Zbiorowość- gr. ludzi między którymi wykształciła się i choćby przez krótki czas utrzymuje się więź społeczna
Więzi- naturalne (rodzina), zrzeszeniowe (partia), stanowione (rząd)
Grupa społeczna- zbiorowość składająca się z 3 lub więcej osób, między którymi utrzymują się więzi o względnie trwałym charakterze
Cechy: min 3 osoby, wspólne wartości, cele, interesy, potrzeby, odrębności od grup innych
Sposoby kierowania: autokratyczny, demokratyczny, liberalny
Rodzaje:
wielkość (małe, duże), członkostwo (ekskluzywne, ograniczone, inkluzyjne), typ więzi (pierwotne, wtórne), stop sformalizowania (formalne i nieformalne)
Małżeństwo- usankcjonowany przez prawo trwały, równoprawny związek kobiety i mężczyzny będący podstawą rodziny
Typy: monogamiczne, poligamiczne, grupowe, homo
Przeszkody: wiek(18 lat dziewczyna), inny związek (bigamia), bliskie pokrewieństwo (w linii prostej), ubezwłasnowolnienie, ta sama płeć
Rodzina- najstarsza i najpowszechniejsza forma życia społecznego, podstawowa komórka społeczna, która odgrywa ogromną rolę w życiu każdego człowieka, tworzą ją małżeństwo i ich potomstwo, oraz krewni obu małżonków
Modele: nuklearna (r+dz), tradycyjna (dz+r+dz)
Funkcje: prokreacyjna, seksualna, ekonomiczna, opiekuńczo-zabezpieczająca, socjalizacyjna, stratyfikacyjna, rekreacyjna, kulturowa
Problemy: pogorszenie się syt materialnej, patologie, alkoholizm, konflikty pokoleniowe
Małżeństwo konkordatowe- połączenie ślubu cywilnego z kościelnym na mocy konkordatu czyli umowy państwa ze Stolicą Apostolską
Adopcja/przysposobienie-przyjęcie do rodziny na mocy orzeczenia sądu osoby małoletniej obcej, krewnej lub spowinowaconej, powstają stosunki prawne takie jak między rodzicami a dziećmi,
Alimenty
Intercyza- umowa regulująca stosunki majątkowe między małżonkami, na jej mocy małżonkowie mogą rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć ustawową wspólność majątkową
Kuratela- nadzór prawny nad osobą niepełnoletnią lub nie będąca w pełni władz umysłowych, ma na celu ochronę osób i ich praw majątkowych, sprawuje kurator
Opieka- nadzór prawny nad osobą małoletnią, nie pozostającą pod władzą rodzicielską lub całkowicie ubezwłasnowolnioną, sprawuje krewny wyznaczony przez sąd
Powinowactwo- związek rodzinny między małżonkiem a krewnymi małżonka
Pokrewieństwo- związek krwi, dzielimy: w linii prostej(ojciec, syn, wnuk) i w linii bocznej(wujowie, ciotki)
Rozwód- rozwiązanie związku za orzeczeniem sądu, kiedy nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia i nie ma nadziei na wznowienie
Separacja- rozłączenie małżonków bez rozwiązania małżeństwa, bez prawa wstępowania w nocy związek
Ustawowa wspólność majątkowa- dorobek obu małżonków w czasie trwania ich małżeństwa, można wyłączyć majątek sprzed małżeństwa, darowizny, testamenty, nagrody, prawa autorskie
Władza rodzicielska- ogół obowiązków i praw przysługujących rodzicom, a w szczególności obowiązek i prawo do pieczy nad dzieckiem i jego majątkiem
Zaprzeczenie ojcostwa- prawo do obalenia domniemania ojcostwa
Społeczność lokalna- zbiorowość ludzi zamieszkujących wspólne terytorium, powiązanych systemem więzi społecznych, wyróżniająca się spośród innych zbiorem samodzielnie wypracowanych elementów kultury, norm, zwyczajów, tradycji
Cechy: określone terytorium, wartości i normy, instytucje wytworzone przez społeczność- kluby i stowarzyszenia, wspólne działanie, kontrola grupy nad jednostką, identyfikacja członków
Problemy: migracje, słaba integracja, zanik tradycji
Naród-zbiorowość terytorialna o określonym składzie etnicznym, wytworzony w procesie dziejowym jako wspólnota o podłożu gospodarczym, politycznym, społecznym, kulturowym, przejawiająca się w świadomości swych członków
Czynniki narodowotwórcze: terytorium, pochodzenie etniczne, integracja gospodarcza, organizacja polityczna, wspólna kultura, integracja społeczna, tożsamość narodowa
tożsamość narodowa- poczucie odrębności wobec innych narodów, niezbędnym warunkiem jest występowanie świadomości narodowej
charakter narodowy- cechy występujące u znacznej części członków narodu (wady kulturowe, system wartości, hierarchia, potrzeby)
stereotyp narodowy-nasze wyobrażenia dotyczące innych narodów.
postawy wobec narodów:
patriotyzm(poszanowanie i umiłowanie ojczyzny),
nacjonalizm(każdy naród powinien dążyć do utrzymania odrębności państwa), ksenofobia (wrogość wc obcych rasowo, religijnie), szowinizm (bezkrytyczny stosunek do własnego narodu),
rasizm (nierówność ras ludzkich)
symbole narodowe
Mniejszości w IIRP- 31% (Ukraina, Białoruś, Żydzi, Niemcy, Rosjanie, Litwini, Czesi, Słowacy, Cyganie)
mniejszości po II wojnie światowej- 4-6% (eksterminacja Żydów, zmiana granic RP) Litwini (pow Sejny), Białorusini( poł-wsch cz w. podlaskiego), Niemcy (opolskie), Słowacy (Orawa i Spisz), Czesi (pow. kłodzki, strzeliński), Żydzi (Warszawa, Łódź)
Społeczeństwo-pewna samowystarczalna forma życia zbiorowego ludzi, będąca historycznie ukształtowanym kompleksem zbiorowości i grup społecznych, połączonych terytorium, instytucjami, wartościami, mają poczucie odrębności w stosunku do innych zbiorowości
Forma organizacji społeczeństw
a)historyczne-pierwotne, feudalne, industrialne
b)współczesne- postindustrialne, globalne, informacyjne, masowe, konsumpcyjne, otwarte, zamknięte
Struktura społeczna- budowa wewnętrzna społeczeństwa
-teoria funkcjonalno-strukturalna- społeczeństwo to całość składająca się z elementów zależnych od siebie, wszystkie części są równie ważne (August Comte, Herbert Spencer)
-koncepcja konfliktowa- społeczeństwo składa się z wzajemnie zwalczających się klas społecznych (Karol Marks)
-koncepcja interakcyjna- istotą jest interakcja, która zachodzi zawsze między ludźmi, którzy podejmują wspólne działania (Herbert Blumer)
struktura społeczna
-demograficzna (wiek, płeć, zdolność do pracy, liczebność)
-klasowa:
ekonomiczne(Saint-Simon: produkcyjna i nieprodukcyjna) (Marks: środki produkcji) (Weber: dostęp do dóbr) ,
funkcjonalne (Davis i Moore: różnice wynikają z korzyści materialnych i niematerialnych)
-warstwowa- zbiorowość złączona wspólnym statusem społecznym (poziom kultury, styl życia, majątek)
-zawodowa- hierarchia społecznego uznania dla zawodów i ich przydatności (tradycja, przynależność, zarobki, kwalifikacje)
Ład społeczny- stan równowagi, który pozwala zaspokoić ludzkie potrzeby i stwarza warunku rozwoju społecznego
Elementy: wartości (system wartości- spójny układ) normy (PRAWNE-państwo, sejm, sankcje, RELIGIJNE- kościół, Bóg, klątwa, MORALNE-oparte na ocenach i wartościach moralnych, izolacja, OBYCZAJOWE- nawyki, rytuały, sposób ubierania, tradycje), instytucje społeczne
--------------------------------------------
Postawy społeczne-gotowość człowieka do określonego zachowania względem innych
-uczciwość- prawy, szanujący, niezdolny do oszustwa
-słowność- wzbudza zaufanie innych, szacunek
-prawdomówność- szczerość, otwartość, prawdziwość wypowiedzi
-punktualność-przestrzeganie terminu, szanowanie czasu innych,
-odwaga cywilna-post w zgodzie z sobą nawet wbrew opinii i presji
-solidarność międzyludzka- więź oparta na współdziałaniu , wspieraniu się w trudnych chwilach
-wrażliwość społeczna (empatia)- utożsamianie się z innymi
Etyka- nauka o moralności i normach społecznych
Sprawiedliwość-zasada moralna domagająca się poszanowania praw innych, właściwego podziału dóbr materialnych, równości szans i uprawnień
a) Wyrównawcza-wymaga by dany towar zapłacić cenę nie niższą niż koszt jego wytworzenia
b) Rozdzielcza: równo, potrzeby, wysiłek, praca, zasługi, urodzenie
-> każdemu równo-każdy czł społeczeństwa otrzyma tyle samo dóbr niezależnie od wkładu pracy i potrzeb (nie mobilizuje do wysiłku, demoralizuje, przyczyna marnotrawstwa rozdzielanych dóbr)
->każdemu wg potrzeb-trudna do realizacji z powodu względności owych potrzeb i tego że zaspokojenie jednych potrzeb rodzi nowe (poczucie niedosytu, niesprawiedliwości)
-> każdemu wg wysiłku- uzależnia przydział dóbr od ponoszonego trudu na rzecz dobra społeczn, ale nie wymusza efektywności działań
