Konstytucja jest najważniejszym aktem w państwie. Cały system państwowy oparty jest o konstytucje.

Podstawowa zasada działania państwa, a państwo administracja to działanie na podstawie i zgodnie
z planem.

Po co jest konstytucja? Rozwój historyczny tego aktu, zakres treści, moc prawna, znaczenie polityczne. Oglądając amerykański film, możemy zobaczyć jak jakiś człowiek powie „że poprawka ta czy ta coś mu gwarantuje”. A u nas? Kto powie że konstytucja mu coś gwarantuje? Nikt, nawet do głowy to nikomu nie przyjdzie. A dlatego że inna jest kultura. Tam czyli w USA konstytucja jest narzędziem, którym każdy może się posłużyć. Stosować konstytucje może każdy. W Polsce jest tylko norma konstytucyjna, która mówi o bezpośrednim stosowaniu konstytucji. Ale w naszej kulturze prawnej w ogóle się nie pojawia konstytucja. Dopiero teraz od czasu do czasu można zauważyć pewne zmiany w sposobie myślenia o ustroju i o konstytucji zwłaszcza. Piszemy skargę konstytucyjną a to znaczy, że ta konstytucja zaczyna być aktem żywym. Że ja nie tylko powołam się na ustawę dochodząc swoich praw, broniąc się ale także potrafię powiedzieć, że jakaś norma jest z konstytucją niezgodna i wtedy odwołuję się do TK żeby się bronić.

Z czego wynika taka różnica?

Powiedziałam że z kultury politycznej, z kultury prawnej. Tylko gdzieś jest to pierwotne źródło, które przesądza o tym że kultura w jakimś kraju poszła w jakimś kierunku, a w innym to wygląda inaczej.

Amerykanie startowali od konstytucji poszczególnych krajów. Poszczególne stany uchwalały swoje konstytucje pod koniec XVIII w. I dopiero potem jest konstytucja całej federacji. Różne były to konstytucje.

Polska w tym samym czasie także uchwaliła konstytucje ale tak szybko straciła swoją niepodległość, że konstytucja nie miała żadnego znaczenia ani politycznego ani prawnego.

Drugi element, o którym warto pamiętać patrząc na te różne drogi kształtowania się ustroju,
a odnosząc się do rozwiązań amerykańskich i europejskich, Stany Zjednoczone były zawsze republikańskie (nie było monarchy, nie było absolutyzmu, wszyscy byli sobie równi), a konstytucja, która właśnie powstanie jako akt normatywny w tym czasie, bo to koniec XVIIIw., trafia na podatny grunt. Była poprzednio jako narzędzie regulacji stosunków między władzą a ludźmi. Ale władza była republikańska - nie było monarchy w USA.

W Europie jest inaczej. Tam najpierw trzeba obalić monarchie najczęściej lub ją ograniczyć mocno żeby uchwalić konstytucje. Ale ten zapamiętany model sprawowania władzy jest inny, ten uśpiony głęboko gdzieś w pokładach naszego intelektu. To przyzwyczajenie do podporządkowania się władzy. To jest typowe przecież.

Inną funkcję wypełnia konstytucja amerykańska jest jakby narzędziem, którym może się posłużyć każdy, w europie ten sposób myślenia o konstytucji jest w niewielkim stopniu przyjęty zwłaszcza
w Polsce. Ten amerykański w ten stosowaniu konstytucji na co dzień. Z czego się to właściwie bierze? Można tylko na początku jest brak w postaci innej kultury. Ameryka jest republikańska od samego początku. Równość jest wpisana od góry. W Europie najpierw trzeba było obalić władzę monarchii. Dziś współcześnie w konsekwencji tych odmienności konstytucja nie jest takim narzędziem w europie bezpośredniego działania. Jest stosowana bezpośrednio ale w mniejszym zakresie i w inny sposób. Taką ciekawą cechą w USA jest fakt postawania konstytucji poszczególnych stanów. Do tej pory od 18w obowiązuje. Jest to akt stary. Szwajcaria do niedawna miała konstytucje od połowy XIX. Ale pozostałe kraje zmieniały swoją konstytucje. Niemcy, Francja. Francja miała bardzo dużo konstytucji. O Wielkiej Brytanii nie mówimy bo to jest kraj bez konstytucji. Polska miała przecież w wieku XX konstytucji pełnych kilka 1921, 1935, 1952, 1997 do tego trzy konstytucje małe 1918, 1947, 1992r.

Możemy zatem powiedzieć że trochę inne są drogi rozwoju USA i Europy a przyczyn należy szukać właśnie w różnicach kulturowych, w różnicach politycznych. Ta różnica wynika także z fakty jakby rozwoju społeczeństw bo amerykanie nie mają historii absolutyzmu nie mają historii sięgającej jeszcze dalej, całej tej epoki wcześniejszej, monarchy stanowego. To zupełnie inne doświadczenia. Nie ma doświadczeń monarchicznych. USA posiada doświadczenia wyłącznie republikańskie. Europa natomiast ukształtowana także z cała tą przeszłością monarchiczną, parlamentu stanowego, rządów absolutnych (rządy absolutne nie traktowały jednostki jako podmiot wolny) Amerykanie wyzwalali się tylko jako kolonia brytyjska tworząc następnie organizm państwowy ale też przecież mieli trudności. Natomiast Europa na przełomie 18 i 19 wieku buduje od podstaw nowy system ustrojowy ale najpierw musi zerwać z państwem absolutnym. To jest różnica jak się buduje system.

Co to znaczy zerwać z poprzednim systemem to wiemy patrząc na nasze doświadczenia.

