Socjologia jest nauką społeczną - bada wpływ społeczeństwa na jednostki; bada zbiorowości ludzkie; bada zależności, jakie zachodzą miedzy ludźmi w grupie; bada życie społeczne; bada całe procesy.

Poszczególne grupy społeczne nazywa się strukturami - musi między tymi ludźmi zaistnieć coś, co te grupy połączy (ten cel musi być ważny społecznie). Socjologię najbardziej interesuje zbiorowość.

Socjologia zajmuje się badaniem:

• zbiorowości (np. społeczeństwo kraju, zbiorowość terytorialna, partia itd.),

• instytucji społecznych (rodzina, żłobek),

• procesów społecznych (migracje, integracja, praca, konflikty).

Instytucje to grupy ludzi, które stawiają sobie za cel zaspokojenie swych potrzeb oraz środki do ich zaspokajania (np. rodzina, żłobek, szpital...).

Socjologia dzieli się na praktyczną (potoczną) oraz naukową (teoretyczną).

Socjolog praktyk dobiera fakty dla potwierdzenia swoich teorii w izolacji od szerokiego kontekstu. Jego oceny są subiektywne, emocjonalne, ideologiczne. Błędne jest założenie, że ludzie zawsze zareagują tak samo oraz że ludzie reagują spontanicznie (bez wpływu otoczenia).

Socjolog naukowy (socjolog) wie, że to co jest prawdą w jednej zbiorowości nie musi być prawdą w innej. Wyniki badań są więc zawsze przypisane do konkretnej zbiorowości.

Metody badań:

• reprezentacyjna - dotyczy badania dużych zbiorowości ze względu na dane zjawisko, które w zbiorowości zachodzi (badanie wielu zjawisk nazywa się monografią); ważny jest dobór próby (minimum 100 osób, minimum 10% zbiorowości); losuje się próbę proporcjonalnie z listy, z cech społecznych lub badanie celowe; ludzi można badać za pomocą ankiet (pytania muszą być zamknięte); gdy pytania są otwarte mamy do czynienia z tzw. kwestionariuszem wykładu,

• historyczna (analiza treści dokumentów, np. metryki) - kto sporządził, kogo dotyczy, kiedy to miało miejsce,

• eksperyment - sprawdzanie, jak się ludzie zachowują pod wpływem danego bodźca,

• panelowa - jej celem jest uchwycenie czynników decydujących o zmianie sytuacji społecznej; minimum 2 razy bada się te same osoby za pomocą tych samych pytań; dzięki temu widać, jakie zmiany zaszły między badaniami,

• terenowa - ma dokładnie opisać małą zbiorowość,

Socjologia ogólna formułuje ogólne twierdzenia na bazie socjologii szczegółowej.

Niemożliwe jest powstanie zbiorowości bez więzi społecznej, a więzi bez zależności i identyfikacji. Więź społeczną powinno się kojarzyć ze słowem identyfikacja (bycie częścią zbiorowości oznacza podporządkowanie części swoich celów celom zbiorowości; bycie w zależności z grupą oznacza częściową utratę wolności; więź społeczna oznacza tak dalekie odejście od własnego ja, że powstaje podejście my). Rodzaj zależności oznacza rodzaj więzi.

Jak powstaje więź ?

1. wyodrębnienie się znajomości spośród obcości (styczność przestrzenna wg Szczepańskiego),

2. sympatia lub antypatia (styczność psychiczna wg Szczepańskiego),

3. zaufanie lub nieufność (styczność społeczna wg Szczepańskiego),

4. wzory działań,

5. tworzenie stosunków społecznych,

6. proces instytucjonalizacji (statuty, regulaminy).

Co pomaga przetrwać danej strukturze lub organizacji ?

Organizacja społeczna wytwarza mechanizmy kontroli społecznej, które kształtują zachowania zbiorowości w sposób pożądany (zachęca ludzi do zachowań zgodnych ze społecznymi normami).

Mechanizmy zachęcające do właściwych zachowań:

1. sumienie (samokontrola) - charakter psychospołeczny,

2. mechanizmy materialno-społeczne - sankcje o charakterze pozytywnym (np. prawo, normy) lub negatywnym,

3. mechanizmy ekonomiczne:

• sankcje ekonomiczne, wynikają z sankcji prawnych (np. kary, nagrody),

• sankcje satyryczne, nie wynikają z prawa ani ekonomii; polegają na nagrodzeniu słownym, uśmiechem, wyśmianiem, szyderstwem,

• sankcje etyczne, wynikają ze sposobów wartościowania kulturowego,

• sankcje religijne, zawierają się w dużej części w etyce.

Za łamanie obyczajów grożą sankcje, a nie grożą one za łamanie zwyczajów.

Rodzaje więzi :

• organiczna (rodzina, naród, kasta) - ma charakter naturalny, odziedziczony; ta więź nazywa się wspólnotą,

• refleksyjna - świadomy wybór przynależności do danej grupy; ta więź nazywa się zrzeszeniem lub stowarzyszeniem.

