1. SZKOŁA JOŃSKA (TALES, ANAKSYMENES, ANAKSYMANDER)

Filozofia jońska powstała na przełomie VII i VI w p.n.e. w koloniach jońskich na wybrzeżach Azji Mniejszej. Wśród filozofów okresu jońskiego można rozróżnić kilka grup. Pierwszą stanowią najstarsi jońscy filozofowie przyrody z Talesem na czele, ich poglądy były punktem wyjścia dla grup nast., których poglądy rozeszły się na przeciwne krańce. Heraklit stanął na jednym końcu, a na drugim eleaci. Następna generacja filozofów dążyła do pogodzenia obu poglądów. Te cztery grupy tworzyły szereg o charakterze jońskim.

TALES, Byt wybitnym przedstawicielem ówczesnych umiejętności i mądrości Życiowej, był to w jednej osobie polityk, technik, inżynier, kupiec i podróżnik, a poza tym był jeszcze uczonym. Obliczał nie umiejąc poprawnie uzasadnić obliczeń i przepowiadał zjawiska nie znając ich przyczyn. Teoria Talesa brzmiała: wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa. Zagadnieniem Talesa było pochodzenie świata, jakim świat był od początku Tales przypuszczał, że Świat po wszystkich przemianach powróci do pierwszej postaci.

ANAKSYMANDER. Przejął on zagadnienia Talesa Ale nadał im inną postać - bardziej spektulatywną.On jako pierwszy zaczął używać terminu „początek”. Był on dla niego czymś więcej niż pierwszym momentem w rozwoju rzeczy, był przekonany, iż to, co było na początku, nie przestaje istnieć, tylko przybiera inne kształty. Anaksymander szukał także pierwotnej materii, ale z przekonaniem, że skoro była, przeto jest i będzie, a co od początku było jest i będzie nazwał „naturą”, zjawiska są dostępne zmysłom, a natura jest ukryta, trzeba jej szukać; zjawiska są różnorodne, a natura jedna: Zjawiska są przypadkowe ,a natura konieczna. Rozumiał przez zasadę nie wodę lecz jakąś inną bezgraniczną naturę z której powst. wszystkie niebiosy i światy. W poszukiwaniu zasady wyszedł poza to, co dawała obserwacja. Teorią Amanksymandra był bezkres. Bezkres istniał na początku i istnieje nadal ,a tylko traci swoją nieokreśloność w miarę tego jak kształtuje się zeń przyroda.

ANAKSYMENES. Teza: Uważał że świat jest bezkresny i że ruch jest wieczny

(Anaksymander też tak uważał), lecz utożsamił ją z pewną określoną materią-

powietrzem. Uważał że powietrze jako jedyne ze wszystkich rodzajów materii Jest ilościowo nieskończone. Wydawało się że wypełnia bezkres. Argumentem

Anaksymenesa była łatwa zmienność powietrza, pozwalająca wyobrazić sobie że powstały z nieco wszystkie przedmioty. Anaksymenes zauważył związek między temp-, a stanem skupienia materii, ogień uważał za ciało najgorętsze i najrzadsze, kamień zaś za najtwardszy i najzimniejszy. Tymi rozważaniami Anaksymenes wszedł na drogę .którą poszła nowożytna fizyka.

2. HERAKLIT Z EFEZU (ARCHE. LOGOS, WALKA RZECIWIEŃSTW

HERAKLIT, pochodził z Efezu. Lata jego dojrzałości przypadają na przełom V i VI w. Jego dzieło składało się z trzech traktatów: politycznego, kosmologicznego i teologicznego. Był umysłem usposobionym krytycznie i polemicznie; pierwszy z filozofów który nie tylko snuł własne myśli, ale także zwalczał cudze. Teoria Heraklita „Ogień jako zasada świata”. Szukał on ..arche (początku) i znalazł ją w ogniu. Ogień staje się morzem, powietrzem, ziemią i znów z powrotem ogniem. Przemiany ognia odbywają się w dwóch drogach, „w dół i „w górę”: spływając z górnych swych siedzib ogień zmienia się w powietrze, ono znów spadając skrapla się w wodę. a woda spływa na ziemię i wsiąka w nią; ale znów ziemia paruje, wyziewy jej tworzą wodę, ta przetwarza się w chmury i wraca wreszcie do górnej ojczyzny jako ogień: kierunki są dwa, ale droga w dół i w górę jedna. Jego teoria ognia jest na poziomie Jończyków. Heraklit uważał że zasadniczą własnością przyrody jest ZMIENNOŚĆ a obrazem rzeczywistości Jest rzeka. Teoria Heraklita „wszystko płynie. nic nie trwa, niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki, bo już inne napłynęły w nią wody”. Obrazem rzeczywistości jest również śmierć:« obawiamy się jednej śmierci, a już wielu śmiercią ulegliśmy. Nie możemy powiedzieć, że jesteśmy, bo jesteśmy i nie jesteśmy zarazem : prawdą Jest tylko że się zmieniamy. Niekiedy rzeczy wydają się trwać. ale trwanie ich, jest tyko złudzeniem. Nie ma rzeczy o stałych wartościach i nie ma bytu, jest tylko stawanie się. Tę teorię Heraklita nazywamy. werbalizmem „ Werbalizm” to najbardziej znany pogląd Heraklita. Teoria o względności rzeczy W nieustannym przepływie rzeczy, zacierają się granice między przeciwieństwami Nie ma nigdzie wyraźnej granicy, są wszędzie tylko ciągłe przejścia, np. między dniem, a nocą; młodością a starością. Przekonanie o ciągłości i zmienności zjawisk doprowadziło Heraklita do relatywizmu. Obserwował, że nic z tego co istnieje, nie posiada własnych stałych i bezwzględnych lecz wciąż zmienia własność i przechodzi z przeciwieństwa w przeciwieństwo: z czuwania w sen z młodości w starość, z życia w śmierć. Taka jest dziwna natura rzeczy, iż przeciwieństwa stanowią ich osnowę. Dla Heraklita wszystko było zmienne, ale przez to istniało dla niego coś stałego - zmienność. Ona jest stałą własnością przyrody i stały jest porządek wedle którego dokonywana jest przemiana. Potężna koncepcja Heraklita - Jedno. prawo rządzi wszystkimi przemianami, rządzi zarówno człowiekiem jak i wszechświatem- Człowiekiem rządzi rozum (logos) stąd wniosek. że i wszechświatem rządzić musi rozum. Rozum jest niespecjalnie ludzką zdolnością, lecz siłą kosmiczną, człowiek ma w niej jedynie udział. Rozum o którym mówi jest

wieczny jak świat: jest jego czynnikiem nieodłącznym.

3. PITAGOREJCZYCY (KOSMOS. KONCEPCJA CTŁOWIEKA: DUSZA - CIAŁO)

PITAGOREJCZYCY. Był to związek etyczno-religijny zał. w VI w. przez Pitagorasa: stał się on ośrodkiem badań naukowych: przez kilka wieków pitagorejczycy byli pionierami badań . szczególnie matem, i przyrod. Połączenie mistyki religijnej ze ścisłymi naukowymi badaniami stanowiło odrębność związku. Związek pitagorejski był związkiem etycznym, lecz nie czysto etycznym, więcej jeszcze religijnym. Właściwym podłożem związku były wierzenia religijne, do których pitagorejczycy dostosowali swe przepisy etyczne. W V w. związek podzielił się na: akuzmatyków i matematyków. Pierwsi chcieli pielęgnować w związku ducha orfickiego i przylgnęli do jego tradycji mistycznych i sakramentalnych: drudzy nie porzucając związku, ani wiary akuzmatyków. Służyli związkowi na polu nauki. Pierwsi pogrążyli się w

mistycyzmie, drudzy w dążeniu do racjonalnych wyjaśnień.

PITAGORAS. Żył w VI w. p. n. e. Urodził się we wsch. Jońskich koloniach, na

wyspie Samos. Dał początek religijnym. etycznym i politycznym ideom, głoszonym przez pitagorejski związek. Nie stworzył jednak całej nauki pitagorejskiej.

