CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE
I MODYFIKUJĄCE RZEŹBĘ
Wietrzenie
Denudacja
Działalność wód płynących
Zjawiska krasowe
Działalność lodowców
Działalność wód morskich i jeziornych
Działalność wiatru
WIETRZENIE
Wietrzenie to proces geologiczny prowadzący do rozpadu skał litych i przekształcaniu ich w skały luźne zwane zwietrzeliną
Wietrzenie fizyczne
•mrozowe (kongelacja)
• insolacyjne (termiczne)
• solne (eksudacja)
• ilaste (deflokulacja)
Wietrzenie chemiczne
•rozpuszczania (solucja)
• hydroliza
• uwodnienie (hydracja)
• uwęglanowienie
• utlenienie (oksydacja)
Wietrzenie biologiczne
•mechaniczne
• chemiczne
• bezpośrednie i pośrednie działanie zwierząt ryjących
• działanie bakterii
Wietrzenie mrozowe - rozpad skały pod wpływem wody zamarzającej w szczelinach skalnych. Prowadzi do powstawania rumowisk skalnych - ………....GOŁOBORZY
(dezintegracja blokowa)
WIETRZENIE TERMICZNE
Wietrzenie termiczne - rozpad skały pod wpływem różnego nagrzewania się minerałów budujących skałę.
Różna zdolność pochłaniana energii słonecznej
i różna rozszerzalność minerałów prowadzi do ..rozpadu skały dezintegracja granularna.
Granit zbudowany z jasnych kryształów kwarcu
i ciemnych kryształów miki
WIETRZENIE SOLNE (EKSUDACJA)
Rozpad skały spowodowany jest krystalizacją soli w szczelinach skalnych. Zachodzi w klimatach gorących i suchych
Rozpad skał ilastych (osadowe okruchowe) pod wpływem nasiąkania wodą.
Nasiąkające wodą skały pęcznieją, a gdy ta wyparowuje kurczą się w wyniku czego powstają szczeliny
Rozpuszczanie - minerały w obecności wody tworzą roztwór (Ca, Mg, Na, K)
Uwodnienie - przyłączenie cząsteczek wody do minerału
Hydroliza - rozkład minerałów pod wpływem wody zawierającej CO2
Utlenianie - łączenie się składników mineralnych z tlenem atmosferycznym. Związki przechodzą w postać bardziej utlenioną
siarczki siarczyny siarczany
Uwęglanowienie - rozpuszczenie i wyparcie przez wodę zawierająca CO2 węglanów Ca, Mg i Fe oraz rozkład krzemianów i glinokrzemianów wraz z przejściem w węglany
WIETRZENIE BIOLOGICZNE
Mechaniczne rozsadzanie skał przez korzenie drzew
Bezpośredni wpływ zwierząt ryjących i toczących (skałotocza)
Pośredni wpływ roślin i zwierząt poprzez wydzieliny i wydaliny
Wpływ bakterii tlenowych i beztlenowych
DENUDACJA
ruchy masowe (osuwanie, odpadanie, obryw, spływ błotny, spełzywanie)
spłukiwanie
ZJAWISKA KRASOWE
Woda zawierająca pochodzący z atmosfery, pokrywy roślinnej lub glebowej, a także z podłoża skalnego CO2 tworzy bardzo agresywny kwas węglowy
H20 + CO2 = H2CO3
CaCO3 + CO2 + H2O = Ca(HCO3)2
KRAS POWIERZCHNIOWY
Doliny zamknięte
Żłobki i żebra krasowe
Ospa krasowa
Lejki krasowe
Uwały
Polja
Ponory i wywierzyska
Mogoty (humy) - ostańce
Trawertyny
DOLINY ZAMKNIĘTE
Doliny zamknięte to formy wycięte w skałach niekrasowiejących, ale przylega-jących do skał ulegających rozpuszczaniu. W skałach niekrasowiejących rzeka przy współudziale procesów erozyjnych wycina i formuje normalną dolinę, ale gdy rzeka ta wpływa na obszar zbudowany ze skał krasowiejących, gubi swe wody w szcze-linach oraz spękaniach i dalszy odpływ odbywa się pod ziemią. Dlatego też dolina wycięta w skałach niekrasowiejących nie ma swego przedłużenia i jest zamknięta ścianą zbudowaną np. z wapienia. Krótkie doliny zamknięte wycinane są także w skałach krasowiejących.
