Mikro i Makro ekonomia Opracowane


Charakterystyka

Bilans płatniczy jest to usystematyzowane zestawienie wartości wszystkich transakcji ekonomicznych dokonanych w danym okresie między krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi. Zależności od czasu, jaki obejmują, mogą być roczne, półroczne lub kwartalne bilanse płatnicze. Mogą również dotyczyć pewnego wyznaczonego obszaru. Bilans płatniczy informuje o relacjach gospodarki krajowej z zagranicą, służy do oceny sytuacji gospodarczej oraz do określania polityki ekonomicznej. Wyraża bezpośrednio strukturę oraz poziom obrotów płatniczych z zagranicą. Ukazuje rodzaj powiązań kraju z gospodarką światową oraz stopień otwarcia gospodarki.

Zawartość

W bilansie płatniczym zawarte są wszystkie rodzaje transakcji. Można je podzielić na odpłatne i nieodpłatne, a także na grupy: rachunek obrotów bieżących, rachunek obrotów kapitałowych oraz rachunek zmian rezerw rządowych. Każda transakcja ma dwie pozycje: „Winien” i „Ma”. Transakcje powiększające aktywa kraju takie jak wartość towarów importowanych bądź należności powiększające rezerwy walutowe kraju zapisuje się po stronie „Wienien”. Natomiast transakcje pomniejszające aktywa kraju, jak wartość towarów eksportowych, zapisuje się po stronie „Ma”. Teoretycznie bilans płatniczy zawsze jest wyrównany. </div> Do podstawowych części bilansu płatniczego należą:

Powyższym rachunkom odpowiadają salda bilansu płatniczego składające się na cały bilans płatniczy. Bardzo ważny jest bilans handlowy będący różnicą między wpływami eksportu a wydatkami na import. Natomiast bilans obrotów bieżących zawiera bilans handlowy, saldo transakcji usługowych oraz transferu pieniędzy ludności i władz, a także dochody z inwestycji. Kolejne saldo to bilans obrotów kapitałowych, który jest wynikiem netto przepływów kapitałowych zawierających inwestycje bezpośrednie, inwestycje portfelowe, kredyty bankowe długo i krótkoterminowe oraz kredyty eksportowe.

Układ bilansu

Rachunek obrotów bieżących

Rachunek obrotów bieżących stanowi zapis płatności związanych z przepływem dóbr i usług, a także pozostałych transakcji bieżących tj. odsetek, dochodów majątkowych, przekazów, dokonywanych pomiędzy danym krajem a resztą świata (D. Begg 1998, s.299).

Głównymi elementami rachunku obrotów bieżących są:

Rachunek obrotów kapitałowych

Rachunek obrotów kapitałowych stanowi zestawienie inwestycji zagranicznych w danym kraju oraz zagranicznych aktywów lub inwestycji danego kraju za granicą (D. Kamerschen 1993, s.857).

Rachunek obrotów finansowych

Rachunek obrotów finansowych przedstawia zestawienie sprzedaży aktywów nierezydentom z zakupami aktywów zlokalizowanych za granicą. Przykładowo, Polska pożyczając daną kwotę od innego kraju, sprzedaje mu aktywa, czyli obietnicę, że w przyszłości zwróci pełną kwotę powiększoną o należne odsetki. Pożyczka ta oznacza napływ środków finansowych do Polski, zatem na jej rachunku obrotów bieżących czynność ta zostanie zapisana po stronie kredytowej ze znakiem dodatnim (P. Krugman 2007, s.26).

Oficjalne aktywa rezerwowe

Oficjalne aktywa rezerwowe jest to zasób walut obcych przechowywany przez krajowy bank centralny (M. Nasiłowski 2006, s.352).

Deficyt i nadwyżka bilansu płatniczego

Zgodnie z zasadą podwójnego księgowania bilans płatniczy jest zawsze zrównoważony. Jednak z punktu widzenia ekonomicznej interpretacji może wystąpić w nim deficyt, nadwyżka lub równowaga. O deficycie mówimy, gdy płatności z tytułu transakcji autonomicznych (podejmowane z pobudek ekonomicznych i związane z międzynarodowym przepływem towarów, usług, kapitału, siły roboczej) przewyższają dochody z nich. Z kolei w sytuacji, gdy strona kredytowa przewyższa stronę debetową transakcji autonomicznych, bilans zamyka się nadwyżką. W pierwszym przypadku zrównoważenie następuje poprzez nadwyżkę transakcji wyrównawczych, a w drugim - przez ujemne saldo owych transakcji (W. Caban 1998, s.440-441).

Cele polityki gospodarczej

Równowaga bilansu płatniczego jest jednym z celów polityki gospodarczej. Stosowane są różne sposoby przywracania równowagi z zakresu polityki pieniężno-kredytowej bądź fiskalnej. Jednak przywrócenie równowagi nie zawsze musi być priorytetem władz rządzących.

KURSY WALUTOWE

Omawiając historię kursu walutowego należy na samym wstępie wyjaśnić jego pojęcie i rodzaje.
Kurs walutowy określa ilość zagranicznej waluty, jaka może być nabyta na przykład za jednostkę waluty rodzimej. Kurs walutowy jest kształtowany na rynku walutowym, gdzie waluty podlegają wolnemu handlowi.
Kurs walutowy określa, jak drogie są towary zagraniczne w porównaniu z rodzimymi. Kiedy kurs waluty wzrasta, towary zagraniczne stają się tańsze w porównaniu z produkowanymi w kraju. Zmiany kursu mają istotny wpływ na wewnętrzne procesy produkcji, wymiany i równowagi finansowej.
Kurs walutowy jest ustalany na rynku w wyniku działania sił podaży i popytu, a wyrażany w liczbie jednostek waluty własnej odpowiadający jednostce waluty obcej. Kurs walutowy w Polsce jest płynny. Teoretycznie kształtuje się on na podstawie czynników makroekonomicznych, wyników gospodarczych poszczególnych państw poziomu stóp procentowych itp. Jednak w przypadku rynku walutowego prawo popytu i podaży kształtuje czasem kurs wbrew wszelkim oczekiwaniom wynikającym z analiz danych o kondycji gospodarki danych państw. Wynika to z dominacji na tym rynku inwestorów nastawionych na zyski spekulacyjne.
Różnica pomiędzy ceną kupna, a sprzedaży danej waluty nazywana jest spreadem, co w tłumaczeniu z angielskiego oznacza rozpiętość.
W obecnie obowiązującym międzynarodowym porządku walutowym, poszczególne kraje mają prawo wyboru dowolnego rodzaju kursu walutowego.
Rozróżnia się dwa rodzaje rynkowego kursu walutowego:
− kurs stały,
− kurs płynny.
W praktyce większość krajów stosuje rozwiązania pośrednie, łączące zalety obu rodzajów kursów.
Stosowanie kursu stałego wymaga prowadzenia interwencji na rynku walutowym przez bank centralny. Wzrost siły nabywczej (aprecjacja) waluty krajowej w stosunku do wyznaczonego kursu centralnego wymaga od banku centralnego kupowania walut zagranicznych za walutę krajową. Chodzi o sztuczne zwiększenie popytu na ten pierwszy i zwiększenie podaży drugiego elementu. Cena waluty krajowej obniża się i powraca do wyznaczonego stałego poziomu. Ale sprzedaż waluty krajowej za waluty zagraniczne przez bank centralny oznacza dodatkową emisję pieniądza rezerwowego.
Jeżeli kurs waluty krajowej podlega niepożądanemu obniżeniu się siły nabywczej (deprecjacji), to bank centralny dokonuje interwencji sprzedając waluty zagraniczne za walutę krajową. Chodzi o sztuczne zwiększenie popytu na walutę krajową i równoległe zwiększenie podaży walut zagranicznych. Powoduje to skurczenie krajowej podaży pieniądza.
Interwencja na rynku walutowym w celu utrzymania kursu na stałym poziomie powoduje wahania ilości krążącego pieniądza, szkodząc stabilności finansowej w państwie.
Kurs ten ma również swoje zalety. Jego stabilizacja jest ważna z punktu widzenia poprawności rachunku ekonomicznego i decyzji podejmowanych przez eksporterów i importerów. Ten rodzaj kursu naraża jednak gospodarkę wewnętrzną na znaczny wpływ zewnętrznych warunków gospodarowania.
Istotą płynnego kursu walutowego są jego swobodne wahania na rynku walutowym będące wypadkową gry podaży i popytu. Izoluje on w dużej mierze gospodarkę kraju od wpływu czynników zewnętrznych. Ceną są większe wahania kursu rynkowego i wzrost ryzyka realizowanych transakcji importowych i eksportowych.
Generalnie istnieje sprzeczność między celem wewnętrznym polityki pieniężnej, jakim jest kontrola podaży pieniądza, a celem zewnętrznym, jakim jest stabilizacja kursu waluty. Tu trzeba wybrać. Gdy bank centralny chce kontrolować podaż pieniądza, to musi pogodzić się z wahaniami kursu walutowego. I odwrotnie, gdy chce stabilizować kurs waluty, to musi pogodzić się z wahaniami podaży pieniądza.