Przypomnijmy sobie rewolucję Francuską. Ona głosi hasła równość, wolność i braterstwo. Całkowicie próbuje się wyeliminować ten stary porządek podziału na trzy stany, ograniczonej liczby ludzi wolnych, absolutnej władzy monarchów. To jest czas właśnie kiedy eliminuje się tego typu rozwiązania ustrojowe próbując ogłosić wolność człowieka. Ta wolność jest potrzebna z różnych powodów. Ona ma swoje podłoże społeczne, polityczne, ekonomiczne. Człowiek wolny politycznie, osobiście przede wszystkim ma możliwość niezależnego działania w każdej sferze. Wszystkie przekształcenia tamtych czasów dążą właśnie do tego ażeby człowiek stał się rzeczywiście jednostką wolną. Wolność jest niezbędna także ze względu na przemiany społeczne, przemiany ekonomiczne, na wymianę ludzi pomiędzy różnymi krajami w związku z bardzo szybkim rozwojem gospodarczym. To przywiązanie człowieka, podporządkowanie władzy pana bo człowiek nie miał wolności osobistej, uniemożliwia rozwój gospodarczy, uniemożliwia wymianę pomiędzy krajami dalszymi. System schyłkowy jest przeżyty. Nie potrafi ani się zreformować ani tym bardziej odbudować całkowicie. W efekcie rozpada się powoli. W to miejsce powstają zupełnie nowe rozwiązania. Przede wszystkim podstawę stanowi przyznanie wolności osobistej. Każdy człowiek jest wolny. Nie ma przywiązania do ziemi. A przecież to przywiązanie do ziemi ograniczało rozwój przemysłu, było brak rąk do pracy. Człowiek nie mający wolności osobistej nie mógł się przenosić, czyli nie mógł pracować w mieście, nie mógł zasilić powstającego przemysłu.

Wyjaśniam cały ten proces przekształceń społecznych i ekonomicznych na przełomie 18 i 19 wieku, który toczył się w Europie zarówno kontynentalnej jak i w Wielkiej Brytanii bo Wielka Brytania te zmiany przeprowadziła znacznie wcześniej w sposób ewolucyjny. W europie natomiast charakterystycznym wydarzeniem takim szczególnym w tych przemianach to rewolucja francuska głosząca hasła wolność, równość, braterstwo. Te hasła pojawiają się zarówno jako dążenie do zmian podyktowanych o rozwagę władz politycznych to chodzi o władzę absolutną monarchy jak też podyktowane są względami rozwoju gospodarczego. Władza Policzna jest nieudolna, monarcha absolutny nie ma już w owym czasie możliwości skutecznego działania. Natomiast gdy chodzi
o gospodarkę, to ona nie może rozwijać się przede wszystkim z powodu braku wolnych rąk do pracy, braku siły roboczej. Brak wolności osobistej jest przeszkodą bo my mówimy inaczej o przywiązaniu do ziemi. Przypomnijmy sobie z historii także polskiej przecież przemysł może się rozwijać na przełomie 18 i 19 wieku tylko wtedy sprawnie kiedy ma do dyspozycji zasoby ludzi, a to muszą być ludzie wolni, bo inaczej są przywiązani do ziemi i zależni od pana ziemskiego, inaczej nie mogą zmieniać swojego miejsca zamieszkania. Stąd to dążenie do zmian społecznych, gospodarczych a także politycznych, bo ta nieudolna władza monarsza hamuje rozwój. Władza musi wykonywać coś, ona ma do spełnienia pewne działania, które są wymagane społecznie, np. ma zapewnić bezpieczeństwo, ma zapewnić sprawne instrumenty pozwalające na wymianę gospodarczą np. pieniądz, np. sprawną administrację. A w tym czasie nie podziału na dominium i imperium. Imperium jest równoznaczne z dominium. Nie ma wydzielonej sfery: to jest państwowe(imperium) , ja tym tylko zarządzam a to jest moje (dominium). Nie ma podziału na majątek monarchy i majątek państwa. Nie ma wyodrębnionej administracji, tego systemu urzędniczego w ramach hierhicznego podporządkowania. Nie ma fachowej administracji, tylko jest wykup urzędów. To jest cały system, który nie odpowiada potrzebom. Stąd pojawia się rewolucja we Francji, reformy długiego parlamentu w Wielkiej Brytanii znacznie wcześniej i tzw. Pruska droga do kapitalizmu czyli ewolucyjny proces przekształceń. Polska znajduje się w tym ewolucyjnym modelu utrudnionym przez podział na zaborców i podlega tym procesom stosownie do zmian jaki się odbywają w poszczególnych państwach zaborczych czyli łatwo przewidzieć co jak wygląda.

Są pewne przyczyny natury społecznej, gospodarczej i politycznej, które powodują, że trzeba system reformować albo w drodze rewolucji albo ewolucyjnie zmienia się przede wszystkim władze. Modernizacja następuje w Europie, ona dotyczy wszystkich sfer życia, a fundamentem jest wolność człowieka. Tam gdzie zmiany były przeprowadzone tam tę wolność człowiek otrzymał.

Mamy zupełnie inną sytuację. Tak właśnie zaczynają się czasy nowożytne i nowoczesne państwo, wolny człowiek. Nie znaczy że od razu każdy ma ten sam status publiczny ale osobiście wszyscy są wolni. (tzn. że każdy może wyjechać, przemieszczać się gdzie chce, nie jst przywiązany do ziemi). To jest z formalnego punktu widzenia zmiana fundamentalna. Wolność osobistą otrzymuje po tych zmianach każdy. Jednak nie wszędzie w tym samym czasie. Ten status człowieka ulega zasadniczej zmianie.

Co to znaczy człowiek wolny?

