ANARCHIZM
Myśl anarchistyczna pojawiła się jako zwarta doktryna w XIX wieku a pierwszym anarchistą był Max Stivner. Tzw. „rewolucja od dołu”. Chcieli obalić państwo, własność prywatną i religię. Powstał na gruncie cynizmu. Sprzeciw wobec organizacji państwowej, likwidacja własności prywatnej.
Joseph Proudhon- anarchista indywidualistyczny
Książka „Czym jest własność?”. Własność kapitalistyczną określał jako kradzież, rodzaj ubóstwa i niesprawiedliwości. Uważał że zlikwidowanie własności prywatnej na państwową to nic się nie zmieni. Sprawiedliwy ustrój to taki w którym dominuje drobna własność prywatna. Głosił poszanowanie dla indywidualizmu człowieka. Odrzucał zasadę większości gdyż nie ma ona prawa decydować o mniejszości. Wolność jest to należące do człowieka prawo, które pozwala mu wykorzystać wszystkie jego potencjalne zdolności i siły, ale nie zawiera możliwości nadużycia, Które mogą występować w 2 rodzajach: takie, które odczuwa osoba nadużywająca lub targnięcie się na prawa innych. Wiele ludzi z natury jest uzdolnionych, ale żyjąc w takim państwie nigdy tych zdolności nie wykorzystają. Granicą wolności jest dobro i wolność 2 człowieka. Człowiek bez własności nie może być człowiekiem wolnym. Własność ma 2 strony: a) posiadanie- społeczeństwo jako całość jest właścicielem wszystkich dóbr. b)użytkowanie- indywidualny człowiek nie może tych dóbr wykorzystać przeciwko innym. Nie akceptuje parlamentaryzmu i odrzuca własność państwową gdyż widzi w niej zagrożenie. Twierdził, że kiedy lud zajmuje się rządzeniem i polityką to nie ma już czasu na produkowanie i gospodarowanie. Proponuje rewolucje, która zburzy stary chory system i zbuduje nowy tzw. system wzajemnej pomocy zamiast państwa. Zamiast praw państwowych będzie system wzajemnych umów. Powstaną stowarzyszenia wytwórcze. Uważał, że społeczeństwo organizuje się poprzez zawieranie umów, a brak państwa nie oznacza braku organizacji. Państwo jest przymusowe. Uważał człowieka za dobrego, a to państwo nauczyło ludzi najgorszych cech, więc należało by stworzyć nowego człowieka. Jeśli zburzy się system a człowiek się nie zmieni, to niczego się nie osiągnie. Własność zostanie upowszechniona. Przyjmował klarowny charakter państwa, antagonizmy państwowe. Zakładał, że w społeczeństwie przyszłości nie będzie wojen.
Michaił Bakunin- anarchista kolektywistyczny
Rewolucjonista. Negatywnie nastawiony na Niemców. Czerpał z filozofii Hegla. Jego doktryna powstała w latach 60. Organizator ruchu słowianofilskiego- odwołującego się do wolności Słowian. W okresie Wiosny Ludów był przekonany, że odrodzenie nastąpi po odnowieniu systemu przez dyktatora. Wierzył w skuteczność organizacji spiskowych. Wolność - człowiek ma możliwość rozwoju, a człowiek wyzbywając się wolności przestaje być człowiekiem. Wolność tkwi przede wszystkim w świadomości. Wolność człowieka jest wartością absolutną i naczelną - albo cała wolność albo nic. Jeśli człowiek traci choć odrobinę swojej wolności, to traci ją całą. Interpretował zerwane jabłka przez Ewę jako pierwszy akt wolności człowieka. W obecnym systemie wolność nie jest możliwa. Jedyną drogą jest zburzenie państwa. Człowiek nie żyje tylko dla siebie, ale dla dobra wspólnoty. Konsekwencją postępu technicznego jest pogłębianie się różnic klasowych i ich walki. Zniesienie prawa dziedziczenia i stworzenie Federacji stowarzyszeń. Własność będzie wspólna, społeczna. Geneza państwa- wg niego należy łączyć powstanie państwa z religią (podziały na rządzących i rządzonych wywodzą się z religii) W religii tkwią zaczątki despotyzmu- w wyniku religii tworzą się państwa. Krytykuje parlamentaryzm, demokrację, powszechne prawo wyborcze, aby sprawnie rządzić państwem, państwo przekształca się w oligarchię. Był za natychmiastowym zniesieniem Państwa. Krytykował Marksa, ale łączył go z nim interracjonalizm. Twierdził, że gdy zburzymy państwo zburzymy pojęcie narodu. Istotne były dla niego przesłanki rewolucji: gotowość mas ludowych (przygotowanie ich pod względem świadomości i wiary w ideały). Ludzkość wsparta grupą spiskową może prowadzić do rewolucjonizmu(lud ma działać spontanicznie). Wg niego każda rewolucja musi przynieść ofiary. Teoria jest wynikiem wolności człowieka. Nauka nie może ogarnąć wszystkich zjawisk życia. Domagał się zniesienia religii, ale twierdził też, że po zburzeniu państwa religia zaniknie.
Piotr Kropotkin- anarchista komunistyczny
Prawo i państwo to zjawisko historyczne czyli zmienne. Społeczeństwo miało być połączeniem wolności jednostki z komunizmem ekonomicznym. Był przekonany, że odejście od państwa jest koniecznym warunkiem wynikającym z praw historii. Twierdził, że funkcją współczesnych społeczeństw jest dążenie do równości nakazujące krytykowanie państwa. Dla niego anarchizm to socjalizm bezpaństwowy. Nie można podzielić wolności z państwem, państwo niszczy solidarność międzyludzką, państwo jest zarzewiem wojen. Społeczeństwo istniało wcześniej niż państwo. Państwo dla niego to tylko aparat (tylko władza jako aparat przymusu, ucisku który zawsze służy jednej klasie) Państwo wg niego firmuje przeciętność. Aby zmienić coś w życiu społecznym trzeba zmienić coś w życiu ekonomicznym. Socjalizm to ustrój równości ekonomicznej, gdzie nie może być jednego oddzielnego ośrodka decydującego o wolności. Wg niego system federacji ogarnie całą Europę jak i cały świat. Wszystkie dobra we władaniu społecznym będą składowane w magazynach (wyeliminowanie funkcji pieniądza), każdy dostanie to, co mu potrzebne do życia. Wyobrażał sobie że ludzie będą pracować do około 45 roku życia. Postęp technologiczny da możliwość szybkiego wzrostu produkcji niż potrzeb. Proponował zniesienie podziału na pracę fizyczna i umysłową. Opowiadał się za zmniejszeniem kar za zbrodnie, twierdząc, że przestępca to człowiek nieszczęśliwy (zło powstaje z niewiedzy). Nie był przeciwnikiem postępu technicznego, twierdził, że maszyny uwolnią człowieka od ciężkiej pracy. Rewolucje wg niego to krótkotrwały, jednorazowy akt. Akceptował przesłanki horroru. Twierdził, że konieczne jest dostarczenie chleba, aby lud nie odwrócił się od rewolucji.
G. Sorel - Syndykalizm (anarchosyndykalizm)
Sorel 1847-1922. Wyrasta z ruchu zawodowego, związków zawodowych. Jest antyteza partii socjalistycznych (robotniczych). Jest krytyką marksizmu. Wychodzi z podbudowy etycznej (wartości moralnych). Kultura europejska przechodzi kryzys wartości, religijny, kulturalny, który pojawił się dlatego, że zdegenerowała się burżuazja. Syndykaliści są przeciwnikami partii (partie nie maja nic wspólnego z robotnikami). Sorel uważał, że socjalizm stał się czcią formuła, zbitką frazesów, haseł, natomiast wyzbył się pewnego etosu(walki). Przezwyciężenie tego kryzysu wymaga walki między robotnikami a burżuazją. Mit strajku powszechnego, generalnego- wszelka akcja bezpośrednia. Robotnicy dążą do niego nieustannie, strajk generalny wymaga solidarności wszystkich w związku z czym trzeba podtrzymywać ten mit. Robotnik musi wierzyć w to, że strajk generalny jest drogą do osiągnięcia swoich celów. Mit nie może być zracjonalizowany, mit to wytwór irracjonalności człowieka. By podtrzymać ten mit wystarcza związki zawodowe. Mit buduje nowy typ człowieka, nową moralność. Nie daje człowiekowi lepszej przyszłości materialnej, ale ma większy rozwój duchowy. Mit daje społeczeństwu siłę. Sorel odrzucał parlamentaryzm, dla niego socjalizm to wielka idea moralna.