W jaki sposób więź społeczna może przetrwać (warunki sprawnego funkcjonowania instytucji) :

1. jasno postawiony cel (rozumiany przez wszystkich tak samo),

2. uściślony zakres czynności (podzielenie zadań i przydzielenie ich członkom instytucji),

3. depersonalizacja zadań - czynności (oddzielenie swych prywatnych, osobistych celów i kierowanie się celem instytucji),

4. delegacja władzy (oddanie części władzy np. kierownikom niższego szczebla),

5. zaufanie wobec funkcjonariuszy instytucji,

6. nawiązanie współpracy z innymi pokrewnymi instytucjami.

Brak powyższych elementów jest częstym powodem upadku zakładu, upadku rodziny.

Co to jest instytucja totalna (analiza na podst. E. Goffmana) :

Rodzaje instytucji totalnych :

1. domy opiekuńcze (np. dziecka, starców, szpitale psychiatryczne),

2. ochrona społeczeństwa (więzienie, zakłady poprawcze),

3. cele techniczne (koszary wojskowe, hufce pracy),

4. cele religijne (klasztory, zakony, pustelnie).

Te instytucje totalne różni stopień przenikalności od świata zewnętrznego (są izolowane w różny sposób).

W instytucjach totalnych nie ma miejsca na indywidualność, odrębność. Ich celem jest bowiem degradacja osobowości (ciężko jest zapanować nad indywidualnościami). W instytucji totalnej wszystkie sfery życia toczą się w jednym miejscu, cały czas jest zaplanowany i opisany. Przestrzegania regulaminów pilnują nadzorcy. Wykonywaniu każdej czynności stale towarzyszy wiele osób (brak samotności), część czynności ma charakter przymusowy, zakazane są normalne kontakty ze światem zewnętrznym. Celem powyższych działań jest ujednolicenie zachowań, degradacja osobowości.

Jak przetrwać w instytucji totalnej?

Konieczna jest adaptacja, a dochodzi do niej poprzez :

1. wyobcowanie (brak akceptacji reguł tej instytucji),

2. bunt (odmowa współpracy, odmowa jedzenia),

3. zadomowienie się (rozmyślanie, modlitwy), bo nie ma się niczego innego własnego,

4. konwersja (udawanie podporządkowania, bo można za to coś osiągnąć),

5. zimna kalkulacja (przetrwanie najmniejszym kosztem).

Kultura to wszystko, co nie wyrasta z przyrody, a porządkuje życie ludzi; są to zasady postępowania, sprawy, które uznajemy za normalne. Według socjologii, kulturą jest to, co zostało odziedziczone po przodkach; to wszystkie wytwory człowieka o charakterze materialnym i niematerialnym, które zostały zobiektywizowane i przekazane następnym pokoleniom.

Internalizacja (efekt uczenia się kultury) to przyjmowanie za własne sposobów zachowań, wartości, modeli życia. Aby dany pogląd lub rzecz stało się elementem kultury, musi być bardzo ważne dla społeczeństwa i zostać przekazane następnym pokoleniom. Dany element musi być przyjęty przez daną zbiorowość.

Według antropologii kultura = cywilizacja.

Cywilizacją są takie wytwory człowieka, które są użyteczne w danym czasie. Elementy cywilizacji z czasem mogą się stać elementami kultury.

Dyfuzja (przenikanie) kultury wzbogaca ją o elementy innych kultur; dzięki temu kultura może rozwijać się szybciej.

Zasady dyfuzji :

1. sąsiedztwo poprzez bezpośrednią styczność z innymi kulturami,

2. przeżytków peryferycznych (to, co dotrze do odległego kraju jako nowość, w kraju pierwotnym staje się przeżytkiem),

3. przejmujemy elementy kultury od narodu, który wydaje się nam atrakcyjny,

4. użyteczność, przydatność,

5. zgodność z naszymi elementami.

Akulturacja to zaniki elementów kultury (np. amerykanizacja języka).

Wszystkie elementy kultury tworzą pewien uporządkowany system.

Kultura masowa to kultura dużej zbiorowości, przekazywanej przez mas media; zawsze dotyczy dużej liczby odbiorców i dużej ilości treści. Jej cechą jest standaryzacja treści, która polega na tym, że jej poziom jest uśredniony. Cechą kultury masowej jest to, że jej publiczność jest rozproszona, kontakt zwrotny z nadawcą jest odroczony. Jej celem jest podnoszenie poziomu kultury w zbiorowości, szybkie dostarczanie informacji; jest substytutem więzi międzyludzkich.

Społeczeństwo jest zbiorowością terytorialną, w której wyróżnia się dominującą grupę (naród, państwo, kościół). W społeczeństwie te grupy współistnieją, ale dominuje jedna. Społeczeństwo jest zbiorowością terytorialną i polityczną (podlega jednej władzy). W społeczeństwie krzyżują się różne stosunki społeczne (ekonomiczne, emocjonalne, polityczne). Społeczeństwo to ogół instytucji istniejących na danym terenie, to forma życia zbiorowego ludzi.