WIERZENIA PITAGOREJSKIE. 1. Dusza istnieje oddzielnie od ciała, 2. Dusza może łączyć się z każdym ciałem - Arystoteles powiadał - „każda dusza może wejść w każde ciało”, 3. Dusza jest trwalsza od ciała. Trwa nawet wtedy gdy ciało zginie, jest doskonalsza i potężniejsza od ciała, 4. Ciało jest dla duszy więzieniem, 5. Dusza jest więziona w ciele za popełnione przez nią winy. Ucieleśnienie duszy jest wynikiem jej upadku, 6. Dusza będzie wyzwolona z ciała gdy się oczyści a oczyści się gdy odpokutuje za winy. Pokutą dla duszy jest wcielanie się, 7. Celem życia cielesnego jest wyzwolenie duszy. NOWY OBRAZ ŚWIATA - starania pitagorejczyków krążyły głównie wokół ich zainteresowania budową kosmosu. Twierdzili, że powietrze okala tylko ziemię, a przestrzeń wszechświata to próżnia, wypełniona eterem. Twierdzili że gwiazdy poruszane są siłą tkwiącą w nich samych. Uważali że ich szlaki nie są dziełem zewn. przyczyn, ani dziełem przypadku, lecz ich wewn. siły. Wynikało z tego. że planety nie błąkają się wśród gwiazd stałych, lecz krążą po stałych właściwych sobie drogach. Pogląd ten mówił że w Kosmosie istnieje ład i regularność. Hipoteza obrotu ziemi wokół własnej osi: Pitagorejczycy uświadomili sobie kulistość Ziemi i wpadli na myśl że może krążyć dookoła swej osi i nie poruszając jej centralnego miejsca we wszechświecie tłumaczyli jej ruchem osiowym zjawiska astronomiczne. Większość pitagorejczyków uważała jednak inaczej: że Ziemia krąży dookoła idealnego ośrodka systemu planetarnego: jest to tzw. system pitagorejski

4. ELEACI (PARMENIDES I ZENON- CECHY BYTU).

SZKOŁA ELEJSKA. Zaprzeczała zmienności świata i w stałości widziała naczelną cechę bytu. Powstała w zach. koloniach greckich. Ośrodkiem Jej było miasto Elea. (stąd nazwa filozofia eleatów). Twórcą tej filozofii był Parmenides z Elei na przełomie V i VI w.

PARAMIDES. Urodził się w Elei i tam mieszkał. Koło 470-480 r. napisał swe dzieło filoz., wierszowane, ale zupełnie nie poetyckie. Był przekonany . że przeciwieństwa wykluczają się wzajemnie, więc jeśli zjawiska pełne są przeciwieństw, to znaczy, że nie są prawdziwym obrazem bytu. Heraklit mówił że przyroda nieustannie zmienia własności; Parmenides się z nim zgadzał, ale- wyciągnął stąd konsekwencje: o niczym w przyrodzie nie można rzec, że jest, lecz tylko, że staje się. Parmenides w swych badaniach pragnął sprecyzować pojęcie „bytu”.

TEORIA BYTU (wg Parmenidesa): „Trzeba z konieczności powiedzieć i myśleć. Że tylko to, co jest, istnieje. Bo byt jest, a niebytu nie ma. Z tej zasady Parmenides wywnioskował wszystkie własności bytu. Byt nie ma początku: bo z czegóż miał powstać? Tylko z niebytu- a niebytu nie ma. Nie może mieć też końca, dla tej samej racji, dla której nie ma początku; jest więc wieczny. Jest ciągły, bo każda przerwa była by niebytem; jest nieruchomy i niezmienny, bo mógłby się zmienić tylko na niebyt, jest niepodzielny , bo części bytu nie będąc już bytem musiałyby być niebytem; nie ma w sobie różnic, bo to co różne byłoby niebytem. Byt jest stały i jeden, jest przeciwieństwem stawania się i mnogości.

ZENON z ELEI. Był najwybitniejszym i najsamodzielniejszym z następców

Parmenidesa. Dzieło jego „O przyrodzie'”, pisane schematyczną prozą w formie pytań i odp.. stało się później wzorem dla formy dialogowej. Stanowił inny typ filozofa niż poprzednicy, był: apologetą i polemistą, mniej zajętym zdobywaniem nowych prawd niż bronieniem prawd zdobytych i zwalczaniem przeciwników. Bronił eleackiej jedności i niezmienności bytu , ale bronił na drodze pośredniej I negatywnej, w ten sposób , że wykazywał niemożliwość, bo sprzeczność, wszelkiej mnogości i zmiany ; atakował najprostszą formę zmiany : ruch.

5. DEMOKRYT Z ABDERY (ATOMIZM).

Najdojrzalszym tworem greckiej filozofii przyrody, był atomizm Był on główną w starożytności postacią materialistycznego poglądu na świat.

DEMOKRYT Z ABDERY. Żył między (460 a 360r.) W Abderze uczył się od Leucypa; poza tym kształcił się w długich podróżach. Był wybitnym uczonym w olbrzymim zakresie wiedzy. Był jednym z założycieli systemu atomizmu. Atomiści nawiązali do teorii Parmenidesa o niezmienności bytu, ale doszli do innych niż on wniosków, nie uważali bowiem za możliwe. by teoria bytu moała być niezgodna ze zjawiskami. Do eleackiego postulatu bezsprzeczności dodali drugi ważny dla nauki postulat: zgodności z doświadczeniem. Przez to dopiero, umożliwili fizykę; stworzyli podstawę dla nauki. Takie stanowisko doprowadziło ich do poglądu że materia skłąda się z atomów Są to cząstki niepodzielne które według eleatów. są niezmienne, ale które poruszając się w przestrzeni wytwarzają zmienny, coraz to nowy układ świata- Starożytna teoria atomów miała cztery główne tezy: l) cała przyroda składa się tylko z

mnogości atomów .czyli niepodzielnych cząsteczek. Z nich złożone są wszystkie znajdujące się w przyrodzie ciała, 2)atomy posiadają wyłącznie ilościowe własności a nie posiadają jakościowych. Własności odróżniające jedne atomy od drugich są trojakie: kształt, położenie i porządek.3). własnością atomów jest ruch. Jest równie odwieczny jak same atomy. Stanowi jedyną postać przemiany, jakiej podlegają atomy .4) atomy znajdują i poruszają się w próżni

6. SOFIŚC1 (PROTAGORAS- FORMUŁA „CZŁOWIEK MIARĄ

WSZECHRZECZY”. GORGIASZ),

W V w. w Atenach powstał nowy typ filozofii .Przedstawicielami Jej byli sofiści, wśród których najbardziej wyróżniał się Protagoras.

PROTAGORAS był najbardziej filoz. umysłem wśród sofistów-, sformułował fil. zasady w imię których występowali sofiści. Był pierwszym fil. nowego stylu: mniej badaczem, więcej nauczycielem, mówcą. popularyzatorem. Protagoras mówił że „wszystko co jest zjawiskiem dla ludzi ,to istnieje”. Zjawiska są różnorodne i względne więc różnorodna i względna jest również rzeczywistość. Jest to możliwe dzięki temu, że materia .stanowiąca jej podłoże .może przybierać różne postacie, posiada niejedną naturę .lecz wiele sprzecznych natur, jest wszystkim tym, co się komukolwiek zdarza.

relatywizm zapoczątkowany przez Protagorasa miał zabarwienie antropologiczne. Hasłem jego było:.. Wszystkich rzeczy miar jest człowiek To znaczy: jaka w każdej sprawie odpowiedź jest trafna, zależy od człowieka który ją daje. Dlatego w każdej sprawie może się zdarzyć, że będą o niej wypowiadane zdania ze sobą sprzeczne.

7. SOKRATES (METODA POŁOZNICZA I ZBIJANIA .ŚWIADOMOŚĆ NIEWIEDZY .CNOTA JAKO WIEDZA. IRONIA .TROSKA O DUSZĘ.

Sokrates urodził się w Atenach i w Atenach spędził całe swe życie. Działanie jego polegało na tym że uczył ludzi cnoty, a ściślej mówiąc .uczył ich rozumu, aby przez to doprowadzić do cnoty. W tej działalności widział sens swego życia. Zajmował się on tylko człowiekiem. „Zajmował się”- jak podaje Arystoteles -„jedynie sprawami etycznymi.” Pracował na dwóch polach: na polu etyki oraz logiki.

POGLĄDY ETYCZNE: l. Cnota jest dobrem bezwzględnym 2 .Cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem- Sokrates mawiał że tylko to. co dobre, jest naprawdę pożyteczne -Ludzie dlatego często błądzą i działają wbrew własnemu pożytkowi , że. nie wiedzą co jest dobre.3.cnota jest wiedzą. Wszelkie zło pochodzi z nieświadomości nikt umyślnie i z świadomością zła nie czyni. Wiedza jest warunkiem dostatecznym cnoty jest tym samym co cnota. Cnota jest wiedzą POGLĄDY LOGICZNE-jego teoria wiedzy była teorią poszukiwania wiedzy czyli metodologią. Metoda którą posługiwał się Sokrates była metodą dyskusji Składa się z dwóch części.