Omawiając historię kursów walutowych należy rozpocząć dopiero od drugiej połowy XIX stulecia, gdyż wcześniej to złoto i srebro były „walutami”.
Na przełomie stuleci XIX i XX tylko nieliczne kraje posiadały bank centralny, a co za tym idzie prawdziwą narodową walutę. Kolonie europejskie emitowały banknoty o sztywnym kursie wobec waluty metropolii, zdarzało się, że na danym obszarze nie było żadnej waluty - używano tych pieniędzy, które akurat były dostępne. Najważniejsze waluty świata na początku stulecia to brytyjski funt szterling, frank francuski i rupia indyjska.
W latach 1880 - 1914 najważniejsze waluty miały stałą wartość w złocie. Wynika z tego, że ich wartość względem siebie również była stała. Przykład: uncja złota w Wielkiej Brytanii kosztowała 4,24L , a w USA 20,67$. Łatwo policzyć, że funt musiał kosztować około 4,87 USD.
Jeżeli Amerykanie eksportowali do Wielkiej Brytanii więcej niż stamtąd importowali, zdobywali nadwyżkę funtów. Mogli te funty wymienić na złoto w Londynie, wysłać je do Nowego Jorku i tam zamienić na dolary. Kurs mógł odchylać się od tego parytetu tylko w wąskich granicach, wyznaczanych przez koszt przewozu złota przez Atlantyk. W czasie 34 lat funkcjonowania systemu waluty złotej kurs nie odchylał się od parytetu o więcej niż 3 centy.
Klasyczny złoty standard skończył się wraz z rozpoczęciem I wojny światowej. Zaangażowane w nią kraje po kolei zawieszały wymienialność swojej waluty na złoto. Jedynie USA, które do wojny przystąpiły późno, zachowały wymienialność, ale kurs dolara swobodnie kształtował się wobec walut europejskich.
Po wojnie większość krajów pragnęła powrócić wymienialności pieniądza na złoto, dotyczyło to zwłaszcza Brytyjczyków. I oni właśnie przywrócili przedwojenny parytet 4,24L za uncję, co było błędem. Ta decyzja nie miała ekonomicznego uzasadnienia, była podyktowana tylko i wyłącznie motywami politycznymi. Brytyjczyków niepokoił wzrost znaczenia dolara (przed wojną to funt był najważniejszą walutą świata). Uważano, że jeśli funt wróci w przedwojennej formie, świat znowu zaakceptuje go jako najważniejszą walutę.
Francuzi natomiast przyjęli niższy niż przed wojną parytet franka. To sprawiło, że kurs funta szterlinga okazał się znacznie zawyżony, co wpędziło Zjednoczone Królestwo w recesję. W końcu Brytyjczycy w 1931 ostatecznie zrezygnowali z pełnej wymienialności funta na złoto. Inne kraje podążyły ich śladem w rok później, do czego niewątpliwie przyczynił się Wielki Kryzys, który wybuchł w 1929 r.
Lata trzydzieste to okres chaosu walutowego, potęgowanego przez tzw. konkurencyjne dewaluacje, które miały miejsce wtedy, gdy dany kraj chciał zwiększyć konkurencyjność swojego eksportu obniżając aktem administracyjnym wartość swojej waluty. Partnerzy handlowi zwykle w odpowiedzi obniżali wartość swoich własnych walut. Handel i inwestycje międzynarodowe stały się mocno niepewne. Okres ten kończy II wojna światowa.
Złe doświadczenia z lat trzydziestych sprawiły, że po wojnie politycy postanowili przywrócić stabilne kursy walutowe. Rozwiązania szukano w amerykańskim uzdrowisku na Wschodnim Wybrzeżu Bretton Woods w 1944 roku.
Układ z Bretton Woods stworzył system walutowy, w którym centralną walutą stał się dolar amerykański. W ramach systemu banki centralne poza USA musiały utrzymywać kurs kupując i sprzedając swoje waluty po ustalonym w Bretton Woods kursie. Fed, bank centralny USA miał tylko obowiązek kupować i sprzedawać złoto od banków centralnych po 35 dolarów za uncję. Dopuszczalne były wahania kursowe do 1 proc. od ustalonego parytetu. W przypadku dużej nierównowagi bilansu płatniczego istniała możliwość jednorazowej dewaluacji waluty nie więcej niż o 10 proc.
System z Bretton Woods był systemem kursów stałych, gdyż ceny walut były sztywno ustalone i bronione na danym poziomie przez banki centralne. Wszedł w życie z dużym opóźnieniem, w 1958 roku, do czego przyczyniły się powojenne kryzysy walutowe - dewaluacja funta szterlinga po przedwczesnym powrocie do pełnej wymienialności i dewaluacja franka francuskiego w związku z kłopotami w Algierii.
W latach 60-tych w USA pojawiła się dwucyfrowa inflacja, wywołana przez wysoki deficyt budżetowy i handlowy. Jednocześnie Niemcy i Szwajcarzy starali się powstrzymać wzrost ogólnego poziomu cen w swoich krajach. Ten cel stał jednak w sprzeczności z chęcią utrzymania sztywnego kursu walutowego - Bundesbank musiał kupować coraz więcej dolarów, aby utrzymać stały kurs. Zwiększał tym samym podaż marki, co prowadziło właśnie do inflacji w Niemczech, czego chciał uniknąć. Z powodów politycznych kraje, do których USA "eksportowało" inflację nie chciały skorzystać z możliwości wymiany własnych rezerw walutowych na złoto.
Różnice w celach polityki pieniężnej (Niemcy - niska inflacja, USA - pobudzenie gospodarki) doprowadziło do napięć, które w konsekwencji zniszczyły system Bretton Woods. Pod koniec lat 60-tych coraz więcej krajów chciało jednak wymieniać swoje dolary na złoto. Fed nie był w stanie sprostać tym wyzwaniom i w 1971 Stany Zjednoczone ostatecznie zniosły wymienialność dolara na złoto a inne kraje przestały podtrzymywać stały kurs swoich walut do dolara. Ostatecznie System z Bretton Wood został zastąpiony systemem kursów płynnych, czyli takich, w których kurs jest ustalany przez rynkowe siły podaży i popytu.
Po raz pierwszy w dziejach pieniądze nie miały nawet pośredniego i ograniczonego oparcia w złocie lub innych dobrach o powszechnie uznanej wartości. Próbą ratowania stałych kursów walutowych było negocjowane w 1971 roku Porozumienie Smithoniańskie. Miało ono polegać na niewielkiej dewaluacji dolara (do 38 USD za uncję złota). Porozumienie obowiązywało tylko 15 miesięcy - kiedy to USA musiały zdewaluować dolara raz jeszcze - do 42,22 USD za uncję. Podczas kiedy politycy dyskutowali nad reformą światowego systemu walutowego, biznesmeni nauczyli się funkcjonowania w warunkach płynnego kursu. Kiedy w latach siedemdziesiątych gospodarką wstrząsnęły kryzysy naftowe, okazało się, że płynne kursy oferują polityce gospodarczej nowe możliwości. To przekonało polityków do zaakceptowani systemu kursów płynnych.
Skoro nie było już powrotu do czasów stabilnych kursów w skali światowej, państwa ówczesnej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej utworzyły w marcu 1972 r. regionalny system nazwany dowcipnie "wężem w tunelu". W tym systemie kurs walut państw członkowskich mogły odchylać się wzajemnie od siebie o 2,25 proc. (to był "wąż") a od dolara o 4,5 proc. (to był "tunel"). Banki centralne krajów biorących udział w wężu (w maju 1972 roku dołączyły Wielka Brytania, Dania i Irlandia) musiały interweniować w dolarach, jeśli kurs jakiejś waluty przekraczał "tunel" i w walutach państw członkowskich, jeśli wyłamywał się z "węża". System działał tylko kilka miesięcy - kryzysy naftowe w latach 70-tych i napięcia gospodarcze z nimi związane zmusiły niektóre waluty do opuszczenia "węża w tunelu".
Kolejną próbą utworzenia regionalnego systemu walutowego w Europie był EMS - Europejski System Monetarny. Utworzono go w 1979 r. W ramach EMS waluty biorących w nim udział krajów miały całkowicie płynny kurs wobec dolara. Utworzono też sztuczną walutę ECU, której wartość była średnią ważoną kursów wszystkich walut EWG. ECU było walutą centralną - kursy walut narodowych wobec niej zostały usztywnione i mogły się wahać tylko w granicach 2,25 proc. Dla krajów w trudniejszej sytuacji przewidziano szersze pasmo wahań - 6 proc.
EMS był pierwszym krokiem do pełnej Unii Walutowej, której wyrazem stało się przyjęcie przez większość państw Unii Europejskiej wspólnej waluty euro. Powstanie euro jest wyjątkowym wydarzeniem w najnowszej historii kursów walutowych. Przez cały dwudziesty wiek nowo powstające państwa poświadczały swoją niepodległość wprowadzając własne waluty. Tymczasem w 1999 roku 12 krajów zrezygnowało ze swoich narodowych walut by stworzyć jedną.

I. POLITYKA FINANSOWA PAŃSTWA.
1. Pojęcie polityki finansowej państwa.
P.f. - decyzje rządu odnośnie podatków i wydatków; działalność państwa polegająca na wykorzystywaniu narzędzi pieniężnych do osiągania określonych celów (powodowania zmian w gospodarce; w produkcji, inwestycjach, eksporcie, zatrudnieniu). Podmiotem polityki finansowej jest państwo.

2. Rodzaje polityki finansowej państwa.
a. Polityka monetarna.
P.m. - zastosowanie narzędzi monetarnych dla realizacji określonych celów. Podmiotem polityki monetarnej jest bank centralny, który decyzje odnośnie wykorzystania instrumentów monetarnych podejmuje niezależnie od rządu. Bankowi centralnemu nie wolno udzielać pożyczek rządowi na finansowanie bieżących potrzeb budżetowych.
Instrumentami polityki monetarnej są:
- stopa procentowa (stopy: referencyjna/interwencyjna/repo, lombardowa, redyskontowa, depozytowa),
- stopa rezerw obowiązkowych,
- operacje otwartego rynku.

b. Polityka fiskalna.
P.f. - zastosowanie narzędzi fiskalnych do realizacji określonych celów. P.f. to całokształt polityki podatkowej państwa; decyzje władzy ustawodawczej (parlamentu), rządu, ministra finansów odnośnie ilości, rodzajów i wysokości wprowadzanych podatków. Instrumentami polityki fiskalnej są:
- podatki,
- wydatki związ. z tworzeniem nowych miejsc pracy i z finansowaniem programów zmiany kwalifikacji zawodowych,
- wydatki promujące restrukturyzację gospodarki,
- wydatki promujące rozwój drobnej przedsiębiorczości,
- wydatki na roboty publiczne,
- deficyt budżetowy,
- dług publiczny,
- zasiłki dla bezrobotnych,
- poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających pożyczki.

3. Podmioty polityki finansowej państwa.
Podmiotem polityki monetarnej jest bank centralny. Podmiotami polityki fiskalnej są: parlament, rząd, minister finansów, aparat skarbowy.
a. działalność i zakres odpowiedzialności banku centralnego.
DZIAŁALNOŚĆ
Bank centralny pełni w gospodarce trzy ważne funkcje, ponieważ jest:
- centralnym bankiem państwa,
- emitentem pieniądza,
- bankiem nadrzędnym dla innych banków.

CENTRALNY BANK PAŃSTWA
Bank centralny jest bankiem państwa - oznacza to, że świadczy usługi bankowe instytucjom rządowym, w tym między innymi prowadzi rachunek Ministerstwa Finansów. Bank centralny zajmuje się także bieżącym rozliczaniem dochodów i wydatków państwa, obsługuje przy tym emisje skarbowych papierów wartościowych (emitowanych przez państwo).

