący podstawę obliczenia zachowku należy przemnożyć przez ½, jeśli nie - pomnożyć przez ²/₃

2. SUBSTRAT ZACHOWKU - składa się na niego czysta wartość spadku powiększona o wartość podlegających doliczeniu darowizn; ustala się ją odejmując od aktywów spadkowych wartość długów spadkowych; dokonując tej operacji nie uwzględnia się zapisów i poleceń, choć stanowią one długi spadkowe; art. 995. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

3. DOLICZANIE DAROWIZN

1. ZASADA - doliczanie następuje wg jednolitych zasad, niezależnie od tego, kto jest uprawniony do zachowku; doliczeniu doliczają wszystkie darowizny (nieistotne, czy przedmiot darowizny istnieje i czy nadal znajduje się w majątku obdarowanego);

Art. 997. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

2. WYŁĄCZENIA - art. 994; nie podlegają doliczeniu:

• drobne darowizny, zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte, niezależnie od tego, kiedy i na czyją rzecz zostały dokonane;

• darowizny dokonane na rzecz osób niebędących s-biercami przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku,

• jeśli zachowek jest obliczany dla zstępnego, darowizny uczynione przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.

• przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.

1. OBLICZENIE ZACHOWKU - przy doliczeniu do czystej wartości spadku wartości darowizn, ustaloną w ten sposób wartość należny pomnożyć przez ułamek określający należny uprawnionemu zachowek;

Przykłady:

1. S-dawca pozostawił 3 pełnoletnich synów dziedziczących w częściach równych. Wartość majątku spadkowego wynosi 900, żadne darowizny nie podlegają doliczeniu. Udział stanowiący podstawę obliczenia zachowku wynosi 1/3, należny zachowek 1/6 substratu. Substrat zachowku jest równy wartości spadku, zatem nalezny każdemu z uprawnionych zachowek wynosi 150 (900 x 1/6 = 150).

2. S-dawca pozostawił 3 pełnoletnich synów, ale jednego wydziedziczył. Wartość spadku wynosi 800, podlegają doliczeniu darowizny o wartości 200. Substrat zachowku wynosi zatem 1000. Udział stanowiący podstawę obliczenia zachowku wynosi ½, należny zachowek ¼. Wielkość sumy stanowiącej zachowek to 250.

41. SZCZEGÓŁOWE ZAGADNIENIA DOTYCZĄCE ZACHOWKU

1. ODPOWIEDZIALNOŚĆ UPRAWNIONEGO DO ZACHOWKU

1. ZA ZACHOWEK

Art. 999. Jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

2. ZA ZAPISY I POLECENIA

Art. 998. § 1. Jeżeli uprawniony do zachowku jest powołany do dziedziczenia, ponosi on odpowiedzialność za zapisy i polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku.

Przykłady:

1. S-dawca powołał do dziedziczenia 3 synów A, B i C w częściach równych. Wszyscy chcą i mogą dziedziczyć. Wartość spadku - 900. Wartość udziału stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku - 300 i taka też jest wartośc rzeczywiście nabytego udziału. Z uwagi na to, że są uprawnieni do zachowku nie ponoszą odpowiedzialności za zapisy i polecenia.

2. Stan faktyczny jw. Ale syn C odrzucił spadek. Synowie A i B dziedziczą zatem w ½ Wartość udziału spadkowego nadal wynosi 300, ale w wyniku dziedziczenia otrzymują oni po 450. Ich odpowiedzialność za zapisy i polecenia ogranicza się do kwoty 150.

1. ZMNIEJSZANIE ZAPISÓW I POLECEŃ

1. UPRZYWILEJOWANIE ZACHOWKU - zachowek jest uprzywilejowany w stosunku do zapisów i poleceń; zgodnie z art. 1003, s-biercy obowiązani do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku mogą żądać stosunkowego zmniejszenia zapisów i poleceń;

Art. 1004. § 1. Zmniejszenie zapisów i poleceń następuje w stosunku do ich wartości, chyba że z treści testamentu wynika odmienna wola spadkodawcy.

Jest to wyraz dążenia do stworzenia sytuacji, w której zapisobiercy przyczynią się do zaspokojenia roszczenia o zachowek.

2. SPOSÓB ZMNIEJSZENIA - jeśli s-dawca nie zawarł żadnych wskazówek co do innego rozłożenia ciężarów, zapisy i polecenia zostaną zmniejszone w stosunku do ich wartości; najprostszy sposób obliczenia, w jakim stopniu zmniejszyć zapis lub polecenie, to ustalenie proporcji między wartością majątku spadkowego z wyłączeniem zapisu, a zapisem;

3. DALSZY ZAPIS I POLECENIE

Art. 1004. § 2. W razie zmniejszenia zapisu obciążonego dalszym zapisem lub poleceniem, dalszy zapis lub polecenie podlega stosunkowemu zmniejszeniu.

4. UPRAWNIONY DO ZACHOWKU

Art. 1005. § 1. Jeżeli spadkobierca obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku sam jest uprawniony do zachowku, może on żądać zmniejszenia zapisów i poleceń w takim stopniu, ażeby pozostał mu jego własny zachowek.

§ 2. Jeżeli zapisobierca sam jest uprawniony do zachowku, zapis uczyniony na jego rzecz podlega zmniejszeniu tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

5. RZECZ NIEPODZIELNA JAKO PRZEDMIOT ZAPISU - jeśli przedmiotem zapisu jest przedmiot niepodzielny, zapisobierca może żądać wykonania zapisu w całości, ale ma obowiązek uiścić odpowiednią sumę pieniężną (1006)

2. PRZEDAWNIENIE ROSZCZENIA O ZACHOWEK

1. PRZY DZIEDZICZENIU TESTAMENTOWYM - podlega przedawnieniu na zasadach z art. 117, podobnie - roszczenie o zmniejszenie zapisów i poleceń;

Art. 1007. § 1. Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów i poleceń przedawniają się z upływem lat trzech od ogłoszenia testamentu.