Negatywnej I pozytywnej pierwsza uczyła, jak usuwać fałszywe przekonania. druga- jak zdobywać prawdziwe l. Metoda Elenktyczna. czyli metoda zbijania. Polegała na doprowadzeniu do absurdu; fałszywą tezę przeciwnika Sokrates przyjmował poważnie i pytanych zmuszał do wyciągania z tezy konsekwencji;, dopóty aż doprowadziły do twierdzenia sprzecznego z twierdz, powszechnie uznanym bądź z samą tezą pierwotną. Celem było zdemaskowanie tego, co jest tylko pozorem wiedzy I oczyszczenie zeń umysłu. Sokrates miał świadomość swojej niewiedzy. Wiedział przez to coś czego nie wiedzieli inni, nazywał to wiedzą niewiedzy. Stwierdzając swą niewiedzę ujawniał poznanie samego siebie. 2. Metoda Maieutyczna. Sokrates mniemał że każdy człowiek nosi w sobie wiedzę prawdziwą ale jej sobie nie uświadamia, że trzeba mu w tym dopomóc. trzeba wydobyć zeń prawdę.

8. PLATON TEORIA IDEI KONCEPCJA CZŁOWIEKA, DUSZA I CIAŁO KONCEPCJA POZNANIA

Platon Ateńczyk żył lat 80. Nie założył rodziny, jedyną jego rodziną była Akademia. Pisma Platona ze względu na swą formę są unikatem w dziejach piśmiennictwa filozoficznego. 1. wszystkie bez mała są dialogami, 2. dialogi jego posiadają wartość dzieł sztuki literackiej, cechuje je niepospolita zdolność wytwarzania nastroju, charakteryzowania ludzi i sytuacji, wżywania się w sposoby mówienia i myślenia

POGLĄDY PLATONA: twierdził że istnieje byt. który bezpośrednio nie jest dany. Ten odkryty przez się byt nazywał ideą, nie ma dwóch rodzajów bytów jest tylko Jeden są to idee. NAUKA O DUSZY: Platon stworzył nowe pojęcie duszy tak samo jak stworzył nowe pojęcie idei Przed nim filozofowie przyrodnicy mieli duszę za rodzaj materii. Cynicy za nadziemnego demona. Platon koncepcje te zmodyfikował i stworzył ich oryginalną syntezę. Dusza była dla niego czynnikiem życia, bez którego ciało jest martwe. Życie zaś polega na tym że istota która je posiada jest źródłem samorzutnego ruchu. I to właśnie stanowi istotę duszy: że jest tym, co się samo wprowadza w ruch. Dusza jest właśnie jako czynnik życia, przeciwieństwem materii, bo materia jest z natury bezwładna a dusza jest źródłem ruchu. Jest realna, ale nie materialna. Wczesna filozofia grecka nie uznawała poznania za funkcje psychiczną, lecz za funkcję ciała. Platon zmienił ten pogląd. Boć nie całą. naszą wiedze zawdzięczamy narządom cielesnym. „Wydaje się” - pisał że dla nich nie ma odrębnego narządu lecz dusza sama przez się ogląda wspólne własności we wszystkich rzeczach. Nie mając narządów zmysłowych dusza poznaje to sama. Poznanie jest tu jej funkcją, a nie ciała. Ujęcie duszy jako niematerialnej doprowadziło . do ostrego przeciwstawienia jej ciału. Ten dualizm wyrażał się w nast tezach: A) Dusza nie materialna B) jest oddzielona od ciała, jest niezależna Dusza i ciało choć zespolone są razem w człowieku, istnieją razem niezależnie. C)W przeciwieństwie do ciała, które jest złożone z części dusza jest niezależna D) Dusza jest doskonalsza od ciała. Dusza poznaje idee i upodobnia się do nich :przez to jest źródłem prawdy i wszystkiego co cenne w człowieku. Człowiek to dusza władająca ciałem. E Dusza w przeciwieństwie do ciała Jest nieśmiertelna. NAUKA O POZNANIU, l, Poznanie rozumowe. Pierwotną grecką koncepcją. było, że poznanie jest to postrzeganie: rzeczy można poznać tylko przez zetknięcie się z nimi za pomocą zmysłów. Platon tę koncepcję odrzucił Odrzucenie jej było konsekwencją teorii idei. Jeżeli w ogóle można poznać idee. to Jedynie myślą, a nie zmysłami. Rzeczy można widzieć, ale nie można o nich myśleć, o ideach zaś można myśleć, ale nie można ich widzieć 2. Poznanie wrodzone. Myśl zaś, wbrew panującemu mniemaniu, jest od postrzegania niezależna. Jest okazją do uświadamiania sobie pojęć. ale nie jest materialna ani podstawą do ich wytwarzania. Nie wywołuje pojęć, lecz jedynie je przypomina. 3. Stopnie poznania. Od prawdziwego poznania wymagał dwóch rzeczy: aby dotyczyło samego bytu i aby było niezawodne. Ściśle trzymając się określenia poznania wypada rzec że właściwie nie ma dwóch rodzajów poznania, lecz jest tylko jedno: racjonalne poznanie idei. Wszystko inne jest domysłem.

9. ARYSTOTELES (METAFIZYKA POJĘCIE SUBSTANCJI 4 PRZYCZYNY METAFIZYCZNE AKT I MOŻNOŚĆ PIERWSZY PORUSZYCIEL KONCEPCJA POZNANIA. KONCEPCJA CZŁOWIEKA DUSZA I CIAŁO, ETYKA)

POGLĄDY ARYSTOTELESA: Uznawał, że byt jest jednostkowy, a wiedza ogólna. Arystoteles dokonał podziału oddzieliwszy najpierw logikę jako dyscyplinę przygotowawczą, a następnie podzielił filozofię na dwa wielkie działy: na. Teoretyczną i praktyczną, W filozofii praktycznej wyróżniał dwa główne działy: etykę i politykę Filozofię teoretyczną dzielił zaś na fizykę, matematykę i pierwszą filozofię. Istnieje zaś jedyna nauka, która dalej jeszcze niż matematyka posuwa abstrakcję. Ma ona za przedmiot byt Jako taki, rozważa same tylko powszechne własności bytu. Tę najogólniejszą z nauk Arystoteles nazwał „pierwszą filozofią”. Później przyjęła się dla niej inną nazwa, ta. która jest tytułem Arystotelowskiego dzieła: „metafizyka”. Substancja- Arystoteles żywił przekonanie, że bytem samoistnym, czyli substancją są jedynie konkretne rzeczy. W pojmowaniu celów Arystoteles różnił się od Platona, twierdził, że cel nie Jest transcendentny i idealny, że nie leży poza rzeczą lecz w niej samej. Naturę formy stanowi działanie, więc Arystoteles charakteryzował ją jako energię. Ponieważ zaś forma jest istotnym składnikiem bytu. więc energia, aktywność, działanie stanowią istotę bytu. Arystoteles wyraźnie sformułował energetyczną koncepcję bytu. Materia jest potencją, bo potencja Jest przeciwieństwem i uzupełnieniem energii. TEORIA PRZYRODY. W jego koncepcji przyroda była więc l) substancjalna 2)jakościowa 3) dynamiczna 4) celowa TEOLOGIA Świat jest wieczny, a zarazem przestrzennie ograniczony. jest wieczny, bo materia z której się składa będąc warunkiem wszelkiego rozwoju nie może być wynikiem rozwoju: nie powstała, więc jest wieczna, a wraz z nią cały świat materialny. Wszechświat stanowi jednolity łańcuch przyczynowo i celowo powiązanych zdarzeń. l) jest nieuchronny i niezmienny. 2)jest nie złożony. 3) jest niematerialny. 4)jest istotą. duchową. 5) jest rozumem. 6) jakże rozum może wprawiać w ruch materialny świat 7) działaniem rozumu morze być jedynie myślenie. Byt jest tylko jeden, inaczej nie byłoby jedności w świecie 9) Jest konieczny. 10) Jest doskonały. Świat przypadkowy, niedoskonały. zależny, wskazuje wtedy na byt konieczny, doskonały absolutny; jeśli istnieje świat to istnieje również absolut. Bóg wprawił świat w ruch- i w tym sensie jest jego celem ostatecznym, ale twórcą. jego nie jest. DUSZA. Wedle niego dusza nie Jest substancją oderwaną od ciała ,ale też nie jest ciałem, jest formą czyli energią ciała organicznego: tzn. że dusza i ciało org. stanowią nierozłączną całość, dusza nie może istnieć bez ciała, a ciało nie może spełniać swych funkcji bez duszy która ożywia ciało. Arystoteles twierdził że musi istnieć jakiś cel najwyższy, który do niczego nie jest środkiem. Taki cel jest najwyższym dobrem osiągalnym według Arystotelesa jest nim szczęście.

