Ojcowski Park Narodowy

Maria Skupień

Ojcowski Park Narodowy (OPN) leży w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i jest najmniejszym spośród 23 parków narodowych. Utworzony został w 1956 r. Jego powierzchnia wynosi 2146 ha i obejmuje dwie doliny jurajskie: Prądnika i Sąspowską oraz przyległe fragmenty wierzchowiny jurajskiej.

W budowie geologicznej Ojcowskiego Parku Narodowego główną rolę odgrywają wapienie górnojurajskie. W okolicach Ojcowa spotykamy się z dwoma odmianami wapieni - skalistymi i uławiconymi.

Przed epoką lodowcową w okresie zwanym pliocenem powstała obecna sieć rzeczna. Potoki płynące w kierunku południowym i południowo-wschodnim rozcięły kompleks wapieni i wytworzyły tu głębokie doliny, o charakterze jarów krasowych. Głębokie doliny wyżłobione w wapieniach charakteryzują się stromymi i urwistymi zboczami. Wapień skalisty odporny na wietrzenie tworzy izolowane skałki w dolinach, mające często różne kształty np. Maczuga Herkulesa, Krakowska Brama, Igła Deotymy. Na wierzchowinie jurajskiej w okolicach Ojcowa są także odosobnione skałki, zwane ostańcami. Z podłożem wapiennym związana jest także obecność jaskiń, których na terenie OPN jest ponad 400. Największe z nich to Łokietka, Ciemna, Zbójecka, Sąspowska, Koziarnia, Wierzchowska Górna, Nietoperzowa. Mają one z reguły poziomy przebieg, są suche i stosunkowo dostępne. Szata naciekowa jaskiń - stalaktyty i stalagmity - oryginalne nacieki wapienne w kształcie iglic.

Głównym ciekiem wodnym na terenie Parku jest potok Prądnik, którego jedynym stałym dopływem na terenie Parku jest potok Sąspówka, a poniżej OPN - potok Korzkiewka. Potoki są zaopatrywane przez ok. 30 źródeł krasowych, zwanych wywierzyskami.

Urozmaicona rzeźba Ojcowskiego Parku Narodowego wpływa na stosunki klimatyczne, które pod względem rozkładu nasłonecznienia, amplitud temperatur powietrza oraz inwersji termicznych wykazują wiele analogii z klimatem gór. Średnia temperatura roku na wierzchowinie jurajskiej w okolicach Ojcowa wynosi 7,5 ^O C zaś w dnie Doliny Prądnika tylko 6,2 ^OC.

Pod względem szaty roślinnej Ojcowski Park Narodowy zajmuje czołowe miejsce w naszym kraju. Mozaikę zespołów roślinnych tworzy tu niespełna 1000 gatunków roślin naczyniowych, a wśród nich wiele reliktów o krańcowo odmiennych wymaganiach siedliskowych. Bogactwo ojcowskiej flory uzupełnia lista ponad 230 gatunków mchów i wątrobowców, około 1200 gatunków grzybów i blisko 220 gatunków porostów. Skały są przeważnie pokryte murawami kserotermicznymi. Dna dolin porastają łąki jako zbiorowiska wtórne sąsiadujące z fragmentami lęgów. Wśród osobliwości florystycznych na uwagę zasługują m.in. obrazki plamiste, rzadka paproć języcznik zwyczajny, lilia złotogłów pełnik europejski, ostnica Jana, chaber miękkowłosy, ginący już obuwik oraz brzoza ojcowska.

Świat zwierzęcy Parku jest reprezentowany przez ok. 6 tys. gatunków. Najbardziej charakterystyczną grupą wśród fauny są nietoperze (15 gatunków). Najczęściej można spotkać podkowca małego i nocka dużego. Stylizowaną sylwetkę nietoperza umieszczono w godle Parku. Liczną grupę kręgowców stanowią ptaki w liczbie ponad 120 gatunków, z czego ponad 90 to gatunki lęgowe.

W schyłkowej fazie epoki lodowcowej i zarazem paleolitu przybyli z Europy Zachodniej w rejon Ojcowa osadnicy związani z kulturą magdaleńską, której najbardziej reprezentatywnym przykładem są znaleziska z jaskini Maszyckiej w Dolinie Prądnika. Obok tradycyjnych narzędzi krzemiennych odkryto w niej wyroby z rogu i kości zdobione układem zgeometryzowanych linii i łuków. Zdobnictwo narzędzi pochodzących z tej jaskini jest najstarszym przejawem sztuki człowieka paleolitycznego na ziemiach Polski.

Neolityczne kopalnie i pracownie krzemieniarskie odkryto w okolicach Ojcowa tj. w Sąspowie i Bęble. Ślady pobytu człowieka znamy także z okresu wpływów rzymskich i wczesnego średniowiecza, które zaznaczyło się wznoszeniem pierwszych grodów obronnych typu konstrukcji drewniano-ziemnych.

Na okres średniowiecza (wiek XII-XIV) przypadają początki niemal wszystkich okolicznych wsi, a więc stałego osadnictwa w tej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Ojców do XIV wieku był starostwem niegrodowym, którego siedziba mieściła się na zamku ojcowskim, zbudowanym w XIV w. przez Kazimierza Wielkiego. W Pieskowej Skale mieści się czternastowieczny gotycki zamek i jest jedynym przetrwałym w całości na szlaku „Orlich Gniazd” Na południe od Ojcowa w Korzkwi znajduje się XIV - wieczny zameczek gotycki.

Ryc. 1 Położenie Ojcowskiego Parku Narodowego

Ryc. 2. Obszar Ojcowskiego Parku Narodowego

Bibliografia:

1. Paweł Fabijański, Parki Narodowe, Wyd. Podsiedlik- Raniowski i Spółka, Poznań 1990

2. Mapa Turystyczna, Ojcowski Park Narodowy, Wyd. Compass, Kraków 2002

3. www.opn.pan.krakow.pl

---