Data, od której zaczyna biec przedawnienie, to data otwarcia i ogłoszenia testamentu umieszczona na nim zgodnie z art. 651 KPC lub data umieszczona w protokole otwarcia i ogłoszenia testamentu przez notariusza.

2. PRZY DZIEDZICZENIU USTAWOWYM - kodeks nie określa terminu przedawnienia roszczeń o zachowek przy dziedziczeniu opartym na ustawie; należy stosować per analogiam art. 1007 i liczyć termin 3-letni - jest to kwestia sporna.

Art. 1007. § 2. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanej od spadkodawcy darowizny przedawnia się z upływem lat trzech od otwarcia spadku.

3. CHARAKTER PRAWNY TERMINU - terminy z art. 1007 są terminami przedawnienia, a nie zawitymi; ich upływ pociąga za sobą skutek w postaci powstania dla zobowiązanego możliwości uchylenia się od spełnienia świadczenia; art. 1007 §1 stanowi przepis szczególny w stosunku do art. 120 §1 KC; termin przedawnienia biegnie z chwilą otwarcia testamentu, a nie z chwilą wymagalności roszczenia o zachowek;

3. DZIEDZICZENIE ROSZCZENIA O ZACHOWEK

Art. 1002. Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Oznacza to, że roszczenie o zachowek należy do spadku, ale odziedziczyć je może wąski krąg s-bierców

42. USTALANIE ZACHOWKU, GDY W SKŁAD SPADKU WCHODZI GOSPODARSTWO ROLNE

TK uznał art. 1082 za zgodny z Konstytucją, ale doprowadził do ograniczenia jego mocy wiążącej do sytuacji, w których otwarcie spadku nastąpiło przed 14.02.2001 (po tej dacie - zasady ogólne). Reguły obowiązujące wówczas:

Zachowek należy się s-biercy, który przy dziedziczeniu ustawowym byłby powołany do dziedziczenia. Jeśli w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne, krąg osób uprawnionych do zachowku oraz wielkość należnych im sum muszą być ustalone z uwzględnieniem ustawowego gospodarstw rolnych.

Przykład: S-dawca rozrządził majątkiem, w skład którego wchodzi gospodarstwo rolne, na rzecz osoby obcej. Pozostawił żonę, syna i wnuka. Żona jest trwale niezdolna do pracy, a więc odpowiada warunkowi dziedziczenia gospodarstwa rolnego z ustawy (art. 1059 pkt 4). Syn nie ma kwalifikacji do dziedziczenia takiego gospodarstwa, ma je natomiast wnuk prowadzący własne gospodarstwo i on doszedłby do dziedziczenia gospodarstwa z ustawy (art. 1060). Udziały żony i wnuka wynosiłyby po ½ . Jeśli wartośc spadkowego gospodarstwa wynosi 600, żonie należy się zachowek wysokości 200 (600 x ½ x ²/₃ = 200), zaś wnukowi - 150 (600 x ½ x ½ = 150).

Tak ustalona wysokość zachowku może zostać obniżona przy uwzględnieniu kryteriów z art. 216 KC.

WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKU SPADKOWEGO I DZIAŁ SPADKU

43. WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKU SPADKOWEGO

1. SYTUACJA PRAWNA WSPÓŁSPADKOBIERCÓW

1. STOSOWANIE PRZEPISÓW O WSPÓŁWŁASNOŚCI UŁAMKOWEJ - gdy do dziedziczenia dochodzi więcej niż jeden s-bierca, osoby takie są współspadkobiercami - osobami współuprawnionymi; do chwili działu spadku istnieje między nimi wspólność, do której mają zastosowanie przepisy o współwłasności ułamkowej;

Od chwili otwarcia spadku współs-biercom przypadają określone ustawą lub testamentem udziały w poszczególnych przedmiotach wchodzących w skład spadku. O współwłasności można mówić tylko w odniesieniu do rzeczy, pozostałe prawa - współuprawnienie.

2. WSPÓŁPOSIADANIE I WSPÓŁKORZYSTANIE

Każdy ze współs-bierców jest uprawniony do współposiadania i współkorzystania z przedmiotów należących do spadku w takim zakresie, w jakim uprawnienie to da się pogodzić z uprawnieniami pozostałych s-bierców. Ograniczenie: jeśli w testamencie zostanie powołany wykonawca testamentu lub ustanowiony zostanie kurator spadku (wówczas oni są uprawnieni do zarządu majątkiem).

Do wspólności majątku spadkowego mają zastosowanie pozostałe przepisy o współwłasności z wyjątkiem: *art. 197 KC - domniemanie wielkości udziałów; *s-bierca może rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku tylko za zgodą pozostałych współs-bierców; *wyjście ze wspólności nie podlega przepisom o zniesieniu współwłasności;

3. OCHRONA PRAW WSPÓŁSPADKOBIERCÓW - służą jej środki przewidziane w przepisach o współwłasności ułamkowej;

4. WSPÓLNOŚĆ WIERZYTELNOŚCI - jeśli wierzytelność taka jest związana ze świadczeniem podzielnym, ulega już w chwili otwarcia spadku podziałowi między współs-biercami (działają przepisy prawa zobowiązań o solidarności czynnej 367, niepodzielności świadczenia 381); 379 - jeśli świadczenie jest podzielne, wierzytelność dzieli się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest wierzycieli;

Post. SN z 7.11.1967 - ani przepisy dot. spadku, ani stosowane odpowiednio o współwłasności w częściach ułamkowych nie pozbawiają s-biercy uprawnienia do dochodzenia od D udziału w wierzytelności przysługującej s-biercy z tytułu dziedziczenia udziału w wierzytelności; D jest zobowiązany do spełnienia części świadczenia podzielnego;