Struktura społeczna to budowa społeczeństwa, układ zależności między różnymi grupami społecznymi, zbiorami i kategoriami społecznymi, które tworzą jedną całość.

Kategorie społeczne - łączą je ważne społecznie cechy (wykształcenie, zawód, płeć, wiek itd.).

Zbiory społeczne - zbiorowość ludzi połączonych cechą nieistotną społecznie (np. Polska Partia Przyjaciół Piwa, kluby łysych itd.).

Grupy społeczne - więzi mają charakter bezpośredniej znajomości (rodzina).

Klasa społeczna (kapitaliści i robotnicy) to grupa ludzi mających podobny stosunek do własności. Są struktury klasowe i struktury warstwowe, które na siebie zachodzą.

Struktury demograficzne - podział ze względu na płeć, wiek, miejsce zamieszkania.

Warstwa społeczna to zbiorowość wyróżniająca się czynnikami społecznymi (styl życia, sposób mówienia, wykształcenie, zawód, pozycja itd.). Wyróżniamy warstwy:

• chłopska,

• drobnomieszczańska,

• inteligencja.

Społeczeństwo można podzielić na mikro i makrostruktury na podstawie kryterium samoistności i wielkości. W mikrostrukturze nie można wyróżnić już żadnych podgrup, tylko same jednostki (np. rodzina).

Samoistność (samowystarczalność) to cecha makrostruktury (cechę tą spełnia tylko społeczeństwo całego świata). Z punktu widzenia jednostki społeczeństwo państwa może być samoistne. Makrostruktura jest duża liczebnie i jest heterogeniczna (różnorodna); może wykazywać związek z terytorium. Makrostruktury mogą być osiadłe i wędrujące (cyganie, nomadzi). Makrostruktury wędrujące łączy kultura i endogamia (pobieranie się w grupie); jest to struktura homogeniczna (jednorodna), wszyscy są na podobnym poziomie. Struktury osiadłe charakteryzuje specyficzne osiedlanie się, które sprzyjają tworzeniu się heterogeniczności (wielość podziałów - warstwowe, klasowe, kulturowe, itd.). W makrostrukturze jest różnorodność pozycji społecznej (na pozycję wpływa rola, czyli funkcja w społeczeństwie). Pozycja roli w makrostrukturze to szacunek, znaczenie, godność. Największe znaczenie ma stopień zastępowalności (fachowość, umiejętności).

Grupa to przynajmniej 3 osoby powiązane systemem stosunków społecznych, uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i wydzielone od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.

Elementy grupy to członkowie, którzy mają wzór fizyczny i wzór moralny grupy; przynależność do grupy może być realna i ideologiczna.

Środki skupienia grupy są materialne (terytorium, lokal, flaga) i niematerialne (cel, hymn).

Co to znaczy przynależeć do grupy ?

Są 2 rodzaje przynależności do grupy :

• realna - członek rezygnuje z własnych celów i dąży do celów grupy; pojawia się zasada odrębności (cele, utożsamianie się),

• ideologiczna.

Teoria Malinowskiego (3 grupy potrzeb, które generują reakcję kulturową r/k) :

biologiczne	pochodne	integratywne
Metabolizm r/k (zaopatrzenie)	Gospodarka	Religia
Reprodukcja r/k (pokrewieństwo)		Wierzenia
Wymogi organizmu r/k (osłona)	Kontrola społeczna	Sztuka
Bezpieczeństwo r/k (ochrona)		Sport
Ruch r/k (czynności)	Edukacja	Wiedza
Wzrostu r/k (szkolenie)	Polityka
Zdrowie r/k (higiena)

Potrzeba to brak czegoś; coś co motywuje do działania.

Motywacja to odpowiedź na pytanie dlaczego coś robię lub czegoś nie robię. Przy motywacji muszą być spełnione 2 warunki :

1. musi istnieć prawdopodobieństwo powodzenia naszego działania,

2. wynik naszego działania musi być dla nas użyteczny.

Cechy procesu motywacji :

1. kierunek (cel, do którego dążymy),

2. natężenie emocjonalne (napięcie emocjonalne) ma 3 cechy :

• siłę motywu (na tyle silna, by wyeliminować inne potrzeby),

• wielkość motywu,

• intensywność motywu (związana z emocjami, osobowością i pewnością siebie).

Postawa to stosunek poznawczy (wiedza, doświadczenie) i emocjonalny (obawa, żal, lęk, sympatia) względem jakiegoś obiektu; to stan naszego umysłu na dany temat (gotowość do reakcji).

Czynniki różnicujące deklarowaną postawę od zachowania :

• sytuacyjne (obecność innych ważnych osób, przepis dotyczący naszej roli, alternatywa wyboru, treść postawy, przewidywanie konsekwencji),

• osobowościowe (umiejętność zmiany postawy, motywy sprzeczne, sprzeczne postawy).