Mamy różne sfery. Ta wolność wymaga jakieś gwarancji ale reformy idą także w kierunku
o charakterze ustrojowym. Uznanie wolności człowieka wymaga wprowadzenia pewnych konsekwencji instytucjonalnych i ochrony tej wolności. Człowiek wolny nie chce być rządzony, domaga się pewnego udziału w sprawowaniu władzy również. A to wynika z chęci decydowania o sobie. Przypominam żeśmy obalili także władzę i musimy ją zastąpić nową konstrukcją. Te zmiany to także zmiany ustrojowe, zmienia się cały porządek, człowiek staje się wolny. Obok tego idą zmiany ustrojowe takie jak obalona władza w rewolucji francuskiej, mamy wprowadzenie nowej konstrukcji (nie ma monarchy, potem dopiero przychodzi restauracja). Reforma ma obejmować wszystkie niezbędne pola. Nie wystarczy ogłosić że człowiek jest wolny. To musi być w jakiś sposób wykorzystane. Uznajemy, że poprzednia władza nie sprostała wymaganiom tamtego czasu. Została obalona, usunięta. W miejsce starej konstrukcji wchodzi nowa ale z uwzględnieniem wolnego człowieka, czyli pojawia się pojęcie obywatela. W rewolucji francuskiej mówi się na początku obywatelu. Czyli obok wolności osobistej pojawia się także kwestia udziału we władzy. Pojawiają się nowe grupy społeczne, które są zainteresowane udziałem we władzy. Obok zatem wolności osobistej pojawia się także akcent polityczny. Człowiek staje się także podmiotem polityki, podmiotem władzy. W wyniku tych zmian stopniowo kształtuje się pojęcie suwerenności narodu. W miejsce suwerenności monarchy kształtuje się pojęcie suwerenności narodu. Suweren jest niezależny, czyli nie podlegający niczyjej władzy. Monarcha taką pozycję zajmował wcześniej. Skoro go obalamy to się pytamy o to co w miejsce tego się pojawia. Możemy go całkiem wyemitować i mamy tylko naród jako suwerena. Ale to się okazuje niemożliwe. To się nie udaje. Monarchia wraca do Francji. Jednakże nastaje kompromis pomiędzy tym co było wcześniej i tymi nowymi grupami społecznymi, które się w wyniku zmian ukształtowały (burżuazja, średnia klasa, mieszczaństwo). Początek źródła tych procesów to jest koniec 18 wieku a początek 19w. dla Europy Zachodniej a także też dla Polski. Wolny człowiek, obalona władza, zainteresowanie u tych nowych grup społecznych najlepiej do tego przygotowanych udziałem we władzy. Pytanie o to kto jest podmiotem władzy najwyższej, czy mamy już ukształtowane pojęcie suwerenności narodu czy też stopniowo ono powstaje, czy naród dzieli się władzą
z monarchą w jakim stopniu, w jakim zakresie? A więc czy ostatecznie kształtuje się republika czy mamy monarchię konstytucyjną. Obok siebie istnieją monarcha i naród. To jest cały 19 wiek. To wszystko co wyżej, zwłaszcza cała ta konstrukcja co się tyczy władzy, konstrukcji władzy i sytuacji jednostki musi być gdzieś gwarantowane. I gwarantowane jest w konstytucji właśnie.

To jest akt który temu służy, po to jest konstytucja. Do tego służy by gwarantować pewien porządek
a przede wszystkim podział władzy. Bo to jest rozumiane szeroko bardzo.

Podział władzy jest to twierdzenie my nowe grupy społeczne uczestniczymy w całym procesie władzy
i musimy mieć zagwarantowaną ochronę swoich wolności i praw w tym także bezpośredni udział we władzy.

Powtórka z tego:

Stwierdziliśmy że mamy w wyniku zmian np rewolucyjnych wolnego człowieka. On się może swobodnie przemieszczać, on decyduje o sobie. Mamy też puste miejsce po obalonej władzy. Niektórzy stracili życie a inni musieli się winnych krajach ograniczyć jak np. w Wielkiej Brytanii czy Irlandii I co się w to miejsce pojawia? Nie może być pustki bo ktoś musi władzę wykonywać a nowe grupy społeczne mają taką siłę, taki potencjał że są zainteresowane z jednej strony udziałem we władzy, a drugiej strony samą gwarancją, że to co zyskały w wyniku zmian będzie trwało. Można powołać nową władzę, ale jak się ją powoła to trzeba ją gdzieś uregulować, coś trzeba napisać, trzeba ustalić, że tak ma być.

I tu się pojawia konstytucja jako akt gwarantujący, że nowy porządek będzie istniał, będzie stabilny. Że wszyscy, którzy uczestniczą w procesie tych zmian biorą udział w uchwalaniu tych rozwiązań zgadzają się i gwarantują że tak będzie. Że to jest postanowienie, że to jest niezmienne, że tak ma być.

Dalszy ciąg dotyczy różnych możliwości konstruowania władzy. Możemy całkowicie obalić w wyniku tych zmian monarchie ale najczęściej jest to krótki okres czasu kiedy nie ma monarchy. Ale on powraca, ale w ograniczonym zakresie korzysta z uprawnień. Albo można całkiem obalić monarchię
i nie jest to trwałe zjawisko. Monarchia wraca we Francji. Monarchia upada po Wojnie światowej. Parlament ma część władzy i monarcha ma też część władzy. W wielkiej Brytanii jest trochę inny układ sił bo tam nikt monarchy nie obalił ale kompetencje zyskuje parlament, on ma coraz większe znaczenie w wyniku przekształceń ustrojowych i do dzisiaj tę władzę wykonuje. To oznacza, że monarcha ma ograniczony zakres kompetencji. I coraz bardziej ciężar władzy przesuwa się
w kierunku parlamentu jako reprezentanta interesów narodu, reprezentanta suwerena jak jest na pewno w Europie kontynentalnej, we Włoszech, Niemczech. Ale musi być cały ten porządek uregulowany w konstytucji. Uregulowany po to by gwarantować, że to co zostało ustalone w tym sporze pomiędzy stary porządkiem, a nowym będzie trwało. I tu pojawia się właśnie konstytucja jako akt gwarantujący, że to co zostało uznane będzie trwało. To w pierwszych konstytucjach się o tym pisze. Konstytucja jest przede wszystkim aktem gwarantującym że to co jest wypracowane
w porozumieniu społecznym będzie obowiązywać.