BANK EMISYJNY
Bank centralny zajmuje się - w imieniu państwa - emisją pieniądza. Bank centralny jest jedyną instytucją, uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych danego państwa. Określa przy tym nie tylko wielkość emisji, ale też podejmuje decyzje o wprowadzeniu pieniądza do obiegu. Bank emisyjny decyduje również o ilości pieniądza znajdującego się w obiegu - w celu oddziaływania na tę wielkość używa własnych instrumentów: m. in. stóp procentowych i operacji otwartego rynku.

BANK BANKÓW
Bank centralny świadczy usługi bankowe na rzecz innych banków: przyjmuje ich depozyty oraz udziela kredytów. Jedną z ważnych funkcji banku centralnego jest dostarczanie gotówki bankom komercyjnym oraz prowadzenie rozliczeń międzybankowych. Istotne jest również, że bank centralny jest dla banków handlowych „pożyczkodawcą ostatniej instancji”. Oznacza to, że w razie potrzeby banki komercyjne mogą uzyskać kredyt w banku centralnym (jest to element ochraniający system bankowy przed utratą płynności). Bank centralny jest więc stabilizatorem systemu bankowego, a jednym z jego zadań jest zapewnienie jak największego bezpieczeństwa rynku pieniężnego.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ
Bank centralny odpowiada za:
· stabilny poziom cen (cel strategiczny),
· (z punktu widzenia Keynsistów odpowiednio wielką) podaż pieniądza, wysokość stóp procentowych, wielkość kredytu,
· poziom kursów walutowych (w razie potrzeby przeprowadza konieczne interwencje),
· bezpieczeństwo systemu bankowego w danym kraju.

b. działalność i zakres odpowiedzialności władz fiskalnych.
DZIAŁALNOŚĆ
Władze fiskalne:
- konstruują system podatkowy,
- ściągają podatki,
- kontrolują działalność przedsiębiorstw (czy nie dochodzi do oszustw podatkowych),
- podejmują decyzje odnośnie wydatkowania zebranych środków.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ:
Władze fiskalne odpowiadają za:
- zapewnienie środków dla działalności państwa (spełnianie funkcji państwa),
- realizację celów polityki finansowej.

4. Przesłanki koordynacji polityki monetarnej z polityką fiskalną.
Ze względu na potężne możliwości oddziaływania władz monetarnych na gospodarkę a także dlatego, iż działania te mogą być z sobą sprzeczne w realizowaniu podstawowych celów gospodarki, działalność władz monetarnych i fiskalnych powinna być skoordynowana. Nie podważa to autonomii działania Banku Centralnego, który może być poddawany naciskom władz fiskalnych zwłaszcza w kwestii emisji pieniądza w celu sfinansowania deficytu. Argument koordynacji wynika stąd, że rząd (państwo) jest najpotężniejszym podmiotem gospodarki ze względu na rozmiary zasobów i dochodów.
Oba rodzaje polityki muszą obejmować cele globalne: walka z bezrobociem, wzrost gospodarczy, ograniczanie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego, walka z inflacją.

5. Cele polityki finansowej państwa.
a. cele uniwersalne.
- promowanie wzrostu gospodarczego (przyrostu PKB),
- stabilizacja cykli koniunkturalnych (przy pomocy automatycznych stabilizatorów koniunktury: podatków progresywnych i zasiłków dla bezrobotnych oraz narzędzi dyskrecjonalnych, czyli np. zwiększonych wydatków rządowych),
- ochrona wartości pieniądza w czasie (przeciwdziałanie, zapobieganie inflacji),
- ochrona dotychczas istniejących miejsc pracy oraz tworzenie nowych,
- wspieranie konkurencyjności gospodarki,
- bezpieczeństwo systemu finansowego.

b. cele specyficzne.
Cele specyficzne to cele uniwersalne skonkretyzowane ze względu na dany kraj i czas.

6. Narzędzia polityki finansowej.
Narzędzia polityki finansowej można podzielić na narzędzia monetarne i fiskalne.
Narzędzia monetarne to:
- stopa procentowa (stopy: referencyjna/interwencyjna/repo, lombardowa, redyskontowa, depozytowa),
- stopa rezerw obowiązkowych,
- operacje otwartego rynku.
Narzędzia fiskalne to:
- podatki,
- dług publiczny,
- deficyt budżetowy,
- gwarancje kredytowe udzielane podmiotom gospodarczym.




II. POLITYKA FISKALNA - ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE.
1. Pojęcie i rodzaje polityki fiskalnej.
Polityka fiskalna - zastosowanie narzędzi fiskalnych do realizacji określonych celów. P.f. to całokształt polityki podatkowej państwa; decyzje władzy ustawodawczej (parlamentu), rządu, ministra finansów odnośnie ilości, rodzajów i wysokości wprowadzanych podatków.
Można rozróżniać politykę fiskalną aktywną oraz pasywną.
Aktywna: gdy rząd stosuje wybrane środki w celu: przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom, zapewnienie stabilizacji cen, ograniczanie bezrobocia. Głównymi rodzajami tych posunięć są zmiany stawek podatkowych, wydatki na roboty publiczne. Może to jednak powodować wiele niekorzystnych zjawisk.
Pasywna: wykorzystuje automatyczne stabilizatory koniunktury (ASK), które nie wymagają aktywności legislacyjnej państwa, lecz działają samoczynnie. Stabilizatory mają „wbudowaną giętkość” tzn. zmiany ich rozmiarów dokonują się przy niezmiennych zasadach opodatkowania i zmiennych zasadach dokonywania wydatków. Jeżeli wielkość wpływów podatkowych zależy od wielkości np. dochodów osobistych ludności to zmiana poziomu dochodów powoduje zmianę poziomu wpływów. Do stabilizatorów zaliczyć można:
- podatki od dochodów osobistych,
- podatki od dochodów osób prawnych,
- podatki pośrednie,
- zapomogi dla bezrobotnych i inne świadczenia społeczne jak np. programy stabilizacji dochodów w rolnictwie.

2. Społeczne, publiczne i gospodarcze zadania polityki fiskalnej.
Zadania P.f. można ująć jako następujące cele:
· zaspokojenie popytu państwa (władz publicznych) na pieniądz (dochody)- jest to kluczowe zadanie, państwo nie jest w stanie wytwarzać dochodów, a jeśli tak, to musi sięgać po dochody innych podmiotów,
· realizacja statutowych zadań władz publicznych za pomocą zgromadzonych środków pieniężnych,
· realizacja pozafiskalnych celów państwa, ale przy wykorzystaniu instrumentów polityki fiskalnej - długookresowa analiza funkcjonowania gospodarki kapitalistycznej prowadzi do wniosku, że jej rozwój nie odbywa się bez zakłóceń, a nawet może wywoływać negatywne skutki i dla gospodarki i dla społeczeństwa (???). Te właśnie fakty leżą u podstaw możliwości wykorzystania instrumentów finansowych.
Cele pozafiskalne polityki fiskalnej:
a. tworzenie warunków pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki,
b. tworzenie warunków gromadzenia oszczędności pieniężnych przez optymalizacje obciążeń
podatkowych,
c. ograniczenie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego,
d. walka ze skutkami bezrobocia i promowanie procesu tworzenia nowych miejsc pracy,
e. korekta nadmiernego zróżnicowania dochodów w społeczeństwie będącego skutkiem bezwzględnie
działającego mechanizmu rynkowego,
f. łagodzenie negatywnych skutków ubocznych działalności podmiotów rynkowych, które kierują się
przede wszystkim motywem zysku.

3. Zasady konstrukcji systemów podatkowych.
Aby efektywnie próbować realizować deklarowane cele polityki fiskalnej konieczne jest stworzenie sprawnej techniki podatkowej i organizacji administracji skarbowej. Technika podatkowa obejmuje konstrukcję systemu podatkowego jako całości urządzeń służących gromadzeniu dochodów publicznych o charakterze podatków oraz konstrukcje pojedyńczych świadczeń podatkowych, objętych systemem. Przystępując do konstrukcji systemu podatkowego trzeba rozstrzygnąć następujące kwestie:
1. wprowadzać jeden czy kilka podatków, sięgających do tego samego źródła,
2. obciążać podatkiem każdy przedmiot czy też wyłączyć z opodatkowania przedmioty nie osiągające ustalonego minimum.
ad.1.
Gdyby kierować się zasadą, iż do każdego źródła podatku może sięgać tylko jeden podatek, system podatkowy powinien obejmować tylko dwa rodzaje podatków, a mianowicie:
a. podatki dochodowe (czy podatek dochodowy),
b. podatki majątkowe (czy podatek majątkowy).