->każdemu wg jego pracy- przydział dóbr proporcjonalnie do wkładu pracy, ciężko określić wkład poszczególnych ludzi, bo często działania są zespołowe (nie zapewnia nawet minimum dóbr osobom niezdolnym do pracy)
->każdemu wg jego zasług- nakazuje nagradzać tych, którzy mają zasługi dla społeczeństwa
->każdemu wg urodzenia- podstawa porządku feudalnego, uzależnia przydział dóbr od przynależności społecznej rodziców (zasada sprzeczna z przekonaniem o równości wszystkich ludzi)
c) Teorie indywidualistyczne- społeczność jest zbiorem jednostek żyjących niezależnie od siebie i nawiązujących kontakty tylko wtedy gdy są one obustronnie korzystne pod względem ekonomicznym, emocjonalnym i politycznym, w imię własnych interesów nie wolno krzywdzić innych
d) Teorie wspólnotowe- dobro społeczne ponad dobrem jednostki
e) Sprawiedliwość jako uprawnienie- przestrzeganie prawa w gromadzeniu dóbr materialnych (spr pozyskiwanie, przekazanie, dochodzenie praw)
f) Sprawiedliwość jako równość- zapewnienie jednostce wolności wyboru własnej drogi życiowej (wolność i dyferencja)
Aborcja-zabieg przerwania ciąży przez zabieg chirurgiczny lub farmakologiczny, w Polsce prawo określa 3 wyjątkowe przypadki przerwania: ciąża zagraża życiu i zdrowiu matki, ciężkie upośledzenie płodu, gwałtu
Eutanazja- zabójstwo człowieka nieuleczalnie chorego na jego żądanie lub pod wpływem współczucia dla niego, zwolennicy- człowiek jest wolny i może decydować o swej śmierci, przeciwnicy- arg religijne i moralne: człowieka nie można zabijać w żadnych okolicznościach, nadzieja na wyzdrowienie, śmierć w rękach lekarza
Prawo jednostki- prawa, gwarantowane są w ramach międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka (międzynarodowe pakty praw człowieka, ONZ), zawierają również konstytucje w państwach demokratycznych, łamanie: konflikt bałkański, wojna domowa w Rwandzie, traktowanie więźniów w Chinach, Turcji, Brazylii, korupcja, nietolerancja
Ochrona środowiska-środowisko chronią umowy i konwencje międzynarodowe i przepisy prawa lokalnego, stosunek człowieka do natury miarą ochrony środowiska
Prawa zwierząt- stosunek ludzi do zwierząt miarą ich człowieczeństwa, łamanie: warunki hodowli, transportu i uboju, eksperymenty medyczne, testy kosmetyków, polowania, tresura, znęcanie się
KONFLIKT-proces społeczny, którego istotą jest dążenie jednostki lub grupy do zaspokojenia potrzeb, realizacji własnych interesów przez wyeliminowanie innych jednostek lub grup, które dążą do tych samych celów, podstawą konfliktów są odmienne definicje wartości lub poczucie zagrożenia
a)PRZYCZYNY:
sprzeczności strukturalne( nierówny podział dóbr, faworyzowanie niektórych grup społecznych)
wynikające z dysproporcji rozwojowych (różny poziom rozwoju gospodarczego na świecie)
brak równowagi rynkowej (konf między konsumentami i producentami)
źle funkcjonujący system informacji (ograniczenie w porozumiewaniu się ludzi, domysły, plotki)
sprzeczne wartości (różnice światopoglądowe przeszkadzają w porozumieniu się w ważnych sprawach)
b)RODZAJE: klasowo-warstwowe (sprzeczności strukturalne, różnice w poziomie życia), kulturowe (różnice kulturowe) ekonomiczne (różnice strukturalne, dysproporcje w rozwoju, zaburzenia gosp rynkowej) wartości (ciężko po kompromis) rodzinne i małżeńskie (patologie, różnice pokoleniowe)
c)ROZWIĄZYWANIE: negocjacje (dobrowolne rozmowy stron) arbitraż (strony wyznaczają osobę) mediacje (wyznaczona osoba trzecia) sąd, głosowanie i wybory
INSTYTUCJA- grupa osób realizujących zadania powierzone im przez daną zbiorowość lub środki służące do realizacji tych zadań
a)FUNKCJE: zaspokajanie potrzeb (oświata, służba zdrowia) regulacyjna (policja, prokuratura, izby skarbowe) integracyjna (oświata, samorząd) ciągłość zbiorowości (trwałość, zmieniają się osoby)
b)RODZAJE: ekonomiczne (zakł przemysłowe, firmy handlowe, banki) polityczne (partie) religijne (kościoły, związki wyznaniowe) socjalne (obyczaje, stowarzyszenia, fundacje) kulturalne (biblioteki, muzea) wychowawcze (oświata, rodzina)
c)FUNCKJONOWANIE: określone cele i zakres funkcji, racjonalny podział pracy i sprawna organizacja, stopień depersonalizacji, prestiż
SPOŁECZEŃSTWO POLSKIE- demograficzna (38mln, starzenie się, 61,5% miasta, 106/1—kob-męż, m(70)k(79), wykształcenie rośnie) zawodowa (sp zatrudnienia, wzr w usługach i sekt pryw, sp w przemyśle i rolnictwie) klasowo-warstwowa (sp l. robotników, grupy uprzywilejowane, słaba klasa średnia)
a)PROBLEMY: ubóstwo(30%), bezrobocie (ok. 10%, zależy od płci, wieku i wykształcenia, przyczyny: recesja, niekorzystna str gospodarki, niskie kwalifikacje pracowników, automatyzacja i robotyzacja) i bezdomność, przestępczość(nasila się), alkoholizm (dezorganizacja rodziny, straty w gosp, absencja w pracy, patologie), narkomania, handel ludźmi, samobójstwa, prostytucja, rozwody
b)ROZWIĄZYWANIE: system opieki społecznej (instytucje państwowe, samorządowe i społeczne) programy aktywne (programy zwalczania bezrobocia) program pasywny (zapomogi, zasiłki) wykształcenie, pobudzenie wzrostu gospodarczego, instytucje i organizacje walczące z uzależnieniami, profilaktyka, resocjalizacja,
KULTURA-całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości przekazywany z pokolenia na pokolenie
(materialne, niematerialne, instytucje, zasady życia społecznego, sposoby postępowania, wzory, kryteria ocen estetycznych i moralnych)
a)MATERIALNA-sposoby wytwarzania przedmiotów, meble, samochody, sprzęt gosp domowego, przybory
b)DUCHOWA-dzieła sztuki, muzyka, literatura, religia, filozofia
c)SPOŁECZNA- zwyczaje, normy, wzory zachowań
d)WSPŁYW NA ŻYCIE: socjalizacja, wartości, wzory postępowania, modele, rozwój twórczy
KONGLOMERAT- połączenie różnych części w jedną całość,
EUROPOCENTRYZM-postrzega człowie, społeczeńst, tradycji i kultury z europejskiego punktu widzenia
FILARY: antyczny (Grecy: igrzyska, dyscypliny sportowe, demokracja, krytyczna postawa, teatr, komedia, tragedia, mitologia; Rzymianie: prawo, organizacja administracji i armii, budownictwo, pismo) judeochrześcijański (prawa człowieka-godność, szkolnictwo, inspirująca fun Biblii) celtycko-germańśki (sagi, legendy, etos rycerski, styl gotycki)
PRZEMIANY: komercjalizacja- oparcie działalności artystycznej na zasadach handlowych, globalizacja, postęp naukowo-techniczny, neokatechumenat- ruch odnowy religijnej w Kościele katolickim zapocz w 1964
WYSOKA, MASOWA, MEDIALNA, ALTERNATYWNA, NARODOWA
SUBKULTURA- wzory i normy obowiązuj w grupie będąc częścią większej zbior, odmienne od przyję przez ogół (punki, skini, satan, rasta, hipisi, chuliga, blokersi, hiphop, techno)
SP. OBYWATELSKIE- samoogr się zbiorow ukształtow dzięki działal różnych instytucji życia publicznego (media, organiz, wybor) umożliwiaj obywat uczestnictw w życiu publicznym: niezależ od władz, kontrola wł
EL; obywa, aktyw obywatel, massmed, opinia publi, org społeczne, polity, ruchy sp, przedsię, podmiot gosp, prawo obywatel nieposluszen FIL: wolne, demok wybory, wł prywa, gosp rynkow, samoorg się obyw
CECH: aktyw udz w życiu publ, zaintere prob. społ, przynależ, działan, poiformowani, kontr władz, zgoda z praw
PR. OBYW NIEPOSŁ- celow i świad niestoso się do okreś przepis praw, któr wg obyw naruszaj normy sprawie, ogr woln, równ, są absurd WARUNKI:w imie wyż wart, nie może doty int osob, nie w im przemoc, gotow do ponies kary za swe postępów, NP: solidarność, Martin Luter King przeciw segr rasowej, Mahatma Gandhi- marsz protestacyjn
-----------------------------------------------------
1. Doktryny polityczne: pojęcie, podział, charakterystyka
a)Doktryna-Tym mianem określa się konkretne sformułowania wyodrębnione z danej ideologii i zastosowane, np. do zagadnień społecznych, ekonomicznych. Doktryna może się odnosić również do ogółu życia społeczno-politycznego. Doktryny zawierają nie tylko teoretyczne uzasadnienia, ale także praktyczne wskazania dotyczące realizacji idei zawartych w ideologii. Zwykle treść ideologii kształtuje treść doktryny. Na gruncie jednej ideologii może się narodzić kilka doktryn.