10. CYNICY (ANTYSTENES, DIOGENES) I CYRENAICY (ARYSTYP)

Poglądy Protagorasa i Sokratesa łączyli Antystenes i Arystyp. Pierwszy założył szkołę cyników, a drugi szkołę cyrenaików. Obaj uchodzą za sokratyków chociaż przeważa w nich Protagoras. Pod wpływem Protagorasa kładli nacisk na relatywizm, a Sokratesa na etykę. Cynicy rozwinęli teorię moralizmu, a cyrenaicy teorie hedonizmu. CYNICY: ANTYSTENES - Był uczniem Gorgiasza i Sokratesa. Pochodził z proletariatu ateńskiego i w swej doktrynie dał ideologię proletariatu. POGLĄDY: 1. Od Sokratesa wziął przeświadczenie, że najważniejszą rzeczą w życiu jest cnota. W porównaniu z tym co najważniejsze wszystko inne jest obojętne między innymi obojętna jest wiedza. Pogląd ten dzielił cyników od Sokratesa. Antystenes ograniczał poznanie do postrzeżeń. Stojąc na stanowisku sensualistycznej koncepcji poznania skłaniał się też do materialistycznej koncepcji przyrody. Cechą cyników było to, że oderwali się od tradycji, przyzwyczajeń i konwenansów. Twierdzili, że istnieją człowieczeństwa. 2. Etyka stanowiła ośrodek filozofii Antystenesa, uważał, że jedynym dobrem i celem życia jest cnota i wszystko inne jest obojętne. Poza cnotą wszystko jest niepotrzebne, bo ona wystarcza do szczęścia. Cynicy należeli do proletariatu pozbawionego wszystkiego, pozostawało im tylko to co mieli w sobie, a więc cnota. Stawiali cnotę, a potępiali dobra zew. Z intencją hedonistyczną. Dobra nie dały im zadowolenia, bo ich nie mieli, a także nie dałyby gdyby je mieli. Trzeba być obojętnym dla wszystkiego poza cnotą i wtedy dopiero jesteśmy wolni i niezależni. Twierdzili, że cnota jest jedna i taka sama dla wszystkich, dlatego wszystkich ludzi mieli za równych. Byli za równouprawnieniem kobiet i niewolników i czuli się obywatelami świata. DIOGENES Uczeń Antystenesa - zarzucał jednak mistrzowi, że wygłaszał teorie, a nie dość stosował je w życiu. CYRANEICY: ARYSTYP Z CYRENY - Głosił, że przyjemność jest jedynym dobrem, a przykrość jedynym złem. To stanowisko nazywano hedonizmem. Pięć tez ujmujących skrajny hedonizm Arystypa. 1. Przyjemność jest jedynym dobrem - teza uzupełniająca - przykrość jest jedynym złem. 2. Przyjemność będąca jedynym dobrem jest stanem przelotnym, chwilowo trwającym tylko póki działa bodziec. 3. Przyjemność jest natury cielesnej „cielesna przyjemność jest celem życia”. 4. Przyjemność jest stanem pozytywnym. 5. Przyjemności różnią się tylko intensywnością, natomiast nie różnią się między sobą jakością, tzn. nie ma przyjemności, które same w sobie byłyby wyższe lub niższe od innych. Wszystko jest równie dobre, gdy daje równą przyjemność. Stanowisko Arystypa proste, a nieprzejednane w swym hedonizmie okazało się zbyt jednostronne i trudne do obronienia, toteż jego uczniowie zaczęli robić ustępstwa, szukać kompromisów i porzucali jedną po drugiej jego tezy. Przez te ustępstwa porzucona została pierwsza zasada hedoizmu, bo przyjemność przestała być jedynym dobrem.

11. STOICYZM (ETYKA)

l. Niezależność od natury i zgodność z naturą. Dobrem wewn. Jest cnota, ceniąc cnotę mędrzec uniezależnia się od wszystkich niepomyślności. Ta łączność mądrości cnoty niezależności i szczęścia była wspólną osnową etyki w Grecji. Utożsamiali cnotę ze szczęściem i mieli za dobro najwyższe. Według stoików natura jest harmonijna rozumna i boska. 2. Dobro zło i rzeczy obojętne. Życie zgodne z naturą rozumne cnotliwe .szczęśliwe, wolne to zatem było dla stoików jedno i to samo. Cnota jest dobrem jedynym, którą cechuje samowystarczalność. Do szczęścia i doskonałości nic poza cnotą nie potrzeba.3. Afekty. Rzeczy obojętne nie są dobrami ale nie są również złem. Złe jest tylko życie wbrew cnocie. Źródłem jego są afekty, silniejsze od rozumu. Afekty (namiętności) to, wedle Zenona, poruszenia duszy, bezrozumne i przez to przeciwne naturze ludzkiej .Żaden afekt nie jest naturalny i żaden dobru nie służy: należy się więc ich wyzbyć. 4.Etyka społeczna. Namiętności mają charakter egoistyczny, ale rozum właśnie przezwycięża egoistyczne skłonności; kto kieruje się w życiu rozumem .mądrością i cnotą, ten nie znajduje żadnego przeciwieństwa między interesami osobis. A społ. Etykę stoików cechuje, powaga, rozsądna trzeźwość. ale także optymizm, a nawet łatwość osiągnięcia dobra. BO też dobro jest nie poza nami lecz w nas i od nas tylko zależne.

12. EPIKUREIZM (ETYKA)

Szkoła epikurejska założona przez Epikura w Atenach na progu III w. POGLĄDY EPIKURA-ETYKA. 1 Hedonizm i radość życia. Epikureizm zakładał. że punktem wyjścia było założenie, że szczęście jest największym dobrem, celem zaś- wyjaśnienie, na czym szczęście polega i jak można je osiągnąć. Epikur twierdzi ,że szczęście polega na doznawaniu przyjemności, a nieszczęście na doznawaniu cierpień. Epikur uważał, że do szczęścia wystarcza brak cierpienia; brak cierpienia bowiem odczuwamy już jako przyjemność. 2.Przyjemności zewn. Przyjemności zewn. Są innego typu niż żywiołowa przyjemność życia. Wymagają działania pozytywnych przyczyn. Dla osiągnięcia pozytywnych przyjemności należy spełnić dwa warunki: trzeba mieć potrzeby i trzeba, by były one zaspokojone. Przyjemn. pozytywne są dwojakiego rodzaju: bądź fiz.. bądź duchowe. Stosunek ich jest taki. że cielesne są bardziej zasadnicze, gdyż duchowe nie mogłyby istnieć bez nich, są bowiem związane z podtrzymywaniem życia, a życie jest pierwszym szczęścia warunkiem. 3. Środki do szczęścia. Dwa zasadnicze sposoby na szczęście: cnota i rozum. Rozum jest niezbędny do szczęścia, nie tylko aby trafnie wybierać przyjemn. ale także by kierować myślami.

13. PATRYSTYKA (RELACJA WIARA-ROZYM).

Filozofia patrystyczna obejmowała kilka odmian: l) ze względu na swe zadania dzieliła się na apologetyczną i systematyczną 2) ze względu na miejsce powstawania filozofia patrystyczna dzieliła się na filozofię Wschodu i Zachodu, na: filozofię Ojców greckich (związanych ze środowiskiem greckim i piszących po grecku) i Ojców łacińskich (piszących po łacinie). Głównym ośrodkiem na Wschodzie była Aleksandria ze swą słynną Szkolą Katechetów. Na Zachodzie stolicą filozofii był Rzym. 3) Chronologicznie patrystyka dzieliła się na okres przygotowań i poszukiwań, mniej więcej do soboru nicejskiego w 325 roku, i na okres po soborze w tym drugim okresie zostały ustalone podstawowe dogmaty, poza które prawowierna filozofia wyjść nie mogła