To jest istota zagadnienia. Wchodzi tu z bardzo wysokim skutkiem czynnik polityczny.

Konstytucja to umowa, akt. Ale ważne jest też kto uczestniczył w powstawaniu tego aktu.

To bardzo ważne. Ustalały różne grupy społeczne które uczestniczą w procesie zmian. One artykułują swoje interesy, mają swoich przywódców, to ci w końcu podpisują, to oni decydują się na rozpisanie np. wyborów, to oni ustalają. Ale najpierw muszą ustalić. Konstytucja ma taki kształt jaki wynika
z umowy politycznej a nie odwrotnie. Punktem wyjścia nie jest prawo tylko porozumienie społeczne czy polityczne. Taka jest droga i taka jest kolej rzeczy.

Co też gwarantuje się w akcie konstytucji? Co jest istotą aktu. Siły polityczne które są zainteresowane zmianami dążą zawsze do zagwarantowania tego co leży w ich interesie. Ważne jest że o zakresie tych zainteresowań decyduje czas i miejsce. Wolność osobistą dostają wszyscy. Decyzja polityczna nie należy do wszystkich, bo prawa polityczne nie są tożsame w tamtym czasie z wolnością osobistą. Ten co ma wolność osobistą nie jest wyposażony w tamtych czasach automatycznie w prawa polityczne (prawo do głosowania) na początku 19 wieku. A to trzeba odróżnić. To że się jest wolnym politycznie nie oznacza że ma się prawa polityczne. A więc niekoniecznie należy się do pojęcia suwerena czy do podmiotu tego. Bo o tym przesądza zdolność do podejmowania decyzji politycznych w akcie wyboru.

W 19 wieku jest charakterystyczny, stopniowy proces budowania narodu politycznego. Ten proces kończy się w Europie w latach 60-tych XX wieku. Trwa bardzo długo. Kończy go przyznanie praw do głosowania kobietom w Szwajcarii. Jest to proces tworzenia się narodu politycznego czyli owego suwerena. Prawa polityczne są potrzebne do zbudowania reprezentacji politycznej narodu, zbudowania parlamentu. Parlament jest organem władzy narodu. To on w imieniu narodu wykonuje władzę i reprezentuje naród Te wszystkie ustalenia będą uregulowane w konstytucji.

Co w konstytucji znajdzie się konkretnie na początku XIX weku? Niewiele. W niej znajdzie się uznanie władzy najwyższej, wskazanie kto jest podmiotem władzy najwyższej i cała struktura władzy (parlament, monarcha, rząd) i nie bardzo coś więcej. Występuje jeszcze status jednostki (gwarancje wolności i praw osobistych oraz wolności i praw politycznych, czyli tzw pierwszą generację praw człowieka, która ma koncepcję liberalną ). Szczególny nacisk położony jest na wolność człowieka. Bardzo ważną sprawą jest to że liberalizm jest odpowiedzią na wcześniejszy system, który tę wolność negował. Liberalizm wyrażał się w ujęciu gospodarczym, społecznym i politycznym. Liberalizm otworzył drogę do wolności człowieka, bo jest nurt społeczny, ekonomiczny i polityczny. Myślenie liberalne to nie odwołanie do człowieka to co jest najtrudniej zrobić tylko do jego rozsądku i zdolności gospodarczych. Ta konstytucja liberalna zawiera także jeden bardzo istotny element tj normę która wymagała ustawy dla uchwalenia podatku. To jest pomysł liberalny. We wczesnej konstytucji mam:

- podmiot władzy,

- sposób wykonywania władzy,

- status jednostki,

- zastrzeżenie że podatki uchwala się tylko w drodze ustawy,

- z czasem może się pojawić że własność jest święta.

- patrząc na konstytucje z formalnego punktu widzenia dołączylibyśmy do wykazu materii przez nią regulowanych jeszcze jedną sprawę, mianowicie: SPOSÓB ZMIANY

Te wszystkie elementy treści konstytucji są wyjściem dla tego co mamy współcześnie.

Konstytucja jest uchwalana wyniku procesu zmian, w którym uczestniczy wiele podmiotów, które reprezentują bardzo rożne interesy. Uchwalenie tego aktu jest w związku z tym zadaniem politycznym.

Jeśli pytamy dlaczego pojawia się mała konstytucja? Ten proces polityczny jest trudny do przeprowadzenia
i zakończenia. Przede wszystkim jest wynikiem uzgodnienia stanowisk przez wszystkie podmioty, które mają na tyle siły, że w tym procesie biorą udział. Wypracowanie tego kompromisu jest właśnie tym problemem. Przedmiotem działania władzy publicznej jest to co w konstytucji jest napisane. Konstrukcja liberalnej misji praw i wolności. To są te trzy kardynalne prawa liberalne: prawo do życia, mienia i do wolności. Te właśnie prawa kształtują wizje stosunków pomiędzy władzą a człowiekiem. Dlatego w konstytucji ta regulacja jest bardzo ograniczona. Dominuje wolność. Jak się pojawia regulacja to zaczyna brakować wolności. Wtedy dominują prawa pierwszej generacji.

Dopiero gdy zaczyna się zmieniać wizja państwa, obowiązków państwa zaczynamy widzieć zmiany
w konstytucji. Te zmiany funkcji państwa wywołuje przede wszystkim:

- sfera gospodarcza,

- sfera społeczna,

- kryzysy gospodarcze charakterystyczne dla gospodarki kapitalistycznej.