Takiemu stanowisku można przeciwstawić zarzuty wynikające z ogólnych założeń prawa spadkowego; spadek jest powiem wyodrębnioną masą majątkową, często stanowiącą zorganizowaną całość gospodarczą; stosowanie 379 do poszczególnych części rozbijałoby tę całość;

2. ZBYCIE UDZIAŁU W PRZEDMIOCIE NALEŻĄCYM DO SPADKU

1. WYMÓG ZGODY WSPÓŁSPADKOBIERCÓW

Współs-bierca od chwili przyjęcia spadku może rozporządzać swobodnie swoim udziałem w spadku; Art. 1051. Spadkobierca, który spadek przyjął, może spadek ten zbyć w całości lub w części. To samo dotyczy zbycia udziału spadkowego.

Nie może jednak rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. Zgodnie z art. 1036 zd. 1 -musi mieć na to zgodę pozostałych współs-bierców (może być ona wyrażona przed dokonaniem rozporządzenia, jednocześnie z rozporządzeniem lub nawet ex post ze skutkiem wstecznym).

2. SKUTKI BRAKU ZGODY - brak zgody nie pociąga za sobą nieważności dokonanego rozporządzenia; możliwa jest jedynie bezskuteczność takiego rozporządzenia (art. 1036 zd.2), która wystąpi, jeśli dokonane rozporządzenie narusza prawa współs-bierców wynikające z przepisów o dziale spadku; polegać może ona na traktowaniu konkretnego przedmiotu, jakby nadal należał do s-biercy, który dokonał rozporządzenia (możliwe jest, aby przedmiot ten został przyznany jednemu ze s-bierców w całości - jeśli temu, który dokonał rozporządzenia, rozporządzenia pozostanie skuteczne)

3. SKUTKI ROZPORZĄDZENIA - zbycie udziału nie wpływa na sytuację majątku spadkowego jako całości; istnieje nadal wspólność między s-biercami, która może ustać jedynie w drodze dokonania działu spadku; nie jest możliwe zniesienie, na żądanie nabywcy, współwłasności tylko tego konkretnego przedmiotu, w którym on nabył udział; nabywca nie ma szczególnych uprawnień, przysługuje mu jedynie uprawnienie do żądania odszkodowania od zbywcy na ogólnych zasadach, jeśli okaże się, że nabycie dotknięte było bezskutecznością;

44. DZIAŁ SPADKU

1. OGÓLNE ZASADY DZIAŁU SPADKU

1. TYMCZASOWY CHARAKTER WSPÓLNOŚCI - ch. przejściowy - ustaje w wyniku dokonania między s-bierców podziału majątku spadkowego; ustawa nie nakłada na współs-bierców obowiązku ani terminu dokonania podziału majątku spadkowego; jeśli 1 ze s-bierców wyrazi wolę dokonania działu; wyjątki przep. szczeg. (np. nieobowiązujący art. 228 PrSpółdz)

2. ISTOTA DZIAŁU SPADKU

Dział spadku - polega na tym, że po ustaleniu wartości całego majątku określa się wartość sched poszczególnych s-bierców; jeśli jest 3 s-bierców, a aktywa spadkowe wynoszą 900, to wartość sched - 300;

3. SKUTKI DZIAŁU - konsekwencje w sferze:

• Prawnej - poszczególni s-biercy stają się wyłącznymi podmiotami przyznanych im praw majątkowych, objętych dotychczas wspólnością; prawa te wchodzą do majątków osobistych podmiotów; definitywne „pomieszanie składników” majątku osobistego s-biercy ze składnikami, które przypadły mu w wyniku działu; zmiana w zakresie odpowiedzialności za długi spadkowe: każdy współs-bierca odpowiada za długi samodzielnie, w stosunku do wielkości przypadającego mu udziału;

• Faktycznej - znaczenie przy podziale spadku będącego zorganizowaną całością gospodarczą (w zakresie niemożliwości kontynuowania prowadzonej przez s-dawcę działalności);

1. SPOSOBY PODZIAŁU - w drodze:

• umowy - jest możliwy wówczas, gdy s-biercy są zgodni co do konieczności i sposobu jego podziału;

• postępowania przed sądem - w przypadku sporu między nimi - w nieprocesie;

1. PRZEDMIOT DZIAŁU - jedynie aktywa spadkowe;

podział pasywów jest konsekwencją podziału aktywów; w postępowaniu działowym nie można zatem dzielić długów spadkowych; jeśli współs-biercy określa, który z nich odpowiada za jakie długi, odnosi to skutek prawny jedynie w stosunkach miedzy nimi; w odniesieniu do wierzycieli zasady ogólne, wynikające z art. 1034

1. UMOWNY DZIAŁ SPADKU

1. ZGODNA WOLA SPADKOBIERCÓW - konsens musi istnieć zarówno co do konieczności samego podziału, jak i formy oraz sposobu jego dokonania: jakie przedmioty przypadają poszczególnym uprawnionym, czy ma podział ma nastąpić w drodze działu faktycznego, czy cywilnego, polegającego na sprzedaży określonej rzeczy i podziału sumy; musi być porozumienie co do wysokości i sposobu zapłaty ewentualnych spłat i dopłat. Jeśli choćby 1 ze współuprawnionych zażąda, aby sprawę rozstrzygnął sąd, wyłączona zostanie możliwość dokonania działu umownego.