Cechy postawy :

• przedmiotowa (mówi, czego postawa dotyczy),

• zakres (liczba obiektów),

• kierunek (pozytywny lub negatywny),

• złożoność (informacja, uczucia, zachowania),

• zwartość (zgodność między elementami : informacją, emocją, zachowaniem),

• trwałość (trwała, nietrwała).

Postawy wobec prawa :

• legalista (ścisłe przestrzeganie przepisów prawa),

• konformista (zgadza się z przepisami prawa),

• przestępca (łamie prawo, lecz nic nie wnosi),

• nonkonformista (nie zgadza się z przepisami i proponuje zmiany).

RODZINA

Rodzina jest podstawową mikrostrukturą społeczną. Podstawą więzi społecznej w rodzinie są stosunki (zabarwione emocjonalnie) między małżonkami oraz między rodzicami i dziećmi.

Rodzina realizuje następujące cele:

• trwałe obcowanie płciowe w oparciu o społecznie uznane wzory,

• tworzy instytucjonalną formę małżeństwa,

• określa stosunki pokrewieństwa i dziedziczenia,

• zapewnia swym członkom utrzymanie i opiekę (gospodaruje),

• przygotowuje swych członków do samodzielnego życia,

• tworzy jedno gospodarstwo domowe.

Funkcje rodziny:

• zapewnienie ciągłości biologicznej społeczeństwa,

• przekazywanie dziedzictwa kulturowego.

Cechy osób tworzących rodzinę:

• wspólne mieszkanie,

• wspólne nazwisko,

• wspólna własność,

• ciągłość biologiczna,

• wspólna kultura duchowa.

Struktura i funkcje rodziny

Rodzina jest też podstawową instytucją społeczną i pełni wiele funkcji (cele, zadania) niezbędnych dla rozwoju społeczeństwa. Zakres i liczba tych funkcji zmienia się zależnie od poziomu rozwoju społecznego, poziomu industrializacji i urbanizacji oraz przemian kulturowych. Zmianom tym towarzyszy proces emancypacji (uniezależnienia) rodziny od społeczeństwa.

Funkcje instytucjonalne rodziny:

• prokreacyjna - podtrzymuje ciągłość społeczeństwa,

• ekonomiczna - dostarcza dobra materialne rodzinie,

• opiekuńcza - opieka nad małymi dziećmi, ludźmi starymi,

• socjalizacyjna - wprowadza członków rodziny w życie społeczne i przekazuje im wartości kulturowe,

• stratyfikacyjna - sytuuje członków rodziny w strukturze społecznej,

• integracyjna - kontroluje zachowania poszczególnych członków rodziny.

Funkcje osobowe rodziny:

• małżeńska - zaspokaja potrzeby intymne małżonków,

• rodzicielska - zaspokaja potrzeby uczuciowe rodziców i dzieci,

• braterska - zaspokaja potrzeby uczuciowe rodzeństwa.

Aspekty struktury rodziny:

• psychologiczne - układ więzi instytucjonalnych,

• społeczne - układ pozycji i władzy członków rodziny,

• kulturowe - wzory regulujące wewnątrzrodzinne stosunki.

Formy rodziny i małżeństwa:

• liczba partnerów w małżeństwie (monogamia, poligamia),

• zakres wyboru małżonka (endogamia, egzogamia),

• typ władzy wewnątrzrodzinnej (matriarchat, patriarchat, partnerstwo).

Rodzina nuklearna składa się z rodziców (jednego lub dwojga) i ich potomstwa.

Rodzina duża, wielopokoleniowa składa się z dwóch lub więcej rodzin nuklearnych, mieszkających w jednym domu.

Na cechy i sposób funkcjonowania rodziny wywierają wpływ m. in. zmiany zachodzące w jej otoczeniu społecznym, makrostrukturze (proces uprzemysłowienia i urbanizacji). Miejsce wielkiej rodziny tradycyjnej, wielopokoleniowej zajmuje mała rodzina epoki industrialnej. Industrializacja wzmaga ruchliwość przestrzenną (osłabia częstotliwość i intymność kontaktów między członkami rodziny); wzmaga ruchliwość społeczną, co powoduje zróżnicowanie klasowe członków tej samej rodziny (ojciec - chłop, syn - profesor). W społeczeństwie uprzemysłowionym i zurbanizowanym akcentuje się przede wszystkim powodzenie osobiste i indywidualny sukces człowieka, przedkładany nad dobro rodziny jako całości. Ponadto z powodu nowych zawodów zanika tradycja przekazywania zawodu z ojca na syna, co godzi w spójność rodziny. Konsekwencją tych przemian jest kryzys rodzinny w społeczeństwach nowoczesnych (rozwody, niechęć wstępowania w związki małżeńskie i posiadania potomstwa).