POLJA
Polja to duże kotlinowate zagłębienia o wyrównanym dnie, ograniczonym ze wszystkich stron wyraźnymi zboczami. Polja zajmują powierzchnię od 2 do 200 km2, a ich głębokość wynosi średnio od 100 do 800 m. Polja mają dno płaskie, wyścielone namułami rzecznymi o bardzo dużej urodzajności. Namuły te są osadem wód zalewających okresowo znaczne powierzchnie polji, co ma miejsce przeważnie po roztopach. Woda dostaje się do polja jednymi otworami (dostarczającymi wodę), a odpływa innymi (chłonącymi wodę), tzw. ponorami. Oprócz polji okresowo nawadnianych znane są polja suche oraz polja stale wypełnione wodą (w przypadku niedrożnych szczelin chłonnych). W Polsce kotliny krasowe typu polji spotykamy jedynie w obszarach gipsowych Niecki Nidziańskiej.
MOGOTY
Mogoty i turnie krasowe to pagóry krasowe mające do 300 m wysokości. Ich stoki są strome, bardzo często skaliste, ponacinane żłobkami krasowymi.
ŻŁOBKI KRASOWE
Żłobki krasowe są dziełem wody deszczowej spływającej po powierzchniach skalnych o nachy-leniu do 40°. Woda deszczowa, spływając drobnymi strugami po nachylonej płaszczyźnie wapien-nej, rozpuszcza podłoże skalne i w ten sposób tworzy bruzdy i zagłębienia o przebiegu równo-ległym i zgodnym ze spadkiem powierzchni. Te zwane żłobkami krasowymi bruzdy mają od kilku centymetrów do 2 metrów głębo-kości oraz od kilku do kilku-dziesięciu centymetrów szerokości. Pomiędzy żłobkami krasowymi wznoszą się podłużne żebra krasowe o formach ostrych, zaokrąglonych lub płaskich.
OSPA KRASOWA
Ospa krasowa jest to system drobnych zagłębień ospowatych o głębokości do 1 cm i średnicy do 3 cm, powstających na płaskich powierzchniach wapiennych.
UWAŁY
Uwały to zagłębienia bezodpływowe powstające poprzez połączenie kilku lejów krasowych oraz zniszczenie dzielących je grzęd. W ten sposób z połączenia dwóch, trzech lub więcej lejów powstają zagłębienia o dnie z początku nierównym, ale w późniejszych stadiach coraz bardziej wyrównanym.
KRAS PODZIEMNY
Studnie krasowe
Kominy krasowe
Korytarze krasowe
Sale lub pieczary krasowe
Stalaktyty
Stalagmity
Stalagnaty
JASKINIE KRASOWE
JASKINIE KRASOWE powstają i rozwijają się wzdłuż szczelin pionowych i poziomych oraz w miejscu stykania się skał o różnej przepuszczalności dzięki rozpuszczającej działalności wody płynącej pod powierzchnią ziemi. Woda opadowa krążąca pod ziemią wskutek stałego rozpuszczania skał coraz bardziej rozszerza główne szczeliny, do których prowadzi niezliczona ilość drobnych, podrzędnych szczelin. Rozmiary rozpuszczania są największe w miejscach przecinania się szczelin oraz w odcinkach o większym stopniu rozpuszczalności skały. W tych miejscach powstają pieczary o zróżnicowanych wielkościach, które są połączone ze sobą wąskimi korytarzami założonymi na bazie pojedynczych szczelin. Często tworzą one całe olbrzymie systemy jaskiniowe. Przebieg jaskiń w rzucie poziomym jest przeważnie bardzo kręty i nawiązuje do kierunku spękań. W przekroju pionowym zaznacza się często piętrowość, a więc pieczary i korytarze znajdują się na różnej wysokości. W rozwoju jaskiń bierze udział woda nie tylko przeciekająca, lecz również płynąca w postaci potoków i rzek podziemnych. Woda nie tylko rozmywa i rozpuszcza skały wapienne, lecz również intensywnie je żłobi. Rozróżniamy zatem jaskinie powstałe wskutek działalności wód przesiąkających (szczelinowe) oraz jaskinie utworzone przy współudziale rzek podziemnych (przepływowe).