ad.2.
Władze fiskalne często ustalają wysokość dochodu wolnego od opodatkowania.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Sformułowana wyżej kwestia: jeden czy wiele podatków dochodowych, może być przedstawiona również jako problem: czy jeden bezpośredni podatek dochodowy, czy też podatek dochodowy i podatki pośrednie, czy też wreszcie wyłącznie podatki pośrednie, przy zaniechaniu bezpośredniego opodatkowania dochodów.
Bezpośrednie opodatkowanie dochodów posiada pewne wady. Jedną z nich jest stosunkowo wysokie koszty wymiaru i poboru tego podatku. Jest to podatek kosztowny i dla podatnika, którego przepisy skarbowe zmuszają do prowadzenia szczegółowej ewidencji przychodów i kosztów (w dodatku z podziałem na takie, które przepisy podatkowe od strony jakościowej i ilościowej zezwalają uznać za koszty uzyskania przychodów i odjąć od nich przy ustalaniu dochodu jako podstawy opodatkowania, oraz na takie, których przepisy podatkowe nie pozwalają potrącać od przychodów przy ustalaniu podstawy opodatkowania), i dla organów skarbowych, które muszą analizować skomplikowane zeznania podatkowe, sprawdzać prawidłowość obliczeń, rzetelność danych zawartych w zeznaniach.
Inną wadą podatków dochodowych jest to, że obciążenie podatkiem dochodu zmniejsza zarówno jego część konsumowaną, jak i część zaoszczędzoną. Oszczędzanie jest wyznacznikiem możliwości inwestowania w społeczeństwie, a przez to i możliwości jego rozwoju ekonomicznego, społecznego i kulturalnego. Oprócz opodatkowania dochodów prawie w każdym państwie opodatkowuje się wydatki (oczywiście chodzi tu tylko o zmianę podstawy obliczenia świadczenia podatkowego, bo źródłem pokrycia świadczenia zawsze pozostaje dochód). Tak na przykład następuje wymiar i pobór podatku od towarów i usług (VAT), który można uznać za typową formę opodatkowania wydatków. Podstawą opodatkowania jest tu cena towaru czy usługi, stawki podatkowe ustalone są w procentowych częściach ceny, a wymiar podatku i jego pobór następuje przy każdej transakcji sprzedaży w momencie wystawienia faktury i zainkasowania należności przez sprzedawcę. Takie uproszczenie techniki wymiaru i poboru podatku, w porównaniu z opodatkowaniem dochodu:
· znacznie obniża koszty administracji skarbowej,
· likwiduje niedogodności podatnika związane z dokumentowaniem i składaniem zeznania podatkowego,
· bardzo ogranicza też możliwości uchylania się od podatku.
Drugim samodzielnym źródłem poboru podatków - obok dochodów podatników - może być ich majątek. Pozwala to na wprowadzenie do systemów podatkowych, obok bezpośrednich podatków dochodowych, także bezpośrednich podatków majątkowych. Czasem występuje sytuacja, gdy majątek staje się koniecznym źródłem pokrycia podatku wymierzonego od majątku, gdyż podatnik nie ma już żadnych bierzących dochodów i dla wywiązania się z obowiązku podatkowego jest zmuszony do sprzedaży części tegoż majątku. Nasuwa się tu więc wniosek, iż podział podatków bezpośrednich na dochodowe i majątkowe właściwie nie opiera się na kryterium źródła pokrycia świadczenia podatkowego, lecz na kryterium podstawy wymiaru.
Innym problemem konstrukcji systemów podatkowych jest dokonanie wyboru między podatkami ogólnymi a podatkami celowymi. Podatki ogólne służą gromadzeniu dochodów budżetowych na pokrywanie wszystkich wydatków budżetu, niezależnie od ich kierunków i rodzajów. Podatki celowe natomiast w założeniu mają służyć nagromadzeniu środków na finansowanie jednego, ściśle określonego rodzaju wydatków. Przykładem podatku ogólnego może być podatek dochodowy, natomiast przykładem podatku celowego mógłby być podatek od środków transportowych (czyli podatek drogowy), gdyby wpływy z tego podatku rzeczywiście były wykorzystywane tylko na cele budowy i konserwacji dróg publicznych, a nie na pokrywanie wydatków budżetowych nie związanych z transportem. Wskazuje się tu, że podatki celowe pozwalają bardziej sprawiedliwie rozłożyć ciężary opodatkowania między różnych podatników i ich grupy. Jeżeli jakiś rodzaj wydatków przynosi specjalne korzyści określonej grupie ludzi, to jest zasadne, ażeby ci właśnie ludzie przyczyniali się do sfinansowania tych wydatków wnosząc podatki celowe. Istotnym problemem systemu podatkowego jest podział podatków na centralne i lokalne.
W sumie dostosowanie konstrukcji systemu podatkowego do przyjętych zasad podatkowych i celów polityki fiskalnej wymaga rozstrzygnięcia takich podstawowych zagadnień, jak:
- kierowanie jednego czy też wielu podatków do tego samego źródła, jakim może być dochód lub majątek,
- jak poprzestanie na podatkach bezpośrednich, czy też łączenie ich z pośrednimi, czy wreszcie rezygnacja z
bezpośredniego opodatkowania,
- dalej, dokonanie wyboru między opodatkowaniem dochodów a opodatkowaniem wydatków (czy też łączenie w
systemie podatkowym obu przedmiotów opodatkowania),
- następnie rozważenie zagadnienia połączenia w systemie podatkowym podatków ogólnych i podatków celowych,
- a na tle decentralizacji państwa podjęcie decyzji co do tworzenia obok systemu podatków centralnych oddzielnego
systemu podatków samorządowych, czy też pozostania przy jednolitym systemie podatkowym z ustaleniem zasad
partycypacji samorządów w dochodach podatkowych.



Konstrukcja każdego podatku musi obejmować określenie następujących elementów:
1. podmiot opodatkowania,
2. przedmiot opodatkowania,
3. moment powstania obowiązku podatkowego,
4. podstawę opodatkowania,
5. stawki i skale stawek podatkowych,
6. zwolnienia i ulgi podatkowe,
7. terminy i tryb regulowania płatności podatkowych.

ZASADY PODATKOWE
Można wyróżnić następujące zasady podatkowe:
Fiskalne:
1) Wydajność - jako wydajne źródło dochodów władz publicznych (państwo powinno sięgać do takiego przedmiotu opodatkowania, który dostarczy dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań państwa oraz władz samorządowych)
2) Elastyczność - podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia gospodarcze oraz społeczne; reagowanie skal podatkowych (w podatku dochodowym) na przebieg cyklu koniunkturalnego
3) Stałość - konieczność ograniczonych zmian w systemie podatkowym
Ekonomiczne:
4) Nienaruszalność majątku podatników - podatek powinien być pokrywany z bieżących dochodów, a jego wysokość nie może zmniejszać majątku podatnika
Sprawiedliwości:
5) Powszechność - ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny (każdy obywatel powinien być objęty podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania stosunku podatkowego)
6) Równość - równomierne rozłożenie ciężarów podatkowych na wszystkich podatników (proporcjonalnie do ich dochodów - niezgodne z zasadą zdolności dochodowej)
7) Zdolność dochodowa (podatkowa) - system podatkowy powinien korygować proporcje pierwotnego podziału dochodu narodowego, jeśli uzna się go za niesprawiedliwy
Techniczne:
8) Pewność - podatki powinny być takie, aby były niezawodnym źródłem dochodów państwa i aby podatnik z góry wiedział, jaki podatek będzie płacił w związku z prowadzoną działalnością lub/i osiąganymi dochodami
9) Dogodność - pobór podatku powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, cykl i charakter jego działalności, itp.
10) Taniość - koszty realizowania podatków nie powinny nadmiernie zmniejszać dochodów państwa

4. Strategia podatków w Polsce po roku 1992 r.
Łagodna rewolucja podatkowa.
I. Przesłanki zmian.
1. rewolucja wystąpiła w okresie transformacji i konieczność reformy systemu podatkowego wynikała
z jego anachronicznego i nieadekwatnego do współczesnej gospodarki rynkowej charakteru,
2. praktyczny zanik podatku jako kategorii ekonomicznej, społecznej itd.,
3. podatkami obciążona była gospodarka prywatna, głównie indywidualne gospodarstwa rolne, które dawały tylko kilka procent w tworzeniu budżetu państwa,
4. ostry kryzys finansów publicznych na przełomie I i II kwartału 1991 r.,
5. dochody państwa opierały się na podatkach bezpośrednich płaconych przez przedsiębiorstwa państwowe, jednak po zastosowaniu restrykcyjnej polityki dochody budżetu zaczęły spadać a jednocześnie nie nastąpił też zakładany wzrost podatków od sektora prywatnego. Wynikało to także z niedorozwoju aparatu skarbowego, który nie był w stanie kontrolować płacenia podatków przez sektor prywatny. W tej sytuacji konieczne było szybkie rozszerzenie podatków pośrednich przez rozszerzenie zakresu stosowania podatku obrotowego i podniesienie jego stawek a potem wprowadzenie podatku od towarów i usług,
6. przywrócono w Polsce samorząd terytorialny, konieczne było ustanowienie finansowych podstaw działalności władz gminnych i oparciu ich działalności na podatkach centralnych i gminnych.



II. Główne zasady reformy systemu podatkowego.
1. zachowana została zasada centralnego władztwa podatkowego, która i tak do końca nie była bezwzględnie przestrzegana gdyż prawo samorządowe dopuszcza możliwość samoopodatkowania się mieszkańców gminy,
2. przyjęto zasadę koncentracji dochodów władz publicznych za pomocą kilku wiodących podatków:
- od towarów i usług,
- akcyzowy,
- dochodowy od osób fizycznych,
- dochodowy od osób prawnych,
- jak również ceł,
3. przekazywanie części podatków w gestię władz samorządowych jako wyłączne źródło zasilania budżetów gmin,
4. oparcie się w większym stopniu dochodów budżetowych na podatkach pośrednich (łatwiejszych do ściągnięcia i nie naruszających wprost zysków przedsiębiorstw tworząc tym samym warunki do inwestowania),
5. wprowadzenie powszechnego podatku od dochodów osób fizycznych,
6. władze gminne mogą trwale partycypować w podatkach władz centralnych,
7. możliwość używania podatków do realizacji celów pozafiskalnych,
8. reforma systemu podatkowego zgodnie z podstawowymi zasadami obowiązującymi w Unii Europejskiej.
III. Filary reformy podatkowej.
1. Wprowadzenie 1 stycznia 92 r. podatku dochodowego od osób fizycznych,
2. Wprowadzenie 5 lipca 93 r. podatku od towarów i usług,
3. Zreformowanie w 92 r. podatku dochodowego od osób prawnych,
4. Wprowadzenie systemu podatków i opłat lokalnych: podatek od nieruchomości, rolny, od spadków i darowizn, od środków transportu,
5. Ustanowienie podatku importowego,
6. Wprowadzenie podatku od sprzedaży akcji w obrocie publicznym, podatku od gier losowych , opłaty wyrównawczej.
IV. Skutki łagodnej rewolucji podatkowej.
1. wprowadzono dwa podatki: dochodowy od osób fizycznych, oraz od towarów i usług, (udało się to głównie dzięki niskiej świadomości podatkowej społeczeństwa),
2. przy wprowadzaniu podatku dochodowego od osób fiz. duże znaczenie miało ubruttowienie wynagrodzeń, co zneutralizowało w znacznym stopniu jego wpływ na dochody podmiotów.
Wpływ wprowadzenia podatku od towarów i usług nie wywołał silnego impulsu inflacyjnego. Wzrost inflacji w roku 93 wyniósł około 6 pkt %, przy stopie inflacji 34,3%.

5. Mierniki interwencji fiskalnej państwa (mierniki fiskalizmu).
Mierniki fiskalizmu:
- stosunek wydatków systemu finansów publicznych do wielkości PKB,
- stopień pokrycia wydatków publicznych z dochodów,
- progresywne skale podatkowe,
- różnice między nominalną a efektywną stopą opodatkowania,
- zakres występowania tzw. szarej strefy w gospodarce.