2. STRONY UMOWY - muszą być nimi wszyscy współspadkobiercy; stron umowy może być także nabywca udziału w spadku (1053); jeśli umowa zostanie zawarta w formie ugody sądowej w toku postępowania o dział spadku, jej stronami także muszą być wszyscy współs-biercy;

3. FORMA UMOWY - dowolna, także ustna, chyba że ustawa wymaga dochowania formy szczególnej;

Wymagania formalne mogą być zatem zw. z ch. poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku i podlegających podziałowi jeśli w składzie spadku jest nieruchomość, to forma aktu notarialnego; art. 1037 mówi tyko o nieruchomości, ale należy go także stosować do spadku, w skład którego wchodzi prawa, dla przeniesienia którego niezbędne jest dochowanie tej formy (własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego itp.)

4. TREŚĆ UMOWY - określają strony umowy; podlega ogólnym regułom, w szczeg. zasadzie swobody umów art. 353¹; s-biercy nie mogą jednak określać swoich udziałów inaczej niż wynika z ustawy lub testamentu; ale! 1038 §2. Umowny dział spadku może objąć cały spadek lub być ograniczony do części spadku.

5. ZALICZENIE DAROWIZN - strony powinny w umowie dokonać zaliczenia darowizn, a także zaliczenia udziałów w spadkowym gospodarstwie rolnym na poczet udziałów w całości spadku (art. 1079); w umowie powinny też znaleźć się postanowienia dot. wzajemnych roszczeń między współs-biercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych, pobranych i nierozliczonych pożytków oraz poczynionych nakładów;

6. WADY OŚWIADCZENIA WOLI - do umowy o dział spadku mają zastosowanie przepisy dot. wad oświadczenia woli; jedynie błąd został uregulowany w art. 1045 KC;

Art. 1045. Uchylenie się od skutków prawnych umowy o dział spadku zawartej pod wpływem błędu może nastąpić tylko wtedy, gdy błąd dotyczył stanu faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy.

Intencją prawodawcy była chęć ograniczenia możliwości uchylenia się od skutków prawnych umowy o dział spadku z powołaniem się na błąd.

7. DZIAŁ CZĘŚCIOWY - w sytuacji, gdy strony objęły umownym podziałem jedynie część majątku spadkowego, w późniejszym okresie można zawrzeć stosowną umowę;

2. SĄDOWY DZIAŁ SPADKU

1. UWAGI OGÓLNE - mimo, iż postępowanie działowe wszczynane jest na wniosek uprawnionego, sąd nie jest związany proponowanym przez uczestników sposobem podziału majątku spadkowego;

Sądowy dział spadku jest dokonywany w przypadku sporu między s-biercami co do sposobu podziału spadku;

2. PODMIOT LEGITYMOWANY - każdy ze współspadkobierców oraz nabywca udziału w spadku; W spadkobiercy, jeśli dokonał zajęcia praw spadkowych swego D w drodze egzekucji;

3. TERMIN - brak ograniczeń; każda z osób legitymowanych może wystąpić z wnioskiem o wszczęcie postępowania działowego w dowolnie wybranym przez siebie momencie; kontrowersje co do wyłączenia na 5 lat możliwości domagania się działu spadku (tak jak to mogą uczynić współwłaściciele art. 210); autor uważa, że nie można - w skład spadku wchodzi bowiem nie jedna rzecz, ale szereg rozmaitych praw o ch. bezwzględnym i względnym;

4. USTALENIE SKŁADU I WARTOŚCI SPADKU - sąd ustala w toku postępowania działowego przede wszystkim skład majątku spadkowego i jego wartość; od dokonania prawidłowych ustaleń w tym zakresie określenie wartości udziałów przysługujących poszczególnym s-biercom, a co za tym idzie wydzielenie sched spadkowych oraz wysokości spłat i dopłat;

Ustalony w inwentarzu skład stanu spadku czynnego spadku należy przyjąć jako podstawę dokonywanego działu. Jeśli spis inwentarza nie obejmuje wszystkich przedmiotów, możliwe jest jego uzupełnienie; jeśli nie został dokonany - sąd może ustalić skład spadku na podstawie wyjaśnień uczestników.

Dla ustalenia stanu majątku spadkowego decydujące znaczenie ma chwila otwarcia spadku, natomiast dla ustalenia wartości - chwila dokonywania działu. Jeśli uczestnicy ustalają zgodnie wartość, to wiąże ona sąd.

5. ZAKRES KOGNICJI SĄDU

Cel postępowania działowego doprowadzenie do tego, aby między współs-biercami przestała istnieć wspólność wynikająca z dziedziczenia.

Rozstrzygnięciem koniecznym i wystarczającym jest ustalenie i przyznanie poszczególnych s-biercom należnym im sched. Postępowanie powinno prowadzić także do rozstrzygnięcia innych kwestii: istnienie zapisów, wzajemne roszczenia między współspadkobiercami.

Po zakończeniu postępowania działowego uczestnik nie może dochodzić roszczeń, o których mowa, nawet jeśli nie były zgłoszone w postępowaniu o dział spadku;

6. PODZIAŁ FIZYCZNY - poszczególne przedmioty zostają podzielone fizycznie i przyznane poszczególnym s-biercom w stosunku do wielkości ich udziałów; w ramach tego sposobu możliwe jest ustalenie dopłat, jeśli wartość przyznanych części nie odpowiada wielkości udziałów osób uprawnionych; w obrębie takiego podziału mieści się także przyznanie pewnego przedmiotu 2 lub więcej s-biercom jako ich współwłasności w częściach ułamkowych;

7. PODZIAŁ CYWILNY - przedmioty należące do spadku zostają sprzedane, a uzyskana suma podzielona między współs-bierców w stosunku do wielkości przysługujących im udziałów; podział cywilny stanowi alternatywę dla podziału polegającego na przyznaniu przedmiotu w całości jednemu ze współspadkobierców z obowiązkiem dokonania spłat, gdy w skład spadku wchodzą przedmioty niepodzielne;

8. WYBÓR SPOSOBU PODZIAŁU - jeśli uczestnicy postępowania wskazują sposób podziału, sąd jest związany takim zgodnym wnioskiem, chyba że podział taki jest sprzeczny z ZWS lub naruszałoby uzasadniony interes uprawnionych;

Związanie wolą s-dawcy - przepisy nie nakładają na sąd obowiązku respektowania woli (odmiennie niż przewidywał dekret spadkowy; w obecnym stanie prawnym sąd powinien szanować wolę testatora - może więc odejść od sposobu wskazanego przez testatora wówczas, gdy byłby on sprzeczny z ZWS, prawem lub prowadziłoby do pokrzywdzenia niektórych s-bierców.