STUDNIE I KOMINY KRASOWE
Studnie i kominy krasowe powstają dzięki poszerzeniu szczelin pionowych przez wody opadowe spływające nimi w głąb i rozmywające ściany owych szczelin. Zarys otworu studni krasowej jest zazwyczaj regularny, kolisty, o średnicy od kilkunastu centymetrów do kilku metrów. Głębokość studni krasowej o pionowych ścianach wynosi od kilku do kilkuset metrów. Kominy krasowe różnią się od studni krasowych tym, że mają otwór o zarysie mniej regularnym, a ich szerokość wzrasta z głębokością. Studnie i kominy krasowe rozwijają się głównie w warunkach klimatu zimnego oraz gorąco-wilgotnego.
KOTŁY I LEJE ZAPADLISKOWE (WERTEBY)
Kotły i leje zapadliskowe (werteby) mają przeważnie zarys kolisty, średnicę do 120 metrów, a głębokość do kilkudziesięciu metrów. KOTŁY stanowią stadium wcześniejsze w stosunku do lejów zapadliskowych. Powstają wskutek zapadania się stropów płytko położonych pieczar, głównie na obszarach zbudowanych z gipsów. Zbocza w ich stadium początkowym są urwiste i skaliste, a na dnie leżą zwały gruzu pochodzącego z rozkruszenia zapadniętego stropu. W pobliżu dna kotła znajdują się otwory prowadzące do podziemnych pieczar i korytarzy.
WYWIERZYSKA
Wywierzyska to wypływające na powierzchnię duże źródła wody wnikającej szczelinami w głąb skał. Przeważnie znajdują się w dnach dolin, u podnóża masywów lub na granicy ze skałami nierozpuszczalnymi. Są bardzo wydajne: z największego wywierzyska w Polsce (Lodowe Źródło w Dolinie Kościeliskiej w Tatrach) podczas silnych opadów atmosferycznych wylewa się około 10 tys. litrów wody na sekundę.
FORMY NACIEKOWE
Formy naciekowe powstają i rozrastają się w obrębie jaskiń u wylotu szczelin doprowadzających wodę opadową. Nacieki powstają następująco: woda opadowa, spływając szczeliną w głąb, rozpuszcza skały wapienne, więc w roztworze wodnym zawarty jest węglan wapnia. W chwili, gdy płynąca w szczelinie pod ciśnieniem woda znajdzie się u wylotu szczeliny, następuje wskutek dużej zmiany ciśnienia uwolnienie rozpuszczonego CO2 oraz strącenie dużej ilości węglanu wapnia (kalcytu) z roztworu wodnego. W ten sposób powstaje i narasta stalaktyt. Reszta węglanu wapnia wraz z kroplą wody odrywa się od stalaktytu i spada na dno jaskini, gdzie po wyparowaniu wody rośnie zbudowany z kalcytu stalagmit. W ten sposób od góry z prędkością około 1 mm/rok rośnie stalaktyt, a od dołu znacznie wolniej stalagmit, aż do połączenia się i utworzenia kolumny zwanej stalagnatem. Inne formy naciekowe to draperie stalaktytowe, rurki, grzybki, heliktyty.
TRAWERTYNY
Trawertyny to pokrywy tzw. martwicy wapiennej. Tworzą one niskie wały przy źródłach, tarasy kaskadowe oraz progi o różnej wysokości. Powstają wskutek strącania się z wody węglanu wapnia, zazwyczaj przy udziale roślinności.
KRAS SOLNY
Kras powstający w skałach solnych (bezwapiennych). Zamiast rozpuszczania CaCO3 rozpuszczany jest NaCl
Formy erozyjne z okresu zlodowaceń:
Żleby: ponacinane ściany i zbocza skalne o nachyleniu powyżej 40°. Nawiązują do spękań, wzdłuż których najszybciej postępowało wietrzenie mrozowe, a następnie pogłębianie w skutek odpadania i przemieszczania grawitacyjnego okruchów przy współudziale wody płynącej i lawin śnieżnych.
2. Stożki piargowe: rozpościerają się u wylotu żlebów i są o różnych rozmiarach, w zależności od wielkości obszaru dostarczającego okruchy. Mają kształt trójkątny i są przeważnie dobrze wykształcone. Ich wysokość w Tatrach wynosi od 50 do 260 m, a nachylenie ok. 50 m.
3. Hałdy usypiskowe: są u podnóży nierozczłonkowanych ścian skalnych. Cechują je nieuporządkowane nagromadzenie okruchów skalnych o różnych rozmiarach, odpadłych od ściany (np. nagromadzone bloki u podnóży czoła grzęd i ostróg skalnych międzyżlebowych).