14. PLOTYN (JEDNO I JEGO EMANACJE).

Dynamiczne pojęcie bytu umożliwiło stworzenie monistycznego systemu: nie ma wielu bytów, lecz jest jeden byt, rozwijający się i przybierający różnorodne postacie. Uważał że świat materialny składa się nie tylko z materii, ale też i z jej ukształtowania. Jednak realna jest w nim tylko materia. Jedność bytu miała dla Plotyna szczególną konsekwencję: uczyniła go zwolennikiem astrologii, magii i wróżbiarstwa, DUSZĘ . LUDZKĄ Plotyn dzielił na składniki: wszystkie funkcje związane z ciałem, funkcje roślinne i zwierzęce a także wszystkie niedoskonałości i grzechy składał po platońsku na część niższą duszy, aby za to wyższa była całkowicie wolna od więzów cielesnych i wszelkiej niedoskonałości, tak pojętą duszę mógł zaliczyć do wyższych regionów bytu. Należąc do wyższych regionów, dusza schodzi jednakże do niższych, aby je uduchowić i przez to podnieść- Plotyn zachował wszakże przekonanie, że dusza choć podnosi świat cielesny, sama, dostawszy się doń, upada, traci bowiem łączność z regionami wyższymi i odwraca się od boskiego prabytu. Aby wrócić doń, potrzebne jest nawrócenie. Przed duszą stoją zatem dwie drogi: w dół i wzwyż- Pierwsza idzie w naturalnym kierunku zmniejszania się doskonałości bytu, druga zaś jest drogą powrotną, przebywaną dzięki wysiłkowi duszy. Ten schemat dwóch dróg. nie wymyślony (bo znał go już Filon). ale rozwinięty przez Plotyna, znalazł szerokie rozpowszechnienie w religijnie myślącym schyłku starożytności, bo dawał wyraz powszechnemu naówczas poczuciu upadku i równie powszechnej potrzebie oczyszczenia duszy i połączenia jej z Bogiem. POZNANIE SZTUKA I CNOTA. Drogę wzwyż dusza może przebyć różnymi szlakami: przez wysiłek poznawczy, estetyczny lub moralny. Była natomiast teorią zbliżenia się do Boga przez poznanie. Poznanie takie nie mogło być dziełem ani zmysłów, ani dyskursywnego rozumu. Plotyn musiał podobnie jak Platon i Filon, odwołać się do specjalnej zdolności umysłu: do intuicji. A intuicja powinna tu być pojęta w szczególny sposób: nie była jak jeszcze u Platona- aktem intelektualnym lecz-jak już u Filona- czymś zgoła innym: ekstazą, „zachwyceniem” bo tylko na takiej drodze możliwe jest połączenie z absolutem, nie była to czynność wyłącznie poznawcza, lecz raczej akt moralny i jako taka nie wymaga studiów, lecz ćwiczenia ducha i oczyszczenia. SZTUKA PRZESTAŁA BYĆ również dla Plotyna czym była dla dawniejszych Greków, to jest naśladowaniem rzeczywistości. Przeciwnie. Była dla niego twórczością urzeczywistniającą idee. że zaś twórczość jest najdoskonalszą własnością boskiej istoty, więc praca artysty jest odblaskiem bóstwa: i sposobie, upodobniania się do niego. Etyka Plotyna otrzymała nowy charakter. To, co dotąd uważano za cnoty. przestało być najważniejszym celem życia moralnego; ponad cnoty obywatelskie, poza które nie wychodził Platon ani Arystoteles, Plotyn kładł cnoty oczyszczające, a jeszcze ponad nie cnoty- najwyższe, które upodobniają dusze do Boga. SZKOŁA l) szkoła aleksandryjsko-rzymska samego Plotyna, głosząca pierwotną formę neoplatonizmu 2) szkoła syryjska Jamblicha, 3) szkoła ateńska, której głównym przedstawicielem był Proklos

15. ŚW. AUGUSTYN (RELACJA WIARA - ROZUM. PROBLEM ZŁA INSPIRACJA NEOPLATOŃSKA)

Pisma ŚW. Augustyna są bardzo liczne. Poglądy Augustyna I. Teoria poznania - poznanie duszy do szczęścia potrzebne jest poznanie, nie wystarcza przy tym samo dążenie do poznania, potrzebne jest posiadanie go. Wszakże nie wszelkie poznanie jest potrzebne lecz tylko poznanie Boga i własnej duszy „pragnę znać Boga i duszę. I nic więcej? Nic więcej” to ograniczenie Augustyn przekazał stuleciom, przetrwało ono całe średniowiecze. II. Teoretyczna metafizyka - Augustyn uczynił Boga pośrednikiem myśli filozoficznej, przeprowadził w poglądzie na świat przewagę Boga nad stworzeniem i całkowitą niezależność stworzenia od Boga, pogląd jego na świat był konsekwentnie teoretyczny, z tym łączy się moment drugi przewaga duszy nad ciałem i moment trzeci przewaga uczucia i woli nad rozumem, a wszędzie przewaga była trojaka. Była nie tylko metafizyczna ale także epistemologiczna i etyczna. 1. Przewaga Boga nad światem, a) Bóg jest najważniejszym bytem, Bóg jest nie tylko sam bytem ale przyczyną bytu, b) Bóg jest najważniejszym przedmiotem poznania, poznanie przejmujących zjawisk nie ma bowiem wartości wobec poznania bytu absolutnego zarazem Bóg jest przyczyną poznania. C) Bóg jest najważniejszym dobrem i zarazem przyczyną wielkiego dobra. 2. Przewaga duszy nad ciałem - dusza jest substancją samoistną nie jest ani własnością ciała, ani rodzajem ciała, nie ma w sobie nic materialnego, posiada tylko takie funkcje jak myśl, wola, pamięć. Wbrew starożytnym nie ma nic wspólnego z funkcjami biologicznymi, dusza nie jest tylko różna od ciała, jest od niego doskonalsza, jest doskonalsza bo bliższa Bogu. Gdy ciało jest zniszczalne ona jest niezniszczalna jest nieśmiertelna. 3. Przewaga sił irracjonalnych duszy nad rozumem - zasadniczą postacią życia duchowego nie był dla Augustyna rozum lecz wola. Właściwa natura każdej rzeczy przejawiała się tam gdzie rzecz jest czynna a nie gdzie jest bierna to była jednak przesłanka. Rozum zaś -według zgodnej opinii całej starożytności - jest bierny - to przesłanka druga. Stąd wniosek - naturę ludzką stanowi nie rozum lecz wola. Natura człowieka przejawia się nie w tym co wie, lecz w tym czego chce. Tą nauką o pierwszeństwie woli Augustyn zerwał ze starożytnym intelektualizmem. III. Heteronomiczna etyka. Świat jest znikomy wobec Boga nie mniej jest jego dziełem i przeto jest dobry. Cokolwiek istnieje o ile istnieje jest dobrem, wszystko nawet materia którą Platończycy i gnostycy mieli za zło ma swoje miejsce w porządku świata. W oceanie świata w sprawie dobra i zła leżała główna trudność filozofii Augustyna z jednej strony świat jako dzieło i obaw Boga nie może być dobry jednak z drugiej strony istnienie zła jest niewątpliwe

16. ŚW. TOMASZ (INSPIRACJA ARYSTOTELOWSKA, ISTOTA I ISTNIENIE 5 DOWODÓW NA ISTNIENIE BOGA)

Wzorem dla Tomasza był Arystoteles ;od niego przejął: l. Pojęcie poznania jako procesu receptywnego i na tym pojęciu oparł swą empiryczną teorie poznania- 2. pojęcie dowodu i na nim oparł rozgraniczenie wiedzy i wiary. 3. Pojęcie przyczynowego powiązania zdarzeń i na nim oparł pogląd na stosunek Boga i stworzenia. 4. Pojęcie aktu i potencji oraz pojęcia formy i materii, i na nich oparł pojęcie duszy i ciał, psychologię i filoz; przyrody. 5. Pojęcie środka i na nim oparł swą etykę. Św. Tomasz uważał że, nie jest bezpośrednio znany umysłowi ludzkiemu ani Bóg .ani dusza ani żadne prawdy ogólne; dane są mu tylko rzeczy jednostkowe. Składniki bytu: l. Złożone są istoty i istnienia. Istota Boga jest taka, że implikuje Jego istnienie. Natomiast istota rzeczy stworzonych istnienia nie implikuje; z istoty Ich nie wynika że muszą istnieć . Człowiek, czy kamień istnieją nie dzięki swej istocie lecz dzięki jakiemuś innemu czynnikowi. I w tym leży zasadnicza różnica między Bogiem a stworzeniem .Stąd Bóg jeden Jest bytem koniecznym i niezależnym a stworzenie jest bytem przypadkowym i zależnym . Stąd też Bóg jest bytem prostym, a stworzenie złożonym .bo składa się z istoty i istnienia. 2. Istota subst cielesnych jest złożona z formy i materii. NAUKA O BOGU: istnienie Boga nie jest prawdą oczywistą. nie wymagającą dowodzenia .Nie jest prawdą wrodzoną. zaszczepioną w sercu każdego człowieka. Potrzebny jest dla niego dowód. 5 DOWODÓW ISTNIENIA BOGA: l Dowód- z istnienia ruchu wnosi że istnieje pierwsza przyczyna RUCHU.2 Dowód-z niesamoistności świata wnosi że istnieje istota samoistna będąca Przyczyną świata; 3. Dowód- z przypadkowości rzeczy wnosi ,że istnieje poza nimi istota konieczna: 4 Dowód-z faktu ,że istnieją istoty różnej doskonałości wnosi iż istnieje istota najdoskonalsza :5 Dowód- z powszechnej celowości przyrody wnosi, że istnieje istota najwyższa, rządząca przyrodą a działająca celowo.