9. SPŁATY I DOPŁATY - w razie ustalenia spłat lub dopłat sąd dokonujący działu określa także sposób i termin ich uiszczenia (a także odsetek); możliwe jest także rozłożenie spłat lub dopłat na raty, jednakże na czas nie dłuższy niż 10 lat;

10. PODZIAŁ CAŁEGO SPADKU Art. 1038. § 1. Sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek. Jednakże z ważnych powodów może być ograniczony do części spadku.

„Ważne powody” - np. w stosunku do pewnych przedmiotów s-dawcy istnieje wątpliwość czy stanowiły jego własność

Dział częściowy może objąć 1 przedmiot, który powinien być wówczas przyznany 1 ze współs-bierców z obowiązkiem spłaty pozostałych.

Jeśli dział nie obejmuje całego majątku, konieczne staje się dokonanie działu uzupełniającego kiedy:

• Gdy s-biercy dokonali umownego działu co do części spadku;

• Gdy sąd dokonał działu częściowego

• Gdy sąd, nie ograniczając działu do części spadku, nie objął postanowieniem całego majątku wchodzącego w skład spadku;

1. ZALICZANIE DAROWIZN

1. UWAGI OGÓLNE - zaliczanie darowizn następuje w 2 sytuacjach:

• Przy ustalaniu substratu zachowku (patrz wyżej)

• Przy dokonywaniu działu spadku - zaliczanie darowizn jest realizacją idei równego traktowania dzieci, a także małżonka s-dawcy z punktu widzenia ich uprawnień do spadku; ma to zw. z przekonaniem, że darowizny poczynione na rzecz tych podmiotów przez s-dawcę, czynione są na poczet przyszłego spadku (successio anticipata).

1. WOLA SPADKODAWCY - uzależnione jest od woli s-dawcy, który może określoną darowiznę zwolnić z obowiązku zaliczenia; zwolnienie może się odnosić do wszystkich darowizn uczynionych na rzecz określonego s-biercy lub tylko do niektórych lub jednej;

Art. 1039. § 1. Jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.

2. SKUTKI ZALICZENIA - zaliczenie wpływa na ustalenie, jakie przedmioty wejdą w skład schedy; pozostaje bez wpływu na skuteczność dokonanej darowizny, na wielkość udziału spadkowego, a także na odpowiedzialność za długi spadkowe;

3. OSOBY ZOBOWIĄZANE DO ZALICZENIA - krąg wyznacza art. 1039: dzieci s-dawcy i dalsi zstępni;

Art. 1041. Dalszy zstępny spadkodawcy obowiązany jest do zaliczenia na schedę spadkową darowizny uczynionej przez spadkodawcę jego wstępnemu.

Przykładowo: jeśli s-dawca dokonał darowizny na rzecz syna, który zmarł przed otwarciem spadku i na jego miejsce do dziedziczenia dochodzi wnuk s-dawcy (syn zmarłego), ma on obowiązek zaliczenia darowizny uczynionej na rzecz jego ojca.

4. DAROWIZNY PODLEGAJĄCE ZALICZENIU - obszerny; wszystkie darowizny, o ile nie zostały zwolnione z tego obowiązku przez s-dawcę, dokonane na rzecz s-biercy, poza drobnymi darowiznami zwyczajowo w danych stosunkach przyjętymi; zaliczeniu podlegają jedynie darowizny dokonane za życia s-dawcy;

5. ZAGADNIENIA SZCZEGÓŁOWE - zaliczanie darowizn to czynność rachunkowa;

Art. 1042. § 1. Zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny podlegającej zaliczeniu. § 2. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu spadku. § 3. Przy zaliczaniu na schedę spadkową nie uwzględnia się pożytków przedmiotu darowizny.

Przykład: Wartość majątku spadkowego, do dziedziczenia którego powołanych jest 3 synów s-dawcy wynosi 600. Syn A otrzymał darowiznę o wartości 200, syn B - 100, C - nie otrzymał. Po doliczeniu darowizn wartość spadku wynosi 900. Schedy wynoszą 300. Po zaliczeniu otrzymanych darowizn wartość sched otrzymanych przez s-bierców wyniesie: A - 100, B - 200, C - 300.

6. CHWILA OKREŚLAJĄCA WARTOŚĆ DAROWIZNY - wartość przedmiotu darowizny oblicza się wg stanu z chwili jej dokonania, a wg cen z chwili działu spadku. Przy zaliczeniu na schedę nie uwzględnia się jednak pożytków, jeśli przedmiot darowizny je przynosi;

Przykład: Jeden z 3 synów s-dawcy dochodzących do dziedziczenia otrzymał na 10 lat przed otwarciem spadku nowe 3-pokojowe mieszkanie o pow. 70 m², stanowiące odrębną własność, warte w chwili dokonywania darowizny 150. Przez 8 lat mieszkanie to wynajmował, otrzymując z tytułu czynszu sumę równą 100. Przy zaliczaniu dokonanej darowizny uwzględniona zostanie wartość mieszkania wg cen z daty dokonywania działu, która wynosi 200. Taka też suma zostanie zliczona na poczet schedy należnej obdarowanemu, gdyż suma uzyskana z tytułu czynszu stanowi pożytek i nie podlega uwzględnieniu.