4. Stoki i zbocza gładkie: panują w metamorficznych Tatrach Zachodnich, poza kotłami lodowcowymi, oraz w części reglowej poza wciosami. Zostały one wygładzone przez procesy soliflukcyjne, które powtarzały się w każdym glacjale i doprowadziły do wygładzenia form zboczowych, ale nie całkowitego wyrównania.
W Tatrach Wysokich powierzchnie stoków gładkich powstawały w skutek bocznego rozwoju żlebów, ich poszerzania, doprowadzającego przez niszczenie grzęd międzyżlebowych do wyrównania stoku, podlegającego następnie degradacji soliflukcyjnej (np. połud.-wsch. stok Koziego Wierchu).
5. Rynny korazyjne: są to zagłębienia o głębokości do 10 m i spadku do 30°. Przy działalności erozyjnej cieków okresowych, towarzyszy grawitacyjne przemieszczanie utworów zwietrzelinowych. Rynny są wycięte w pokrywie zwietrzelinowej lub morenowej (bocznej), a ich dna pogłębiane w czasie ulew sięgają czasem po litą skałę.
6. Dolinki wciosowe: o głębokości ponad 10 m i spadku poniżej 25° reprezentują bardziej zaawansowany stopień rozwoju zboczowych form dolinnych w Tatrach Zachodnich. Odwadniane są okresowo, u wylotów znajdują się stożki napływowe. Dolinki te były pogłębiane i formowane w okresie górnego plejstocenu.
DZIAŁALNOŚĆ MORZA
TYPY WYBRZEŻY
- Dalmatyńskie
Fiordowe
Fieldowe
Szkierowe
Riasowe
Limanowe
Klifowe
Mierzejowo-zalewowe
Wyrównane (płaskie)
DZIAŁALNOŚĆ MORZA
ROZWÓJ WYBRZEŻA WYSOKIEGO
TYPY RAF KORALOWYCH
Rafa brzegowa
Gdy spod dna oceanu wyrasta wulkan i osiąga powierzchnię, wówczas wokół niego osiedlają się koralowce i tworzą rafę brzegową.
Rafa barierowa
W miarę pogrążania się wulkanu w wodzie, powstaje rafa barierowa, oddzielona od brzegu płytką laguną.
Rafa typu atol
W końcu wyspa wulkaniczna niknie w morzu, pozostawiając rafę w kształcie pierścienia - atolu z płytką laguną w środku.
DZIAŁALNOŚĆ WIATRU
DZIAŁALNOŚĆ NISZCZĄCA
- DEFLACJA - WYWIEWANIE
- KORAZJA - SZLIFOWANIE
DZIAŁALNOŚĆ BUDUJĄCA
- ZMARSZCZKI EOLICZNE - RIPPLEMARKI
- WYDMY
TYPY WYDM
Wydma to piaszczyste wzniesienie o różnym kształcie, usypane przez wiatr. Powstawanie wydm jest ściśle związane z transportem i akumulacją materiału piaszczystego. Piasek pędzony wiatrem blisko powierzchni lub wleczony po niej zatrzymuje się za takimi przeszkodami jak głazy, zarośla czy nierówności gruntu - gromadząc się wówczas tworzy wydmę. Większość wydm cechuje asymetria stoków. Nakładające się wydmy tworzą nieregularne, rozległe formy poprzeczne do kierunku wiatru - pola wydmowe.
Rodzaje wydm
Rozróżnia się następujące rodzaje wydm, w zależności od:
ich położenia:
wydmy ustalone,
ich kształtu:
PUSTYNIE
Pustynia - teren pozbawiony zwartej szaty roslinnej na skutek małej ilości opadow(do 100-150 mm), wysokich temperatur powietrza (średnie około +30°C, ekstremalne do +50°C, nocą dochodzą do 0°C; najwyższa temperatura - to 57,8°C) i znacznych ich amplitud.
Roślinność jest uboga, ale wiele roślin przystosowała się do tak skrajnych warunków klimatycznych poprzez skrócenie okresu wegetacyjnego na okres pory deszczowej, gromadząc wodę (tzw. sukulenty i efemery), czy wydłużając system korzeniowy, tak by sięgał do zasobów wody podziemnej na znacznych głębokościach.
Roślinność taka nie zajmuje jednak więcej niż 10% powierzchni. Większe płaty roślinności występują w oazach. Pustynie właściwe występują głównie w strefie zwrotnikowej: w Afryce północnej i południowej, na Bliskim Wschodzie, w Ameryce Poludniowej i centralnej Australii, a także w strefie podzwrotnikowej, np. w Azji Srodkowej czy Ameryce Polnocnej. Wyróżnia się również pustynie lodowe w strefie polarnej(Antarktyda, Grenlandia, Arktyka).