To wywołuje początek procesu i przekształceń, które nakładają na państwo cały szereg zupełnie nowych obowiązków. Z tzw. Państwa minimum przekształca się ono stopniowo w doktrynach lewicowych w państwo opiekuńcze. Żeby dobrze zrozumieć pewne rzeczy charakterystyczne dla współczesnych ustrojów to trzeba mieć na uwadze trzeba zrozumieć te przekształcenia, bo one kształtują dzisiejszą wizję, oddziałują na dzisiejszą relację między władzą a ludźmi.

Więc mamy takie państwo minimum. Jest to takie państwo, które w bardzo wąskim zakresie wykonuje zadania publiczne. Państwo minimum dba o bezpieczeństwo wewnętrzne,
o bezpieczeństwo w stosunkach z innymi krajami, jest zobowiązane do stanowienia prawa ale
w bardzo wąskich granicach. Ingerencja państwa jest ograniczona.

Państwo minimum przekształca się w państwo opiekuńcze.

Państwo opiekuńcze troszczy się właściwie o wszystko. Ochrania w szczególności o statusu materialnego.

Konstytucja Stanów Zjednoczonych

Jest w niej 7 artykułów. Poprawek jest 27 nie są one obszerne, ale są istotne. Mamy zatem bardzo skondensowany akt dotyczący tych spraw, które są najważniejsze w przekonaniu obywateli, które
z punktu widzenia prawnego poddają się regulacji normatywnej (punktu widzenia zasad stosowania prawa poddają się regulacji normatywnej), tzn. można określone działania zachowania regulować za pomocą takiego instrumentu prawnego jakim jest norma prawna.

Jak wygląda dzisiejsza konstytucja?

Dzisiejsze konstytucje są znacznie bardziej rozbudowane i dotyczy przede wszystkim zadań państwa ogólnie rzecz ujmując, a w szczegółach mocno rozbudowane zostały prawa i wolności oraz postanowienia dotyczące ustroju gospodarczego. Jeśli chodzi o tą drugą kwestię to należałoby raczej mówić o wprowadzeniu regulacji dotyczącej tej materii, bo prawa były regulowane tylko na poziomie
I generacji wyłącznie prawa i wolności osobiste i polityczne. Natomiast w ogóle takich kategorii wyodrębnionych jak ustrój gospodarczy czy ekonomiczny nie było. Co się oczywiście ściśle wiąże
z okresem w którym te konstytucje powstawały czyli gospodarki opartej o zasadę laissez faire (pozwólcie żyć, pozwólcie działać bez ingerencji państwa) czyli zasadę leseferyzmu, a oznacza to szeroką wolność w gospodarce.

Wolna gospodarka, ona dzisiaj jako zasada i tak obowiązuje ale z ogromnymi zmianami (omówione w wykładzie I).

Konsekwencją tych właśnie przekształceń o charakterze społecznym jest wprowadzenie do konstytucji często na bardzo szeroki sposób ujęte regulacji dotyczących ustroju gospodarczego.

Powtórka.

Konstytucje współczesne są o wiele bardziej rozbudowane. Dotyczy to części poświęconej prawom i wolnościom człowieka ale to mówimy tylko o rozbudowaniu dlatego ze ta I generacja była immanentną częścią konstytucji wczesnych liberalnych z uwagi na pochodzenie tych konstytucji (trzy prawa generalne które są ich źródłem). Natomiast drugie zagadnienie które jest regulowane
w konstytucji to podstawy ustroju gospodarczego w części wyodrębnionej zwłaszcza w części dotyczącej ustroju gospodarczego w tamtych konstytucjach nie znajdziemy.

Jedynie znajdziemy dwie najwyżej regulacje dotyczące stanowienia podatku tylko w formie ustawy co ma dekonsekwencje, że:

- decyzja tak istotna jak dotycząca własności indywidualnej, własności prywatnej jest oddana do zakresu kompetencji parlamentu wybieranego w wyborach powszechnych. Pochodzenie w wyborów powszechnych daje zupełnie inną legitymację do wykonywania władzy, bo to jest działanie bezpośrednio suwerena, którego wynikiem jest powołanie do wykonywania pewnych funkcji. To kształtuje naszą zdolność, naszą zgodę na podporządkowanie się władzy. To jest zupełnie coś innego władza pochodząca z wyborów powszechnych , mianowana przez prezydenta, przez premiera, ktokolwiek to jest, a czym innym jest gdy my sami wybieramy przedstawiciela. Ma to specyficzny, inny charakter. Dlatego jeśli taka zasada obowiązuje to fakt że u jej podstaw leży ta sprawa że sejm pochodzi z wyborów powszechnych, każdy współczesny parlament pochodzi
z wyborów powszechnych, bezpośrednich. To jest właśnie podstawą. To jest właśnie źródło przekonania dla nas i zobowiązania do posłuszeństwa. M charakter praktyczny władza wykonawcza ma zawsze tendencje do alienowania siebie, chodź to jest bardzo adekwatne do rzeczywistości prawie wszędzie i do nadużywania swoich praw. Dlatego podatki uchwala się przy pomocy ustawy. Organ w każdej chwili podejmuje decyzje. Ma na to możliwości a kiedy ma się przygotować do skutków decyzji ten który jest adresatem bezpośrednim.

- ustawa wchodzi w pewnym szczególnym trybie. Jest poddana konsultacjom społecznym. Dzisiaj jest to pewna norma europejska, to nie jest nic specjalnego. Ta procedura powoduje że jest to upublicznione od samego początku zwłaszcza sprawa podatku. Tego się nie da zrobić w zaciszu gabinetu. W rządzie znacznie łatwiej jest to zrobić i w ostatniej chwili zdecydować i opublikować. Procedura ma na to wpływ.