b)podział doktryn:
-konserwatywne-są niechętne do zmian, choć oznaka pewien konieczny postęp cywilizacyjny. Opowiadają się za utrzymaniem całokształtu stosunków społeczno-politycznych
-reformistyczne-domaga się przeprowadzenia koniecznych zmian społecznych, gospodarczych i politycznych drogą utopijną
-rewolucyjne-uznają rewolucję za podstawowy i najlepszy sposób działania politycznego. Chcą natychmiastowych zmian i negują tradycyjne rozwiązania naukowe
-reakcyjne-nawołują do przywrócenia albo utrwalenia przestarzałego ustroju, który nie przystaje do rzeczywistości politycznej
-utopijne-wskazują cele nierealne, niemożliwe do zrealizowania w danym momencie. Są przeciwstawne wobec pozostałych doktryn
-prawicowe-uznają istnienie nierówności za naturalną cechę społeczeństw, podkreślają szacunek do tradycji, przywiązanie do Kościoła oraz rodzimej kultury, sprzeciwiają się
gwałtownym zmianom, uznają szczególną rolę religii w życiu, popierają wolny rynek, negują interwencję państwa w gospodarkę
-lewicowe-głoszą hasła sprawiedliwości i solidaryzmu społecznego. Odrzucają pogląd, że nierówności są zjawiskiem naturalnym, uznają konieczność ich łagodzenia przez państwo. Głoszą zasadę równości wszystkich ludzi (równouprawnienie kobiet, mniejszości),popierają interwencję państwa w gospodarkę
-centrowe- dążą do utrzymania równowagi między interesami różnych grup społ.. Według nich istniejące nierówności powinny być łagodzone przez społeczeństwo, a nie przez państwo. Doktryny te popierają gospodarkę rynkową, która jednak powinna być kontrolowana przez państwo
c) charakterystyka wybranych doktryn
c1. liberalizm-twórcy- John Stuart Mill, John Locke, Adam Smith
->podkreśla wartość, wolność jednostki, która nie może być ograniczona przez prawo ani religię;
->człowiek ma prawo do życia, wolności osobistej, sumienia i wyznania, zgromadzeń, słowa, druku;
->społeczeństwo jest zbiorem jednostek;
->władza państwowa powinna być ograniczona (gospodarka wolnorynkowa-niskie podatki, ograniczenie liczby przepisów regulujących gospodarkę)
->własność prywatna-daje człowiekowi możliwość rozwoju i jest gwarancją wolności
c2. konserwatyzm-twórca- Edmund Burke
->pesymistyczna wizja ludzkiej natury
->skutki zła człowieka można ograniczyć dzięki autorytetom, religii, kulturze itp.
-> wzorem jest człowiek, dla którego ważniejsze są obowiązki niż uprawnienia, jst zdolny do poświęceń
->społeczeństwo jest nadrzędne w stosunku do jednostki, zorganizowane hierarchicznie, ma charakter ewolucyjny
->najważniejsza jest tradycja
->zmiany powinno się dokonywać stopniowo
->silne państwo gwarancją ładu
->gospodarko wolnorynkowa
->własność prywatna
c3. chrześcijańska demokracja
->nawiązuje do katolickiej nauki społecznej, ale jest niezależny od Kościoła i reprezentowany przez partie chrześcijańsko-demokratyczne
->solidaryzm społeczny, poszanowanie godności jednostki, etyka w polityce, pomoc państwa
c4.socjaldemokracja -Edward Bernstein
->pozytywna wizja człowieka-bez wad, winę za zło ponosi nie jednostka a społeczeństwo
->człowiek posiada szereg praw i wolności
->społeczeństwo jako zbiór jednostek i grup społecznych
->powinna występować sprawiedliwość społeczna, równość
->państwo demokratyczne, oparte na zas. pluralizmu, reprezentacji, trójpodziału władzy, poszanowania praw mniejszości i samorządności
->rozdzielenie Kościoła od państwa
->państwo powinno realizować zasady sprawiedliwości społecznej, redukować nierówności przez zapewnienie pracy, edukacji, opieki zdrowotnej
->własnośc prywatna, wolny rynek,ale jednak pod kontrolą państwa
->prymat pracy nad kapitałem
c5. faszyzm-np. Benito Mussolini,Hitler,Rosenberg
->pesymistyczna wizja człowieka- człowiek jest zły
->odrzucenie indywidualizmu, człowiek powinien się podporządkować
->idea `nowego człowieka'- odrzuca on materializm, racjonalizm, poczucie bezpieczeństwa, a cechuje się odwagą, heroizmem, poświęceniem
->najważniejsze dobro narodu-kult państwa
->solidaryzm-współpraca klas
->podział na rządzących i rządzonych(podlegają rządzącym)
->ma charakter totalitarny- obywatele musza być posłuszni
->wódz na czele państwa-ma cechy nadludzkie, kierują nim siły wyższe
->partia faszystowska kontroluje wszystkie dziedziny życia społ.
->własnośc prywatna, gospodarka ma charakter kapitalistyczny, musi też służyć celom narodu, państwo może w nie ingerować,tzn wspierać
c6. komunizm-Lenin,Stalin,Trocki
->człowiek jest częścią przyrody
->człowiek jest tworem społeczeństwa, interes jednostki powinien być podporządkowany interesowi ogółu
->ważna jest praca
->brak klas, równość wszystkich ludzi
->państwo będzie niepotrzebne po likwidacji klas i własności
->likwidacja własności prywatnej i zastapiene jej własnością kolektywną
->kontrola państwa nad gospodarką (idea gosp. centralnie planowanej)
2. Pojęcia:
a)demokracja- jest formą ustroju państwa, w której jego obywatele(naród,lud) sprawują władzę bezpośrednio lub za pośrednictwem wybranych przedstawicieli.
b)kultura polityczna- całokształt politycznych postaw i poglądów jednostek oraz całego społeczeństwa, charakterystycznych dla danego okresu i ukształtowanych pod wpływem tradycji historycznych. Istnieją trzy typy k. politycznej - zaściankowy, poddańczy, uczestniczący.
c)totalitaryzm - forma sprawowania rządów, która polega na całkowitym podporządkowaniu, jednostki i wszelkich przejawów życia społecznego władzy państwowej, państwo kontroluje każdą sferę życia społecznego, ma rozbudowany aparat represji i przymusu, w takim państwie istnieje jedna oficjalna doktryna państwowa, a interes jednostki jest podporządkowany interesowi państwa, cała władza jest skupiona w rękach partii i jej przywódcy, działalność opozycyjna jest zakazana, a wc politycznych przeciwników stosuje się terror
d)autorytaryzm- forma sprawowania władzy, gdzie dominuje silna władza wykonawcza skupiona w rękach jednostki lub wąskiej grupy osób, parlamenty odgrywają drugorzędną rolę i są podporządkowane wł wykonawczej, społeczeństwo nie ma możliwości kontrolowania władzy, rządzący są uprzywilejowani, w państwie takim istnieje rozwinięty aparat przymusu i represji
3. Formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym.
3.1. Formy demokracji bezpośredniej
a) referendum-powszechne głosowanie obywateli mających czynne prawo wyborcze, w którym podejmują oni decyzję w ważnych sprawach
b) inicjatywa ludowa-prawo części obywateli do zgłoszenia własnych propozycji zmian w prawie, dzieli się na: konstytucyjną, referendalną i ustawodawczą.