Marksizm- kierunek filozofii europejskiej, nurt o wielu walorach poznawczych.
K. Marks 1818-1883, A. Engels 1820-1895 - Pochodzili z Nadrenii z Niemiec (najbardziej uprzemysłowiona). 1842- spotkali się po raz pierwszy, 1844- spotkali się w Paryżu, od tego zaczęła się ich długotrwała współpraca
Prace: Marks („Manifest komunistyczny” 1847, „Kapitał” 1867, „Krytyka programu Gotewskiego”), Engels(„O pochodzeniu rodziny, własności prywatnej i państwa”)
Źródła inspiracji marksizmu: 1. z filozofii Hegla. Dotyczy kategorii- dialektyka, alienacja, potrzeba społeczna i jej nieograniczony charakter, 2. L. Feuerback- byt określa świadomość, przyrodnicze ujmowanie zjawisk społecznych, kwestie religijne (kategorie). „To nie Bóg stworzył człowieka, ale człowiek stworzył Boga na swoje podobieństwo”. W zależności od stopnia rozwoju, społeczeństwa mają różnych bogów, np. prymitywny człowiek wierzy w zwierzęta. Każda religia uzasadnia polityczny wymiar społeczny. Świat jest poznawalny. Filozofia marksistowska składa się z 2 części:
1. materializm dialektyczny- ogólna teoria praw, ruchu, rozwoju, przyrody, społeczeństwa i myśli ludzkiej. Dotyczy teorii bytu i teorii poznania. Ontologia- teoria bytu. Problemy rozpatrywane na ogólnej płaszczyźnie (na ontologii). Na gruncie ontologii poszukuje się nieprawidłowości.
Gnoseologia- teoria poznania. Człowiek kierując się rozumem jest w stanie rozpoznać świat. Jest materialistyczna i rozpatruje świat z perspektywy materialistycznych korzyści. Człowiek jest naznaczony ekonomizmem. 2. materializm historyczny (marksistowska teoria rozwoju społecznego) Ogólna teoria tylko rozwoju społecznego. Jest podstawowa częścią socjologii marksistowskiej. Opisuje człowieka w przyrodzie. Praca uczłowieczyła małpę. Praca to świadoma i celowa działalność człowieka, służąca zagospodarowaniu przyrody. Byt określa świadomość. Świadomość nie jest samoistna. Rozwija się historycznie i jest historycznie zmienna. Ma swoje formy świadomości również uwarunkowane historycznie. Formy świadomości- prawo, religia, filozofia, sztuka, moralność. Wraz z rozwojem bytu społecznego nasza świadomość i moralność będzie się zmieniać. Prawa rozwoju społecznego- 4 kroki (fundamentalne założenia): I. by człowiek mógł robić cokolwiek innego, musi przede wszystkim zaspokoić swoje biologiczne potrzeby. II. zaspokajanie tych podstawowych potrzeb rodzi nowe potrzeby. III. zaspokajając swoje potrzeby ludzie muszą wchodzić w nieuchronne stosunki społeczne, które przyjmują względnie stały charakter. IV. na gruncie tych stosunków społecznych rodzi się określony typ świadomości społecznych. Zasady: 1. Materializmu, 2. Historycyzmu (determinizm w życiu społecznym istnieją obiektywne prawa), 3. Determinizm- życie społeczne nie przebiega wedle naszej woli, 4. Aktywizm- człowiek aktywnie działa w przyrodzie, nieświadomie realizuje prawa przyrody.
Siły wytwórcze- całokształt zdolności wytwórczych społeczeństwa, znajdującego się na określonym stopniu rozwoju to są narzędzia pracy, ludzie ze swoimi zdolnościami, techniczne sposoby wytwarzania, źródła energii, kwalifikacji. Stosunki produkcji (baza)- to stosunki jakie ludzie tworzą w procesie produkcji, np. niewolnicze, feudalne, kapitalistyczne, socjalistyczne. Nadbudowa- to prawo, instytucja państwa, religia, moralność, estetyka. Zmienia się ona najwolniej, najczęściej zmienia się w drodze rewolucji. 2 Podstawowe prawa Marksa: 1 prawo- siły wytwórcze i stosunków produkcji, 2 prawo- koniecznej zgodności bazy i nadbudowy
Karol Kautsky 1854- 1938 - W 1891 roku napisał Program Erfurcki. Ten program jest ważny gdyż zawierają się w nim podstawy niemieckiej demokracji.
Cały okres twórczości Karola Kautskygo można podzielić na 3 okresy:1. Okres młodość minął pod wpływem Darwinizmu społecznego, 2. 1885 roku Karol przechodzi na pozycje Marksistowskie, 3. Po rewolucji październikowej staje się zagorzałym krytykiem bolszewizmu i ZSRR.
Kautsky czerpał również z Darwinizmu. Darwinizm społeczny to była koncepcja która przenosiła ze świata przyrody na grunty społeczne pewne prawa i metody badawcze. Występuje tak jak w przyrodzie walka o byt tak i w społeczeństwie walka klasowa. Tak jak w przyrodzie obowiązują niezmienne prawa, tak samo w społeczeństwie występują takie same obiektywne prawa. Darwinowska Teoria postępu mówi że „jest to przechodzenie ze struktur homogenicznych - jednorodnych, do heterogenicznych zróżnicowanych”. Postęp nie jest dziełem przypadku, postęp nie wynika również z woli człowieka, jest nieuchronny ale Darwiniści i Kautsky też twierdzili że postęp człowiekowi służy. Na początku swojej drogi Darwinizmu, Kautsky nie zmienia tej teorii dopiero później na skutek Marksizmu twierdził ze człowiek może wpływać na kierunek i jakość postępu. W pozytywizmie wierny był już teorii że zmiany muszą następować i są nieuchronne.
Pozytywiści ujmowali prawa naukowe w chronologii co znaczy, że opisywali przeszłość i teraźniejszość, a prognozowali przyszłość. Kautsky twierdził, że opis naukowy może dotyczyć tylko przeszłości i teraźniejszości. Uważał, że pewną wiedzę można tylko wywnioskować z faktów i tylko to jest naukowe. A fakty zdobywamy poprzez empiryczną teorie wiedzy, więc gdy prognozujemy przyszłość nie mamy wiedzy. Z ironicznym dystansem podchodził do filozofów i myślicieli który podchodzili z przemyśleniami o przyszłości. Zalicza się go do 2 pokolenia Marksistów, ale przejął od Marksa jego historiozofie a wraz z nią teorie państwa. Zatem Państwo wg niego to historycznie ukształtowana instytucja przymusu, która opiera się na panowaniu klasowym. Cała historia ludzkości dla Karola to historia walki klas, a podstawą tego konfliktu jest stosunek do własności środków produkcji. I to ciągłe zmaganie się właścicieli i tych co nic nie mają doprowadza do zmian formacji społecznych ludzi. Popierał on też 2 prawa Marksa: 1. Koniecznej zgodności między siłami wytwórczymi a stosunków produkcji, 2. Koniecznej zgodności bazy i nadbudowy. Tłumacząc Marksa, twierdził że są to prawa które dotyczą tego momentu w którym rodzi się kapitalizm przemysłowy. Demokracja i parlamentaryzm - Uważa, że są to instrumenty możliwe do wykorzystania przez ruch robotniczy. Dla niego to wartości instrumentalne które mają doprowadzić do socjalizmu tzw.”