Istotne w związku z tym jest że procedura ustawy, publiczny charakter uchwalania tego akt, obowiązek publikacji, vacatio legis są to takie elementy, które umożliwiają podmiotowi, który jest adresatem tego aktu przygotowanie się do niego.

Mamy zatem rozwój praw i wolności, wprowadzenie regulacji dotyczących ustroju gospodarczego i co istotne. Nie potrafimy w sposób jednoznaczny zupełnie powiedzieć, skonkretyzować jakiś wyznaczników powszechnie obowiązujących dla sposobu uregulowania. Pewne znajdziemy, ale kraje w różny sposób te sprawy regulują w zależności od tendencji które się ujawniają w społeczeństwie.

Podsumowanie tego fragmentu:

Jakie mamy kwestie regulowane w konstytucji? Zawsze podmiot władzy najwyższej, sposób wykonywania władzy, przede wszystkim struktura aparatu władzy, pozycja ustrojowa jednostki (prawa i wolności jednostki), człowieka i obywatela, ustrój gospodarczy i zasady zmian.

Oczywiście jest to pojęcie hasłowe i w każdym z tych zagadnień mieści się szereg innych szczegółowych. Przede wszystkim dotyczy to aparatu władzy. On jest tu bardzo szeroko ujęty. To nie tylko parlament, rząd, to także organy ochrony konstytucji, TK. Organy kontroli i oczywiście sądownictwo; to wszystko gdy patrząc na zagadnienia od władzy centralnej. Ale bardzo często regulacje konstytucyjne pod organy władzy obejmuje także władze lokalne. Czyli zakres jest dużo szerszy. Bo także i w ramach poszczególnych zagadnień regulacja jest bardziej szczegółowa. W tej kategorii dodatkowych regulacji pojawiają się także postanowienia które można nazwać określeniem zadań państwowych. Obok praw i wolności także zadania państwa. Np. taką regulację znajdziemy
w konstytucji portugalskiej a w polskiej nie ma pojęcia zadań państwa.

Co znaczy założenie, że konstytucja ma funkcję gwarancyjną i kiedy ją może mieć?

Kiedy tworzy się konstytucję to różne pojawiają się pomysły co w takim akcie powinno się znajdować. Przede wszystkim dąży się do uregulowania na początku konstytucji tego co uważa się za najważniejsze dla obywateli, dla grup, w których oni są zorganizowani. Sposób regulacji, wybór ustroju politycznego, zakres regulacji dotyczący gospodarki zależy od punktu widzenia generalnie społecznego. Jaka jest koncepcja społeczna regulacji ustroju państwa. Tę regulację przedstawiają partie polityczne bo takie jest ich zadanie w praktyce i one reprezentują właśnie stanowiska różnych grup społecznych dążących do uregulowania spraw które uważają za najważniejsze w sposób też który wydaje im się istotnie ważny. Te poglądy co i jak uregulować reprezentują, przedstawiają partie polityczne. Ktoś musi przecież określić, nazwać to. Czyli partie polityczne przedstawiają propozycje społeczne z zakresu regulacji konstytucyjnej i sposobu regulacji. I możemy śmiało powiedzieć, że to działanie partyjne nawet jeśli nie tylko partie to robią, być mogą też np. jakieś organizacje, zrzeszenia itd. to jest to przecież działanie polityczne. Różne podmioty przedstawiają koncepcje konstytucji, projekty konstytucyjne. Te projekty ze sobą konkurują. Autorzy chcą mieć poparcie społeczne. To jest sprawa polityczna co się w konstytucji znajdzie. A ona jest uzgadniana ta kwestia
w przetargu politycznym. Ile poparcia uzyskamy dla swoich koncepcji. To ma znaczenie że konstytucja jest aktem nie tylko prawnym ale jest także aktem politycznym. W każdym kraju to jest akt polityczny. Jego treść jest przedmiotem przetargu politycznego, sporu politycznego. Ma to duże znaczenie
w konsekwencji jak ostateczny kształt tego aktu. To oznacza że jest to akt, który musi być przyjęty, wypracowany w kompromisie. Chodzi o to żeby uświadomić sobie, że nie uchwala się konstytucji inaczej niż innego aktu tzn bez gry interesu. To nie jest niestety tak, że specjaliści siądą, napiszą
a parlament dziękując uchwali. Konstytucja jest przedmiotem sporu. Trzeba sobie uzmysłowić, że konstytucja jest wytworem zgody społecznej. Ustalenie kompromisu nie zawsze jest co do treści idealne. Ten poziom kompromisu może być ustalony na poziomie niezadowalającym. To zależy od stopnia zorganizowania struktury społecznej. Zorganizowania tzn ustalenia ustabilizowania struktur społecznych tak jak społeczeństwo, tak jak naród jest zorganizowany. Każdy naród jest jakoś zorganizowany. Jeśli ten naród ma strukturę stabilną, spójną, jednoznaczną to może także jednoznacznie określić swoje interesy. Natomiast jest inaczej gdy struktura jest niestabilna nieukształtowana a bywa w krajach które tak jak np. Polska likwidują system rządów niedemokratycznych (to jest charakterystyczne dla całej Europy środkowej i wschodniej) . Konstytucja jest zawsze wytworem jak w ogóle norma prawna całego splotu różnych okoliczności, w szczególności okoliczności wynikających z czasu, miejsca, charakterystyki ludzi. Gwarantuje to czego ludzie oczekują, reguluje to co się wydaje najważniejsze ludziom danego czasu, miejsca. Nikt z nas nie może samego siebie reprezentować i dlatego ma swojego przedstawiciela, reprezentanta. Jaki mamy wpływ na tych którzy nas reprezentują? Czy my świadomie poddajemy się woli ludzi reprezentujących nasze interesy czy jesteśmy w znacznym stopniu manipulowani? Niska frekwencja na wyborach jest dowodem na to że drogi reprezentujących i reprezentowanych się rozchodzą. Jeśli do wyborów idzie mniej niż połowa ludzi to to oznacza, że ci co walczą o mandaty walczą dla samych siebie. Nie ma związku między większością narodu a nikim. To jest najbardziej niebezpieczne dla demokracji
z wszystkich możliwych sytuacji. A w przypadku konstytucji gdy się ją uchwala w takim czasie może oznaczać bardzo daleko idący kompromis, który powoduje nieokreśloność. Treści, takie otwarcie na czas przyszły, kiedy skrystalizują się opcje w takim stopniu, że będzie można coś powiedzieć, pójść
w jakimś konkretnym kierunku.