17. RENESANS (OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA HUMANIZMU)

Epoka Odrodzenia trwała ok. dwóch stuleci Przejęcie antykiem stanowiło rys dominujący tego pokolenia. Gwałtowne rozpowszechnienie myśli renesansowej nastąpiło w XVI w. Zakres filozofii renesansu, różnił się znacznie od zagadnień wieku średniowiecza. Nastąpił podział zagadnień filoz. Z nauki o bycie zajmowano się teraz najwięcej fil. przyrody, z nauki o poznaniu- metodologią; z nauk praktycznych - filozofia prawa i państwa oraz biotechniką. Przemiana fil w dobie Odrodzenia była objawem powszechnej przemiany w sposobie życia i myślenia .Wieki, w których się dokonała, obfitowała także w polityce w zdarzenia wielkiej miary w 1453 r. Turcy zdobyli Konstantynopol ,w 1480 r. uwolniono Rosję spod panowania Mongołów, a w 1492 zdobyto Grenadę i uwolniono Hiszpanię od Maurów, W okresie tym sztuka górowała nad filozofią. Dokonało się wtedy przejście z gotyku do renesansu .W literaturze wiek XVI wydał zarówno żywiołową twórczość Reja jak misterną Kochanowskiego. W epoce tej dokonano najwięcej odkryć geogr.: 1487 okrążenie Przylądka Dobrej Nadziei, 1492 odkrycia Ameryki, 1498 znalezienie drogi do Indii wsch. 1521 zdobycie Meksyku, 1522 pierwsza udana podróż dokoła Ziemi, 1532 zdobycie Peru. W 1450 r. dokonano podst wynalazku którym było wynalezienie druku.

18. KARTEZJUSZ (METODA .ANALITYCZNA. CEL I ETAPY WĄTPIENIA. ISTNIENIE BOGA. DUSZA I CIAŁO).

POGLĄDY KARTEZJUSZA: l METODA. Przyczynę niezadawalającego stanu nauk widział w braku odpowiedniej metody: badania naukowe o tyle tylko będą mogły być przeprowadzone pomyślnie o ile przedtem będzie znaleziona dla nich metoda. zabiegał on nie o taką metodę .która tylko ułatwi zdobywanie wiedzy ale o taką która zapewni im niezawodność Miarą niezawodną dla wiedzy miała być jasność i wrażliwość. Co jest jasne i wyraźne ,to jest pewne. A jasna i wyraźna-wiedza dotychczasowa ,wg niego, nie była, z wyjątkiem matematyki. Jasne i wyraźne dla Kartezjusza było to .co proste. uważał że potrzebna jest metoda która wykrywa proste składniki myśli. To zadanie miała spełnić metoda analityczna jaka jest stosowana w arytmetyce. Chciał aby pod względem ścisłości i pewności wszystkie nauki stały się podobne do matematyki. 2. SCEPTYCYZM METODYCZNY. Szukał twierdzenia które oprze się wszystkim wątpliwościom metoda Kartezjusza polegała na próbowaniu wszelkich argumentów sceptyckich. Zwątpienie było tu nie wynikiem lecz punktem wyjścia i, było głoszone w celu uzyskania pewności. Kartezjusz, uważał że w zwątpieniu znajdzie się ostoja pewności. Jeśli bowiem wątpię to myślę; myśl istnieje .choćbym śnił lub choćby mnie zły demon wprowadzał w błąd. To. co myślę może być snem lub błędem, ale że myślę to jest niewątpliwe. Kartezjusz wskazał że fundamentu wiedzy szukać należy nie w świecie zewnętrznym , lecz w człowieku, nie w przedmiocie lecz w podmiocie, nie w materii lecz w świadomym duchu. 3. ISTENIE BOGA I ISTNIENIE CIAŁ. Czy istnienie innych bytów- Boga i świata materialnego- może nam stać się tak pewne Jak istnienie jaźni? Ani istnienie Boga ani istnienie ciał nie mogły same przecież się obronić przed argumentami metodycznego sceptycyzmu, ale może dadzą się uzasadnić z pomocą niezawodnej przesłanki, jaką jest istnienie jaźni. Co do istnienia Boga to Kartezjusz uważał ,iż w nast. sposób wynika ono z faktu myślenia i istnienia jaźni, a) Jaźń, jako doskonała nie istnieje sama lecz musi mieć przyczynę . Ostateczna przyczyna musi być doskonała a więc jest Bogiem, b) istnienie nie Boga wynika z samej idei jaką mamy o Bogu. Jest to idea doskonała . Nie człowiek wymyślił ideę boga lecz zost. ona wytw. w jego umyśle przez istotę doskonałą, czyli przez samego Boga. Jeśli posiadamy ideę Boga, to istnieje Bóg, który ją w naszym umyśle wytworzył. Kartezjusz mniemał, że istnienia ciał dowiedzie dopiero po ustaleniu Boga. Istnienie ciał jest gwarantowane przez doskonałość bożą. Kartezjusz twierdził, że: 1. przymiotem Boga jest jego nieskończoność, 2. przymiotem duszy jest świadomość lub inaczej myślenie, 3. przymiotem ciała jest rozciągłość. DUALIZM DUSZY I CIAŁA Istnieją w świecie dwie substancje: myśląca i rozciągła oraz dusza i ciało. Mają one różne motywy: ciała są rozciągłe, a pozbawione świadomości, dusze są świadome, a pozbawione rozciągłości. Tylko czł złożony jest z duszy i ciała - ciało jest automatem w którym mieszka dusza. Kartezjusz twierdził, że ciało nie może spowodować by cośkolwiek powstało czy zmieniło się w duszy, ani w ciele. Dualizm usuwający wszelką inteligencję sił duchowych z rozwoju ciał umożliwił mechaniczne przyrodoznawstwo, a eliminacja czynników materialnych z rozważania zjawisk psychicznych przyczyniła się do rozwoju psychologii.

19. PASCAL (CZŁOWIEK JAKO „MYŚLĄCA TRZCINA”, PORZĄDEK ROZUMU I PORZĄDEK SERCA, ZAKŁAD O ISTNIENIE BOGA)

Lata 1623 - 1662 łączył zdolności naukowe z religią. Sławę dały mu twórcze pomysły z matematyki i publicystyki. Przed końcem życia był mistykiem escetą, oddany całkowicie Bogu - geometrię uważał za wzór wiedzy, jednak nie da się jej stosować w sprawach doniosłych ,nie pozwala poznać nieskończoności jaka nas otacza, nie rozwiązuje zagadnień etycznych i religijnych. Bezradność irracjonalnej metody przeżył jako wewn. Tragedię . chodziło mu o sprawy doniosłe, praktyczne, szczęście i zbawienie duszy. Uważał, że albo posiadamy wiedzę absolutną, albo nie posiadamy żadnej. Twierdził, że znamy fakty, ale ich

nie rozumiemy. Stwierdziwszy nieudolność rozumu doszedł do wniosku, że nie ma nic zgodnego z rozumem jak wsparcie się rozumy. To zwątpienie doprowadziło go do rozpaczy . Sposób na wyjście ze zwątpienia znalazł poprzez

serce i wiarę. Serce to właściwa czł. Zdolność poznawcza rzeczy nadprzyrodzonych. Istnieje „porządek serca” różny od „porządku rozumu”.

Sceptycyzm „pironizm” był wstępem do uznania uczuciowej natury poznania, wstępem do poddania się wierze autorytetowi religijnemu. Był szczególny dowód istnienia Boga, skonstruowany przez Pascala. Dowód, w którym matematykę argumentował rozumem ze sceptykiem, ale Bóg jest albo go nie ma. Pascal próbował odrzucić ryzyko uznania Boga przez czł. przyjęcie istnienia Boga skonstruowane przez Pascala jest hazardem, to jest „zakład Pascala” stawiając na istnienie niewiele zyskujemy bo to jest tylko doczesne życie, a jeśli się okaże , że mamy rację to zyskujemy życie wieczne i szczęście. Założeniem było, że Bóg nagradza wiarę i karze niewiernych. Był to szczególny dowód

Boga, bo opierający się , w rozumowaniu na prawdopodobieństwo i oczekiwania szczęścia. Nie było dowodem istnienia Boga, lecz dowodem, że należy żyć jakby istniał. Czł składa się z ciała i myśli „czł jest trzciną najsłabszą w przyrodzie, ale to trzcina myśląca”. Czł dana była łaska nadprzyrodzonej miłości, która należy do porządku boskiego. Więc też czł jest podzielony i sam sobie przeciwny. Wielkość jego jest równa jego nędzy. Pirroniści mieli podstawy do głoszenia nędzy czł. mieli ją również stoicy gdy głosili wielkość czł, ale obie strony są jednostronne.