POWSTAWANIE PUSTYŃ
Podstawową przyczyną powstawania pustyń są czynniki klimatyczne. Suchość klimatu jest rezultatem wytworzenia się pasa wysokiego ciśnienia w strefie około 30 szerokości geograficznej. Sporadycznie tylko pojawia się układ niżowy przynoszący deszcz. Przykładem powstałej z tej przyczyny pustyni jest np. Sahara. Niektóre pustynie związane są z występowaniem zimnych prądów morskich, które u wybrzeży kontynentów schładzają zaległe nad nimi powietrze, nie dopuszczając do intensywnej kondensacji pary wodnej, co uniemożliwia skraplanie się jej i tym samym powoduje zanikniecie opadów. Do pustyń powstałych w związku z występowaniem zimnych prądów morskich należą: Atacama i Kalahari. Pustynie mogą się również tworzyć w tzw. -cieniu opadowym- ,po zawietrznej stronie gór na obszarach, gdzie panują suche wiatry lub na wybrzeżach, gdzie bryza morska, niosąca wilgotne powietrze, wyzwala wilgoć dopiero w głębi lądu.
Z powstaniem pustyń gorących i suchych wiąże się zawsze ujemny bilans wodny na danym obszarze - możliwości potencjalnego parowania wielokrotnie przewyższają skąpe opady (występujące czasami wręcz raz na kilka lat). Niedostatek wody oznacza skąpą roślinność jak i niemożliwość wykształcenia się pozostających w sprzężeniu zwrotnym z roślinnością gleb. Niskie opady atmosferyczne uwarunkowane są:
- wpływem zimnych prądów morskich (nie występują opady; występują mgły)
- barierami morfologicznymi (przeszkody typu pasma górskie zatrzymują wilgotne powietrze po jednej stronie)
- odległością od wielkich zbiorników wodnych ( w miarę oddalania się od zbiornika powietrze niesie coraz mniej wilgoci).
RODZAJE PUSTYŃ
Erg - pustynia piaszczysta w północnej części Afryki z masami lotnego piasku, na której znajdują się piaszczyste wydmy, lub tzw. piaskami zamarłymi (pokrytymi skorupą solną lub wapienną). Występuje m.in. na Saharze (Wielki Erg Zachodni i Wielki Erg Wschodni na terenie Algierii.).
Hamada - to pustynia skalista powstająca szczególnie na wzniesieniach - cały drobny materiał ulega wywianiu, zaś na miejscu pozostaje swoisty bruk kamienny. Obszar pocięty jest stromymi dolinami erozyjnymi.
Serir lub reg - pustynia żwirowa, ciągnący się kilometrami teren jest prawie idealnie płaski i pokryty kamiennym żwirem różnej grubości.
Pustynia lodowa - nazwa stosowana dla określenia obszarów wiecznych lodów w strefie polarnej, pozbawionych roślinności i bez stałej ludności.
Wadi - Śladem po lepszych pod względem wody czasach są suche doliny zwane najczęściej wadi lub uedy. Latami pozostają suche, aby po życiodajnym deszczu gwałtownie i na krótko napełnić się wodą.
Szoty i sebcha - Z żywiołem wody związane są także słone jeziora. Słone cały rok, nazywane szotami lub sebcha, jeziorami są tylko w porze opadów. Wypełniają duże obszarowo obniżenia terenu tworząc duże, płaskie przestrzenie pokryte skorupa solną.
Oaza (od greckiej nazwy staroegipskiej miejscowości Óasis podanej przez Herodota) - teren o bardziej bujnej roślinności na obszarze pustyń i półpustyń. Występują one w miejscach, gdzie woda z rzek przenika do gruntu (oazy nadrzeczne) lub w miejscach, gdzie zwierciadło wody gruntowej znajduje się na takiej głębokości, że dosięgają go korzenie roślin. Roślinami charakterystycznymi dla oaz są palmy daktylowe czy tamaryszki.