Konstytucja jest aktem bardzo mocno politycznym dotyczącym wszystkiego, wymagającym daleko idącym zawsze jednak kompromisu i jakiś regulacji. Nie jest to łatwe zwłaszcza kiedy się tej wizji nie ma. Bo nie warunków żeby ona powstała. Wizja państwa szeroko rozumiejąc powstaje zawsze
w wyniku przekształceń społecznych wizji publicznych różnych grup, organizacji które bez względu na swoją wielkość uczestniczą. To się nazywa współcześnie demokracją uczestniczącą. To pojęcie jest od przeszło 20 lat znane w Europie zachodniej, u nas rzadko się pojawia ale to jest pojęcie, które pozwala nam zrozumieć że współczesna demokracja jest kształtowana rzeczywiście w dyskusji publicznej, narodowej czy społecznej. Demokracji nie ograniczamy w takim przypadku do samego aktu głosowania. Ja mówię o demokracji która polega na współuczestnictwie w procesie podejmowania różnych decyzji. Oczywiście niewiele osób w tym naprawdę uczestniczy, zabiera głos, ale jest potencjalna możliwość poprzez działania różnych organizacji. Im bardziej są struktury społecznie zorganizowane tym oczywiście większa jest skuteczność działania społecznego także działania opinii publicznej.

Najważniejsze. Uchwalanie konstytucji to jest działanie polityczne ale działanie te powinno organizować jak najszersze kręgi społeczne. Oddanie tego wąskiej grupie jest niekorzystne dla efektu końcowego. Konstytucji nie powinno się zmieniać raz na kilka lat. Więc im większe jest zaangażowanie społeczne, im większy jest zasięg konsensus społecznego tym bardziej konstytucja odzwierciedla stanowisko społeczne. Ta dyskusja zakłada odrazu kompromis bo nie innej możliwości. Tego trzeba się uczyć od dziecka - myślenia w kategoriach kompromisu. .Co nie znaczy że kompromis nie ma granicy. Kompromis ma granice. Nie zawsze można go przyjąć. Ale założenie zawsze jest takie. Ma to znaczenie praktyczne dlatego że konstytucja jest wtedy akceptowana społecznie, bo ona wyrasta z przekonań społecznych. Organizacja jest strukturą na wypracowanie pewnego modelu sprawowania władzy i relacji pomiędzy władzą a człowiekiem. Władza liczy się
z narodem tylko wtedy z narodem gdy on jest dobrze zorganizowany, kiedy on ma realne możliwości przedstawienia swoich opinii, swojego stanowiska głosem różnych struktur organizacyjnych. Dlatego tak ważne jest wykształcenie żeby można było realnie mówić o dyskursie między władzą
a obywatelami. To nie znaczy, że wszyscy będziemy z nią dyskutować. Ale jest pewien model myślenia publicznego, myślenia społecznego, myślenia w pewnych kategoriach. To jest tutaj istotne. W świadomości układają się pewne wartości i w tym systemie możemy żyć. To nie przeszkadza i nie zmienia faktu, że w sejmie czy w każdym parlamencie gdy przychodzi czas uchwalenia konstytucji kompromis musi być zawarty.

Nie wszystkie konstytucje są wynikiem kompromisu. Ponieważ jest to akt dotyczący podstaw ustroju ma pewne cechy charakterystyczne z punktu widzenia normy oprawnej którą się posługujemy uchwalając konstytucje:

- jest tu aspekt polityczny bo trzeba zawarcie kompromisu politycznego. Pewne rozwiązania zostaną zaakceptowane, a pewne odrzucone (treść konstytucji)

- normatywność konstytucji - konstytucja powinna być przede wszystkim aktem prawnym. Tzn konstruowane przy pomocy takiego narzędzia jakim jest norma prawna, która ma dotyczyć zdecydowanej większości materii regulowanych w konstytucji

Ulega zawężeniu aspekt deklaratoryjno-polityczny, w którym sporo jest deklaracji jak co powinno być ale nie mamy tu narzędzia do egzekwowania. Ten deklaratoryjny charakter konstytucji dotyczy zadań państwa (dobrobyt, zdrowie obywateli, wykształcenie, mieszkanie). Normatywny charakter konstytucji powinien dominować bo wtedy ten aspekt polityczny konstytucji, tego pozyskiwania „klienta” jest wąski. Konstytucja przestaje być narzędziem politycznego oddziaływania.

W krajach, które są słabe (Hiszpania, Portugalia, Polska) o słabej władzy, o słabej strukturze zorganizowania społecznego , o niskim poziomie rozwoju gospodarczego, niskim poziomie cywilizacji w tym wykształcenia, niskim poziomie dochodów na głowę jest dążenie do tego aby władza zaspokoiła często obiektywne potrzeby społeczne. To jest charakterystyczna cecha tych konstytucji i to nie powoduje żadnego skutku pozytywnego. W dużym stopniu dewaluuje normę prawną i dewaluuje znaczenie władzy. Nie zrealizowane konstytucyjne obietnice są w końcu widoczne. Nie można zaprzeczyć ż obywatel nie ma zdrowia na właściwym poziomie. Użycie normy prawnej daje możliwość egzekwowania normy na drodze prawnej nie tylko na drodze świadczenia materialnego.