20. SPINOZA (PANTEIZM)

1632 - 1677 Urodził się w Amsterdamie w rodzinie pochodzenia żydowskiego. Za porzucenie praktyk religijnych i podważanie zasad wiary został odtrącony od gminy żydowskiej. Uczył się w szkole żydowskiej. Dopiero w 1654 r poznał łacinę i język grecki. Wówczas zaczął studiować dzieła scholastyki oraz nauki przyrodnicze. Między systemem filozoficznym XVIIw. System Spinozy miał charakter monistyczny (panteizm). Przezwyciężył przeciwstawianie ducha i materii, choć nie sprowadzał ducha do materii ani materii do ducha. Zmarł młodo był prawdziwym mędrcem, bezinteresownie poświęcał swe życie wiedzy. Pojmował podobnie jak Kartezjusz - racjonalistycznie. Miarą prawdy dla niego była jasność, a rozum poznający w sposób wyraźny był jedynym źródłem prawdy. Przyjął myśl, że matematyka jest wzorem nauki. Wyrażał swą powszechną naukę sposobem geometrii, przyjąwszy pewne definicje i aksjomaty. Matematyka była tylko formą systemu Spinozy, treść jego była metafizyczna. W filozofii kartezjańskiej potępił jej dualizm Boga i świata, myśli i rozciągłości duszy, ciała i wolności. Próbował przezwyciężyć dualizm, wychodząc z własnych założeń, że substancja jest tylko jedna, a jest nią Bóg. Bo aby coś istniało samo przez się nie może być niczym ograniczone i musi być nieskończone, a nieskończona substancja to tylko Bóg. Substancja nie może być stworzona bo wtedy miała by przyczynę i istniałaby przez przyczynę, a nie sama przez się. Wszechświat nie może istnieć poza Bogiem, lecz tylko w Bogu. Bóg czyli przyroda to dwie nazwy jednej rzeczy. Przez panteizm miał zostać przezwyciężony analizm Boga i świata.

22. LOCKE (EPISTEMOLOGIA)

John Locke był pionierem liberalizmu, wykształcił się na lekarza, ale pełnił funkcje urzędnicze i polityczne. W filozofii wzorował się na ogólnym przyrodoznawstwie i medycynie, chciał badać umysł, tak jak przyrodnicy badają ciało. Kant nazwał go „filozofem umysłu”. Uważał, że umysł czł jest czystą nie zapisaną kartą, a wiedza pochodzi z doświadczenia. Zadanie filozofii widział w poznawaniu pojęć bytu, bo umysł ludzki nie może rozwiązać zagadnień metefizyki, a wtedy przygotowawcze zadanie filozofii jest jej zadaniem jedynym. Pozostało jej badanie poznania jego pochodzenia wartości i zakresu. Zadania dostępne dla nauki, a zarazem filozoficzne. Przedmiot filozofii orzeknięty został z bytu na poznanie i przez to filozofia przestała być poglądem na świat, i stała się poglądem na człowieka. Metoda Lockea a) psychologiczna - badał pojęcia w postaci w jakiej znajdowały się w umyśle ludzkim, b) genetyczna - naturę pojęcia określał na podstawie pochodzenia zakładając, że obawia się postaci pierwotnej, c) analityczna

24. KANT (PRZEWRÓT KOPERNIKAŃSKI, ANTYNOMIE CZYSTEGO ROZUMU)

KANT: Przewrót kopernikański. Sądy stosuje się do przedmiotów ,a dzieje się to dzięki temu .że przedmioty nie są od tych sądów niezależne, lecz są przez te sądy ukształtowane. To wytłumaczenie syntetycznych sądów osiągnięte zostało za cenę całkowitej przemiany pojęcia przedmiotu. Jak poprzednio o czasie i przestrzeni. Tak teraz z kolei i o innych składnikach przedmiotów okazało się, że pochodzą z podmiotu. Okazało się, że tradycyjne przeciwstawienie podmiotu i przedmiotu było wadliwe; podmiot nie jest przeciwieństwem przedmiotu lecz warunkiem przedmiotu. Dawne dogmatyczne pojęcie przedmiotu zostało zastąpione przez nowe .”krytyczne” Kant twierdził że istnieją tylko dwie drogi .na których można wytłumaczyć zgodność doświadczenia z pojęciami: albo doświadczenie umożliwia pojęcia, albo pojęcia umożliwiają doświadczenie .Wobec sądów syntetycznych pierwsza droga jest zamknięta, gdyż są niezależne od doświadczenia. Zresztą pierwszą drogą chodziła myśl badawcza stale, ale bezskutecznie; Kant zdecydował się więc wejść na drugą drogę. Droga ta wydawała się paradoksalna już dla tego samego. że dotychczas nikt nią nie chodził; i rzeczywiście była rewolucyjna. wymagała „odwrócenia sposobu myślenia. Był to „Przewrót Kopernikański „ w filozofii. W pojęciu obowiązku Kant nie widział nic osobistego; przeciwnie widział jego istotę w podporządkowaniu się prawu. Toteż etyka jego była uniwersalistyczna, nie znała indywidualnych przepisów ani indywidualnych dóbr. Poza zasadą podporządkowania się prawu powszechnemu nie znajdował nic więcej, co by nakazywał rozum praktyczny. Jedyny bezwarunkowy nakaz brzmi: „Postępuj wedle takiej tylko zasady, co do której mógłbyś jednocześnie chcieć ,aby stała się prawem powszechnym”

25. OŚWIECENIE FRANCUSKIE (OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA. ROUSSEAU - KRYTYKA CYWILIZACJI)

Francuzi uważają epokę Oświecenia - epoką światłości. Myśliciele tej epoki nazywali siebie oświeconymi. Myśliciele doby Oświecenia to: Walter, Diderot, Monteskiusz, Rousseau. Byli to empiryści w stylu Lockea. Głosili oni, że żeby być empirystą trzeba być oświeconym, a każdy filozof powinien badać naturę. Empirystyczny pogląd na pochodzenie rozumu wraz z racjonalistycznym doń zaufaniem stanowiły istotną cechę tej fil. Rozum był dla niej władzą wszechmocną i niezawodną .Jeśli wiedza, moralność, religia są oparte na samym tylko rozumie jeśli są. racjonalne. to są prawdziwe. Dotychczasowa kultura naukowa, religijna .moralna weszła na bezdroże ,bo opierała się na autorytecie i objawieniu, to zaś są właśnie czynniki irracjonalne, które powinny być wytępione i ustąpić miejsca rozumowi. W Renesansie odradzamy to co było, czyli odradzamy to co Starożytne. W XVIII w. zaczyna dominować świadomość nowożytnicza. Filozofowie rozumowali, że to co oni wiedzą jest najlepsze, im dalej to będzie to lepiej działało. Mówili oni, że co innego to jest postęp techniczny - dotyczy on tego co nowe, a idea postępu to dorabianie ideologii do tego co nowe. W XIX w. pojawiło się pojęcie scentyzmu. Głosiło ono, że nauka jest wszechogarniającą i polepszy nasze życie. W Oświeceniu pojawiła się kwestia społeczna, która głosiła, że władza nie pochodzi od Boga tylko od ludzi czyli nie jest święta, bo pochodzi od kogoś świeckiego. Monteskiusz wymyślił podział władzy. Myśliciele Oświecenia byli deistami - mieli krytyczny stosunek do religii i kościoła. Twierdzili, że Bóg jest i to on stworzył świat, ale nic dalej się nie dzieje, była to silna Kościoła jako instytucji. Oświecenie upomniało się o to, że każdy czł jest równy w sensie prawa. Samo prawo jest dowodem w sensie etycznym. ROUSSEAU w pełni Oświecenia odezwał się głos który godził w Jego podstawy: w okresie uwielbienia dla cywilizacji bronił praw prostej natury i praw uczucia w czasach panowania rozumu .Był to glos Rousseau. Rousseau zajmował się gównie sprawami pedagogicznymi i polityczno - społecznymi, ale w swej obronie natury i uczucia poruszył szereg zagadnień filozofii. Rousseau w swoich poglądach potępił cywilizacje. Wyciągnął wniosek ,że nauki, sztuki i w ogóle cywilizacja są pozbawione wartości Podstawą tego wniosku było przekonanie .że dobra moralne są jedyne i niezastąpione. Twierdził, że nauki i sztuki nie tylko są pozbawione wartości, ale mają wręcz wartość ujemną, gdyż stają na przeszkodzie moralności: powstały ze zła, utrzymywane są przez zło i rodzą zło