środki do celu”. Początki demokratyzmu upatruje on w początku wieku XVIII, twierdził ze wówczas nastąpił rozwój kapitalizmu, doszło do tego że grupy społeczne takie jak mieszczaństwo i burżuazja zaczęło naciskać na państwo. W drugiej połowo XIX w 3% Niemców miało tylko prawo wyborcze bierne i czynne. Twierdził że podobny mechanizm może zaistnieć w europie współczesnej w której klasa robotnicza się rozrosła. Zatem jedną z podstaw ruchu robotniczego jest walka z wszechpotęgą państwa- a głównie chodziło mu o centralizację władzy. W tej powolnej drodze dochodzenia do demokracji należy wywalczyć: wolność słowa, wolność druku, zgromadzeń, jawność życia politycznego i samorząd terytorialny który przejął by większość kompetencji władzy centralnej. Twierdził że najważniejszym aby ten system zadziała jest wywalczenie prawa wyborczego równego i powszechnego. Dla wzmocnienia parlamentu proponował wprowadzenie referendum ludowego. Uważał że należy przekonywać robotników by zaktywizowali się w dziedzinie wyborczej, by nie negowali istoty parlamentaryzmu a przekonywali innych ludzi do tej idei. Karol Kautsky twierdził że deputowany robotnik który znajdzie się w parlamencie reprezentuje tylko interesy klasy robotniczej i robotników. Deputowani partii robotniczej nie muszą być robotnikami,a nawet lepiej żeby byli prawnikami lub ekonomistami i posiadali szeroko pojęte wykształcenie humanistyczne. Wg niego każdy deputowany ma być fachowcem i zawodowym politykiem, i nie ma nic wspólnego z powołaniem lecz jest to po prostu zwykły zawód. W jego teorii szczególne miejsce zajmuje partia robotnicza, a poza tym partia robotnicza ma możliwości agitacyjne, nie wyobrażał on sobie również parlamentu bez partii robotniczej. Uważał ze robotnicy jako grupa społeczna mają najlepsze możliwości organizowania się ponieważ pracują w dużych skupiskach - z natury robotnicy mają silnie rozbudowaną idee solidaryzmu. Wg. niego partia powinna budować w robotnikach podmiotowość. Kautsky twierdził również ze jeżeli klasa robotnicza przejmie władze i będzie panować to zniesie wszelkie prawo panowania. Wg niego prędzej czy później klasa robotnicza władzę przejmie i jest to zjawisko nieuchronne. Twierdził że sfera materialna i ekonomia warunkuje postęp. Uważał że przyszłe społeczeństwo oparte będzie na: - równości i wolności, - dobrobytu (wg. niego w socjalizmu za cenę dobrobytu będzie ograniczona wolność indywidualna). Celem jest nie wolność pracy, tylko wolność od pracy. Człowiek będzie miał coraz więcej wolnego czasu i będzie mógł się samorealizować. Społeczeństwo demokratyczne przyniesie nowe wartości moralne, co polega na tym ze ludzie nie będą się powstrzymywać strachem lub lękiem, ale większym poczuciem konieczności, gdyż podporządkują się grupie i będą działać dla dobra tej wspólnoty. Wg niego osobnik przy całości jest bardzo mały, liczy się wspólnota. W kwestii własności wyrażał taką opinię: przyszłe państwo socjalistyczne nie wywłaszczy chłopów i rzemieślników a zostawi drobną własność. Pierwszym argumentem było to ze chłopi i rzemieślnicy nie potrafią się zrzeszać więc nie będą w stanie przeciwstawić się władzy. Uważał też ze bez tych wytwórców społeczeństwo narażone by było na głód i niedostatek. Jeżeli idzie o przemysł proponował wprowadzenie uspołecznienie środków produkcji podporządkowanych władzy centralnej. Ostatnim okresem jego życia była krytyka ZSRR. Uważał ze Rosja nie była przygotowana do rewolucji. Rosja stworzyła system państwa policyjnego, zlikwidowała opozycję, ograniczono wolność słowa i wolność prasy. Krytykował także nową ekonomiczną politykę wprowadzenia pozorów gospodarki rynkowej w warunkach państwa totalitarnego. Uważał że jest to tylko chwyt propagandowy bo produkcja rolna i jej wydajność i tak spada. Zarzucał też Rosji likwidacje parlamentu i stworzenia monopartii. Podkreślał, że są to warunki podwójnie niebezpieczne w kraju zacofanym ekonomicznie, kulturowo itd.
Ferdynand Lassalle - 1825-1864 - Marks i on wytyczyli dwa podstawowe nurty socjaldemokracji. Uważany był za hedonistę czyli za człowieka który korzystał z życia. Gwiazda Lassalla zabłysnęła, gdy napisał program (1862r.) dla Powszechnego Niemieckiego Związku Robotniczego (ADAV). „O istocie konstytucji”. Lassall odrzuca rewolucję w ogóle. Dla Marksa państwa było instytucją klasową a dla niego ponad klasową. Określa Lassall państwo jako jedność moralną, zważywszy ze Lassal podobnie jak Marks wychodzi od Hegla. Sitlichkeit - moralność społeczna, co znaczy dla Lassala państwo jest wartością duchową i nie można go traktować jako aparatu nacisku. Lassal jako typowy Niemiec był zwolennikiem silnego państwa. Pisał on o wojnach chłopskich które wg niego miały znaczenie postępowe gdyż: 1. wzbudziły poczucie narodowe niemiecki, 2. wojny chłopskie przyspieszyły procesy zjednoczenia Niemiec. Lassall zanegował marksistowską tezę o Historycznym Pochodzeniu Państwa. Człowiek ze swej natury jest istotą społeczną która dąży do stworzenia państwa. Lassall traktuje państwo jako żywy organizm (gdy jedna część szwankuje to i reszta nie działa prawidłowo). Państwo jest po to aby zaspakajać jego potrzeby i jest tworem doskonałym. Państwo jest również po to aby harmonizować to co subiektywne z tym co obiektywne. Sitlichkeit jest wątkiem obiektywnym a Moralitat subiektywnym. Twierdzi on ze państwo jest samowiedną substancją etyczną - co oznacza że państwo po prostu istnieje, ono nie jest wymyślone, a jednym z zadań państwa to wychowanie człowieka. Uświadamia człowiekowi co jest jego powinnością i do czego należy dążyć. Twierdził ze państwo nie może narzucać swoich celów jednostce. Kategoria potrzeb jest niezwykle istotna! - potrzeby są bodźcem rozwoju nie tylko materialnego ale i duchowego. To właśnie państwo jest najlepszym instrumentem wspomagającym człowieka w zaspakajaniu potrzeb dlatego mówi on o konieczności zreformowania państwa a nie o jego zburzeniu. W przypadku Lassalla kategoria klas jest opisana w sposób: -klasa robotnicza jest czymś zupełnie innym niż szlachta czy mieszczaństwo, różnica polega na tym, że szlachta i mieszczaństwo są klasami uprzywilejowanymi a robotnicy są klasą bez jakichkolwiek uprzywilejowań. W przypadku szlachty przywileje wynikają z urodzenia a w przypadku mieszczaństwa z posiadania. Klasy nie są antagonistyczne to upada idea rewolucji. Tłumaczył to także w broszurce „O istocie konstytucji” gdyż wg niego zmiana w kierunku socjalizmu powinna dokonywać się w drodze prawa, i zmianie ulec powinna także konstytucja. I tutaj rodzi się pytanie czym jest konstytucja, twierdzi on że „konstytucja spisania to nie jest to samo co konstytucja rzeczywista”. „A właściwa konstytucja jest to realne ustosunkowanie się sił społecznych wzajemnie do siebie.” Dokument spisany powinien być odzwierciedleniem warunków które w danym państwie obowiązują. By zmienić konstytucję należy wywalczyć prawo wyborcze. Wierzył Lasswell w konieczność demokratyzacje systemu politycznego. Uważał ze krokiem do socjalizmu będzie nowy styl gospodarowania -stowarzyszenia wytwórcze (które powstaną pod egidą państwa). Robotnicy nie posiadają takich funduszy aby stworzyć stowarzyszenia więc ot państwo powinno udzielać robotnikom wysokim kredytów aby umożliwiać im tworzenie takich stowarzyszeń. Istotne jest również to aby stowarzyszenia wytwórcze zastępowały inne firmy. Gospodarka miała się opierać na zasadzie stowarzyszeń wytwórczych. Uważał ze robotników należy przekonać do poglądu „zmiana kapitalizmu w socjalizm”. Twierdził ze potrzeba jest czasu aby robotnicy uwierzyli w swoje możliwości, i to jest też celem partii robotniczym, nie walka z państwem ale referowanie jej, uświadamianie i agitacja robotników.
„Spiżowe Prawo Pracy” - to było prawo opracowane na podstawie Tomasza Malthusa. Wysokość płacy roboczej w długim czasie jest uzależniona od minimalnych kosztów utrzymania robotnika i jego rodziny - czyli występowanie minimalnej płacy związane jest z nadmiarem robotników na rynku. Przewidywał że postęp technologiczny będzie polepszał życie ludzkie. Twierdził ze rozwój ten można będzie kontynuować w drodze pokojowej. Twierdził ze własność prywatna jeżeli jest zdobyta legalnie i uczciwie jest nienaruszalna. Lassall zakładał ze państwo będzie chroniło inne indywidualne własności człowieka - wolna korespondencja, zgromadzeń, czy słowa.