7. WARTOŚĆ DAROWIZNY WYŻSZA OD SCHEDY SPADKOWEJ

Art. 1040. Jeżeli wartość darowizny podlegającej zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki. W wypadku takim nie uwzględnia się przy dziale spadku ani darowizny, ani spadkobiercy zobowiązanego do jej zaliczenia.

Przykład: Do dziedziczenia spadku wartego 600 dochodzi 3 dzieci s-dawcy. Córka uzyskała darowiznę równą także 600. Wartość majątku podlegającemu podziałowi wyniosłaby więc 1200, a schedy poszczególnych s-bierców po 400. Darowizna uzyskana przez córkę przewyższa wartość należnej jej schedy, zatem - zgodnie z art. 1040, zarówno dokonana darowizna, jak i córka zostaną pominięte przy dokonywaniu działa. Wartość dzielonego majątku wyniesie 600, a schedy współspadkobierców - po 300.

8. ZALICZENIE DAROWIZN, GDY W SKŁAD SPADKU WCHODZI GOSPODARSTWO ROLNE - zgodnie z art. 1039; problemy w sytuacji, gdy do dziedziczenia gospodarstwa rolnego dochodzą jedynie niektórzy ze s-bierców; jeśli do dziedziczenia s-biercy dochodzą na zasadach ogólnych (1063) wówczas zaliczanie darowizn odbywa się wg zasad wskazanych wyżej;

9. KOSZTY WYCHOWANIA I WYKSZTAŁCENIA

Art. 1043. Przepisy o zaliczeniu darowizn na schedę spadkową stosuje się odpowiednio do poniesionych przez spadkodawcę na rzecz zstępnego kosztów wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

1. DZIAŁ SPADKU, W SKŁAD KTÓREGO WCHODZI GOSPODARSTWO ROLNE

1. ZASADY OGÓLNE - ustawa z 28.07.1990 uprościła w sposób istotny dziedziczenie gospodarstw rolnych, a także dział takiego gospodarstw; obecnie: wg zasad analogicznych jak obowiązujące przy zniesieniu współwłasności w częściach ułamkowych;

2. DZIAŁ FIZYCZNY - sąd dokonujący podziału spadku ma obowiązek kierować się zasadami prawidłowej gospodarki; dlatego podział fizyczny jest dopuszczalny, gdy nie jest sprzeczny z tymi zasadami;

Art. 213. Jeżeli zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele.

3. DZIAŁ CYWILNY

Art. 214. § 3. Na wniosek wszystkich współwłaścicieli sąd zarządzi sprzedaż gospodarstwa rolnego stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. § 4. Sprzedaż gospodarstwa rolnego sąd zarządzi również w wypadku niewyrażenia zgody przez żadnego ze współwłaścicieli na przyznanie mu gospodarstwa.

Uzyskaną sumę dzieli się między współuprawnionych w stosunku do wielkości ich udziałów.

4. SPŁATY I DOPŁATY - przyznanie gospodarstwa rolnego jednemu lub niektórych spośród s-bierców pociąga za sobą obciążenie ich spłatami na rzecz tych, którzy nie otrzymali należnego im udziału w gospodarstwie rolnym w naturze; wysokość i sposób uiszczania sąd określa zgodnie z art. 216

S-bierca, który otrzymał gospodarstwo rolne w naturze, a został obciążony obowiązkiem uiszczenia spłat w wysokości obniżonej zgodnie z art. 216, nie powinien zbywać nieruchomości rolnej wchodzących w jego skład przed upływem 5 lat w chwili dokonania działu.

Art. 217. Współwłaściciel, który w wyniku zniesienia współwłasności otrzymał gospodarstwo rolne, wchodzące zaś w skład tego gospodarstwa nieruchomości rolne zbył odpłatnie przed upływem pięciu lat od chwili zniesienia współwłasności, jest obowiązany pozostałym współwłaścicielom, którym przypadły spłaty niższe od należnych, wydać - proporcjonalnie do wielkości ich udziałów - korzyści uzyskane z obniżenia spłat, chyba że celem zbycia jest zapewnienie racjonalnego prowadzenia tego gospodarstwa.

5. UPRAWNIENIE DO DALSZEGO ZAMIESZKIWANIA - obowiązujący do 30.09.1990 art. 1083 KC przewidywał, że s-biercy, którzy mieszkali w spadkowym gospodarstwie do chwili działu, a nie otrzymali go w wyniku tego działu, zachowują uprawnienie do dalszego zamieszkiwania, jednak na czas dłuższy niż lat 5; analogiczne uprawnienie wynika obecnie z art. 218 KC; dodatkowe sprecyzowanie: małoletni mieszkający w spadkowym gospodarstwie rolnym zachowuje prawo do dalszego zamieszkiwania na czas nie dłuższy niż 5 lat od osiągnięcia pełnoletniości, a s-biercy stale niezdolni do pracy zachowują prawo do dalszego zamieszkiwania bezterminowo;

6. ZALICZANIE UDZIAŁÓW W GOSPODARSTWIE ROLNYM

Art. 1079. Jeżeli oprócz gospodarstwa rolnego spadek obejmuje inne przedmioty majątkowe, udziały spadkobierców w gospodarstwie rolnym zalicza się na poczet ich udziałów w całości spadku.