KLASA ŚREDNIA

„Nową” klasę średnią tworzą:

• właściciele drobnych przedsiębiorstw,

• rzemieślnicy,

• właściciele sklepów i punktów usługowych,

• reprezentanci wolnych zawodów.

Przyczynami dystansu między klasą średnią, a klasą robotniczą są różnice kulturowe (bariera „fizyczni-umysłowi”) Tym co utrudnia wzajemne kontakty między członkami obu klas jest świadomość odmienności przyzwyczajeń i stylu życia (wpływają na to odmienne doświadczenia związane z pracą. Członków klasy średniej cechuje potrzeba sukcesu zawodowego i prestiżu. Natomiast w klasie robotniczej motywacja do osiągnięć jest generalnie niższa.

Klasa średnia stanowi zbiorowość odrębnych grup zawodowych między którymi utrzymuje się izolacja społeczna. Większość jednostek tworzących tą klasę dba o swój prywatny awans zawodowy, co nie sprzyja utworzeniu zwartej klasy średniej. Kolektywne działanie można jedynie zaobserwować wśród niektórych grup tworzących klasę średnią (specjaliści, przedstawiciele wolnych zawodów - dzięki tworzeniu organizacji profesjonalnych, które dbają o pewną jedność w obrębie tej grupy).

Klasy średnie unikają zadrażnień z zarządem firmy w przeciwieństwie do klasy robotniczej.

Klasę średnią cechuje brak homogeniczności - jest ona raczej zbiorem grup zawodowych i jednostek niż wewnętrznie zwartym segmentem struktury społecznej. Jednak ludzie tworzący klasę średnią niezależnie od dzielących je różnic, wyróżniają się przedsiębiorczością, aktywnością, indywidualizmem, dążeniem do sukcesu oraz stylem życia.

KONFLIKT SPOŁECZNY

Konflikt wybucha wtedy, gdy jest jakieś dobro, które nie może być w posiadaniu wszystkich, którzy do tego dobra pretendują. Konflikt daje impuls do walki, która toczy się tak długo, aż jedna ze stron nie posiądzie owego dobra, a rezultatem tej walki są szkody i zniszczenia. Konflikty mogą być destruktywne i konstruktywne.

Konflikt destruktywny polega na tym, że jego rozwiązaniem jest zniszczenie jednej ze stron. Ludzie uwikłani w taki konflikt, święcie wierzą w słuszność swojej sprawy, przy tym zupełnie nie rozumieją postawy przeciwnika (traktują go jako wroga, którego trzeba zniszczyć). Ponadto ludzie oprócz grupowej solidarności są gotowi do poświęceń i ofiar (wywołuje to poczucie dumy i satysfakcji); ludzie tacy nie uznają stanowisk pośrednich ani kompromisów (wolą gwałtowny atak i użycie przemocy).

Deprywacja (uświadomiona niesprawiedliwość) - rozbieżność między aktualnym dostępem ludzi do pożądanych dóbr, a przekonaniem, że dostęp ten jest niesłusznie ograniczony. Stan taki prowadzi do frustracji, a ta z kolei do agresji i konfliktów.

Deprywacja strukturalna wynika z różnic społecznych (np. klasowych lub stratyfikacyjnych), a dotyczy osób, które zajmują niższe pozycje.

Deprywacja progresywistyczna jest efektem zmian społecznych i trudności adaptacyjnych instytucji i jednostek do tych zmian.

RUCHY SPOŁECZNE

Ruch społeczny jest działaniem zbiorowym uwikłanym w realia konkretnego społeczeństwa jako całości lub jego struktur (ma na celu wywołanie jakichś zmian społecznych lub demonstrowanie alternatywnych wartości). Nie wszystkie ruchy kwestionują system w całości lecz przeciwstawiają się dosyć często jedynie lekceważeniu interesów pewnych grup społecznych. Ruch w przeciwieństwie do konfliktu czyli walki społecznej (działania w których chodzi o dystrybucję dóbr) dotyczy działań dotyczących równości, kontroli, wartości, wzorów kultury. Ruch więc jest mocno związany z kulturą społeczeństwa.

Warunkiem zaistnienia aktywności zbiorowej (ruchu) jest :

• obiektywna sytuacja zagrożenia, deprywacja, ograniczenia wolności itd.,

• zaistnienie w świadomości sytuacji zagrożenia,

• przekonanie o potrzebie sprzeciwu i działań w tym kierunku.

Funkcje ruchów społecznych :

• istotny czynnik zmian zachodzących w społeczeństwie,

• instrument do realizacji konkretnych potrzeb,

• rozładowywanie napięć psychicznych poprzez działania zbiorowe,

• ujawnianie i artykulacja nowych problemów i konfliktów społecznych oraz nowych wartości,

Typy ruchów społecznych :

• rewolucyjne, reformatorskie, kontestacyjne,

• ekonomiczne, polityczne, narodowo-wyzwoleńcze, religijne,

• klasowe : chłopskie, robotnicze, burżuazyjne,

• obywatelskie : konsumenckie, młodzieżowe, zawodowe, lokalne,

• inne : pacyfistyczne, ekologiczne, feministyczne, kulturalne.