6. Redystrybucja budżetowa za pomocą podatków i transferów.
Państwo bezpośrednio nie wytwarza dochodu, chociaż spełniając konstytucyjne funkcje ponosi wydatki. Wymusza to redystrybucję dochodów społecznych, która jest realizowana w formie pieniężnej i budzi wiele kontrowersji.
Kryteria redystrybucji (wtórnego podziału dochodów, które poprzez działanie mechanizmu rynkowego zostały już podzielone w sposób pierwotny) mają aspekty:
- makroekonomiczny: dotyczy zakresu redystrybucji PNB, ogólnej struktury dochodów i wydatków realizowanych przez władze,
- makrospołeczny: polega na analizowaniu skutków działalności państwa dla różnych grup społecznych,
- jednostkowy.
Podstawowym kryterium redystrybucji dochodów jest jej taki jej zakres i struktura, które pozwalają funkcjonować gospodarce, a państwu wypełniać jego funkcje. Redystrybucja dokonywana jest przez ogromną ilość operacji finansowych. Finansowanie procesów dóbr publicznych i społecznych jest możliwe tylko przy określonym systemie wyrzeczeń jednostek, które pozbawiane są części dochodów na rzecz ogółu, co powoduje pogorszenie ich sytuacji materialnej. Pojawia się tu problem sprawiedliwego rozłożenia ciężarów finansowania zadań publicznych i społecznych.
Podstawowy dylemat związany z redystrybucją sprowadza się do wyborów, czy nadać:
- priorytet efektywności gospodarowania (pobudzanie aktywności gospodarczej, co może niestety prowadzić do nadmiernego zróżnicowania dochodów)
- priorytet równości dochodów, co z kolei hamuje aktywność gosp.
Pojawia się tu także spór dlaczego ludzie bogatsi mają płacić większe podatki.

1.1. Transfery (dotacje) publiczne - skala, przeznaczenie.
Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej. Dokonuje się przez system transferów dochodów. Transferami są przepływy pieniądza między różnymi podmiotami a państwem (władzami publicznymi). Dla transferów o charakterze publicznym istotne jest to, że - w zasadzie - przepływ pieniądza ma charakter jednostronny, ściślej jednokierunkowy. Tak dzieje się z podatkami, które można określić jako definitywne przejęcie przez władze publiczne części dochodów. Z kolei władze publiczne dokonują - albo bezpośrednio, albo pośrednio - transferów na rzecz różnych podmiotów, w tym także na rzecz podatników, np. wówczas, gdy administracja publiczna dokonuje wypłat wynagrodzeń pracownikom zatrudnionym w sektorze publicznym, wypłat rent, emerytur, stypendiów itd.
System transferów do i od władz publicznych jest skomplikowanym układem o różnorodnym charakterze. W jego ramach występują transfery, które nie są związane z żadnym kontrświadczeniem; jest tak w przypadku podatków, emerytur lekarza, nauczyciela, policjanta itp. Osobną grupą transferów są transfery wewnątrz sektora publicznego;
np. transfery z budżetu państwa do publicznych funduszy celowych, transfery z budżetu państwa do budżetów samorządowych, transfery między różnymi szczeblami gestorów pieniężnych środków publicznych a podmiotami sektora publicznego wytwarzającymi dobra i usługi. Niezależnie od wymienionych wyżej transferów występują transfery o charakterze zwrotnym, a więc transfery pieniądza związane z zaciąganiem i spłacaniem przez państwo (samorządy) pożyczek. Ten rodzaj transferów nie jest jednak typowy dla władz publicznych. Ze względu na wysoki stopień skomplikowania systemu transferów jednym z ważnych kryteriów ich systematyki, ułatwiającej ich rozpoznanie i prowadzenie analizy, jest ich „stosunek” do wykorzystania produktu krajowego brutto (dochodu narodowego). Na podstawie tego kryterium rozróżnia się transfery, których skutkiem są wydatki nabywcze podmiotów, na rzecz których transfery są dokonywane, oraz transfery nie mające bezpośredniego związku z wykorzystaniem produktu krajowego brutto (dochodu narodowego).

7. Reakcje społeczeństwa na ciężary podatkowe.
Jeżeli obywatel poczuje się nadmiernie obciążony podatkami będzie przed nimi uciekał.
Ucieczka przed podatkami:
jeżeli mechanizm rynkowy nie daje szansy złagodzenia ciężarów podatkowych, podatnik będzie dążył do ucieczki przed podatkiem,
zachodzi między podatnikiem a państwem.

Formy ucieczki przed podatkami:
1) unikanie podatku - polega na świadomym powstrzymywaniu się przed dokonywaniem czynności wywołujących powstanie stosunku podatkowego lub na wyszukiwaniu luk w przepisach podatkowych po to, by w ogóle uniknąć podatku bądź zmniejszyć jego ciężary, np. powstrzymywanie się od zakupu opodatkowanych dóbr, odmowa przyjęcia spadku; sprzyja temu rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych i społecznych - w aspekcie międzynarodowym unikanie podatków może głównie polegać na:
- unikaniu nałożenia podatku,
- unikaniu uiszczenia podatku,
2) oszustwa podatkowe - są łamaniem prawa i podlegają karze; typowe formy oszustw podatkowych to:
- zatajenie materialne (ukrywanie przedmiotów podlegających opodatkowaniu),
- zatajenie rachunkowe (niezgodne ze stanem faktycznych prowadzenie rachunkowości),
- fałszywe kwalifikowanie (ukrywanie rzeczywistej sytuacji prawnej podatnika przez fikcyjną sytuację
prawną, np. podstawianie osób, zmiana treści operacji finansowych).

8. Wpływ inflacji na politykę fiskalną.
Istotne zależności między inflacją a elementami polityki fiskalnej:
WPŁYW NA DOCHODY
· Jeżeli przykładowo średni poziom cen wzrasta o jakieś r, to wzrosty cen pojedynczych towarów i usług lub ich grup mogą być bardzo zróżnicowane. Stąd pojawiają się tzw. zyski albo straty inflacyjne, czyli wzrosty cen danego pojedynczego dobra, które realnie przewyższają (zysk) lub pozostają poniżej (strata) wzrostu przeciętnego poziomu cen. Zastosowanie określenia zysków i strat inflacyjnych do dochodów i wydatków budżetowych jest możliwe pod warunkiem ustalenia wrażliwości poszczególnych rodzajowych pozycji dochodów i wydatków na inflacyjne zmiany cen.
· W przypadku podatków pośrednich, czyli wymierzanych od wartości sprzedaży w bieżących cenach, przy zastosowaniu stałych stawek procentowych, (podatek od towarów i usług - VAT oraz podatek akcyzowy), inflacyjny wzrost cen towarów i usług przy zachowaniu obu tych podatków na poprzednim poziomie i innych warunkach niezmienionych powinien przynosić proporcjonalny do wzrostu cen wzrost dochodów budżetowych. Daje to podstawę do uznania tej pozycji dochodów za niewrażliwą na inflację w tym sensie, iż wzrost cen nie przynosi budżetowi ani zysków ani strat inflacyjnych, pod warunkiem, że wzrost cen towarów i usług objętych różnymi stawkami podatkowymi jest jednakowy i pokrywa się z ogólnym wskaźnikiem inflacji.
· W sytuacji, gdy wzrosty cen poszczególnych grup towarów różnią się od ogólnego wskaźnika inflacji, dochody budżetu mogą nie być proporcjonalne do wzrostu przeciętnego poziomu cen; czyli mogą wystąpić zyski lub straty inflacyjne (przykład): do strat w dochodach budżetowych może dojść, gdy ceny towarów obciążonych niższymi stawkami podatków rosną powyżej ogólnego wskaźnika inflacji, zaś ceny towarów objętych wyższymi (czy normalnymi) stawkami rosną poniżej wskaźnika inflacji. Można więc powiedzieć, iż wpływ inflacji na dochody budżetowe gromadzone w formie podatków dochodowych zależy i od ich konstrukcji prawnej i od uprawianej w tej dziedzinie polityki fiskalnej.
· Podatki dochodowe pobierane według niezmiennych stawek podatkowych, a więc podatki dochodowe typu proporcjonalnego (takim jest w Polsce podatek od osób prawnych) powinny być w zasadzie niewrażliwe na inflację, o ile oczywiście podstawy opodatkowania w tym podatku, przy innych warunkach nie zmienionych, na skutek inflacji wzrastają tak samo jak ceny.
· Nieco inaczej może oddziaływać inflacja na wpływy budżetowe z podatku dochodowego o progresywnych stawkach podatkowych, czyli wzrastających wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania. Wpływ inflacji na dochody zależy tu jednak nie tyle od progresji stawek, ile od tego, czy wraz ze wzrostem cen są zmieniane przedziały (progi) podstaw opodatkowania, których przekroczenie powoduje zastosowanie wyższych stawek podatkowych.
· W przypadku różnego rodzaju opłat stanowiących dochód budżetu inflacja staje się raczej przyczyną strat budżetowych niż zysków. Jeżeli opłaty ustalane są kwotowo (co dotyczy znacznej części opłat administracyjnych, sądowych, notarialnych), to wraz z inflacją następuje spadek ich realnej wartości i realnych dochodów budżetowych. Tak więc w pozycjach niepodatkowych dochodów budżetu należy spodziewać się raczej inflacyjnych strat niż zysków, po przeliczeniu ich na wielkości realne.
· Jeżeli zważyć, że w obszarze podatkowych dochodów budżetu zyski inflacyjne mogą wystąpić raczej wyjątkowo (zaniechanie korekt przedziałów podatkowych w podatkach typu progresywnego), to możemy generalnie uznać, że wbrew dość rozpowszechnionym opiniom inflacja po stronie dochodów budżetu w ujęciu realnym powoduje najczęściej ich ubytek.

WPŁYW NA WYDATKI
· Nieprzewidziana lub niedoszacowana inflacja może spowodować straty inflacyjne budżetu w pozycji wydatków na obsługę długu publicznego. Inflacja nie wpływa na nominalną wielkość długu publicznego. W stosunkach kredytowych w naszym kraju panuje zasada nominalizmu, zgodnie z którą kwoty należności i zobowiązań, określone w momencie powstania stosunku kredytowego, nie podlegają zmianom przez cały okres jego trwania, choćby siła nabywcza pieniądza, w którym zostały wyrażone, została zdeprecjonowana na skutek inflacji. Zmniejszenie realnej wielkości zadłużenia w efekcie deprecjacji siły nabywczej pieniądza jest inflacyjnym zyskiem dłużników i inflacyjną stratą wierzycieli. Inflacyjna deprecjacja pieniądza wywiera natomiast wpływ na wydatki budżetowe z tytułu oprocentowania długu publicznego. Nienaruszalność nominalnych kwot zobowiązań, powodująca inflacyjne straty wierzycieli, musi być rekompensowana w postaci oprocentowania długów przy zastosowaniu „realnie dodatniej stopy procentowej”, to znaczy takiej stopy procentowej, której nominalna wysokość przekracza stopę inflacji. Stosowanie tej zasady powoduje znaczny wzrost bieżących wydatków budżetowych na obsługę długu.