c) weto ludowe- prawo obywateli do wyrażenia sprzeciwu wc ustaw uchwalanych przez parlament; na wniosek określonej gr obywateli przeprowadzane jest referendum (Szwajcaria, USA)
d) plebiscyt- głosowanie mieszkańców danego obszaru decydujące o jego przynależności państwowej/ głosowanie, w którym obywatele mogą wyrazić swoje poparcie lub dezaprobatę dla polityki rządu
e) Zgromadzenie Ludowe- zgromadzenie obywateli, na którym podejmuje się najważniejsze decyzje dot jakiegoś obszaru (Szwajcaria)
*w Polsce:
a) Obywatelska inicjatywa ustawodawcza- f. inicjatywy ludowej, prawo wniesienia projektu ustawy przez grupę co najmniej 100tys. obywateli RP mających prawo wyborcze; czynności związane z przygot projektu ustawy, zbieraniem podpisów i kampanią promocyjną wykonuje komitet inicjatywy ust., projekt składa do sejmu pełnomocnik komitetu
b) Referendum ogólnokrajowe- może dot zmian w Konstytucji, ratyfikacji umów międzynarodowych, na mocy których organy państwa przekazuja część swoich uprawnień organom ponadnarodowym, oraz spraw szczególnie ważnych dla państwa; może zarządzić je prezydent RP za zgodą sejmu i senatu, Rada Ministrów, senat, obywatele; ref jest w dzień wolny, jest ważne gdy udział weźmie połowa uprawnionych do głosowania, przeprowadza je Państwowa Komisja Wyborcza
c) Referendum lokalne- mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego wyrażają wolę co do sposobu rozwiązania określonej sprawy; przeprowadzane z inicjatywy właściwych organów samorządowych, na wniosek 10% mieszkańców gminy lub powiatu albo 5% mieszkańców województwa, ref ważne gdy wzięło udział 30% uprawnionych
3.2. Formy demokracji pośredniej
a) wybory- proces wyłaniania przez ogół obywateli (elektorat) spośród kandydatów osób, które będą piastować najwyższe stanowiska w państwie (sejm, senat, prezydent, org samorządowe); czynne prawo wyborcze (możliwość wybierania), bierne (bycie wybieranym)
b) przynależność do organizacji społecznych i politycznych- stwarza możliwość uczestnictwa w życiu publicznym kraju, możliwość kształtowania ich programu, wpływu na wybór kandydatów do sejmu i senatu oraz władz lokalnych, a nawet kandydowania do tych organów
c) listy otwarte i petycje- list otwarty sporządza się aby zwrócić uwagę władz i opinii publicznej na jakiś problem, jest on podany do publicznej wiadomości, petycja to pisemna prośba skierowana do organu centralnego lub lokalnego w jakiejś sprawie
d) zgromadzenia i manifestacje- to zbiorowe, publiczne wystąpienia obywateli, które są formą wyrażania poparcia lub sprzeciwu dla polityki władz, skuteczny sposób wywierania nacisku
4. Państwo: pojęcie, funkcje, formy.
Państwo- trwała wspólnota ludzi zamieszkujących określone terytorium oraz poddana władzy zwierzchniej. Cechy państwa: społeczny charakter , władzę państwową , terytorium , przymusowość, suwerenność i aparat państwowy.
Funkcje państwa:
- Funkcja zewnętrzna: obejmuje aktywność międzynarodową państwa, stosunki z innymi państwa, działalność w organizacjach międzynarodowych co ma na celu ochronę suwerenności zewnętrznej państwa.
-Funkcja wewnętrzna: obejmuje działania które mają zagwarantować bezpieczeństwo i ład w kraju. Do tego celu powołane są odpowiednie organy : administracja , policja , prokuratura , sądy oraz służby więzienne. W ramach realizacji tej funkcji można wyróżnić działalność: prawodawczą , porządkową , administracyjną, gospodarczo-organizatorską, socjalna i kulturalną.
Funkcja prawodawcza- polega na tworzeniu prawa które obowiązuje na terytorium państwa.
Funkcja porządkowa- polega na podejmowaniu działań które zapewniają porządek na terytorium państwa.
Funkcja administracyjna- to zarządzanie przez odpowiednie organy państwowe określonymi dziedzinami życia publicznego.
Funkcja gospodarczo- organizatorska - polega na zarządzaniu przez państwo gospodarką oraz na oddziaływaniu na nią. Państwo stara się promować gospodarkę na świecie , chronić ją przed nieuczciwą konkurencją oraz stwarzać warunki do jej rozwoju.
Funkcja kulturalna - obejmuje działalność państwa w zakresie wspierania badań naukowych , wspierania oświaty i kultury , ochrony zabytków i promocji kultury za granicą.
Funkcja socjalna- dążenia państwa do zapewnienia obywatela minimum egzystencji , walka z bezrobociem .
Formy państwa.
Formę państwa charakteryzuję się ze względu na :
Formę rządów: struktura najwyższych organów władzy
Reżim polityczny - sposób rządzenia państwem , metody i techniki sprawowania władzy
Ustrój terytorialny państwa -struktura terytorialna , zakres samodzielności władz lokalnych , podział kompetencji między władze lokalne a centralne.
Podział państwa ze względu na formę rządów:
-REPUBLIKA - forma rządów w której najwyższa władza należy do organu wybieranego na określony czas przez obywateli. Dzieli się na :
-arystokratyczną : władze wybierane przez wąskie grupy wyodrębnione ze względu na pochodzenie lub zamożność.
- demokratyczne: władze wybierane przez ogół obywateli
-MONARCHIA- forma rządów której najwyższy organem jest monarcha a ludność tworzy grupa poddanych.
Ze względu na sposób uzyskania władzy przez władcę można podzielić na :
- monarchię dziedziczną - monarcha uzyskuje władzę przez dziedziczenie
-monarchię elekcyjną - monarcha uzyskuje władze przez wybór
Monarchia ze względu na zakres władzy monarchy dzielimy na :
-nieograniczoną - władza monarchy jest nieograniczona niczym
-ograniczoną- ograniczona przez konstytucje
Formy monarchii:
despotyczna - król sprawował pełnie władzy , był właściciele całej ziemi w państwie , miał nieograniczoną władzę nad obywatelami, funkcja najwyższego kapłana, niekiedy uważany za istotę boska.
Patrymonialna- monarcha miał silną pozycję polityczną i ekonomiczną - był właścicielem całej ziemi w państwie i mógł nią swobodnie dysponować, jego łwdza iała sankcję religijną.
Stanowa- powstała w związku ze wzrostem politycznego i ekonomicznego znaczenia stanów. Władza monarchy w dalszy ciągu bardzo silna , ograniczona jednak przez ogólnokrajową reprezentację stanów , która miała uprawnienia opiniodawczo - doradcze.
Absolutna - monarcha ma całkowita i niepodzielną władzę , nie podlega stanowionemu przez siebie prawu bez pośrednio ingeruje w wiele dziedzin życia a organy przedstawicielskie nie maja większego znaczenia.
Konstytucyjna- kompetencje monarchy ograniczone przez konstytucję, która przyznaje część uprawnień organom przedstawicielskim.
Parlamentarna- kompetencje monarchy bardzo ograniczone. Najczęściej pełni on funkcje reprezentacyjne , czasem odgrywa role arbitra miedzy poszczególnymi organami państwa.