Rewolucja jest szczególnym przypadkiem ruchu społecznego, ponieważ wywiera duży wpływ na politykę, ekonomię, ideologię i historię społeczeństwa. Na ogół przeprowadzana jest bardzo gwałtownie, niesie za sobą wiele ofiar, często wiąże się z przejęciem władzy i zmianą ustroju politycznego.

Nowe ruchy społeczne są efektem nowego typu konfliktów społecznych, które dotyczą przede wszystkim zakwestionowania wzorów kulturowych i wartości społeczeństw industrialnych. Podstawowym kryterium odróżniającym nowe ruchy od starych jest fakt, że ruchy te nie dadzą się wyodrębnić przy pomocy kategorii polityczno-ideologicznych ani w kategoriach ekonomiczno społecznych czy klasowych. Nowe ruch tworzą się w obronie wartości uniwersalnych (chcą mieć wpływ na lepszą jakość życia, dbają o wartości niematerialne takie jak np. pokój). Nowe ruchy społeczne nie dążą do władzy lecz wywierają na nią nacisk, by sama udowadniała racjonalność swego istnienia.

DEFINICJE

Grupa to przynajmniej 3 osoby powiązane systemem stosunków społecznych, uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i wydzielone od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności. Grupy społeczne - więzi mają charakter bezpośredniej znajomości (rodzina).

Rodzina jest podstawową mikrostrukturą społeczną. Podstawą więzi społecznej w rodzinie są stosunki (zabarwione emocjonalnie) między małżonkami oraz między rodzicami i dziećmi. Rodzina jest też podstawową instytucją społeczną i pełni wiele funkcji (cele, zadania) niezbędnych dla rozwoju społeczeństwa. Zakres i liczba tych funkcji zmienia się zależnie od poziomu rozwoju społecznego, poziomu industrializacji i urbanizacji oraz przemian kulturowych. Zmianom tym towarzyszy proces emancypacji (uniezależnienia) rodziny od społeczeństwa.

Kultura to wszystko, co nie wyrasta z przyrody, a porządkuje życie ludzi; są to zasady postępowania, sprawy, które uznajemy za normalne. Według socjologii, kulturą jest to, co zostało odziedziczone po przodkach; to wszystkie wytwory człowieka o charakterze materialnym i niematerialnym, które zostały zobiektywizowane i przekazane następnym pokoleniom.

Dyfuzja (przenikanie) kultury wzbogaca ją o elementy innych kultur; dzięki temu kultura może rozwijać się szybciej.

Zasady dyfuzji :

6. sąsiedztwo poprzez bezpośrednią styczność z innymi kulturami,

7. przeżytków peryferycznych (to, co dotrze do odległego kraju jako nowość, w kraju pierwotnym staje się przeżytkiem),

8. przejmujemy elementy kultury od narodu, który wydaje się nam atrakcyjny,

9. użyteczność, przydatność,

10. zgodność z naszymi elementami.

Kultura masowa to kultura dużej zbiorowości, przekazywanej przez masmedia; zawsze dotyczy dużej liczby odbiorców i dużej ilości treści. Jej cechą jest standaryzacja treści, która polega na tym, że jej poziom jest uśredniony. Cechą kultury masowej jest to, że jej publiczność jest rozproszona, kontakt zwrotny z nadawcą jest odroczony. Jej celem jest podnoszenie poziomu kultury w zbiorowości, szybkie dostarczanie informacji; jest substytutem więzi międzyludzkich.

Jak powstaje więź ?

7. wyodrębnienie się znajomości spośród obcości (styczność przestrzenna wg Szczepańskiego),

8. sympatia lub antypatia (styczność psychiczna wg Szczepańskiego),

9. zaufanie lub nieufność (styczność społeczna wg Szczepańskiego),

10. wzory działań,

11. tworzenie stosunków społecznych,

12. proces instytucjonalizacji (statuty, regulaminy).

Społeczeństwo jest zbiorowością terytorialną, w której wyróżnia się dominującą grupę (naród, państwo, kościół). W społeczeństwie te grupy współistnieją, ale dominuje jedna. Społeczeństwo jest zbiorowością terytorialną i polityczną (podlega jednej władzy). W społeczeństwie krzyżują się różne stosunki społeczne (ekonomiczne, emocjonalne, polityczne). Społeczeństwo to ogół instytucji istniejących na danym terenie, to forma życia zbiorowego ludzi.

Społeczeństwo można podzielić na mikro i makrostruktury na podstawie kryterium samoistności i wielkości. W mikrostrukturze nie można wyróżnić już żadnych podgrup, tylko same jednostki (np. rodzina).

