Mateusz Ozorowski, kierunek lekarski, gr. 4

FENOMEN BOMBAJSKI

Fenomen bombajski, fenotyp Bombay - występowanie grupy krwi 0 (w układzie grupowym AB0) u osób mających geny odpowiedzialne za powstawanie grup A oraz B. Pomimo wystąpienia genów oznaczanych zwykle jako I^A albo I^B krew w kontakcie z surowicami wzorcowymi (służącymi do ustalania grupy krwi) nie ulega aglutynacji. W osoczu osób z grupą krwi 0 oprócz przeciwciał anty-A oraz anty-B, w opisywanym fenotypie są jeszcze przeciwciała anty-H, skierowane przeciwko antygenowi H.

Fenotyp opisał w 1952 roku dr Y. M. Bhende, pracujący w Bombaju, a przeważająca ilość pacjentów u których zidentyfikowano ten niezwykle rzadki fenotyp pochodzi z Indii oraz wyspy Reunion na Oceanie Indyjskim.

Etiologia

Substancje grupowe (antygeny) układu AB0 to glikoproteiny występujące na erytrocytach, innych komórkach oraz nieraz też w płynach organizmu. W budowie cząsteczki glikoproteiny wyróżnia się cząstka białkową oraz cukrową. Z częścią białkową łączy się bezpośrednio reszta N-acetyloglukozaminy, czyli przekształconej cząsteczki glukozy. Z 4. atomem tejże N-acetyloglukozaminy połączona jest terminalna galaktoza (cukier prosty, epimer glukozy). Ta zaś z kolei 2. atomem C łączy się z fukozą (dokładniej jest to α-L-fukoza), kolejnym zmodyfikowanym cukrem prostym.

Te trzy reszty cukrowe razem z częścią białkową składają się na substancję grupową grupy 0 (antygen H), będącą substratem dla substancji grupowych grup A oraz B. Substancje grupowe grup A oraz B wykonywane są przez dołączenie do 3. atomu C terminalnej galaktozy odpowiednio N-acetylogalaktozaminy albo galaktozy. N-acetylogalaktozamina powstaje przez modyfikację reszty galaktozy.

Geny I^A albo I^B z długiego ramienia 9. chromosomu (locus 9q34) kodują enzymy transferazy odpowiedzialne za przeniesienie reszty galaktozy albo N-acetylogalaktozaminy na cząsteczkę substancji grupowej grupy 0 (antygenu H) - łączą one wspomniane reszty cukrowe. Gdy nie występują, połączenie nie następuje oraz w konsekwencji krew ma grupę 0.

Istnieją jednak jeszcze dwa geny leżące na chromosomie 19, w locus 19 q13.3, niesprzężone z poprzednimi. Kodują one dwa homologiczne białka enzymu α-2-L-fukozylotransferazy, odpowiedzialne za przyłączenie fukozy do cząsteczki substancji grupowej, tak aby powstał antygen H. Bez jednego z tych dwóch genów antygen H nie może powstać (pozostaje tylko "niepełna" substancja grupowa - antygen h), tym samym substancje grupowe A oraz B nie powstają pomimo obecności enzymów, które mogłyby je stworzyć w obecności odpowiedniego substratu. W rezultacie krew ma grupę 0. Z uwagi na z tym powstają przeciwciała (regularne) dla obcych cząsteczek, z tym że tutaj obca jest także "zwykła" substancja grupowa grupy 0 (antygen H), stąd też dodatkowo są przeciwciała anty-H.

Metodą analizy sprzężeń oraz przy użyciu markerów mikrosatelitarnych, geny FUT1 oraz FUT2 kodujące fukozylotransferazy zidentyfikowano w locus 19q13.3. FUT1 oraz FUT2 oddalone są od siebie o 35 kpz. Geny te ulegają ekspresji w wielorakich tkankach: FUT1 z reguły w komórkach linii erytroidalnej, śródbłonku oraz neuronach obwodowego układu nerwowego, a FUT2 w nabłonkach, komórkach gruczołowych ślinianek oraz innych narządach egzokrynnych.

Ustalanie genotypu

Brak prawidłowego genu H jest cechą recesywną, niedziałający gen oznacza się więc h.

Fenotyp wyznacza się symbolami: 
, 
, 
.

W celu ustalenia genotypu przeprowadza się badania poziomu transferaz tworzących substancje grupowe grup A oraz B, przeprowadza badania molekularne, a także analizę rodowodową.

Aspekt praktyczny

Z powodu obecności regularnych przeciwciał anty-A, anty-B oraz anty-H ludzie z fenotypem Bombay nie bywają biorcami krwi innej niż o fenotypie Bombay. Z powodu rzadkości występowania może to stanowić problem w sytuacji wymagającej przetoczenia krwi u tych pacjentów.

Bibliografia:

• Podstawy genetyki : dla studentów oraz lekarzy. Gerard Drewa, Tomasz Ferenc (red.). Wrocław: Urban & Partner, 2007

• Genetyka - krótkie wykłady. P.C. Winter, G.I. Hickey, H.L. Fletcher, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010

• www.wikipedia.org

---