Podział państwa ze względu na reżim polityczny
- Państwo autorytarne
silna władza wykonawcza skupiona w rękach jednostki lub wąskiej grupy osób, parlamenty odgrywają drugorzędną rolę i SA podporządkowane władzy wykonawczej
społeczeństwo nie ma możliwości kontrolowania władzy
udział obywateli w życiu publicznym jest sztuczny i poddany kontroli
istnieje rozwinięty aparat przymusu
-Państwo totalitarne
*państwo kontroluje wszystkie sfery życia społecznego, ma rozbudowany aparat represji i przymusu
*Państwo indoktrynuje swoich obywateli , istniej jednak oficjalna doktryna państwowa , interes jednostki podporządkowany interesowi państwa
* działalność opozycyjna zakazana , a wobec przeciwników politycznych stosuje się terror
-Państwo demokratyczne
istnieje podział władzy , władza ustawodawcza , sądownicza , i wykonawcza są rozdzielone pomiędzy różne organy które się wzajemnie kontrolują
obywatele mają możliwość kontrolowania władzy , rządzący nie są uprzywilowani , wszyscy obywatele różni wobec Rawa
szeroki zakres wolności i praw obywatelskich
Formy państwa ze względu na ustrój terytorialny
Państwa unitarne :
|
Państwo złożone
|
|||
Państwa scentralizowane *władze centralne maja bardzo szeroki zakres kompetencji, podejmują decyzję w sprawach lokalnych * organy lokalne mają bardzo wąskie uprawnienia |
Państwo zdecentralizowane *władze centralne nie mają uprawnień aby wpływać na sprawy przekazane do kompetencji organów lokalnych *wąski zakres kompetencji pozostawiony organom ogólnopaństwowym |
Federacja *jednostki podziału terytorialnego mają pewien zakres samodzielności politycznej i prawnej, nie mogą jednak wystąpić z federacji ani nawiązywać stosunków międzynarodowych |
Konfederacja *luźny związek suwerennych państw powołanych dla realizacji określonych celów *państwa członkowskie przekazują część swoich uprawnień wspólnym organą |
Unie państw * unia personalna - państwa mające wspólnego władcę pozostające jednak odrębnymi organizacjami państwowymi * unia realna - związek państw posiad. nie tylko wspólnego władcę ale i wspólne instytu |
5. Organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, kompetencje.
5.1. Władza ustawodawcza (sejm + senat)
a)wybory:
-zarządza prezydent nie później niż 90 dni przed upływem kadencji obecnego
-wybory do sejmu i senatu są jednego dnia, obie izby wybierane na 4-letnią kadencję
-posłowie są wybierani w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych i tajnych
-senatorowie są wybierani w wyborach: tajnych, powszechnych, bezpośrednich
-partia musi uzyskać 5% poparcia, koalicja 8%
-czynne prawo wyborcze: obywatel polski, który ukończył 18lat
-bierne prawo wyborcze: do sejmu- obywatel polski (21lat), do senatu- obywatel polski (30lat)
-wybory przeprowadza Państwowa Komisja Wyborcza, okręgowe komisje wyborcze oraz obwodowe komisje wyborcze
-Każdy obywatel może wnieść do Sądu Najwyższego protest przeciwko ważności wyborów
-cisza wyborcza rozpoczyna się 24h przed dniem wyborów i trwa do zakończenia głosowania- nie można podawać wyników sondaży i prowadzić agitacji wyborczej
-finansowanie kampanii wyborczej jest jawne
b)posłowie i senatorowie
-460 posłów, 100 senatorów
-mandat parlamentarny ma charakter generalny, nieodwołalny, niezależny
-parlamentarzyści mają immunitet- przywilej, który uniemożliwia pociągnięcie ich do odpowiedzialności karnej lub aresztowanie bez zgody sejmu oraz zwalnia z odpowiedzialności za czyny związane z działalnością parlamentarzystów i zapewnia im swobodę wykonywania swoich funkcji
-koło parlamentarne (3) i kluby parlamentarne (15 posłów lub 7 senatorów) mają własne władze i regulaminy, przygotowują projekty ustaw, ustalają wspólne stanowisko;
-w głosowaniach często wprowadza się dyscyplinę klubową (wszyscy członkowie klubu głosują tak samo)
-kluby i koła dzielą się na koalicyjne i opozycyjne
c)organizacja i funkcjonowanie
-sejm i senat obradują na posiedzeniach, pierwsze zwołuje prezydent RP, a kolejne marszałkowie, obrady parlamentu są jawne, utajone tylko gdy wymaga tego dobro państwa
ORGANY SEJMU
-Marszałek Sejmu- druga osoba w państwie po prezydencie, organizuje obrady sejmu oraz im przewodniczy, ustala harmonogram prac, reprezentuje sejm wc innych organów
-wicemarszałkowie
-Prezydium Sejmu- marszałek + wicemarszałkowie- organ kierujący pracami sejmu, ustala plan jego prac i koordynuje prace komisji
-Konwent Seniorów- Prezydium+ przewodniczący klubów i kół parlamentarnych- opiniowanie planu prac sejmu i ustalanie porządku poszczególnych posiedzeń
-Komisje sejmowe- organy sejmu, które rozpatrują sprawy będące przedmiotem obrad sejmu, wyraża opinie w sprawach przekazywanych pod ich obrady; komisja śledcza- powoływana do zbadania określonej sprawy
ORGANY SENATU: marszałek senatu, Prezydium Senatu, Konwent Seniorów, komisje (bez śledczych)
d)funkcje
- ustrojodawcza- prawo do zmiany ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego poprzez zmianę konstytucji (2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby)
-ustawodawcza- tworzenie aktów prawnych rangi ustawowej, ustawy mogą regulować wszystkie sprawy w państwie
-kreacyjna- wybór innych organów państwowych
(Sejm powołuje: i odwołuje Radę Ministrów, wybiera sędziów T. Konstytucyjnego i Stanu, powołuje prezera Narodowego Banku Polskiego;
Sejm+ Senat powołują: członków KRRiTv, członków Krajowej Rady Sądownictwa, członków Rady Polityki Pieniężnej, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych)
-kontrolna- tylko sejm ma prawo kontrolować rząd i inne organy państwowe, poprzez:
Absolutorium-zatwierdzenie działalności finansowej rządu
Zapytania i interpelacje- sposób zwracania się posłów do członków rządu z prośbą o udzielenie informacji
Komisje śledcze- powołane przez sejm by wyjaśnić jaką sprawę
Pociągnięcie do odp konstytucyjnej- prawo do stawiania przez T Stanu najwyższych urzędników państwowych w wypadku naruszenia przez nich konstytucji lub ustaw
Wotum zaufania- uchwała sejmu wyrażająca poparcie dla polityki rządu
Wotum nieufności- uchwała sejmu wyrażająca brak poparcia dla polityki rządu lub ministra
-współtworzenie kierunków polityki państwa- polega na podejmowaniu decyzji w niektórych dziedzinach polityki wewnętrznej i międzynarodowej (Sejm podejmuje uchwałę o stanie wojennym w wypadku napaści, Sejm i senat wyrażają zgodę na ratyfikowanie umów międzynarodowych dot pokoju, sojuszy, członkostwa w organizacjach międzynarodowych, wolności i praw obywatela, sejm ma prawo zarządzić referendum, senat sprawuje opiekę nad Polakami i Polonią za granicą)
5.2. Władza wykonawcza (Prezydent RP + Rada Ministrów)
a)WYBÓR PREZYDENTA
-Prezydent jest wybierany na 5letnią kadencję w wyborach powszechnych, tajnych, równych, bezpośrednich i większościowych
-ta sama osoba może pełnić tę funkcję tylko dwa razy
-czynne prawo: pełnoletni obywatele polscy, bierne prawo: osoba która ukończyła 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych
-kandydat musi zebrać 100tys. podpisów obywateli
-prezydentem zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnych głosów, jeśli nie to 2 tura wyborów za 14dni
-każdy obywatel może wnieść protest przeciw ważności wyborów, decyzję podejmuje Sąd Najwyższy
-kadencja rozpoczyna się w dniu złożenia przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym
b)UPRAWNIENIA PREZYDENTA
b1. względem parlamentu: -zarządza wybory i zwołuje pierwsze posiedzenie obu izb -inicjatywa ustawodawcza -prawo weta zawieszającego wobec ustaw parlamentu (odrzucenie przez 3/5 głosów) -podpisywanie ustaw i ich ogłaszanie -prawo skrócenia kadencji sejmy, gdy nie uda się wyłonić rządu lub nie uchwali budżetu w wyznaczonym terminie -występuje z wnioskiem do sejmu o powołania prezesa NBP -prawo zwracania się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności ustaw z konstytucją
|
b3. względem władzy sądowniczej: -powoływanie sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa -powoływanie prezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego oraz jednego członka Krajowej Rady Sądownictwa
|
b2. względem Rady Ministrów: -powoływanie rządu -dokonywanie zmian w rządzie na wniosek premiera -zwoływanie w sprawie szczególnej wagi Rady Gabinetowej (Rada ministrów pod przewodnictwem Prezydenta) -wystąpienie z wnioskiem do sejmu o pociągnięcia członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu |
b4. w zakresie spraw zagranicznych: -reprezentacja państwa w stosunkach zagranicznych -ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych -mianowanie i odwoływanie przedstawicieli Polski w innych państwach lub przy organizacjach międzynarodowych