Podsumowując można sformułować generalną tezę, iż inflacja nie przynosi realnych korzyści budżetowi państwa:
· Nominalny wzrost dochodów budżetowych może stać się wzrostem realnym tylko wtedy, gdy w progresywnych podatkach bezpośrednich zaniecha się podwyższania górnych granic przedziałów podatkowych odpowiednio do stopy inflacji,
· Podatki pośrednie, obliczane od cen towarów i usług w stałych stawkach procentowych, w warunkach inflacji nie rosną w ujęciu realnym, podobnie jak opłaty pobierane w stałych stawkach procentowych „ad valorem”,
· Inflacja zawsze prowadzi do wzrostu wydatków na oprocentowanie długu publicznego, gdyż nominalne stopy procentowe są podwyższane conajmniej o wskaźnik spodziewanej stopy inflacji. Wzrost tych wydatków - przy innych warunkach niezmienionych prowadzi do wzrostu deficytu budżetowego i konieczności finansowania tego wzrostu deficytu przez powiększanie zadłużenia państwa.


9. Polityka fiskalna a bilans płatniczy.
Państwo narzędziami polityki fiskalnej może wpływać na równowagę w bilansie płatniczym. Środkami fiskalnymi będą cła, podatki importowe, a bezpośrednimi np. kontyngenty przywozowe. Ogólnie im niższe bariery celne dla importerów, tym bilans płatniczy ma silniejszą tendencję do wykazywania niedoborów na rachunku bieżącym (importerzy zakupią dużą ilość obcych walut w swoim kraju i wydadzą je za granicą, co spowoduje deficyt na rachunku bieżącym). Odwrotnie rozumując, im państwa znajdujące się na zewnątrz danej gospodarki mają dla jej eksporterów niższe cła (z pkt. widzenia tych państw na zewnątrz będą to oczywiście importerzy), tym więcej będzie się eksportować, a zatem napływ walut do kraju zwiększy się, co wpłynie na bilans płatniczy dodatnio, tj. będzie go kształtować w kierunku powstania nadwyżki na rachunku bieżącym.
Władze fiskalne wpływają bezpośrednio narzędziami polityki fiskalnej również na poziom inwestycji w gospodarce, zachęcając lub zniechęcając inwestorów zagranicznych do inwestowania na terenie swojego kraju. To znajduje z kolei swoje odzwierciedlenie w drugiej pozycji bilansu płatniczego, jakim jest rachunek kapitałowy. Im rząd przy stabilnej sytuacji politycznej nakłada na społeczeństwo mniejsze podatki (w szczególności podatki od przedsiębiorstw) tym większy napływ zagranicznego kapitału inwestycyjnego, co znów kształtuje bilans płatniczy w kierunku powstawania nadwyżek. I znowu, rozumując odwrotnie: gdy większe podatki, mniejsze inwestycje, czyli mniejszy napływ kapitału i deficyt na rachunku kapitałowym.

III. POLITYKA FISKALNA W POLSCE W OKRESIE TRANSFORMACJI.

1. Doktrynalne uwarunkowania polityki fiskalnej.
Dla realizacji głównych celów polityki fiskalnej: zaspokojenia popytu władz publicznych na pieniądz, realizacji założeń odnośnie polityki wydatków publicznych, potrzebne są:
a. dobrze skonstruowany i rozwinięty system podatkowy,
b. skuteczny aparat skarbowy,
c. sprawne procedury legislacyjne,
d. dobrze rozwinięte instytucje publiczne.

ad. a.
Od jakości i stopnia rozwoju systemu podatkowego (podatki pośrednie czy bezpośrednie) zależy możliwość stymulacyjnego lub hamującego oddziaływania na aktywność podmiotów.
ad.b.
Warunkiem skutecznej polityki fiskalnej jest sprawnie działający aparat skarbowy, na który składają się zarówno jednostki skarbowe wymierzające i egzekwujące należności skarbowe, jak i jednostki kontroli skarbowej. Aparat skarbowy z natury rzeczy narażony jest na korupcję, dlatego państwo zapewnie pracownikom tej sfery wysokie dochody.
ad.c.
Ustawodawcy powinni mieć możliwość szybkiego przeprowadzania zmian w regulacjach systemu podatkowego, aby według własnej wizji odpowiadać na zmieniające się warunki w gospodarce.
ad. d.
Warunkiem skutecznej polityki fiskalnej są także sprawnie działające instytucje publiczne, tj. te, które wydatkują dane środki na określone cele. Są to np.: biura pośrednictwa pracy, instytucje organizujące i nadzorujące zamówienia publiczne itp.

2. Koncepcja konserwatyzmu fiskalnego.
Konserwatyzm fiskalny zaleca aby budżet państwa był jak najmniejszy. J.B. Say: „podatek jest ciężarem nie tylko z
prywatnego lecz także społecznego punktu widzenia”.

Koncepcja małego budżetu oznacza, że powinien on być tworzony do takiej wysokości, która pozwala finansować ewidentne zadania publiczne państwa a zwłaszcza zapewnienie ładu wewnętrznego i obrony narodowej.

K. f. cechuje szukanie podobieństw między gospodarstwem domowym, przedsiębiorstwem prywatnym i gospodarstwem publicznym.
Przeznaczenie zaciągniętych pożyczek:
Jeżeli nie uda się uniknąć deficytu budżetowego, musi być on bezwzględnie przeznaczony na finansowanie rozwoju gospodarczego. Pożyczki te powinny być zaciągane w ramach operacji długoterminowych, tak aby nie zmniejszać bieżących kapitałów potrzebnych przedsiębiorstwom prywatnym. Pożyczki te powinny być jak najszybciej spłacone, aby nie zwiększać kosztów obsługi długu.


4 założenia konserwatyzmu fiskalnego:
1) równowaga ekonomiczna gospodarki,
2) równość między oszczędnościami i inwestycjami,
3) komplementarność między konsumpcją i oszczędnościami,
4) stała suma oszczędności w warunkach równowagi ekonomicznej.

Neutralność podatkowa (pierwotnie nawet absolutna), głoszona była w XIX w. przez Paul Leroy-Beaulieu czy
Rene Stourm. Zakłada ona, iż rząd nie próbuje ingerować za pomocą podatków ani w rozkład dochodów ani naturalny proces alokacji zasobów; państwo nie powinno ani stymulować, ani protegować, ani ograniczać niczego, co legalne. N.p. jest elementem koncepcji konserwatyzmu fiskalnego.

2.4. Przeciwdziałanie monetyzacji deficytu budżetowego (dodruku pieniądza).

· Rząd może finansować deficyt budżetowy przez zaciągnięcie pożyczki - emituje obligacje (trzeba jednak pamiętać iż kosztami obsługi tego długu, tj. odsetkami od pożyczonego przez rząd kapitału zawsze zostają obarczeni podatnicy. Rząd bowiem nie prowadzi przecież działalności gospodarczej tak, jak robi to przedsiębiorca i jego bezwzględnie głównym źródłem dochodu są zawsze podatki).
· Może też sprzedać swoje obligacje bankowi centralnemu, który w celu ich zakupienia dostarczy dodatkową ilość pieniądza. Rząd wykorzysta te pieniądze na pokrycie deficytu. Jest to wówczas równoznaczne z drukowaniem pieniędzy na pokrycie deficytu budżetowego.
· Rząd decyduje się na monetyzację deficytu, gdy nie ma możliwości pożyczania (tzn., gdy nie może sprzedać obligacji). Kiedy może się to zdarzyć? Na przykład: Gdy deficit jest bardzo duży i rząd nie może znaleźć chętnych na kupno obligacji. Skutek - monetyzacja deficytu, dodruk pieniędzy i...wyższa inflacja.

3. Realizacja polityki fiskalnej w polskim systemie podatkowym.
3.1. Zakres redystrybucji PKB w Polsce.
Zakres redystrybucji PKB oznacza jaki procent produktu krajowego brutto zostaje zwydatkowany przez system finansów publicznych. W 2002 r. zakres ten wyniósł 43% PKB.
3.2. Struktura dochodów publicznych - różne przekroje (tabela w ksero)
3.3. Struktura wydatków publicznych - różne przekroje (tabela w ksero)
3.3.2. Koncepcja wydatków sztywnych.
Wydatki sztywne to wydatki, których poziomu nie da się zmienić, które państwo w danym roku budżetowym musi bezwzględnie ponieść; obowiązek ponoszenia przez władze publiczne wydatków sztywnych jest bardziej rygorystyczny niż ponoszenia wydatków stałych. Najczęściej za wydatki sztywne uważa się wydatki związane z obsługą długu publicznego. Nieprzeznaczenie wydatków na te cele oznaczałoby zachwianie wiarygodności władz publicznych na rynkach pożyczkowych, co utrudniłoby państwu zaciąganie pożyczek w przyszłości, a także wywołałoby szereg innych negatywnych skutków związanych z podważaniem zaufania obywateli do instytucji państwa.
W polskich warunkach do wydatków sztywnych zalicza się także wydatki na finansowanie deficytu funduszy ubezpieczeń społecznych. Cofnięcie dotacji z budżetu państwa na rzecz tychże funduszy groziłoby załamaniem się systemu ubezpieczeń społecznych.

3.3.2 Wydatki prorozwojowe.
Wydatki prorozwojowe to wydatki mające za zadanie stymulować rozwój w różnych sferach gospodarki. Przykładowo będą to wydatki na:
- na oświatę i naukę,
- szkolnictwo wyższe,
- badania naukowe.

· W Polsce w latach 1996-1997 udział wydatków prorozwojowych w ogólnej sumie wydatków uznaje się za zbyt mały,
· W. prorozwojowe jako % PKB w poszczególnych latach:
- 1993: 5.2
- 1994: 5.5
- 1995: 5.3
- 1996: 5.2
- 1997: 5.1


4. Przychody z prywatyzacji - skala, przeznaczenie (tablica 3).
Udział przychodów z prywatyzacji w ogólnej sumie przychodów nie jest imponujący: wyniósł on 5% w roku 1997, natomiast planowanych dochodach budżetu na rok 1998 pozycja ta już nie występuje; jest to skutek zmiany w metodzie liczenia salda budżetu państwa. Dochody z prywatyzacji zyskały status przychodów i po odliczeniu kosztów związanych z prywatyzacją (przychody netto) będą przeznaczane na finansowanie długu publicznego i finansowe wsparcie reformy emerytalno-rentowej.