Samoistność (samowystarczalność) to cecha makrostruktury (cechę tą spełnia tylko społeczeństwo całego świata). Z punktu widzenia jednostki społeczeństwo państwa może być samoistne. Makrostruktura jest duża liczebnie i jest heterogeniczna (różnorodna); może wykazywać związek z terytorium. Makrostruktury mogą być osiadłe i wędrujące (cyganie, nomadzi). Makrostruktury wędrujące łączy kultura i endogamia (pobieranie się w grupie); jest to struktura homogeniczna (jednorodna), wszyscy są na podobnym poziomie. Struktury osiadłe charakteryzuje specyficzne osiedlanie się, które sprzyjają tworzeniu się heterogeniczności (wielość podziałów - warstwowe, klasowe, kulturowe, itd.). W makrostrukturze jest różnorodność pozycji społecznej (na pozycję wpływa rola, czyli funkcja w społeczeństwie). Pozycja roli w makrostrukturze to szacunek, znaczenie, godność. Największe znaczenie ma stopień zastępowalności (fachowość, umiejętności).

Struktura społeczna to budowa społeczeństwa, układ zależności między różnymi grupami społecznymi, zbiorami i kategoriami społecznymi, które tworzą jedną całość.

Kategorie społeczne - łączą je ważne społecznie cechy (wykształcenie, zawód, płeć, wiek itd.).

Zbiory społeczne - zbiorowość ludzi połączonych cechą nieistotną społecznie (np. Polska Partia Przyjaciół Piwa, kluby łysych itd.).

Klasa społeczna (kapitaliści i robotnicy) to grupa ludzi mających podobny stosunek do własności. Są struktury klasowe i struktury warstwowe, które na siebie zachodzą.

Struktury demograficzne - podział ze względu na płeć, wiek, miejsce zamieszkania.

Warstwa społeczna to zbiorowość wyróżniająca się czynnikami społecznymi (styl życia, sposób mówienia, wykształcenie, zawód, pozycja itd.). Wyróżniamy warstwy:

• chłopska,

• drobnomieszczańska,

• inteligencja.

Elementy grupy to członkowie, którzy mają wzór fizyczny i wzór moralny grupy; przynależność do grupy może być realna i ideologiczna.

Środki skupienia grupy są materialne (terytorium, lokal, flaga) i niematerialne (cel, hymn).

Socjalizacja to wprowadzenie w życie społeczne i przekazywanie wartości kulturowych.

Stratyfikacja to usytuowanie w strukturze społecznej, w określonych klasach i warstwach społecznych.

Proletaryzacja to masowe przechodzenie członków klasy średniej na pozycje klasy robotniczej.

Internalizacja to przyjmowanie za własne sposobów zachowań, wartości, modeli życia. Aby dany pogląd lub rzecz stało się elementem kultury, musi być bardzo ważne dla społeczeństwa i zostać przekazane następnym pokoleniom. Dany element musi być przyjęty przez daną zbiorowość.

WARSTWA KLASA STAN KASTA Warstwa społeczna, termin różnie definiowany we współczesnej socjologii, używany głównie przy opisie struktury społecznej i zróżnicowania społecznego. Najczęściej za warstwę społeczną uważa się grupę osób odróżniającą się od innych grup stanem posiadania, wspólnotą warunków środowiskowych, stylem życia, obyczajów, wzorów kulturowych itp. kryteriów zarówno istniejących obiektywnie, jak i urojonych. W tym ujęciu wyróżnia się np. warstwę chłopską, warstwę drobnomieszczańską itp. Warstwa społeczna jest ujmowana również - szczególnie na gruncie socjologii marksistowskiej - jako podgrupa lub odłam w ramach danej klasy społecznej, mająca zarówno cechy wspólne z daną klasą, jak i cechy swoiste, np. wielka, średnia, drobna burżuazja. klasa kategoria ludzi, organizmów, przedmiotów lub zjawisk wykazująca określoną grupę elementów wspólnych. k. społeczna - warstwa społeczeństwa o określonej pozycji społecznej, stosunku do ośrodków produkcji, wysokości dochodu itp. Stan, zamknięta grupa społeczeństwa feudalnego o wyodrębnionej pozycji społeczno-prawnej. Najbardziej uprzywilejowane stany to feudałowie świeccy i duchowieństwo. Osobny stan tworzyło mieszczaństwo, w niektórych krajach (np. we Francji, tzw. trzeci stan) wspólnie z chłopami, których jednak najczęściej zaliczano do odrębnego stanu (np. w Polsce, w Niemczech) lub jako grupę nieuprzywilejowaną pozostawiano poza stanem. Kasty (z portugalskiego casta - gatunek, rasa, ród, z łaciny castus - czysty), zamknięte grupy społeczne, oparte na dziedzicznej przynależności członków, zajmujące ściśle określoną, religijnie i prawnie usankcjonowaną, pozycję w hierarchicznym układzie społecznym Elita grupa ludzi, która z racji posiadanych dóbr, pełnionych funkcji lub pewnych cech zajmuje uprzywilejowaną pozycję w stosunku do reszty społeczeństwa. W socjologii - każda, najwyżej umiejscowiona grupa w jakiejś społeczności, którą wyróżnia m.in. wielkość wpływów oraz zakres władzy politycznej i społecznej.