|
b4. zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi i obronnością: -w czasie pokoju sprawuje władzę za pośrednictwem ministra obrony (jako najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych) -w sytuacji zagrożenia zarządzanie powszechnej lub częściowej mobilizacji -wydawanie decyzji o użyciu sił zbrojnych dla obrony kraju -zarządzenie wprowadzenia stanu wyjątkowego, gdy nie może tego uczynić parlament |
b5. tradycyjne uprawnienia: -nadawanie obywatelstwa -nadawanie orderów i odznaczeń -prawo łaski -nadawanie tytułów profesorskich
|
c) RADA MINISTRÓW: kolegialny organ władzy wykon, Rada prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa
c1. SKŁAD:
-premier- stoi na czele rządu, kieruje i organizuje pracę rządu, koordynuje i kontroluje pracę członków rządu oraz kieruje pracą terenowych organów administracji, sprawuje nadzór nad samorządem
-minister- naczelny organ administracji rządowej, do jego zadań należy kierowanie określonymi działami administracji państwowej i wypełnianie zadań zleconych im przez premiera, minister kieruje swoim działem administracji państwowej wykorzystując specjalną instytucję- ministerstwo
c2. POWOŁYWANIE I ODWOŁYWANIE
-rząd jest powoływany przez prezydenta RP, najpierw desygnuje on premiera, a potem na jego wniosek powołuje członków Rady Ministrów
-w ciągu 14 dni Rada Ministrów musi uzyskać wotum zaufania od parlamentu, jeśli tak się nie stanie sejm przystępuje do wyłonienia rządu w ciągu 14 dni bezwzględną większością głosów
-prezydent mianuje członków rządu i odbiera przysięgę
-jeśli sejm nie wyłoni rządu robi to prezydent
-Rada Ministrów może być odwołana, gdy kończy się kadencja, rezygnuje premier, w syt nie uzyskania wotum zaufania
c3. UPRAWNIENIA:
-wykonywanie ustaw i prawo inicjatywy ustawodawczej
-wydawanie rozporządzeń
-kontrolowanie i koordynowanie prac organów administracji państwowej
-uchwalanie projektu budżetu i kierowanie jego wykonaniem
-ochrona interesów skarbu Państwa
-zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz porządku publicznego
-sprawowanie ogólnego kierownictwa w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowych (zawieranie umów międzynarodowych)
-zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego kraju i ogólne kierowanie obronnością
5.3 Władza sądownicza (Sądy i Trybunały)
a) Sąd Najwyższy- sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych. Składa się z Pierwszego prezesa (mianowany przez prezydenta na 6-letnią kadencję), prezesów oraz sędziów (mianowani przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądowniczej), dzieli się na 4 izby: cywilną, karną, wojskową, pracy i ubezpieczeń społecznych
Funkcje: rozpoznawanie kasacji, interpretowanie przepisów prawa, stwierdzenie ważności wyborów
b) Sądy powszechne- rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, pracy i ubezpieczeń społ niezastrzeżonych dla innych sądów, pracami kierują prezesi, postępowanie karne ma proces instancyjny, najniższa instancja- s. rejonowe (rozstrzyga sprawy poza tymi, które rozstrzygają s. grodzkie). Sądy grodzkie (sądzą wykroczenie, np. zbrodnie), sądy okręgowe rozpatrują odwołania od orzeczeń sądów rejonowych, sądy apelacyjne rozpatrują odwołania od orzeczeń sądów okręgowych.
c) Sądy wojskowe- rozpatrują przestępstwa popełnione przez zołnierzy służby czynnej, sądownictwo to ma charakter dwuinstancyjny: 1inst- s. garnizonowe, 2inst- s. okręgu wojskowego
d) Sądy administracyjne- kontrola działania organów administracji publicznej, rozstrzygania sporów między obywatelami a jednostkami admin, jednostkami samorządu a jednostkami administracji, orzeka o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego, są dwuinstancyjne: 1inst- s. administracyjny, 2 inst- naczelny sąd administracyjny- na czele stoi prezez powołany przez prezydenta na 6lat
e)Trybunał stanu- sądzi najwyższych urzędników państwowych, rozstrzyga sprawy, w których politycy oskarżani są o np. łamanie konstytucji. Skład: przewodniczący, 2 zastępców, 16 członków wybieranych przez senat na czas jego kadencji. Jest dwuinstancyjny, od wyroku w drugiej instancji nie ma kasacji. Kara wydana przez TS to utrata czynnego i biernego prawa wyborczego na 10lat, zakaz piastowania funkcji państwowych
f) Trybunał Konstytucyjny- składa się z 15 sędziów wybieranych przez sejm na 9letnią kadencję. Prezesa i wiceprezesów mianuje prezydent, orzeczenia trybunału są ostateczne. Funkcje: orzeka o zgodności ustaw, celów i działalności partii politycznych z konstytucją, bada zgodność aktów prawnych z konstytucją, rozstrzyga spory kompetencyjne między centralnymi organami państwa
Skargi może wnosić każdy, kto uzna, że jego prawa lub wolności zostały naruszone pod warunkiem, że zostały wyczerpane wszystkie inne możliwości odwoławcze. Sporządza ją wyłącznie adwokat lub radca prawny.
6. Władze lokalne w Polsce
6. Samorząd terytorialny:
a)struktura
Samorząd: |
Organy uchwałodawczo-kontrolny: |
Organy wykonawcze: |
Wojewódzki |
Sejmik wojewódzki (elektorat) |
Zarząd województwa (Sejmik wojewódzki) |
Powiatowy |
Rada Powiatu (elektorat) |
Zarząd Powiatu ( Rada Powiatu) |
Gminny |
Rada Gminy (elektorat) |
Wójt Burmistrz (elektorat) |
b) kompetencje
b1.Samorząd gminny:
-(komunikacja) utrzymanie dróg gminnych, mostów i placów
-(bezpieczeństwo) zapewnienie bezpieczeństwa w gminie (Straż Miejska)
-ochrona przeciwpożarowa
-(kultura) utrzymanie bibliotek gminnych i domów kultury, ochrona zabytków
-(oświata) utrzymanie przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów
-(ochrona zdrowia) prowadzenie przychodni i poradni gminnych
-(walka z bezrobociem) organizowanie robót publicznych
-(budownictwo) gospodarka przestrzenna na obszarze gminy
-budownictwo komunalne
-(ochrona środowiska) usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych
-(pomoc) pomoc społeczna osobom potrzebującym
-(inne)zaopatrzenie mieszkańców w wodę, gaz, prąd
b2. Samorząd powiatowy:
-(komunikacja) budowa dróg powiatowych i opieka nad nimi
-(bezpieczeństwo) zapewnienie bezpieczeństwa w powiecie
-ochrona przeciwpożarowa i przeciwpowodziowa
-(kultura) utrzymanie i budowa bibliotek powiatowych i ośrodków kultury i muzeów
-(oświata) prowadzenie szkół ponadgimnazjalnych, specjalnych oraz poradni psychol-pedagog
-(ochrona zdrowia) prowadzenie szpitali rejonowych
-(walka z bezrobociem) prowadzenie powiatowych urzędów pracy
-wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych
-(budownictwo) nadzór budowlany na obszarze powiatu
-(ochrona środowiska) utrzymywanie wysypisk śmieci
-(pomoc) prowadzenie domów pomocy społecznej i centrów pomocy rodzinie
-(inne)wydawanie praw jazdy, rejestracja pojazdów, ochrona praw konsumenta, współpraca z organizacjami pozarządowymi
b3. Samorząd wojewódzki:
-(komunikacja) budowa i utrzymanie dróg wojewódzkich
-(kultura) utrzymanie bibliotek wojewódzkich oraz teatrów i muzeów o znaczeniu regionalnym
-(oświata) prowadzenie wyższych szkół zawodowych i ośrodków doskonalenia nauczycieli
-(ochrona zdrowia) prowadzenie szpitali specjalistycznych, promocja ochrony zdrowia
-(walka z bezrobociem) prowadzenie wojewódzkich urzędów pracy
-(budownictwo) tworzenie planów zagospodarowania przestrzennego w województwie
-(ochrona środowiska) usuwanie niebezpiecznych odpadów
-(pomoc) pomoc społeczna w skali regionu
-(inne) promocja województwa, modernizacja terenów wiejskich, przygotowania strategii rozwoju regionu
----------------------------------------
Prawo- zbiór norm, zasad postępowania uznanych przez społeczeństwo, których naruszenie grozi sankcjami
Norma prawna- reguła postępowania, która bezpośrednio nakazuje określonym adresatom, by w danej syt zachowyw się w wyznacz sposób, jest ona ustanowiona przez kompetentne organy władzy publicznej. (hipoteza- okreś warunki zastosow normy prawnej oraz adresata, dyspozycja- okreś właściwy sposób zachow się adresat w okolicznościach z hipotezy, sankcja- negatywne następstwa dla adresata jeśli zachowa się niezgodnie z zasadą z dyspoz)
Przepis prawny- to jednostka redakcyjna aktu prawnego wyraźnie wyodrębniona w formie artykułu lub paragrafu
Funkcje prawa:
-regulacyjna- zapew obywat poczucie bezpiecz oraz wpływa na stabil stosunk społecz, utrw istnienie ładu społ
-wychowawcza- wpływa na kształtowanie trwałych motywacji pozytywnych zachowań oraz wskazuje działania zabronione, kształtuje więc pożądane modele zachowań
-dystrybucyjna- reguluje tworz zasad dystrybuc pożądany dóbr społecz i gwarant ten rozdzi