Optymistycznie patrzył na człowiek a i uważał ze człowiek wznosi się na coraz wyższy poziom rozwoju moralnego a wraz z tym coraz mniej w człowieku jest egoizmu, człowiek jest coraz bardziej świadoma istotą i coraz chętniej podejmuje działania dla dobra wspólnego
SZKOŁA FRANKFURCKA:
Powstała we Frankfurcie w latach 20 tych. Założycielami tejże szkoły byli: Maks Horkheimer, Theodor Adorno, Pollock Friedrick. Współczesnymi teoretykami tejże szkoły i kontynuatorami byli Jurgen Habbermas, Herbert Marcuse, E. Fromm, P. Massing. Termin ''szkoła frankfurcka” pojawił się dopiero po II wojnie światowej.Cechami tego środowiska: traktowanie marksizmu jako metody badawczej a nie jako dogmatu którym się kierują, odrzucenie partyjności w rozpatrywaniu zagadnień społecznych, wykorzystują teorię urzeczowienia dla tłumaczenia zjawisk społecznych (reifikacja), podkreślenie samodzielności teorii w porównaniu z praktyką.
Uważali, że przemawiają w imieniu całej ludzkości. Uznawali siebie za rewolucjonistów ponieważ zrywają z tradycją i dotychczasowym systemem wartości. Występowali przeciw totalitaryzmowi i autorytaryzmowi ale również przeciw manipulacji przez mass media.
Krytykowali konkurencyjne szkoły naukowe tj. utylitaryzm czy empiryzm, a najistotniejszą częścią tego środowiska był materializm ( materializm twierdził że człowiek jest bytem usytuowanym na świecie który istniał przed nim i będzie istniał po nim. Człowiek jest tu i teraz. Jest to wątek pesymizmu egzystencjalnego co oznacza że człowiek ma tylko siebie i tylko na siebie może liczyć. Człowiek jest pozostawiony sam sobie we wrogim świecie. Świadomość to intelekt, wola i uczucia i są one historycznie ukształtowane. Człowiek wieku XV inaczej odbiera świat, inaczej racjonalizuje świat. Materia to przyroda, świat nas otaczający, ale jednocześnie ale jednocześnie przyroda jest pojęciem granicznym i stanowi granicę naszej wolności, co oznacza że względy moralne (dobro i zło) są 2-go rzędne. Uważali że ciało jest częścią przyrody i że to ciało nas ogranicza i to jest jedyne ograniczenie mojej wolności. Funkcjonowanie człowieka w świecie przyrody uświadamia mu przemijanie, lecz wg Horkheimera z obserwacji materii nie wyciągniemy żądnych ważnych wniosków dla naszego bytu, materia sama w sobie pozbawiona jest sensu i jest historycznie zmienna. Odniesienie do materii musi mieć charakter społeczny, nie ma wyrazu biologicznego. Człowiek nie jest indywiduum. Najważniejszą częścią badań jest tu uchwycenie zależności między materią a świadomością a racjonalizm tych badan. Określają siebie jako kod nacjonalistyczny, który odmienia metafizykę i intuicję ponieważ twierdzą ze tylko rozum może tworzyć konstrukcje sensowne. Rozum też ma charakter historyczny. Każda teoria nacjonalna ma podłoże racjonalności ekonomicznej ( teorii ekonomicznej) - racjonalność zdeterminowana ekonomicznie. Racjonalizm wiąże się z teorią( procesem) poznania,przedmiotem i podmiotem poznania ( podmiot i przedmiot są ściśle ze sobą związane). Racjonalne podejście do rzeczywistości jest koniecznością , jest wynikiem postępu , a świat rzeczy samych w sobie nie istnieje . Wznoszenie się człowieka na wyższy szczebel racjonalności przynosi większe szczęście. Szczęście to odnalezienie harmonii między człowiekiem a światem zewnętrznym i zrozumieniem tego świata . Szczęście to odnalezienie związku ze społeczeństwem. Klasowość społeczeństwa jest rozpatrywana z punktu widzenia społecznego. podziału pracy. Podział klasowy polega na tym, że istnieją grupy które w tym podziale nie występują ale czerpią korzyści z produkcji . Podział na biednych i bogatych - z perspektywy moralnej podział klasowy jest wyrazem niesprawiedliwości -istotą tego podziału jest że biednych jest za dużo a bogatych za mało. Podział rodzi panowanie (zmienia swój charakter wraz z rozwojem historycznym,to jest bardziej subtelna forma panowania gdzie nie ma przemocy fizycznej,ale jest reklama - mass media),świadomość wypracowana poprzez ideologizację. Klasowość społeczeństwa jest immanentną częścią społeczeństwa klasowego kapitalistycznego. Podmiotowość człowieka nie jest dana człowiekowi sama z siebie do bezpośredniego powołania, podmiotowość powstaje w ludzkim ciele jest dynamiczna i ciągle się staje. Jestem podmiotem o tyle o ile uczestniczę w życiu. Okoliczne podejście do rzeczywistości „prawda jest rzeczywistości” (Hegel). Opis przyrody jest wierny i prawdziwy gdy przychodzi w opis społeczeństwa i na odwrót. Zmiany ilościowe przechodzą w zmiany jakościowe. Totalność- opisywanie życia w całości zjawisk. Historycyzm każdy element ludzkiej egzystencji jest w ruchu, przemijania, treść każdego naszego działania jest określona historycznie (wolność, rozum, poznanie, szczęście w każdej epoce znaczą coś innego)
HERBERT MARCUSE 1898 - 1979
Inspiracje ideologiczne: Hegel, Marks, Freud.
Całość analizy społecznej związaną z tezą psychoanalityczną. (rozpoczęła badania nad psychologią społeczną). Patrzy na politykę z perspektywy tego co nieuświadomione. Podstawowa jego teza: założenie że rozwój społeczny postępuje w wyniku ścierania się 2 wątków, Eros i Cywilizacja. Dobry z natury człowiek potrzebuje równości i miłości, a cywilizacja zabija w nim te naturalne popędy i tworzą represyjność która ma charakter polityczno ekonomiczny a szczególnie z mass mediów a rewolucją techniczną. Cywilizacja ukształtowała człowieka jednowymiarowego ( człowiek upodobniony jeden do drugiego także ze względu na myślenie i potrzeby, ma stępiony krytycyzm, jest konformistą). Świadoma manipulacja. Klasa robotnicza utraciła swój dawny potencjał rewolucyjny. Marcuse wierzył że referowanie społeczeństwa przyniesie zmiany, że wyzwoli człowieka. Próbował łączyć Marksa i Freuda. Twierdził że następuje postęp za który człowiek płaci cenę utraty wolności. W konfrontacji człowiek maiła uświadomić sobie czym jest wolność i wreszcie odczuć zniewolenie. Rewolucja dwóch mitów: 1. który symbolizuje obowiązek i konieczność - mit Prometeusza, 2. Który symbolizuje pełną wolność i miłość - mit Orfeusza.
Marcuse proponuje zamianę mitu Prometeusza na mit Orfeusza. Zahamowanie w sferze seksualnej implikuje całość życia społecznego. Dążeniem każdego człowieka jest przyjemność. Miłość powinna wyprzeć politykę. Był surowym krytykiem społeczności amerykanizacji, który poddał cały swój byt pracy, ale nie wiadomo po co. Środki masowego przekazu racjonalizują to co nie racjonalne, one budują w nas potrzeby których tak naprawdę nie mamy, tworzą kult pracy kosztem wypoczynku. Społeczność amerykańska - fascynacja dobrami materialnymi a nawet tolerancja przybrała cechy represyjności, nawet akty prawne w rzeczywistości niczego nie gwarantują ( to społeczność narzuca nam normy, którymi się kierujemy.) Człowiek jednowymiarowy - ma skrzywioną świadomość. Społeczność Homogeniczna.