DEWIACJE SPOŁECZNE I ICH TYPY Indywidualne odchylenia od normy, czyli dewiacje, są w ogólności zjawis­kiem nierzadkim. Można zaryzykować opinię, iż częstość zjawisk dewiacyj­nych zwiększa się proporcjonalnie do stopnia sztywności kontroli społecznej. Im więcej indywidual­nych zachowań jest regulowanych przez zbiorowość, tym więcej dewiantów. Znaczny margines pozostawiony własnemu wyborowi jednostki powoduje, że ma ona znacznie mniej okazji do łamania norm. Warto odnotować, że niezależnie od dewiacji i ich społecznych korzeni, jednostka ludzka ma swego rodzaju naturalną skłonność do łamania norm, zwłaszcza w sytuacji nadmiernego ograniczenia swobody własnego wyboru przez społeczeństwo; wówczas złamanie narzu­conego wzoru przeżywane jest subiektywnie jako wyzwolenie spod presji społecznej. Normalny człowiek (tzn. człowiek uformowany w zgodzie z nor­mą) odczuwa dodatkową satysfakcję w doświadczeniach erotycznych, gdy w ich toku łamane jest jakieś społeczne tabu czy norma (seksuolodzy już dawno spostrzegli taką prawidłowość). W sytuacji, gdy zakazana jest jakakol­wiek niekoncesjonowana przez władze działalność (jak w ustrojach totalitar­nych), wszelkie akty jednostek podpadające pod zakaz budzą dodatkowy dreszcz emocji

G.B. Vico (1668-1 744)

W 1726 napisał „Nauka nowa", w której zawarł własną koncepcję rozwoju społecznego opartą na badaniach historyczno - porównawczych, stwierdził, że proces dziejowy odbywa się wg stałych praw. Istnieje jedność rozwoju i jedność procesów historycznych,

C Saint-Simon (1760-1825)

Dążył do przebudowy społeczeństwa wczesnokapitalistycznego. Uważał, że społeczeństwo całość podobne jest do maszyny. Władzę w takim społeczeństwie powinni sprawować organizatorzy produkcji, uczeni, a celem takiego społeczeństwa jest wytwarzane coraz „większej ilości dóbr.

August Comte - twórca socjologii - 1837r.

W 1837r. August Comte wydał prace „Kurs filozofii pozytywnej". Tam po raz pierwszy użył słowa socjologia w nawiązaniu do rozważań o społeczeństwie.

socius = wspólny, zbiorowy

logos = słowo, wiedza, nauka

Dla A. Comte'a przedmiotem socjologii było społeczeństwo składająca się 7 elementarnych cząstek zwanych rodzinami. W ramach socjologii wyodrębnił on dwie części:

1. statystykę społeczną (określony porządek analizy poszczególnych elementów w rozważaniach o społeczeństwie),

2. dynamikę społeczną (w jaki sposób następuje rozwój poszczególnych elementów i całego społeczeństwa).

A. Comte sformułował cztery metody badawcze [spełnił wszystkie warunki aby socjologia stała się nauką):

• obserwacja czysta (wolna od uprzedzeń),

• eksperyment,

• metoda porównawcza,

• analiza historyczna.

Kierunki socjologiczne i ich przedstawiciele w XIX i XX w.

H. Spencer (1820-1903)

Jako pierwszy napisał podręcznik socjologii. Stworzył kierunek który nazywamy ewolucjonizmem. Uważał, że bytem społecznym rządzi jedno prawo - prawo ewolucji,

Ch. Booth

Twórca kierunku ekologicznego. Głosił on, że środowisko geograficzne posiada wpływ na byt ludzi.

R. Park

W 1921 r. napisał drugi podręcznik do socjologii „Wprowadzenie do socjologii". Współtwórca pierwszej katedry socjologii w Chicago (1892).

W. Pareto (1848-1923)

Stworzył teorię „krążenia elit" stwierdzającą, że motorem rozwoju społecznego jest walka elit rządzących.

E. Durkneim(1858-1917)

Twórca socjologii uniwersyteckiej. Uważał, że przedmiotem socjologii jest fakt społeczny, nie społeczeństwo. Fakt społeczny to sposób działania, który wywiera wpływ na jednostkę poprzez przymus (np. religia, język, prawo, moda, wzory kultury...). W ramach socjologii uniwersyteckiej wyróżnił on socjologizm (jednostkowe zjawiska psychiczne są wyznaczone przez całe społeczeństwo).

Max Weber (1864-1920)

Jest twórcą teorii biurokracji. Uważał, że struktura społeczna składa się z trzech elementów:

• klasowy,

• stanowy,

• polityczny.

---