Oznacza to, że np. w sytuacji, gdy do dziedziczenia z ustawy dochodzą 2 s-biercy, przy czym tylko jeden dziedziczy gospodarstwo rolne, wartość tego gospodarstwa zalicza się na poczet należnej mu schedy; jeśli wartość całego spadku = 1000, a gospodarstwa = 600, to s-bierca uprawniony do dziedziczenia gospodarstwa rolnego otrzyma to gospodarstwa otrzyma to gospodarstwo, zaś drugi - pozostałe przedmioty warte 400;

2. SKUTKI DZIAŁU SPADKU

1. USTANIE WSPÓLNOŚCI - każdy ze współs-bierców staje się wyłącznym podmiotem praw, które przypadły mu w drodze działu; własność rzeczy wchodzących w skład spadku przechodzi na tych s-bierców, którym zostały przyznane;

Dział dokonany postanowieniem sądu istotne skutki niesie za sobą późniejsze uchylenie lub zmiana postanowienia (678 i 679 KPC); zainteresowany może domagać się wznowienia postępowania (524 KPC) lub ustalenia, że dokonany dział jest bezskuteczny;

Podział spadku to podział aktywów - podział pasywów to skutek, kończy się więc okres solidarnej odpowiedzialności współspadkobierców; jeśli w umowie były zawarte postanowienia dot. podziału długów, są one skuteczne jedynie w stosunkach między s-biercami;

2. RĘKOJMIA ZA WADY

Art. 1046. Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy są wzajemnie obowiązani do rękojmi za wady fizyczne i prawne według przepisów o rękojmi przy sprzedaży. Rękojmia co do wierzytelności spadkowych rozciąga się także na wypłacalność dłużnika.

UMOWY DOTYCZĄCE SPADKU

45. ZAGADNIENIA OGÓLNE

1. UMOWY DOTYCZĄCE SPADKU - 2 zasadnicze kategorie:

• Umowy o spadek po osobie żyjącej; przedmiotem takich umów jest zatem przyszły spadek (majątek, który w przyszłości stanie się spadkiem);

• Umowy, których przedmiotem jest spadek już otwarty lub udział w spadku

Do kategorii omawianych umów nie należą umowy dot. poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku.

1. ZAKAZ ZAWIERANIA UMÓW O SPADEK PO OSOBIE ŻYJĄCEJ

Art. 1047. Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w tytule niniejszym umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna.

Zakaz ten odnosi się zarówno do przyszłego spadku przypadającego z ustawy, jak i z testamentu; zakaz odnosi się do:

• Umów zawieranych między przypuszczalnymi s-bierami osoby żyjącej, gdy ich treść obejmuje, np. rozporządzenia przyszłymi prawami lub dokonanie podziału przyszłego spadku

• Umów zawieranych między przypuszczalnymi s-bierami a osobami trzecimi, gdy ich przedmiotem są elementy przyszłego spadku

• Umów zawieranych między przypuszczalnym s-dawcą a s-biercą, w których s-dawca powołuje do dziedziczenia drugą stronę umowy

Jedyny wyjątek to art. 1048 - umowa o zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego

46. UMOWA O ZBYCIE SPADKU LUB UDZIAŁU W SPADKU

1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA - prawo polskie dopuszcza zawarcie umowy, której przedmiotem jest całość lub część spadku, a także całość lub część udziału spadkowego (część musi być częścią ułamkową); zbycie spadku lub udziału w spadku pociąga za sobą przejście na nabywcę ogółu praw i obowiązków s-biercy (nabycie takie stanowi przykład sukcesji generalnej);

Umowa o zbycie spadku lub udziału jest umową o ch. kazualnym, o podwójnym skutku (zobowiązująco - rozporządzającym); w braku odmiennej woli stron samo zobowiązanie do przeniesienia spadku lub udziały w spadku przenosi spadek lub udział w nim na nabywcę;

2. ZAGADNIENIA SZCZEGÓŁOWE

1. FORMA - akt notarialny; niezachowanie takiej formy powoduje nieważność dokonanego rozporządzenia (1052 §3); nie można uważać za spełnienie wymagań formalnych złożenie w toku postępowania działowego przez s-biercę oświadczenia, że przekazuje swój udział w spadku innemu s-biercy;

2. STRONY - umowa może zostać zawarta zarówno miedzy s-bierami, jak i m. s-biercą a osobą trzecią; zawarcie takie umowy musi być jednak poprzedzone złożeniem przez s-biercę oświadczenia o przyjęciu spadku lub upływem terminu z art. 1015 (jest to uzasadnione tym, że przed złożeniem oświadczenia lub upływem terminu nabycie spadku nie jest definitywne);

3. PRZEDMIOT Art. 1051. Spadkobierca, który spadek przyjął, może spadek ten zbyć w całości lub w części. To samo dotyczy zbycia udziału spadkowego.

• Cały majątek spadkowy, gdy do dziedziczenia doszła jedna osoba

• Ułamkowa część spadku, gdy jedyny s-bierca wyraża wolę zbycia takiej jedynie części

• Udział w spadku, gdy zbywca jest jedynym ze współs-bierców

• Część ułamkowa udziału spadkowego, gdy współs-bierca wyraża wolę przeniesienia na nabywcę jedynie części należnego mu udziału

Przedmiotem umowy są prawa majątkowe. Długi spadkowe nie stanowią przedmiotu umowy - nabywca i zbywca odpowiadają za nie solidarnie (1055). Zbycie przez s-biercę udziału konkretnym przedmiocie majątkowym wchodzącym w skład spadku nie podlega regułom art. 1051 i nast. - nie jest to sukcesja generalna, a jedynie nabycie pod tytułem szczególnym;

Jeśli w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne, nabywca nie musi odpowiadać warunkom z art. 1059

Zbycie spadku lub udziału może nastąpić pod tytułem darmym lub odpłatnym; umowa może być sprzedażą, darowizną, zamianą;

1. SKUTKI

1. SYTUACJA NABYWCY - podstawowy skutek to wstąpienie nabywcy w prawa i obowiązki s-biercy; oznacza to, że nabywca jest uprawniony do podejmowania działań, które mógł podjąć s-bierca