26. HEGEL (FILOZOFIA DZIEJÓW DUCH SUBIEKTYWY,OBIEKTYWNY ABSOLUTNY)

HEGEL, Przyroda i duch były dla Hegla dwiema postaciami, w jakie przyobleka się byt. Pierwotną postacią bytu jest pojęcie, ono stanowi punkt wyjścia rozwoju. Jego antytezą jest przyroda i ona jest ideą, ale taką ,która oddzieliła się od myśli i przez to wydaje się zewnętrzna. Syntezą zaś idei i przyrody jest duch. Tym trzem postaciom bytu odpowiadają trzy działy filozofii; logika, filozofia przyrody i filozofia ducha. W tych dialektycznych triadach logika Hegla wywodziła kategorie myśli filozofii przyrody- postacie bytu przyrodzonego. FiL ducha. wywodziła najpierw postacie -ducha subiektywnego, potem postacie antytezy- ducha obiektywnego, wreszcie ich syntezy - ducha absolutnego (w którym wyszedł on poza przeciwstawienie podmiotu i przedmiotu. Prawo, państwo, moralność są głównymi postaciami ducha obiektywnego .duch zaś absolutny przejawia się w sztuce, religii, filozofii. FILOZOFIA PAŃSTWA i DZIEJÓW, Hegel widział w państwie najwyższy szczebel ustroju społecznego: było ono dla niego nie przypadkowym wytworem jednostek, lecz nieuniknioną postacią do której duch obiektywny musi dojść w swym rozwoju Było dlań wyższą postacią ustroju niż społeczeństwo, gdyż społeczeństwo jest wytworem czynników naturalnych .państwo zaś ideowych. Dlatego też przyznawał mu najwyższy autorytet; naród zorganizowany w państwo był dla niego największą ziemską potęgą. Miał państwo za pierwotniejsze i istotniejsze od jednostki, która dopiero w ramach państwa nabiera realności i wartości moralnej. Duch obiektywny objawia się w pełni dopiero w dziejach państwa: boć naturę ducha stanowi rozwój. Dzieje zaś Hegel pojmował niejako mozaikę przypadkowych wydarzeń, lecz jako jednolity i konieczny rozwój idei, jako stopniowe kształtowanie się ducha świata w czynach i losach narodów i państw. Narody są objawami i narzędziami tego ducha. W każdej epoce jakiś jeden naród go reprezentuje i wtedy naród ten obejmuje rząd duchów i zachowuje go aż do spełnienia swej misji. Na tym podłożu Hegel wielki obraz historiozoficzny: oddzielał cztery wielkie okresy, wschodni .grecki, rzymski i germański, niejako wiek dziecięcy, chłopięcy, męski i starczy, a każdy pojmował jako szczebel w rozwoju ducha. Heglowska fil państwa i dziejów była doktryną interpretującą samowolnie fakty, ale była też próbą pogłębienia historii, wniknięcia w istotne czynniki dziejów, czynniki stałe, konieczne, ideowe. FILOZOFIA SZTUKI. Piękno było dla Hegla wyrazem ducha absolutnego: w nim dokonywała się synteza zjawiska z ideą. rzeczywistości z myślą, treści z formą Wyższą jeszcze od sztuki postacią absolutnego ducha jest religia; tamta bowiem posługuje się kontemplacją, ta zaś doskonalszym narzędziem; wyobrażeniami. Rzecz w tym ,że religię Hegel pojmował nie jako uczucie, lecz jako zespół wyobrażeń.

27. KIERKEGAARD (EGZYSTENCJA, STADIUM ESTETYCZNE ETYCZNE I RELIGIJNE

FELOZOFLA. EGZYSTENCJALNA. Kierkegaard interesował się wyłącznie człowiekiem, głównie zaś stosunkiem jego do Boga. Filozofia jego była fil. życia ale zagadnienie życia było dla niego tylko moralne i religijne. Był myślicielem subiektywnym: „chcę znaleźć prawdę, która jest prawdą dla mnie. I do czegoż przydałaby mi się tzw. prawda obiektywna, gdyby dla mnie i mojego życia nie miała głębokiego znaczenia?”. Filozofia taka jaka jest zwykle uprawiana, wydawała mu się ze swymi ogólnymi pojęciami nazbyt abstrakcyjna. Chciał fil. wnikającej w samo konkretne istnienie człowieka i jego właściwości etyczne i religijne. Filozofię taką nazwał egzystencjalną. TYPY ŻYCIA. Jeden typ życia ma tę samą właściwość, że jest pochłonięty nie rzeczywistością, lecz możliwościami :człowiek bawi nimi wyobraźnię, bawi swobodnie bo nie krepują go. skoro są tylko możliwościami. Wciąż je przemienia, robi z nich coraz nowe kombinacje i życie przekształca w kalejdoskop. Rzeczywistości ledwie dotyka .w żadnym momencie życia się nie stabilizuje. Taki typ życia, pełen uroku daje najwięcej materiału artyście i poecie . Dlatego też Kierkegaard nazwał go estetycznym. Etyczny zaś typ szuka w życiu nie możliwości lecz rzeczywistości. Stąd jego powaga i poczucie odpowiedzialności, których nie ma w estetycznym. I podczas gdy typ estetyczny przebiega od jednych przeżyć do drugich, to etyczny, raz znalazłszy przeżycia właściwe trwa przy nich powtarza je, to jego cecha podstawowa. typ etyczny jest trwaniem, tak samo jak estetyczny przemianom. Za trwanie zaś idzie skupienie wejście w siebie i pogłębienie. RELIGIJNY typ życia Kierkegaard wymieniał jako trzeci, ale jako w gruncie rzeczy niewiele się dlań różnił od etycznego. Bo etykę rozumiał religijnie, jako stosunek do Boga, religię zaś etycznie. Różnica była tylko w tym, że etyka ma charakter ogólny, a religia osobisty. Ale ostatecznie stanowią jedną wspólną postawę, która przeciwstawia się estetycznej.

28. NIETZSCHE (ŻYWIOŁ APLLIŃSKI I DIONIZYJSKI, KRYTYKA MORALIZMU, PRZEWARTOŚCIOWANIE WSZYSTKICH WARTOŚCI)

POSTAWA APOLINIJSKA I DIONIZYJSKA - już w pierwszych swych pracach Nietzsche przeciwstawił dwie ludzkie postawy. Z antyku czerpał przenośnie symbol jednej widział w Apollinie, w drugiej Dionizesie. Postawa Apollinijska ceni to, co jasne, przejrzyste, opanowane, harmonijne, doskonałe. Postawa Dionizyjska ceni zaś pełnię i płodność życia, jego pęd, który obala wszystkie prawa dla którego dynamika ważniejsza jest od doskonałości. Nietzsche stał po stronie postawy Dionizyjskiej. Wywodził, że w niej miało źródło wszystko co w dziejach było wielkie i twórcze. KRYTYKA MORALNOŚCI WSPÓŁCZESNEJ. Z niezwykłą przenikliwością Nietzsche ujmował cechy moralności współczesnej, której był przeciwnikiem. Moralność współczesna panująca, opierała się na trzech głównych założeniach: 1. założenie równości: wszyscy są równi, mają równe prawa i obowiązki. 2. założenie wolności: każdy powinien być wolny byle nie stawał na drodze wolności innych. 3. założenie wartości moralnej: wartość moralna jest bezwzględna i zbędne jest ją uzasadniać, wskazując, że jest potrzebna do życia i zdrowia - nie jest bowiem środkiem, lecz celem ostatecznym. Nietzsche sądził, że prawie we wszystkich punktach jest zgodny z chrześcijaństwem. Był wrogiem: Sokratesa, Platona, chrześcijaństwa i demokracji. PRZEWARTOŚCIOWANIE WSZYSTKICH WARSTW. Własne stanowisko Nietzschego - owa moralność panów, było we wszystkich punktach wprost przeciwne moralności dziś panującej. Główne jego założenia były takie: 1. założenie wartości życia: jedynie ono posiada wartość bezwzględną i z niego rodzi się wszystko inne, co w ogóle wartość posiada. 2. założenie wolności silnego: wolność należy się tylko temu kto posiada dość siły by ją sobie zapewnić. 3. założenie nierówności: ludzie nie są równi, między nimi są lepsi i gorsi, zależnie od tego ile mają w sobie życia i siły. Jego stosunek do zasad moralności współczesnej , był stosunkiem krytycznym. Zasada sprawiedliwości jest zła, prawa i dobra należą się dostojnym dzielnym, silnym nie zaś słabym i nieudolnym. Właściwa sprawiedliwość opiera się nie na zasadzie równości, lecz głównie na nierówności: każdemu należy się tyle ile ma zasług „równość jest znamieniem upadku” - zasada użyteczności jest zła, nie chodzi o produkowanie dóbr, lecz o życie, które jest dobrem największym. Zasada nagrody i kary jest zła bo nagroda i kara nie są ważne, nagrodę rozumie się jako szczęście, karę zaś jako nieszczęście, od tego by się czuć szczęśliwym ważniejsze jest, by żyć życiem pełnym i dostojnym. Oskarżenie jego przeciw moralności współczesnej: 1. że opiera się ona na fałszywej psychologii, a przez to ma zasady niezgodne z naturą. 2. że zbudowana jest na fikcjach. 3. że ma ujemne konsekwencje praktyczne. Podjął „przewartościowanie wszystkich wartości”. To znaczy: wykazanie bezwartościowości tego wszystkiego, co powszechnie za wartościowe uchodzi, i postawienie w to miejsce wartości prawdziwych. Mówił także, że jego fil. ma być „poza dobrem i złem”. Znaczy to iż ma być poza dobrem i złem moralnym opartych na zasadach altruizmu, ogółu, intencji, wychowania.

---