6. Deficyty budżetowe - wielkość, struktura, źródła finansowania.
Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być:
- kredyty bankowe udzielane przez bank centralny,
- emisja papierów wartościowych (obligacji, weksli, bonów skarbowych),
- podwyższenie stopy podatkowej,
- a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.
Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (5% produktu narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja).

Deficyt budż. nie jest tylko rachunkowym wynikiem działaln. państwa w sferze finans. publ., ma także treść ekonomiczną. Rozpoznanie tej treści jest trudne ze wzgl.:
1) 1 rok - czyli czas, na jaki sporządza się budżet - jest zbyt krótki, by ocenić przyczyny zjawiska;
2) rok budżet. nie przystaje na ogół do cyklu koniunkturalnego, a poszczególne fazy cyklu wpływają na dochody i wydatki budżetowe;
3) deficyt może dotyczyć budżetów bieżących, majątkowych, zwyczajnych i nadzwyczajnych; kwestia, jak interpret. ewent. deficyt poszczeg. rodzajów budżetów i związki między saldami tych budżetów;
4) deficyt nie dotyczy tylko budżetu centralnego, ale całego systemu funduszy publ.; transfery między budż. centr. a budż. samorząd. i funduszami ubezp. społecznych;
5) deficyt jest związ. w pewnym stopniu z polityką monetarną państwa, np.wysoka stopa % → niższa aktywn. gospod. → niższe wpływy z podatków;
6) stan budżetu centr. jest pod wpływem otoczenia zewn.: kształt. się kursu waluty krajowej; wynika to z faktu, że zagran. zakupy publ. są finans. z budżetu, oraz z tego, że zadłużenie państwa może być zadłużeniem zagranicznym.
Analiza przyczyn i treści deficytu powinna dać odpowiedź na 1, ogromnie ważne pytanie;-)): czy deficyt jest skutkiem procesów gospod., których nie można było przewidzieć, czy jest wynikiem świadomej polityki państwa.
Ekonomiczne rodzaje deficytu budżetowego:
Ekonomiści zaproponowali rozróżnienie 3 rodzajów deficytu budżet.:
1) deficyt rzeczywisty - faktyczna różnica między wydatkami i dochodami w danym okresie budżet.
2) deficyt strukturalny - wielkość symulowana, hipotetyczna, powstająca, gdyby dochody i wydatki były realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki.
3) deficyt cykliczny - rezultat cyklu koniunkturalnego (ożywienia lub recesji), wpływ. na dochody i wydatki, w warunkach niepełnego wykorzyst. zdolności wytwórczych.
Deficyt cykliczny zawsze różni się od rzeczywistego i strukturalnego! Jest on konsekwencją stosowania automatycznych stabilizatorów koniunktury.

7. Dług publiczny.
Dług publiczny, dług państwowy, suma nie spłaconych przez rząd lub in. związki publicznoprawne zobowiązań zarówno wobec wierzycieli krajowych, jak i zagranicznych. Zobowiązania te mogą mieć charakter krótko- (do 1 roku), średnio- (do 10-15 lat) lub długoterminowy (powyżej 15 lat).
Główną przyczyną powstawania długu publicznego jest kumulowanie się występujących w kolejnych latach deficytów budżetowych, na sfinansowanie których wymienione instytucje emitują papiery wartościowe (np. obligacje, bony, weksle) lub zaciągają kredyty i pożyczki.
Elementami długu publicznego mogą być również kredyty zaciągane przez skarb państwa lub instytucje władzy terytorialnej na inwestycje infrastrukturalne lub produkcyjne, salda międzypaństwowych rozliczeń majątkowych, dotacje, odszkodowania za wywłaszczone mienie (np. w związku z nacjonalizacją niektórych dziedzin gospodarowania), odszkodowania wojenne i in.
Wierzycielami krajowego długu publicznego mogą być krajowe instytucje finansowe, in. podmioty gospodarcze oraz osoby fizyczne. Pożyczkodawcami zagranicznymi są z reguły państwowe i komercyjne instytucje finansowe. Zapewnienie równowagi finansów publicznych wymaga, aby długu publiczny nie przekroczył kwoty 60% produktu krajowego brutto, koszty rocznej obsługi (spłaty rat kapitałowych i odsetek) długu krajowego stanowiły nie więcej niż 10% rocznych wydatków budżetu państwa, długu zagranicznego zaś nie więcej niż 25% wpływów z eksportu. Nadmierny długu publicznego osłabia bowiem aktywność gospodarki.
W celu zmniejszenia uciążliwości długu publicznego dla budżetu i gospodarki rząd może podjąć działania zmierzające do konwersji długu (negocjacje z wierzycielami, zwł. zagranicznymi, w sprawie częściowego umorzenia, wydłużenia okresu spłat, obniżenia oprocentowania), ogłosić moratorium, tzn. zawiesić okresowo obsługę długu lub repudiację, tzn. całkowicie zaniechać spłaty długu, uznać go za niebyły.


Dług publiczny można podzielić na:
- globalny dług publiczny, obejmujący dług państwa, dług samorządów oraz innych związków publicznoprawnych,
- wewnętrzny (krajowy) dług publiczny,
- zewnętrzny (zagraniczny) dług publiczny.

Podział długu publicznego na dług wewnętrzny i dług zewnętrzny jest istotny zarówno przy zaciąganiu pożyczek przez władze publiczne, jak i przy spłacie rat kapitałowych oraz odsetek. W wyniku pożyczkowej aktywności państwa w układzie kraj-zagranica następuje redystrybucja dochodów z tytułu kosztów obsługi długu. Stąd też ważne jest, czy ponoszone przez władze publiczne (podatnika) koszty są dochodem podmiotów krajowych - np. banków komercyjnych, inwestorów instytucjonalnych (funduszy powierniczych), gospodarstw domowych - czy zagranicznych. Dochody te mogą sprzyjać wzrostowi gospodarczemu, gdyż tworzą popyt w gospodarce, w przypadku banków zwiększają ich siłę kredytową. Z drugiej jednak strony władze publiczne mogą się kierować wyłącznie kryterium ceny pozyskania pożyczki, a tam może być korzystniejsza w przypadku pożyczek zaganicznych. Władze publiczne - przewidując różnorakie skutki publiczne - stoją więc wobec dylematu: pożyczać na krajowych czy zagranicznych rynkach finansowych.
W rozstrzyganiu tego dylematu uwzględnia się także możliwości pożyczkowe krajowych rynków finansowych.
NEOLIBERALIZM I NOWY KONSERWATYZM FISKALNY
Instrumenty fiskalne przeniesione na instrumenty monetarne.

Monetaryści uważali za kluczową kwestię stan podaży pieniądza w gospodarce, głównie za pomocą instrumentów pośrednich, takich jak stopy procentowe, kursy walutowe, stopy rezerw obowiązkowych.
Główne założenia nowego konserwatyzmu fiskalnego:
1. Bezwzględnie zrównoważony budżet i to w okresie roku fiskalnego, a nie - jak proponowała szkoła neokeynowska -
w okresie cyklu koniunktearnego,
2. Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system FP, gdyż powoduje to efekt wypychania
zasobów gospodarczych poza obieg stricte gospodarczy, a więc nieproduktywne ich wykorzystanie,
3. Konsekwencją powyższego jest powrót do koncepcji jak najmniejszego BP przez cięcia w wydatkach nie
tylko gospodarczych, lecz także socjalnych,
4. Skutkiem tego będzie zmniejszenie ciężarów podatkowych, co oznacza powrót do koncepcji jak najniższych
podatków,
5. Z kolei zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową do paradygmatu konserwatyzmu fiskalnego - neutralności
podatkowej,
6. Wszystkie te działania powinny doprowadzić do radykalnego zmniejszenia długu publicznego, który według nowego
konserwatyzmu fiskalnego stał się uosobieniem wszelkiego zła, tak w wymiarze ekonomicznym ja i etycznym
(obciążenie przyszłych pokoleń długami obecnej generacji)

Deficyt budżetowy i metody jego finansowania.

Deficyt budżetowy - to też ważne określić. Warunki brzegowe, w jakich może poruszać się minister finansów i parlament. Tu ważne novum- parlament, ani prezydent nie mogą podwyższać poziomu deficytu od poziomu wyznaczonego przez rząd (czyli można podwyższać wydatki tylko, gdy wpływy będą większe, to dyscyplinuje).Deficyt budżetowy - dość trwałe zjawisko, bardzo wysoki od czasów Reagana mają Stany Zjednoczone. Deficyt może się zwiększyć, gdy pogorszenie koniunktury nie zostały przewidziane w budżecie. Deficyt to nie tylko różnica między dochodami, a wydatkami, ma w naszej polityce znaczącą rolę, ma dyscyplinować wydatki budżetowe, nie może być podwyższany przez parlament. Deficyt: są poglądy, że jego zwiększenie byłoby w Polsce wskazane, z czym nie zgadza się Balcerowicz. Spowodowałoby to ożywienie w gospodarce, zwiększyło wydatki na służbę zdrowia, oświatę, inwestycje w zakresie infrastruktury, a są pod tym względem okropne zaniedbania. Czemu więc się chce zmniejszać deficyt?- deficyt oznacza wzrost zadłużenia państwa, a więc wzrost kosztów obsługi w następnych latach, deficyt kreuje deficyt w następnych latach

Wielkość deficytu budżetowego jest z zasady określona w ustawie budżetowej. Określane są sposoby finansowania przewidzianego ustawą deficytu. Istnieje w tej dziedzinie szereg możliwości - z różnymi następstwami dla gospodarki narodowej. Stąd też wybór metody finansowania deficytu nie jest rzeczą dowolną.Po pierwsze można ograniczyć wydatki budżetowe lub zwiększyć dochody budżetowe przez podniesienie obciążeń podatkowych, likwidując w ten sposób deficyt budżetowy. Jest to, metoda najprostsza lecz w istocie trudna do przeprowadzenia. Wynika to ze sztywności wydatków budżetu, a także szeregu ujemnych konsekwencji wynikających ze wzrostu opodatkowania.