-represyjna- wymie kar za przestępst, kara ma działać odstraszają na sprawców czyn zabroni
-kulturotwórcza- czynnikiem integrującym ludność w danym państwie, utrzymanie ciągłości historycznej narodu i państwa
Prawo naturalne- zbiór norm, które obowiązują niezależnie od tego, czy zostały potwierdzone i uznane przez władzę państwow, ich źródłem jest wyznawany system wartości Prawo stanowione-ogół norm zachowania ustanowionych lub uznanych przez państwo
Gałąź prawa- histor ukształtowany w toku histor rozwoju zbiór norm prawnych, które regulują daną dziedzinę stosunków społ Prywatne- chroni interesy jednostki, reguluje stos majątkowe i osob, zasada równorzędno podmiotów Publiczne- ochrona interesów państwa, zbiorow, dobra wspólnego, regul stos między państwem a jednostką i między org państw, zas podporządkowania jednych podmiotów drugim
Międzynaro publicz- regul stos między państwami i innymi podmiotami, np. organ międzynarodow, wywiera wpływ na prawo wewnę państ (Umowy międzynar, zwyczaj międzynar, orzecznicy sądów między)
Międzynar prywatne- ustala normy, wskazujące, który sys prawny (własny lub obcy) ma być stosow w danej sprawie osobistej, majątkowej z zakresu p cywilnego, rodzinn, pracy
Konstytuc- prawo publiczne, obejmuje normy dot ustroju, kompetencji organów oraz praw obywat, (Konstytucja, Ustawy konstytucyjne)
Administra- p publiczne, reguluje działalność, funkcjonowanie administracji państwowej oraz ich relacje z obywatelami (Kodeks postępow administr i akty wyd przez róż org aminist)
Karne-p publiczne, określa reguły odpowiedzialności oraz sankcje za czyny zabronione, dzieli się na prawo material, proceso i wykonaw (Kodeks karny, Kodeks postępowa karnego)
Cywilne-p prywatne, normuje stos majątkowe i niektóre niemajątkowe między os fizycznymi i prawnymi i tzw. ułomnymi os prawnymi (Kodeks cywilny i ustawy)
Pracy- p publ i pryw, reguluje stos między pracowni a pracodawc, określa ich prawa i obowią i zasady zawier umowy o pracę, przepisy o BHP pracy (Kodeks pracy)
Finansowe-normy regulujące tworze i wydawa publicznych finans, obejmuje praw budżeto, bankowe, finansowa przedsiębior i innych organizacji gospodar oraz prawo ubezpieczenio
Rodzinne- normuje stosunki majątkowe i niemajątkowe rodziny, zasady zawarciam, ustania, unieważnienia małżeństwa. Pojęcie władzy rodzicielskiej i prawa i obowiązki wynik z tytuł sprawow, alimenty, adopcja, opieka nad niepełnosprawnymi
Europejskie- porządek prawny obowiązujący w państwach członkowskich UE
Kościelne- przepisy obowiązujące członków Kościoła lub grupy wyznaniowej
Zwyczajowe- niepisane normy prawne uznane za obowiązujące
Hierarchia aktów prawnych- każdy akt praw niższe rzędu musi być zgodny z aktem wyższym
1.Konstytucja-ustawa zasadnicza, określa kształt ustoju Polit i społecz, sys ekonomiczny, strukturę, kompetencje i sposoby powoływ organ państwa i prawa oraz obow obywateli
2. Ratyfikowane umowy międzynarodowe- zgoda prezydenta na związanie się państwa z umową (pokój, sojusz, ukł Polit i wojenny, organiz międzynar, prawa i obow obywatel.)
3. Ustawa- akt prawny o charakterze ogólnych uchwalony przez parlament, reguluje każdą dziedzinę żucia z wyjątkiem tych regulow przez konstytucję
4. Akty prawne o mocy ustawy- wydaw przez inny organ niż parla ( prezydenta w sta wojn)
5. Akty wykonawcze - akty prawny wydawany na podstawie ustawy i w celu jej wykonania, prezydent, Rada Ministrów, premier, ministrowie, KRRiT
6. Akty prawa miejscowego-ogół przepisów o ograniczonych zasięgu terytorialnym
Elementy prawa:
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Publikacje aktów prawnych:
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Państwo prawa- państwo, w którym stabilne pańs określa kompeten, organizację organów władzy oraz ich stosunki z obywatel i innymi podmiot prawa. Przedstawicie takiego państwa działają w granicach prawa, realizują zasadę równości obywate wobec prawa, obywat mogą czynić wszystko, czego prawo im nie zabrania.
Cechy państwa prawa - gwarancja przestrzegania prawa i wolności jednostki
- jawność, dostępność, niesprzeczność, precyzyjność (prawo nie działa wstecz)
- hierarchia aktów prawnych, zasada prymatu konstytucji i nadrzędności ustaw
- trójpodział władzy - działanie w granicach prawa
- kontrola sądu adm. nad adm. Państwową - powszechne prawo wyborcze
- sądy-władza sądownicza, postępowanie dwu instancyjne, zasada domnieman niewinności
Praworządność- stan ścisłego przestrzegania norm prawnych zarówno przez obywateli jak i przez ograny państwowe. Te same normy prawne obowiązują przeciętnego obywatela i osób sprawujących władzę Państwo praworządne- p.w którym stabilne normy praw, sformułowa w konstytucji i innych aktach, wyznacza i określa stosunki między orga państwow a obywatelami i instytuc społ. Cechy: - kompetencje organów władzy, funkcjonowanie, status prawny określone są ustawami. - działal adm. jest w państ poddaw kontroli sądowej pod kątem legalności wydawan decyzji. - na mocy ustawy może dochodz do jakichkol ograniczeń swobód i wolności obywatelskich. - każdy obywatel przeświadczo o naruszen swoich uprawn na konstytucyj zagwarantowane prawo wzniesienia skargi czy zażalenia do niezawisłego sądu
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Prawa człowieka-podstaw prawa, które przysługu każdemu człowiek od momentu narodzin aż do śmierci-niezależ od pochodzenia, kolo skóry, narodowo, płci, religii czy wyznaw pogl. Prawa są: -przyrodzone-człowiek nabywa je przez urodzenie się, a niektóre ma nawet przed urodzeniem - powszechne- przysługują bez wyjątku każdej osobie-niezbywalne- nie można się ich zrzec -nienaruszalne-nie można człowi ich pozbawić
Geneza -1215 Wielka Karta Swobód-wydana przez Jana bez Ziemi/ -1430-1433 przywileje jedleńsko-krakowskie/ -1776- Karta Praw Wirginii/ -4.07.1776- Deklaracja Niepodległości USA/ -26.08.1789- Deklaracja praw człowieka i obywatela/ -3.05.1791- Konstytucja RP
Generacje praw człowieka:
I-Prawa indywidualne- osobiste (obywatelskie) i polityczne: prawo do życia, wolność osobista, p do własności, wolność od tortur, wolność sumienia i wyznania, wolność wypowiedzi, p do informacji, równość wobec prawa, swoboda przemieszczenia się, tajemnica korespondencji, bierne i czynne p wyborcze, p do zrzeszania się, prawo do skargi na ograny państwa
II-prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne: prawo do pracy i wynagrodzenia, do nauki, do wypoczynku, do ochrony zdrowia, do zabezpieczenia społecznego, do uczestnictwa w życiu kulturalnym, do korzystania z osiągnięć cywilizacyjnych
III-prawa kolektywne: prawo do pokoju, do demokracji, do rozwoju, do zdrowego środowiska naturalnego, do pomocy humanitarnej
Podstawowe dokumenty międzynarodowej ochrony praw człowieka
- Karta Narodów Zjednoczonych 26 czerwca 1945
- Powszechna Deklaracja praw człowieka 10 grudnia 1948
- Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka 1966
* Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
* Międzynarodowy pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturowych
- Konwencja w sprawie wyeliminowania wszelkich form dyskryminacji rasowej 1966
- Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet 1979
- Konwencja przeciwko torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu 1984
- Konwencja o prawach dziecka 1989
- Konwencja o ochronie praw pracowników migrujących i członków ich rodzin 1990
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
System międzynarodowy (uniwersalny)
-podstawą międzyrządowego systemu jest Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)
Ograny ONZ odpowiedzialne za ochronę praw człowieka
+ Rada Praw Człowieka- siedziba Genewa, organ pomocni Zgromadz Ogólnego ONZ, składa się z 47 czł wybieranych na 3- letnią kadencje. Główne zadania: - wspieranie powsze poszanowania oraz ochrona praw człowieka i podstawowych wolności. - przedstaw zaleceń Zgromad Ogólne , by zapewnić dalszy rozwój prawa międzynar chroniąc prawa człowieka
- wpieranie realizacji zobowi podjętych przez państwa w kwestii przestrzega praw człowieka
- promocja edukacji w zakresie praw człow - dokonyw okresowych przegląd dotyczących wypełnia przez każde państwo zobowi w dzied praw człow - opracowywanie rekomendacji na postawie dokonywanych przeglądów - szybkie reagowanie na poważne i masowe naruszenia praw człow -rozwijanie dialogu i współpracy mającej na celu zapobieganie naruszaniu praw człow - bliska współpraca z rządami, organizacjami regionalnymi i instytucjami zajmującymi się prawami człow i społeczeństwem obywatelskim - składanie corocznych raportów na forum Zgromadzenia Ogólnego.