Erick Fromm 1900 - 1980
Autor wielu prac ( „Ucieczka od wolności”) - odpowiedz na pytanie dlaczego zrodził się faszyzm? Dlaczego Niemcy poddali się Hitlerowi. Za cenę bezpieczeństwa naturalnego jesteśmy zdolni zrezygnować z naturalnych praw. Teoria (koncepcja) natury, potrzeb i świadomości człowieka. Wizja zdrowego społeczeństwa przenikniętego duchem miłości - społeczności humanistycznego socjalizmu przesiąkniętego ideą wspólnotowością które można osiągnąć w czesnym etapie reform. Polityka - był zwolennikiem demokracji bezpośredniej a w ewolucji - wychowanie przez prace. Zdrowe społeczeństwo powinno być przesiąknięte ideą miłości ( miłość rozumiana ideologicznie), natura ludzka jest tak skonstruowana że człowiek daje jak najwięcej z siebie 2 człowiekowi, altruizm naturalną cechą człowieka. Ludzka natura mieści w sobie 3 wątki : wolność , rozum, świadomość. Dopiero przy realizacja tych 3wątków można mówić o człowieczeństwie. W jakiejś grupie w której żyje człowiek jest jakaś mniejszość dominująca która chce swoje wzorce narzucić większości, a człowiek poddaje się temu przed strachem i wyizolowaniem, taka sytuacja rodzi rozdarcie (przejaw sadomasochistycznych skłonności który może się przejawić w agresje,) rozerwanie człowieka rodzi destrukcje i w ten właśnie sposób rodzi faszyzm. Był krytykiem społeczeństwa socjalistycznego twierdził że jest to społeczeństwo chore tak samo jak społeczeństwo kapitalistyczne . Proces konwenansu ( krzyżowanie się) jest bardzo niebezpieczne. I w jednym i w drugim występuje mieć panuje nad być .Kapitalizm prowadzi do alienacji i człowiek sam staje się rzeczą. Człowiek jest zagubioną w świecie jednostka ,w świecie zaprojektowane przez obce nie znane siły. Twierdził że każdy system ma zdolność do narzucania człowiekowi swojej wizji. Aby zbudować takie zdrowe społeczeństwo trzeba zacząć od demokracji bezpośredniej. Trzeba doprowadzić do centralnego panowania wolno ekonomicznego, i zlikwidować bezrobocie i zwiększyć role samorządów
NOWA LEWICA
Nazwa pochodząca od założeń szkoły frankfurckiej. Nie jest to doktryna, to zlepek rożnych poglądów, nurtów tj. anarchiści feministki ruchy ekologiczne, nowe nurty religijne .To co łączy to źródło kapitalizmu . Państwo kapitalistyczne jest rządzone mimo demokracji przez małą grupę ludzi.Państwo kapitalistyczne uległo technokratyzacji i oligarchizacji. Demokracja nazywana systemem manipulowania jednostkami. Społeczeństwo kapitalistyczne jest 2biegunowe i ta polaryzacja się pogłębia.
Zarzuty wobec kapitalizmu: władza ekonomiczna jest zdecentralizowana, środowisko naturalne uległo zdegradowaniu, ekspansjonizm neokolonialny, rasizm, dyskryminacja mniejszości, degeneracja kobiet, konsumpcjonizm jako nowa ideologia, bardzo płytki system wartości, chrześcijaństwo jako źródło hipokryzji, mass media jako instrument manipulowania masami.
Podstawową wartością jest czyn, konkretnie chodziło o realizację w życiu kilku wartości: wspólnotowość, wolność, równość, demokracja. Jednostka definiuje siebie przez to co robi.
Równość: reformistyczna (większy udział uboższych warstw społecznych w rządzeniu, faktyczna realizacja równości wobec prawa, faktyczne zrównanie kobiet i mężczyzn, zlikwidowanie ubóstwa) i rewolucyjna (całkowite odrzucenie państwa, wszelkiego rodzaju obowiązków, odrzucenie systemu).Nowa Lewica to nowy społeczny ruch skierowany w stronę duchowności i cech natury.
ORDOLIBERALIZM
Ordoliberalizm jest połączeniem liberalizmu z konserwatyzmem. Ordo - w przełożeniu to porządek, W tym znaczeniu jest to wizja stabilnego świata zhierarchizowanego, według ordo nie ma charakteru teologicznego. Ordoliberalizm kształtował się w okresie republiki Weimarskiej, miał wpływ na kształt ustroju politycznego i społecznego po II wojnie światowej, nawiązuje do XIX w konserwatyzmu i jednocześnie neguje klasyczny XIX w Liberalizm. Ordoliberałowie uznają że klasyczny mechanizm liberalny XIX w warunkach wieku XX jest niewydolny, gdyż promował on motto „państwa minimalnego” które nie ingeruje w życie gospodarcze. Ordoliberałowie twierdzili, że głębokość i długotrwałość kryzysu gospodarczego pokazują ze konieczna jest interwencja państwa. Krytyka liberalizmu dotyczyła ideału społeczeństwa, wg ordoliberałów społeczeństwo to coś więcej, że to socjologiczna jedność o charakterze organicznym. Odwołują się do celi społecznych, dobra społecznego i sprawiedliwości społecznej. Pojawia się w tym nurcie idea silnego państwa, która reguluje antagonistyczne interesy grup społecznych. Podsumowując wiec Ordoliberałowie stoją na stanowisku że państwo może to robić poprzez dotacje, cła ochronne, kontrole handlu zagranicznego, poza tym ważnym zadaniem państwa jest zwalczanie inflacji i pilnowanie deficytu budżetowego ( rynek utracił możliwość samoregulacji). Społeczeństwa zbudowane na podstawach liberalnych przeżywają kryzys, „społeczeństwa zach. uległy erozji, a w szczególności w sferze duchowej i moralnej czego skutkiem jest kryzys ekonomiczny i gospodarczy” - Jest to skrajny relatywizm czyli upadek wartości absolutnych. Drugim wyrazem kryzysu nowoczesnych społeczeństw jest krytycyzm i zwątpienie, gdyż człowiek współczesny odwołuje się tylko do rozumu i wszystko poddajemy wątpliwości (odrzucenie autorytetu i prawd obiektywnych). Konsekwencją tego jest również upadek religii i wszechobecna laicyzacja. Wg Ordoliberałów i ich krytyki wobec liberalizmu, człowiek bez przekonań skłony jest do zachowań rewolucyjnych i podatny jest na doktryny skrajne typu faszyzm czy komunizm. Takie zachowania doprowadzają do polityzacji całego życia. Upadają naturalne więzi społeczne tj. gmina sąsiedztwo, rodzina czy parafie, a w zamian za to pojawiają się nowe wartości opierające się na karierze, pieniądzu czy modzie. Zachwiane zostały proporcje między miastem a wsią, bo dla ordoliberałów wieś jest ostoją zdrowia moralnego i stabilności, a miasto natomiast jest synonimem sztucznej zmiany, sztucznego pędu, w pogoni za pieniądzem. Chodzi o uznanie równości między społeczeństwem miejskim a wiejskim. Dominacja wątku urbanistycznego doprowadziła gospodarki do monopolizacji. Kolejnym krokiem do monopolizacji jest społeczeństwo masowe które tak naprawdę jest wyrazem kolektywizmu, społeczeństwo masowe jest homogeniczne, ludzie zostali ujednoliceni w myśleniu, w działaniu, w stylu życia. Społeczeństwo masowe pozbawione jest jakichkolwiek wartości i odwołuje się do racjonalizmu oświeceniowego. Monopol kreuje potrzeby sztuczne które my będziemy realizować. Ordoliberałowie bardzo ostrożnie podchodzą do postępu w przeciwieństwie do liberałów. Uważają oni „postęp tak”, ale pod kilkoma warunkami, musi to być postęp ewolucyjny a nie rewolucyjny, musi wynikać z przesłanek naturalnych, musi być to postęp który nie burzy systemu wartości absolutnej. Sam bieg i pęd nie jest wartością, chyba że wiemy po co to robimy. Krytykując to społeczeństwo tworzą własną wizję „społeczeństwa zdecentralizowanego” jest to zdeproteralizowane. Polega to na upowszechnieniu własności, jest to społeczeństwo które opiera się na małych strukturach. Jest to ojczyzna która połączona jest na zasadzie, miłości, uczuć, duchowości, emocjonalnego stosunku do ziemi. Takie prawdziwe zakorzenienie ma miejsce na wsi. Taka mała ojczyzna daje poczucie bezpieczeństwa.
Porządek ordo jest porządkiem absolutnym który ma korzenie w przeszłości, ordo to swoisty porządek duchowy, jest to ład który powstaje w sposób naturalny, który ma swoje korzenie w średniowieczu i chrześcijaństwie. Te wartości powinny być przekazywane z pokolenia na pokolenia. Porządek ordo potrzebuje wartości religijnych. Problem natury ładu społecznego, współczesne kryzysy wykazały że porządek społeczny nie jest ws tanie samodzielnie podtrzymać ładu społecznego. Na porządek społeczny składa się struktura społeczna, model władzy państwowej oraz model prawa w związku z czym nie można wszystkich zjawisk życia społecznego tłumaczyć przez ekonomię. Dla nich społeczeństwo jest organizmem, żywą tkanką w której każdy spełnia określone funkcje, ale każdy jest potrzebny. Społeczeństwo nie może istnieć bez sfery ekonomicznej pod warunkiem że zlikwidowane zostaną monopoly. Wg nich państwo musi stać na straży i kontrolować: Działania antymonopolowe, zrównoważony podział własności, stanie na straży zrównoważonego postępu technicznego, przeciwdziałanie bezrobociu 9które jest problemem nie tylko ekonomicznym i gospodarczym ale również społecznym moralnym), państwo powinno wziąć również na siebie zapewnienie opieki zdrowotnej, szkolnictwa zgodnie z mistyczną teorią sprawiedliwości.