Po drugie przyjmując konieczność istnienia deficytu budżetowego i niemożliwość zwiększenia podatków lub ograniczenia wydatków - znaleźć optymalny dla gospodarki narodowej sposób sfinansowania deficytu. Takim sposobem może być emisja dodatkowej masy pieniądza - w drodze zaciągania kredytu w banku centralnym. Metoda ta może zastosowanie w sytuacji gdy bank centralny - jeśli jest instytucją niezależną od rządu - wyrazi na to zgodę. Przyjmując, że dodatkowa emisja pieniądza jest możliwa, trzeba liczyć się z uruchomieniem na tej drodze impulsu inflacyjnego w gospodarce. Siła tego impulsu inflacyjnego zależeć będzie od stopnia wykorzystania mocy wytwórczych w momencie podjęcia dodatkowej emisji pieniądza. W sytuacji gdy istnieją w gospodarce znaczne rezerwy niewykorzystanych mocy wytwórczych - emisja pieniądza nie musi wywołać procesów inflacyjnych, uruchamiając niewykorzystane moce wytwórcze. W sytuacji pełnego wykorzystania mocy wytwórczych gospodarki trzeba się liczyć z nasileniem presji inflacji. Po trzecie wykorzystać dla sfinansowania deficytu mechanizm długu publicznego. Dług ten może być długiem wewnętrznym lub zagranicznym. Dług zagraniczny sprawdza się do zaciągania kredytów w zagranicznych instytucjach. Dług wewnętrzny jest długiem zaciąganym u ludności lub w systemie bankowym kraju. Jego formą jest sprzedaż na rynku wewnętrznym obligacji o różnym terminie wykupu, bonów skarbowych i innych form papierów wartościowych.

Dług publiczny jest metodą finansowania deficytu budżetowego, lecz stwarza on określone problemy, które muszą by brane pod uwagę przy uruchomieniu mechanizmu zaciągania długu.dług musi być po pewnym okresie zlikwidowany poprzez wykup przez skarb państwa emitowanych papierów wartościowych - wraz z określonymi odsetkami. Oznacza to napływ do gospodarki dodatkowej masy pieniądza i możliwość pobudzenia procesów inflacyjnych. Dług publiczny zaciągany w systemie bankowym kraju, na wewnętrznym rynku kapitałowym, zmniejsza podaż środków pieniężnych, które mogły by być wykorzystane dla celów finansowania działalności gospodarczej przez prywatne podmioty. O tyle jest czynnikiem, który osłania aktywność kapitału prywatnego i osłabia koniunkturę gospodarczą. Zmniejszając podaż środków pieniężnych dla tego kapitału - stymuluje wzrost bankowej stopy procentowej, co też jest czynnikiem przeciwdziałającym pozytywnym zjawiskom w przebiegu koniunktury.

Jedną z konsekwencji długu publicznego jako metody finansowania deficytu budżetowego jest redystrybucja dochodu narodowego w ramach społeczeństwa. Jak wyżej jest wskazane, że dług publiczny po pewnym okresie musi być zlikwidowany. Państwo dokonuje wykupu sprzedanych uprzednio papierów wartościowych - wraz z określonymi odsetkami. Odsetki te trafiają do nabywców obligacji skarbu państwa, są one jednak finansowane z normalnych dochodów budżetowych, przede wszystkim podatków. Oznacza, to że jedna grupa społeczna - płatnicy podatków, przekazują część swych dochodów nabywcom obligacji, otrzymującym procenty. O faktycznym ciężarze i korzyściach z tego procesu redystrybucji decyduje struktura rozmieszczania pożyczek skarbu państwa - a więc to czy są one nabywane prze ludność czy przez banki, a także struktura obciążeń podatkowych, a więc, to jakie grupy społeczne i jakimi podatkami są obciążone.Odrębnym problemem są konsekwencje zadłużenia zagranicznego jako metody pokrywania wydatków państwa i finansowania deficytu budżetowego. Pożyczki zagraniczne te muszą być spłacone - wraz z określonym oprocentowaniem. Odczuwalność tego przez społeczeństwo zależy od sposobu wykorzystania pożyczek. Jeśli służą one rozbudowaniu mocy wytwórczych gospodarki i rozwojowi eksportu - stają się czynnikiem unowocześnienia gospodarki, wzrostu dochodu narodowego, umożliwiając zarazem spłatę kredytów zagranicznych. Wykorzystane dla nieefektywnych przedsięwzięć inwestycyjnych i bieżącej konsumpcji w perspektywie stają się ciężarem dla społeczeństwa i hamulcem rozwoju gospodarczego.

Rodzaje długu publicznego

Kiedy władze publiczne planują wydatki a nie chcą przez to zwiększać podatków nie mając jednocześnie możliwości zrobienia cięć w wydatkach bo większość z nich to wydatki konieczne władze zmuszone są do zaciągnięcia pożyczek publicznych, których skutkiem jest dług publiczny.

Poprzez państwowy dług publiczny rozumie się nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do sektora.

Biorą pod uwagę źródła zaciągania długu można wyróżnić dług wewnętrzny i zewnętrzny. Wierzycielami długu wewnętrznego, czyli krajowego mogą być osoby fizyczne oraz przedsiębiorstwa, w tym oczywiście banki, towarzystwa ubezpieczeniowe jak również inne instytucje finansowe. Część dochodów budżetowych państwa jest przeznaczona na obsługę długu publicznego (spłaty rat, oprocentowanie). Wraz ze wzrostem długu wzrastają koszty jego obsługi, przede wszystkim za sprawą pożyczek państwowych.

Następstwem wewnętrznego zadłużenia jest redystrybucja dochodu narodowego w obrębie danego społeczeństwa. Dług publiczny jest odzwierciedleniem żądań jednych podmiotów wobec drugich. Zarówno o ciężarze jak i o korzyściach redystrybucji dochodów decyduje podział obligacji i pożyczek państwowych między grupami społeczeństwa oraz struktura podatków. Wzrastające koszty obsługi długu są obciążeniem dla podatników, natomiast korzyści płynące z odsetek od udzielanych pożyczek są zyskiem instytucji finansowych. Efekt jest taki, że "prowadzi to do przesunięcia bogactwa społecznego od grup gospodarczo i politycznie słabszych do silniejszych" . Nieco inaczej przedstawia się sytuacja zadłużenia zewnętrznego czyli pożyczek zagranicznych. Efekty uzyskiwane z zagranicznego zadłużenia są uzależnione od sposobu wykorzystania pożyczek. I tak, jeżeli pożyczki są zaciągane na inwestycje dzięki którym państwo zwiększy swój dochód, państwo może unowocześnić gospodarkę i możliwie szybko spłacić kredyty. Jeżeli natomiast pożyczki zostaną wzięte na bieżące potrzeby jak np. konsumpcja czy zbędne inwestycje to koszty obsługi długu publicznego będą stale wzrastać i przyszłe pokolenia będą musiały je również spłacać z własnej kieszeni.

Jednak nie każdy podmiot ma możliwość wyboru czy chce czy nie chce udzielić pożyczki władzy publicznej. Brak możliwości wyboru wynika ze zwierzchności władzy państwowej, która to kładzie na podmioty gospodarujące obowiązek dokonywania wpłat na rzecz budżetu - wpłaty te mają postać podatków, w wyniku czego taka pożyczka od społeczeństwa i tak zostaje spłacona przez społeczeństwo w postaci podatków. Tak więc jeżeli chodzi o długi okres czasu nie ma znaczenia czy ciężary nałożone na społeczeństwo mają charakter pożyczki czy podatku. Oczywiście oprócz długu przymusowego istnieje również dobrowolność pożyczek zaciąganych przez władze publiczne u różnych podmiotów. Podmioty te, mogą same zdecydować czy chcą udzielić pożyczki czy nie. Inny podział długu publicznego można zaobserwować biorąc pod uwagę okoliczności, które zmuszają do zaciągnięcia długu. Mianowicie podział ten zależy od czasu na jaki ma powstać dług. Tak więc może być płynny bądź refundowany. Płynny dług może być zaciągany na konkretne cele, jest związany z bieżącymi koniecznymi wydatkami i dlatego jest zaciągany na krótki okres czasu. Przy czym trzeba zaznaczyć, iż państwo nie powinno dopuszczać do finansowania pożyczkami wydatków bieżących budżetu, ponieważ nie przyczyniają się one do zwiększenia majątku państwa a wręcz przeciwnie i spłata "jest wyłącznie obciążeniem dla państwa". Natomiast dług refundowany rodzi się z pożyczek długoterminowych, z których finansuje się wydatki majątkowe np. budowa obiektów dla użyteczności publicznej, który w późniejszym czasie będzie przynosił dochody, a te będą źródłem spłaty długu. W niektórych państwach wydatki bieżące i kapitałowe ze względu na ich znaczenie i sprawniejsze wygospodarowanie środkami budżetowymi tak budżet może dzielić się na bieżący i inwestycyjny. Pierwszy z nich finansowany jest głównie wpływami z podatków, a drugi pożyczkami publicznymi.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
pytania mikro i makro, Ekonomia
mikro i makro ekonomia zagadnienia do egzaminu
Ekonomia notatki cz1, SZKOŁA, MIKRO I MAKRO EKONOMIA
podstawy mikro i makro ekonomii Zagadnienia
Mikro i makro ekonomia, EKONOMIA
Elastyczności, STUDIA, Mikro i Makro Ekonomia, Mikro i Makro Ekonomia
podstawy mikro i makro ekonomii S.Duda - Zagadnienia, Materiały -studia -Prawo i Administracja
KOLOKWIUM MIKRO, STUDIA, Mikro i Makro Ekonomia, Mikro i Makro Ekonomia
Mikro i Makro Ekonomia - notatki wspólne dla wykładów i ćwiczeń, Studia, ekonomia
Ekonomia notataki cz2, SZKOŁA, MIKRO I MAKRO EKONOMIA
mikro i makro ekonomia - sciąga, SZKOŁA, MIKRO I MAKRO EKONOMIA
Podstawy Mikro i Makro Ekonomii Nieznany
Mikro i makro ekonomia - notatki, SZKOŁA, MIKRO I MAKRO EKONOMIA
mikro i marko ekonomia - odpowiedzi do pytan, SZKOŁA, MIKRO I MAKRO EKONOMIA
Mikroekonokia 1, Mikro i makro ekonomia
Mikroekonomi, Mikro i makro ekonomia

więcej podobnych podstron