+ Komitety traktatowe: - Praw Człowieka - Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych
- przeciwko Torturom - do spraw Likwidacji Dyskryminacji Rasowej - do spraw Likwidacji Dyskryminacji Kobiet - Praw Dziecka - do spraw Ochrony Praw Wszystkich Pracowników- Migrantów i Członków Rodzin * celem tych organizacji jest nadzorowanie wykonywania przez państwa postanowień poszczególnych konwencji
+ Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka (UNHCHR)- odpowiada za koordynow działalności ONZ w dziedzi praw człow. Do jego zadań należy promowa i zapewnie stosowan praw człowieka w świecie, promocja i koordyn współpr międzynar, pomoc przy opracowy nowych instrument ochrony praw człow, śledze naruszeń praw człow na świecie i reagowanie na te naruszenia
+ Międzynarodowy Trybunał Karny- organ utworzony do sądzenia najcięższych zbrodni: ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne.
Systemy regionalne
+ europejski (OBWE- Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie)
- Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka- nadzór nad przeprowadz wyborów w państ o krótkich tradycj demokraty, organizacja seminariów, zbieranie infor syt kryzysowych
- Wysoki Komisarz OBWE do spraw Mniejszości Narodowych- uzupełnia działalność biura, zapobiega konflikt etnicznym poprzez wskazyw Wysokiej Radzie potencjaln źródeł konfliktu.
- Rada Europy- organizacja zrzeszająca obecnie niemal wszystkie kraje europejskie. 4 listopada 1950 przyjęcie Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
- Europejski Trybunał Praw Człowieka (Europejska Komisja Praw Człowieka+ Trybunał Praw człowieka)- funkcja kontrolna, członko sprawują swoje funkcje we własnym imieniu, nie jako przedstawi państw, których są obywatelami, możliwość składania skarg bezpośrednio do trybunału osobom fizycznym i organizacjom pozarządowym.
System ochrony praw w UE
-zakres ochrony określają traktaty wspólnotowe
- każdy obywatel ma prawo do swobodn poruszania się i przebyw na obszarze państw człon
- czy i bier pra wyborcze do Parlam Europejs i władz lokalnych, bez względu gdzie przebywa
- prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej wszystkich państw członkowskich
- Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich- ochrona praw zamieszczonych w Karcie praw Podstawow, zapewnienie otwartej, odpowied i przejrzystej adm, poprawienie jakości usług świadczo przez instytucje, gwarancje praworządności, ochrona praw pracowników unijnych.
+ amerykański - Międzyamerykańska Komisja Praw Człowieka- organ pomocniczy Organizacji Państw Amerykańskich; sporządza raportów na temat realizacji praw jednostki w poszczegól krajach objetych Konwencją oraz rozpatrywa skarg lub zawiadomień o narusze - Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka- wydawanie opinii dla władz poszczegól pań odnośnie do wykładni postanowień Karty lub jakiejkolwiek umowy międzynarod dotycz. praw człow, która obowiązuje na kontynencie ameryk; wydaje wyroki ostateczne i wiążące dla państw, które podpisały Kartę.
+ afrykański- system oparty na Afrykańskiej Karcie Praw Człowieka i Ludów-mało efektywn, mieszkańcy liczą na uniwer system ochr w ramach ONZ; nadzie na powst Unii Afrykańs
- Komisja Praw Człowieka i Ludów- rozpatruje sprawozdania państw z realizacji postan Afryk Karty Praw Człow i Ludów; zawiadomi państw o naruszeniu postanow karty przez innego jej sygnariusza, a także podobne zawia pochodzące pod osób fizycz, prawnych lub org pozarząd
- Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludów- organ uzupełniający Komisje; merytoryczne rozstrzygni sporu, prowadzące do usunięcia narusze praw człow, które ten spór wywołało, gzy prawa zostały naruszo zleca się podjęcie wszelkich właściwych środk prowadzących do poprawy sytuacji; można zasądzić odszkodowanie lub nakazać naprawienie szkody.
+ arabski-jest zgodny z islamskim szariatem i formalnie oparty na Arabskiej Karcie Praw Człowieka, organem kontrolnym Komitet Ekspertów Człowieka; podstawowe prawa i wolności jednotki są integralną częścią religii islamskiej i jako wiążące zalecenia boskie nie mogą być przez nikogo unieważnione w jakimkolwiek zakresie.
Organizacje pozarządowe
- Czerwony krzyż- zapobiega i łagodzi cierpienia ludzkie, ochrania godność bez jakiejkol dyskrymi dotyczącej narodów, rasy, płci, przeko religijnych, politycz bądź orientacji seksua. Kieruje się 7 zasadami:- bezstronność- neutralność- niezależność- dobrowolność- jedność- powszechność - humanitaryzm * realizuje zadania podczas wojen i sytuacji kryzysowych, koordyn pomoc humanitarną, stara się łagodzić skutki klęsk żywioł i ekologic, zapobiega klęskom głodu, suszy, rozprzestrzeni się wirusa HIV i licznych konfliktów na tle etnicznym.
- Amnesty International- działanie na rzecz zapobieg wszelkim naruszeni praw człow, zapobieg o amnestię więźniów sumienia- osób uwięzionych z powodu poglądów, rasy czy pocho, zapewnie wszystkim więźniom politycznym uczciwych i szybkich procesów sądowyc, organizow kampanii na rzecz zaprzesta stosow kary śmierci, zwalczan stosowania tortur i innych form okrutnego traktow więźniów, położenie kresu „zaginięciom” i pozasądo egzeku
- Międzynaro Helsińska Federacja Praw Człowieka- zrzesza grupy narodowe, które zaczęły tworzyć się po podpisaniu Aktu Końcowego Konfederacji Bezpieczeń i Współpr w Europie w Helsinkach w 1975r. dla propagowa i wspierania inicjatyw helsińskich zwłaszcza w krajach Europy Wschod. Zadaniem jest czuwanie nad przestrzeg przez państwa postanowień Aktu Końcowego KBWE i zobowiązań zawartych w innych dokume dot praw człow. Środki na swo działal pozysku od dużych fundacji, od współpracuj z nią organizacji pozarządowy, instytucji międzynarod, prywat sponsorów.
Ochrona praw człowieka w Polsce
- Trybunał Konstytucyjny- bada czy ustawy, akty wydawane przez central organy państ nie naruszają postano konstytucji i ratyfikowa umów międzynar, rozpatruje skargi konstytucyj
- Rzecznik Praw Obywatelskich- jest zobowią podjąć postępow, gdy zostały narusz wolności lub prawa obyw, ponieważ zgodnie z Konstyt stoi na ich straży, bada działaln organ władzy publicznej i innych instytucji i organi w aspekcie przestrze praw i wolność obywatel, co roku przedsta parlament infor o stanie przestrzeg wolności i praw człow i obyw w naszym kraju i o swojej działalności. Rzecznicy Praw Obywatelskich RP:-E. Łętkowska ,T. Zieliński, A. Zieliński, A Zoll, J. Kochanow
- sądy powszechne i adm- w ich działaln obecne są eleme ochrony wolności i praw człow, w orzecznic mogą się powoły bezpośred na konstyt i musza zapew przestrzeg podstaw praw o
- Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji- stoi na straży słowa i para do informacji, czyli praw podstawowych dla społ. Obywatelskiego, umacniania demokracji