CHRZEŚCIJAŃSKA DEMOKRACJA
Ruch ten rodzi się w Polsce w latach 70. Polscy teoretycy to K. Popiel ( twórca i przywódca Stronnictwa Pracy), E. Jaroszyński, L. Caro, W. Korfanty. Jest to nurt społeczno - polityczny. Jako społeczna nauka kościoła pojawia się w drugiej połowie XX wieku co związane jest z koniecznością dostosowania kościoła do nowych warunków. Po 2 soborze watykańskim tren nurt określa się „angiornamento” co znaczy dostosowywanie. W 1878 papieżem został Leon XIII, w 1891 roku wydał encyklikę „rzeczy nowe”, czyli „Rerum Novarum”. Za jego czasów kościół przyjmuję postawę kompromisy z pracą. Przyjmuje postawę w duchu nowoczesności. „Quadrogesimmo Anno” 1931 - druga encyklika. Jednak my odwołujemy się do tej pierwszej, „Rerum Novarum”, a jest to encyklika która poszukuje trzeciej drogi między liberalizmem a socjalizmem. Jest to encyklika odwołująca się do św. Tomasza. Katolicyzm przesiąknięty jest Tomizmem do szpiku kości. Nawiązuje do koncepcji prawa natury, potwierdza własność, która wynika z porządku naturalnego. Leon XIII mówi już o współdziałaniu władzy duchownej z władzą świecką, harmonizowanie 2 władz które uzupełniają się we wszystkich dziedzinach. Pojawia się też myśl że kościół jest gotów współpracować z państwem dla dobra społecznego.
„Rerum Novarum” zakłada realność istnienia klas ale przyznaje robotnikom prawo do walki o swoje uprawnienia, daje możliwość do organizowania się i zakładania stowarzyszeń czy związków zawodowych. Solidaryzm rozpatrywany na wielu płaszczyznach: 1.solidarność między robotnikiem a kapitalistą, 2.solidarność między ludźmi w ogóle, 3.solidarność między różnymi narodami.
Chrześcijańska idea miłości bliźniego, współdziałania, współpracy, która jest traktowana jako fakt socjologiczny. Solidaryzm społeczny łączy się także ideą dobra wspólnego, które jest jedną z najważniejszych zasad nauk kościoła. Jedną z zasad jest to aby każdemu dać to co mu się należy. Sprawiedliwość społeczna nie ma nic wspólnego z równością, bo nierówność wynika z natury (różnice w kręgach piekielnych, różnice w niebie). Kolejnym filarem sprawiedliwości społ. jest idea korporacjonizmu. Encyklika „Rerum Novarum” koncentrowała się na założeniach samopomocowych i związkowych. Podnosi ona znaczenie indywidualnych praw każdego człowieka, jednak uprawnieniom zawsze powinny towarzyszyć obowiązki. Im więcej ktoś od natury uzyskał tym więcej ma obowiązków (np. ludzie bogaci mają obowiązek dzielenia się). Obowiązek dzielenia się z bliźnim nie może być traktowana w kategoriach filantropii. Korporacjonizm zakłada ideał wspólnego gospodarowania, gdzie pracodawca i pracownik pracują dla dobra wspólnego. Korporacja jest strukturą horyzontalną i wertykalną czyli łączy w układzie pionowym ludzi jednej branży (kierownik, urzędnik, dyrektor, sprzątaczka) i łączy ludzi współpracujących w ramach jednej branży.
„Rerum Novarum” przyjmuje że państwo jet instytucją ponad czasową. „Rerum Novarum” przeciwstawiało się rewolucji.
Ruch chrześcijańsko demokratyczny w Niemczech (ruch chadecki). Dzieło Kolpinga „Kolpingwerk” - katolicko społeczny związek Kolpinga, był on jednym z Twórców solidaryzmu społecznego. Pierwotnie był to związek wyłącznie dla czeladników, później rozszerzył się na robotniczy. 2 lata po rozpoczęciu działalności w Koloni, na wniosek biskupa Emanuela Ketteler. To musi być ruch spontaniczny, nie można do niego nikogo zmuszać. Pierwsze ich zadanie to dbałość o prace robotnicze, wywieraniu nacisku na pracodawców (ale sprawiedliwe), sprawiedliwe traktowanie w duchu chrześcijańskim, a chodziło to żeby praca ludzka nie była traktowana jako towar. Organizacja ta miała walczyć o skrócenie czasu pracy i likwidację pracy dzieci. Działalność tego związku ma polegać na wywieraniu nacisku na państwo dla dobra ludzi. Najstarszą partią chadecką na świecie jest niemiecka partia centrum. Na początku partia centrum miała charakter anty pruski. W momencie gdy Hitler doszedł do władzy partia centrum rozwiązała się. Po wojnie pojawia się Unia chrześcijańsko społeczna, jest to partia dotycząca wyłącznie Bawarii. Podsumowanie: Tomizm, Personalistyczna wizja jedności, zasada dobra wspólnego, zasada powszechnego przeznaczenie dóbr, zasada podmiotowości, zasada subsydiarności, zasada nienaruszalności własności prywatnej.
KONSERWATYZM
W sensie ideowym nie ma źródeł, doktryna właściwa usytuowana w próżni, niektórzy łączą ją z muzyką starożytnej Grecji. Może być traktowany jako doktryna, ale też jako praktyka życia politycznego. Konserwatysta opiniuje rzeczywistość taką jaka ona jest. Myśl konserwatywna była reakcją na wielką rewolucję francuską. Za ojców nurtu uważa się: E. Burke, J. De Maistre, A. Rehnan, J. Haller. Współcześni konserwatyści:J. Kristol, W. Wiwer, M. Tatcher, W. Molendziak, A. Wreloński.
Dwie grupy teoretycznych ujęć teorii konserwatywnej: - konserwatyzm ujmowany a historyczna - konserwatyzm systemu uniwersalnych wartości, które są ponadczasowe i ponad terytorialne (nacisk na duchowy i egzystencjalny charakter tego nurtu, człowieka określa się jako istotę ambiwalentną, większa skłonność do złych poczynań, ludzka natura jest niezmienna, wątpienie co do racjonalnych zdolności człowieka, ważniejsze jest to co jest przekazywane z pokolenia na pokolenia).
Druga grupa definicji mówi, że konserwatyzm jest historyczną reakcją na rewolucję francuską, ma u podstaw klerykalizm, monarchizm i arystokratyzm.
Kanony (wartości typowe dla wszystkich konserwatystów) - negacja rewolucji francuskiej, prymat zbiorowości nad jednostką, arystokratyzm, społeczny agraryzm, własność jako przesłonka do sprawowania władzy, teoria społecznej gradacji (rodzina, stany, korporacje, państwo), negacja równości praw politycznych, silna władza, znaczenie religii.
Zasady: a) zasada ciągłości historycznej - Dotyczy problemu trwania, czasu. Czas dla konserwatystów ma wagę uświęcającą. Rzeczy nabierają wartości z samego faktu trwania. Czas jest linearny, nie może być przerw na osi czasu. Każda rewolucja jest przerwaniem czasu. A teraźniejszość jest kontynuacją przeszłości. b) ewolucyjność zmian - Związana z ciągłością historii. Zakłada zmianę naturalną, nie utraconą, nie wymyślona przez człowieka. Życie społeczne jest częścią życia przyrody i na podstawowych zasadach funkcjonuje. c) hierarchicznej struktury społecznej - U podstaw leży konserwatywny egalitaryzm. Konserwatyzm odrzuca równość, ponieważ w naturze równości nie ma. Hierarchizacja (całość jest zhierarchizowana), ludzie rodzą się już nierówni. Rodzimy się w konkretnych środowiskach, które determinują nowe życie. Rodzina była bardzo ważna, zdrowa rodzina to zdrowe społeczeństwo. d) religijnej etyki społecznej - Przeniesienie na grunt społeczny wartości religijnych, państwo powinno brać pod uwagę religijną na jakimś terenie, historia powiązana z religią. Każdy naród ma typową dla siebie religię, religia ma wyraz społeczny. e) nienaruszalność własności - Wątek łączy konserwatyzm (źródła z prawa Bożego) i liberalizm ( źródła z prawa naturalnego. Nie ma ani równości ani własności, bo byłoby to niezgodne z prawem bożym. Brak sprawiedliwości społecznej w dziedzinie ekonomicznej.
f) legalizm i pragmatyzm - Konserwatysta odczuwa: „zmień siły na zamiary”. Są za tym aby podejmować takie działania które jesteśmy w stanie zrealizować. Podejmujemy działania zgodne z prawdą, działania które są możliwe.