WODY ARTEZYJSKIE, wody podziemne występujące w warstwach wodonośnych przykrytych skałami nieprzepuszczalnymi i znajdujące się pod ciśnieniem hydrostatycznym. Przewiercenie skał przykrywających warstwę wodonośną powoduje samoczynny wypływ wód artezyjskich lub, jeśli ciśnienie hydrostat. jest mniejsze, wznoszenie się ich w otworze wiertniczym ponad poziom warstwy wodonośnej (wody subartezyjskie). Wielkość ciśnienia hydrostat. zależy od różnicy wysokości między miejscem zasilania (infiltracji) warstwy wodonośnej a miejscem wypływu wody
SAHARA
Sahara jest to strefa pustynna położona w północnej Afryce. Jest ona największą pustynią na Ziemi (ma 9 064 300 km2), rozciągająca się na długości 5700 km od Oceanu Atlantyckiego na zachodzie po Morze Czerwone na wschodzie; od północy ograniczona jest górami Atlas i wybrzeżem Morza Śródziemnego.
Ogólna charakterystyka krajobrazu Sahary
Na krajobraz Sahary składa się pustynia kamienista z której po pewnym czasie na skutek wietrzenia skał powstaje pustynia żwirowa i piaszczysta. Często można spotkać wyżłobienia zrobione przez rzekę zwane uedami, oraz duże pokłady osadzonej soli zwane szottami. Miejsca występowania wody zwane są oazami. W oazach dzięki wodzie na poletkach uprawia się pszenicę, proso, jęczmień, a w ogródkach można spotkać drzewka brzoskwiniowe, pomarańczowe, cytrynowe i palmę daktylową bez której nie może obejść się żadna oaza.
KLIMAT
Klimat suchy zwrotnikowy odznaczający się dużą dobową amplitudą temperatur - do 40°C (maksymalna temperatura 56,3°C). Roczna suma opadów nie przekracza 200 mm. Zimą na Saharze wieją silne wiatry (o nazwach regionalnych między innymi samum).
Sieć Wodna
Jedyne stałe rzeki to Nil i Niger. Na terenie Sahary znajdują się nieliczne oazy, których łączna powierzchnia nie przekracza 200 km kw.
Jednym z największych problemów mieszkańców oaz jest duże zasolenie wody, z tego powodu rolnicy muszą odwadniać pole z słonej wody, a używają do tego kanałów odwadniających. Główne bogactwa mineralne to złoża ropy naftowej i gazu ziemnego.
Gleby
Występujące na pustyniach szaroziemy mają słabo rozwiniętą warstwę próchniczą, lub całkowity jej brak. Powoduje to, bardzo małe występowanie roślin na tych terenach.Głównie są to bory.
Mieszkańcy
Ze względu na warunki pustynne (piaski, susza, ograniczony dostęp do wody) nie ma tam odpowiednich warunków do rozwoju życia. Gęstość zaludnienia jest niska (około jedna osoba na km²). Mieszkańcy Sahary to głównie nomadowie koczownicy. Najbardziej liczne jest pasterskie plemię Tuaregów. Przemierzają oni, wraz ze swoimi stadami kóz, owiec i wielbłądów, rozlegle obrzeża pustyni w poszukiwaniu pastwisk oraz wody. Prowadzą również handel wymienny z mieszkańcami oaz.
Tradycyjnie wędrowcy dostarczali mleko, mięso i juczne zwierzęta w zamian za zboże, daktyle, kawę, sól, broń i amunicję. Jednak cywilizacja dotarła także i na Saharę, zmieniając życie jej mieszkańców. Wędrówki Tuaregów zostały znacznie ograniczone. Tam gdzie były szlaki ich karawan teraz jeżdżą ciężarówki przewożące rozmaite surowce i towary. Karawany poruszają się za pomocą jucznych zwierząt (wielbłądy, muły, osły itp.). Były znane już w starożytności, a w średniowieczu stanowiły niemal jedyny sposób podróżowania po Azji Środkowej i Afryce Północnej. Utarte szlaki karawanowe są używane do dziś.
Typy jezior I
Polodowcowe:
cyrkowe (karowe)
morenowe
zastoiskowe
wytopiskowe
rynnowe
Tektoniczne
Wulkaniczne
Krasowe
Przybrzeżne
Deltowe
Meteorytowe
Starorzecza
Typy jezior II
oligotroficzne
eutroficzne
dystroficzne
Torfowiska
niskie (reofilne)
przejściowe
wysokie (ombrofilne)
Lodowce i rzeźba polodowcowa
PROCESY:
EGZARACJA - ZLOBIENIE
DETERCJA - SZLIFOWANIE
AKUMULACJA
ozy
kemy
drumliny
sandry
eratyki
jeziora polodowcowe
pradoliny
ily warwowe
•mutony (barance)
• szkiery
• moreny:
czołowe, boczne, denne,
ablacyjne
8