2. POWIĘKSZENIE SIĘ UDZIAŁU SPADKOWEGO ZBYWCY - czy nabywca udziału w spadku uzyskuje korzyści związane z powiększeniem się udziału spadkowego zbywcy z uwagi na odrzucenie spadku przez współs-biercę lub uznanie go za niegodnego;

Wydaje się, że decydujące znaczenie ma treść umowy:

• Jeśli strony przedmiotem rozporządzenia uczyniły udział spadkowy zbywcy, bez określania go ułamkiem, nabywcy przypadnie zwiększony udział;

• Jeśli przedmiotem zbycia jest udział przypadający zbywcy na podstawie testamentu, a okaże się, że s-bierca ten uzyskuje także udział w spadku na podstawie ustawy, przedmiotem rozporządzenia jest jedynie udział z T;

1. ROZLICZENIE MIĘDZY ZBYWCĄ A NABYWCĄ - o składzie masy spadkowej decyduje chwila otwarcia spadku - w tej bowiem chwili spadek lub udział w nim przechodzi na s-biercę; nabywca i zbywca muszą się dokonać rozliczeń, gdy między otwarciem spadku a zawarciem umowy nastąpiły pewne zmiany w składzie majątku;

2. SUROGACJA

Art. 1054. § 1. Zbywca spadku zobowiązany jest do wydania tego, co wskutek zbycia, utraty lub uszkodzenia przedmiotów należących do spadku zostało uzyskane w zamian tych przedmiotów albo jako naprawienie szkody, a jeżeli zbycie spadku było odpłatne, także do wyrównania ubytku wartości powstałego przez zużycie lub rozporządzenie nieodpłatne przedmiotami należącymi do spadku.

Zbywca ma zatem obowiązek np. wypłacić nabywcy kwotę, jaką uzyskał jako odszkodowanie lub tytułem zapłaty za przeniesienie. Oznacza to, że obowiązuje zasada surogacji poszczególnych składników majątku.

3. ZWROT NAKŁADÓW I WYDATKÓW

Art. 1054. § 2. Zbywca może żądać od nabywcy zwrotu wydatków i nakładów poczynionych na spadek.

Rozliczenia między zbywcą a nabywcą dotyczą tylko zdarzeń mających miejsce w okresie między otwarciem spadku a jego zbyciem. Przepis art. 1054§ 2 ma ch. dyspozytywny i strony umowy mogą ustalić odmienne zasady. Będzie to miało miejsce szczególnie wówczas, gdy zbycie następuje pod tytułem darmym.

4. RĘKOJMIA ZA WADY

Art. 1056. W razie zbycia spadku spadkobierca nie ponosi odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne poszczególnych przedmiotów należących do spadku.

Przedmiotem umowy nie są bowiem poszczególne składniki majątku spadkowego, lecz pewna wyodrębniona masa. Brak unormowania dot. odpowiedzialności z tytuły rękojmi za wady spadku lub udziału w spadku.

Rękojmia dot. wad prawnych, nie fizycznych - w grę wchodzić może odpowiedzialność za to, że zbywca nie jest s-biercą, że jego udział jest mniejszy niż określono to w umowie, że w większym zakresie odpowiada za długi spadkowe;

5. PRZEJŚCIE KORZYŚCI I CIĘŻARÓW

Art. 1057. Korzyści i ciężary związane z przedmiotami należącymi do spadku, jak również niebezpieczeństwo ich przypadkowej utraty lub uszkodzenia przechodzą na nabywcę z chwilą zawarcia umowy o zbycie spadku, chyba że umówiono się inaczej.

6. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DŁUGI - zbycie spadku lub udziału w spadku nie zwalnia s-biercy od odpowiedzialności za długi spadkowe;

Art. 1055. § 1. Nabywca spadku ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe w tym samym zakresie co zbywca. Ich odpowiedzialność względem wierzycieli jest solidarna.

Zakres odpowiedzialności określa treść oświadczenia s-biercy o przyjęciu spadku oraz przepisy ustawy;

Art. 1055. § 2. W braku odmiennej umowy nabywca ponosi względem zbywcy odpowiedzialność za to, że wierzyciele nie będą od niego żądali spełnienia świadczeń na zaspokojenie długów spadkowych.

ZAGADNIENIA SZCZEGÓŁOWE

47. MIĘDZYCZASOWE PRAWO SPADKOWE

1. ZASADA OGÓLNA

2. WYJĄTKI

3. DZIEDZICZENIE GOSPODARSTW ROLNYCH

48. DZIEDZICZENIE CUDZOZIEMCÓW

1. ZASADA OGÓLNA

2. DZIEDZICZENIE GOSPODARSTW ROLNYCH

1. USTAWOWE

2. TESTAMENTOWE

Dziecko poczęte ma zdolność prawną, ale jest ona warunkowa - pod warunkiem zawieszającym, że dziecko urodzi się żywe. Co do zasady, dziecko takie może być zatem podmiotem praw i obowiązków już w okresie życia płodowego. Jednakże urodzenie się dziecka nieżywego lub śmierć nasciturusa powoduje, że warunek zawieszający nie spełni się. Nasciturus nie staje się wówczas w ogóle podmiotem praw i obowiązków majątkowych, tak jakby nigdy nie żył. Wyłącza to możliwość dziedziczenia praw majątkowych, których podmiotem nasciturus nigdy nie był.

Art. 669¹. § 1. Sąd spadku uchyla zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, jeżeli w odniesieniu do tego samego spadku zostało wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. § 2. W przypadku zarejestrowania dwóch lub więcej aktów poświadczenia dziedziczenia w odniesieniu do tego samego spadku, sąd spadku na wniosek zainteresowanego uchyla wszystkie akty poświadczenia dziedziczenia i wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.

„Prawo spadkowe” E. Skowrońska - Bocian, Warszawa 2009 - SKRYPT

43

Karolina Rokicka, prawo IV rok, 2010

---