Oswar Spengler
Konserwatysta, reprezentant pewnej atmosfery duchowej w Niemczech lat 20tych. Jego koncepcje są wyrazem skrajnego pesymizmu. Wyraziciel biologizmu (przenoszenie pewnych zasad z natury do humanistyki). Typowy wyraziciel idei niemieckiej. Jego koncepcja z punktu widzenia metodologii określa się jako naturalizm. Gloryfikuje brutalną siłę, uznaje siłę jako motyw postępu. Zwolennik ewolucjonizmu o charakterze darwinowskim, historię traktował w sposób morfologiczny (w historii tkwią pewne immanentne elementy które są częścią składową ludzkich dziejów nie ma jednej uniwersalnej kultury, mamy wielość kultur nie mających ze sobą związków. Mówił o 8 wielkich kulturach. Każda kultura jest zamknięta w sobie. Każda kultura jak roślina wyrasta na glebie. Kultura przechodzi fazy rozwoju, tempo wzrostu i intensywność uzależniona jest od gleby z której wyrasta. Według niego w X w. rodzi się kultura zachodu i nazywa ją kulturą faustyczną (opartej na życiu chwilą, hedonizmie). Kultura wschodu → kultura magiczna. Kultura zachodu upada i zaczyna się moment cywilizacji. Wcześniej człowiek współgrał z przyrodą, żył zgodnie z życiem biologicznym. Współczesny człowiek odszedł od metafizyki, od religii i nie ma potrzeb duchowych. Ostatnim wielkim reprezentantem metafizyki był Kant. Świat współczesny ulega zepsuciu moralnemu, zanika granica między dobrem a złem. „człowiek i technika” - wskazuje że człowiek to istota drapieżna, prawo ludzkie to zawsze prawa silniejsze. Państwo jest instytucją przymusową. Państwo jest zewnętrznym porządkiem panującego, porządek ów kształtuje się historycznie, historia natomiast jest historią wojen. Zagorzały przeciwnik demokracji parlamentarnej. Po przejęciu władzy przez Hitlera, uznał że w Niemczech powstała nowa epoka, że pojawi się walka klas. Przynależność rasowa to przynależność duchowa, są klasy wyższe i niższe (wynika to z różnorodności ras). Wg niego Rosjanie nigdy nic nowego nie stworzyli, bardzo często powracał do ideałów średniowiecza tam poszukiwał ideałów społeczeństwa (tradycyjnie zhierarchizowane społeczeństwo). Średniowiecze jest bardziej uduchowione w przeciwieństwie do współczesności która jest racjonalna. Współczesne społeczeństwo uległo przerwaniu więzi (rodzina, stan zastępowe np. przez partie polityczne). Twierdzi, że zwycięży socjalizm zorganizowany przez Niemców (socjalizm, który stworzy byt tylko dla pewnej elity). Polityka musi być związana z filozofią. Współczesa polityka skoncentrowała się na socjotechnice (winny tu liberalizm). Nie ma dyskursu politycznego jest tylko walka partyjna. Społeczeństwo masowe - które wybiera tego który musi się bardziej spodobać. Uważa, że należy przeprowadzić rewolucję konserwatywną.
CARL SCHMITT
Konserwatysta, inspirował się filozofią polityczną Tomasza Hoopsa. Państwo - mityczny potwór, który wszystko wchłania i nad wszystkim panuje. Państwo uległo de interpretacji, utraciło jedność o charakterze technologicznym (jedności celu). Państwo powinno realizować jeden cel. Od Hoopsa wziął koncepcję suwerenności w odniesieniu do państwa, natomiast odrzuca suwerenność jednostki. Uważał że światopogląd ewolucjonował w złą stronę i ulega odpolitycznieniu, co powoduje że dominuje indywidualizm i prywatność. Decyzja jest wolna i zawsze konkretnego człowieka. Prawo wg Schmitta musi mieć osobowy i personalny charakter. Polityka bez osoby ludzkiej to nie polityka. Osoba ludzka to osoba aktywnie działająca w polityce, nie jest indywiduum, ta osoba uwierzytelnia działanie u podstaw którego leży fenomen wroga i sojusznika. Wg niego polityczność jest w każdej dziedzinie naszego życia (w każdej występuje konflikt, wróg i ów sojusznik. Spojrzenie na politykę jako na wroga i sojusznika nie dotyczy norm moralnych. Polityczność zawsze wymaga wroga i sojusznika (w tej walce ważne jest by móc zwalić na kogoś winę). To nie tylko walka ideologiczna, ale może być też dosłowna → walka fizyczna. Wojna wg niego to część polityki, krytykuje masowe społeczeństwo powszechne (traktuje je jako wytwór liberalizmu) - społeczeństwo masowe nie daje możliwości realizowania zasad parlamentaryzmu. Wygrywa ten co się lepiej „sprzeda” (w sensie wizerunku, inteligencji itp.). Typowy konserwatyzm anty egalitaryzm.
FASZYZM:
A. Rosenberg:
Książka „Mit XX wieku”. Swoista biblia narodowych socjalistów. W Monachium poznał Hitlera, Ecarta, Darve. Brał udział w puczu monachijskim. Jeden z głównych ideologów partii. Wykonano na nim wyrok śmierci. Piśmiennictwo jego jest zdecydowanie anty spirytualistyczna (odrzucające chrześcijaństwo) wymienione przeciw marksizmowi odbija się w nim antysemityzm.
Faszyzm to system autorytarny ale od innych dyktatura rożni się tym, że nie tylko tworzy system zakazów i nakazów, ale próbuje uformować nowego człowieka, nowe społeczeństwo. Faszyzm to nie tylko ruch polityczny, obejmuje wszystkie dziedziny naszego życia. Faszyzm jest doktryną eklektyczną. Mit nowego człowieka: 1.Personlichket - osobowość, personell - osoba., 2. Nowy człowiek ma być osobowością, 3.człowiek odważny, zdolny do poświęceń, który nie przyjmuje dogmatów religijnych, przepełnia go humor, miłość do ojczyzny, wierność., 4.Osobowością jest tylko ten człowiek który potrafi zrezygnować z własnego egoizmu i odrzuca materializm 5.odrzuca się egalitaryzm.
Równość doprowadza nas do motłochu, a człowiek nie jest równy człowiekowi jak marka marce.
Zasada hierarchiczności który zawiera w sobie volk, o tyle człowiek ma w sobie wartość o tyle wypełnia wole volk'u. Łańcuch zależności: dusza rasy → narodowość → kultura narodowa → osobowość. Osobowość ta posiada wolność, ale jej granicą jest zawsze dóbr narodu. Im bardziej jednostka utożsamia się z valk'iem tym bardziej jest wartościowa. Ideałem osobowości jest Hitler (Hitler jest wzorcem). Volk potrzebuje przywódcy (nie w znaczeniu reprezentanta), ale ucieleśnienia narodu. Niemcy oddają się dobrowolnie pod władzę tego przywódcy. W osobie Hitlera ucieleśnia się cała mądrość dziejowa Niemców. „Nowa Szlachta” - posiadają dużą ilość tych cech charakterystycznych dla faszysty. Władza jest nieograniczona.
Idea volk'u: 1.nie jest kategorią etnograficzną, 2.to jedność ducha, moralna i intelektualna, 3.do niego zejdą tylko osoby o szczególnych predyspozycjach intelektualnych, moralnych, duchowych.
Istotne jest w jaki sposób prawda nam służy. Wszyscy ludzie mają zdolność zdobywania wiedzy ale tylko niektóre narody są twórcze.
Dzieje traktowane jako walka ras: 1.historia nie jest wynikiem działania wybitnych jednostek, 2.historię ludności tworzy rasa nordycka, 3.kiedy rasa nordycka upadnie to cała cywilizacja upadnie, 4.wszystkie cywilizacje zostały stworzone przez rasę nordycką (Legendarna wędrówka Nordyków: stworzyli Egipt; stworzyli Syrię, Jerozolimę; dotarli do Chin.; Okres gdy Nordyccy docierają do Persji i Indii. Macedończycy, Dorowie, Latyni - budują cywilizację Grecji i Rzymu.; Średniowiecze: Nordycy budują państwo w Europie Zachodniej. Wikingowie którzy zbudowali Nowogród.; Kolonizacja świata.)
Kiedy tworzą czystość rasową cywilizacje upadają (najczęściej to żydzi psuli tą czystą rasę). Honor jest centralną cechą duszy germańskiej. Państwo: wypełnia funkcję służebną wobec volk'u. Jest rodzajem organizmu, nie może być demokratyczne. O państwie może decydować tylko najbardziej świadoma mniejszość, silnie scentralizowana. Prawo: konieczność powrotu do prawa germańskiego. Prawo jest po to aby zachować jednostkę volk'u. Ponad normą prawną stoi decyzja wodza (w znaczeniu jurydycznym).
D.Eckart (1868-1923)
Był „założycielem” Hitlera, stworzył jego wizerunek, nauczył występów publicznych. Jego twórczość przesycona nacjonalizmem XIX w. i koncepcjami XIX w. w Niemczech. Odegrał poważną rolę w tworzeniu programu NSDAP. Usunięcie wszelkich kultur natury żydowskiej. Należy pozbawić Żydów obywatelstwa niemieckiego i traktować jako obcokrajowców, pozbawić możliwości piastowania urzędów i własności. Jeżeli Żydzi się sami nie usuną to należy tego dokonać siłą. Dominacja gospodarcza jest zagrożeniem. Głosił hasło „złamania panowania renty”, co oznacza, że w państwie żadna grupa społeczna nie może żyć tylko z obrotu finansowego i faktu posiadania kapitału. Nawołuje państwo do skonfiskowania wszystkich banków żydowskich. Twierdzi iż, niemieccy faszyści realizują założenia prawdziwego socjalizmu. Całe piśmiennictwo przesiąknięte jest antysemityzmem. Wszystko co ciemne, mroczne to wg niego żydzi.
Konflikt Kobieta - Mężczyzna: Żyd- symbol zniewieścienia, Niemiec- symbol męskości i siły
Wykorzystuje stereotypy- Żyd jest wulgarny, chciwy, materialista. Jego antysemityzmowi towarzyszy teoria chaosu (pesymistycznego wątku a z drugiej strony mistycznego). Jeśli wyrzuci się żydowskie ideały, to człowiek powróci do pewnych wartości, które nadadzą sens człowieczeństwu. Wizję przyszłego świata może zrealizować tylko III Rzesza. Żydzi żyją na organizmie jak bakterie, pasożyty. Aby rozwiązać problem żydowski, Niemcy sami się najpierw muszą uzdrowić. Aryjczycy to idealiści, Żydzi- materialiści. Żyd to zespół cech psychicznych i intelektualnych. Wg niego niektórzy Niemcy z własnej woli stali się Żydami. Żydzi to twórcy bolszewizmu. Wg niego I bolszewikiem był Mojżesz a II św. Paweł.
R.W. Darve
Znany z koncepcji „krwi i ziemi”, która ma kilka odniesień: 1.teoria społ- polit. Związana z wartościami wiejskimi, 2.ma odniesienia socjologiczne- by stworzyć ludzi czystej krwi germańskiej. Po studiach zajął się badaniami genetycznymi. Badania nad czystością rasy zwierzęcej i przeniósł to na badania nad człowieczeństwem (nad rasą człowieka) Przenosi to na życie społ, trzeba stać na straży czystości rasy.
Gr społ. Które są depozytariuszami czystości ras: 1.Ruch artamanów- organizacja młodzieżowa (szkoły średnie i studenci) negowała miejski styl życia. Głosił hasło powrotu do natury, powrotu na wieś. Kultywowanie tradycji starogermańskiej (nauka, pieśni, stroje, wędrówki) W każde wakacje- organizowano obozy i młodzież żyła w swoich naturalnych warunkach i pomagała rolnikom. Poczucie wspólnotowości i życie zgodne z naturą.
Wg niego chłopi nie są skażeni zepsuciem z kapitalizmu, chłopi łatwo podporządkowują się autorytetowi. Osadnictwo wiejskie, które miało pierwowzór na Węgrzech po I w. św., tzw. „nowa szlachta” (nowe zdrowe społ pielęgnujące czystość rasy, odnowy rasy. Dawna niemiecka szlachta zdegenerowała się). 2.nurt nordycki- głosił, że o wartości człowieka decydują cechy genetyczne:
-Cechy przyrodnicze, -wychowanie i wpływ środowiska, np. nieistotne, -zasady doboru jednostek rozrodczych i pilnowanie by obca rasa nie mieszała się z rasą nordycką, -nordycy to rasa wspaniała (koncepcja „nadczłowieka”), -zagłada rasy nordyckiej to koniec cywilizacji na świecie, -rasa nordycka to ludy prowadzące osiadły tryb życia, ludy rolnicze. Przeciwieństwem są Żydzi czyli koczownicy. Nordycy są kontynuatorami pradawnych wartości, aby nim zostać trzeba się nim urodzić. Teoria „krwi i ziemi”: -ziemią mógł zajmować się tylko Niemiec. Teoria ta jest silnie związana z antysemityzmem i teorią volku.
Mussolini (faszyzm włoski)
Faszyzm to nie tylko doktryna polityczna, to sposób bycia, system etniczny, idea czynu. Jest dla niego światopoglądem antypozytywistycznym. Faszyzm to doktryna spirytualistyczna. Świat materialny nie jest dla niego prawdziwym światem. Faszyzm jest antykomunistyczny, antyliberalny, określony jako filozofia czynu. Życie to walka, wojna to katarshis, która zmywa z człowieka jego wady. Prawdziwy faszysta, to człowiek, który prowadzi życie surowe, poważne a gardzi życiem wygodnym. Faszysta jest religijny. Faszyzm wg niego eksponuje znaczenie państwa. O istocie człowieka decyduje to na ile realizuje cele państwa. Państwo totalitarne (tak je nazywał) jednoczy wszystkie wartości, jest syntezą kultury duchowej narodu. Państwo nadaje sens ludzkiemu życiu, państwo jest pewną organiczną całością, gdzie nie ma wielu klas. Państwo to wartość obiektywna. Państwo- naród:-to państwo tworzy naród, -czł o tyle należy do narodu o ile identyfikuje się z państwem, -Państwo totalitarne ogarnia całość ludzkiego życia, -syntezą idei państwa jest wódz, który jest kwintesencja wszystkich dobrych cech, wychowawcą, twórca form organizacyjnych. Jest wyrazem autorytetu i karności. Nie jest kreatorem pokoju, gdyż odrzuca pacyfizm. Jedynie wojna wymaga maksimum napięcia. Wódz jest wyrazem afirmacji życia, ale nie hedonistycznego, wódz- wyraz poświęcenia. Wódz godzi antytezę monarchia (konserwatysta)- republika (liberał). Dla faszysty system konserwatywny i liberalny sa nie do przyjęcia. Republika musi odwoływać się do mądrości ludu. Wg Mussoliniego lud nie ma w sobie żadnej mądrości ani prawdy. Prawda pozostaje przy wodzu. Koncepcja J. de Moistre także jest nie do przyjęcia, ponieważ tworzy ideał monarchii absolutnej opierający się na boskim autorytecie, tymczasem faszystowska koncepcja władzy opiera się na autorytecie wodza. Wódz jest faktem moralnym, faktem duchowym, jest dysporytariuszem tych wartości duchowych, które zostały wypracowane w ciągu kilku wieków. Wódz jest przeszłością, teraźniejszością i przyszłością. Silny wódz to silne państwo. Gdy duch państwowy upada to dlatego bo górę biorą cechy odśrodkowe i indywidualistyczne. Wódz pozostawia obywatelom jakieś wartości, ale to on określa które. Wódz nie jest obojętny wobec religii katolickiej, ale ma prawo z niej wybrać to, co jest użyteczne. Wódz zawsze wymaga dyscypliny, jest surowy, czasami może żądać ofiary. Wódz ma prawo łaski, ma w swoich rękach skumulowana władzę stojąc na czele partii faszystowskiej. Został mianowany przez króla prezesem R.M. Doskonale rozgrywał konflikty, zdobywał dla siebie przychylność opinii publicznej, tworzył własną kulturę organizacyjną, uważał że każda organizacja wymaga ciągłej zmiany. Wódz powinien łamać przyzwyczajenia. Każdy wódz może dziś burzyć to, co stworzył wczoraj. Jeżeli kryzys dotyka faszyzmu to trzeba zmienić organizację. Najważniejszą organizacją był Dyrektoriat (zajmował się wszystkim- gospodarką, zdrowiem, cenzurą) zajmował się tez propagandom. Organizacja partii faszystowskich do swoich działań wykorzystuje aparat państwowy. Wódz wyznacza kierunki.