Normy konstytucyjne mają pewną szczególną charakterystykę. Normy konstytutywne są bardzo ogólne. Trudno jest je zastosować bezpośrednio, gdyż wymagają dookreślenia w aktach niższego rzędu. Czy można bardziej konkretyzować konstytucje? Zależy w jakich materiach. Zależy o jakim stopniu konkretyzacji będziemy mówić. Na pewno progi między stroną programową a normatywną powinny być jednoznaczne ze zdecydowaną przewagą na normy o charakterze prawnym. Czyli jak najmniej deklaracji, które nie dają podstaw jednostce do egzekwowania zobowiązań państwa. Konstytucja jest wtedy może mniej atrakcyjna ale na pewno bardziej realna. Jeśli mamy instrument prawny możliwy do egzekwowania możemy się spodziewać skutków pozytywnych. Wyróżniamy trzy rodzaje norm konstytucyjnych:

1. normy reguły

to taka norma, która w sposób konkretny reguluje jakąś kwestię, np. określa liczbę posłów, wymienia rodzaje komisji sejmowych, parlamentarnych, określa skład rządu

2. normy zasady

one mają charakter norm prawnych ale cechą charakterystyczną jest odesłanie do poza prawnego porządku, do poza konstytucyjnego porządku w szczególności do poza prawnego w ogólności.

Np. mówimy, że państwo jest demokratyczne, prawne to odsyłamy do porządku prawnego. Chodzi tu o to że na podstawie przepisu o którym mowa, normy nie da się ustalić treści w nich zawartych. Jeżeli mówimy o demokratycznym państwie prawnym to pytanie co to znaczy. Żeby się dowiedzieć co to znaczy, to muszę szukać w innych źródłach niż konstytucja . Konstytucja nie da mi odpowiedzi na to pytanie. Muszę szukać poza porządkiem konstytucyjnym. Może poza porządkiem prawnym wogle. Być może muszę się odwołać do prawa naturalnego w jakiś części. Źródła informacji są różne. Wszystkie, które pozwolą mi na zbudowanie tej wiedzy pozwolą na zbudowanie treści tego pojęcia w konstytucji. Ale żeby to zrobić sięgam poza konstytucje.
W innych gałęziach norma zasada jest nazwana jako klauzula generalna. W konsekwencji taka norma zasada nie powinna być nigdy samodzielną jedyną podstawą orzekania o prawach tylko powinna wystąpić wspólnie w jakiś prawach podmiotowych. Jest tu odesłanie do systemu poza prawnego.

3. norma programowa

dotyczą takich rzeczy jak zadania państwa, normy określające pewne kategorie wolności i praw, kulturalne, socjalne. Nie mają charakteru normatywnego, określają pewien program działania państwa w różny sposób, praktycznie wykonywanych . droga egzekwowania tych postanowień jest prawnie jest wykluczona mówimy że nie ma instrumentu prawnego który można zastosować. W konstytucji tych norm powinno być jak najmniej.

To jest ogólna wiedza na temat konstytucji współczesnych. Wszystkie te cechy występują w krajach demokratycznych także w UE. Nie mówiliśmy o konkretnych rozwiązaniach, też są zróżnicowane. Wiele cech o których była mowa ma konstytucja Stanów Zjednoczonych. Ustrój Stanów Zjednoczonych - to model prezydencki bardzo specyficzny, model poza tym którego charakterystyczną cechą jest kontrola konstytucyjności prawa. Tam się pojawiła, tam się wytworzył system typowy taki jeden z dwóch możliwy do prowadzenia. Europejskie systemy są utworzone częściowo na przykładzie systemu USA. Półprezydencki system francuski jest oparty na systemie prezydenckim amerykańskim. Stąd mamy porównawcze aspekty.

KONSTYTUCYJNE ZASADY USTROJOWE

Deklaracja Praw Wirginii z czerwca 1776r określa cechy współczesnego konstytucjonalizmu. Są to m.in. następujące zasady:

- odpowiedzialność rządu,

- podział władzy,

- ograniczenie władzy rządu,

- sądownictwo sprawowane prze niezależny sąd,

- suwerenność narodu,

- konstytucja jako najwyższe prawo,

- uznanie prawa narodu do zmiany konstytucji.

Te wszystkie zasady wyznaczają charakterystykę współczesnego konstytucjonalizmu. Każda konstytucja na tych założeniach się opiera przyjmuje takie założenia, które mają służyć realizacjom tych założeń. Te założenia są wyrażane przez różne regulacje.

Konstytucjonalizm - uznani najwyższej mocy prawnej w konstytucji. Konsekwencją tego zaś jest konieczność przyjęcia rozwiązań , które służą ochronie konstytucji.

Ochrona konstytucji to stworzenie pewnego systemu instytucjonalnego, który gwarantuje, że normy konstytucyjne maja najwyższą moc prawną. (eliminacja normy niższego rzędu sprzecznej
z konstytucją). Istotne jest w jaki sposób można to zagwarantować i formalnie rzecz biorąc jedynym sposobem gwarantowania takich zależności jest stworzenie systemu ochrony poprzez uprawnienie do złożenia wniosku o zbadanie konstytucyjności normy. Jedynym instrumentem jest czy też instytucjonalną formą jest uprawnienie do złożenia wniosku o zbadanie konstytucyjności normy. Co
w konsekwencji może prowadzić do wyeliminowania tej normy z porządku prawnego bo to jest istota zagadnienia. Dlatego to jest uznawane jako podstawa współczesnego konstytucjonalizmu. Skoro przyjmujemy że konstytucja jest prawem fundamentalnym to pozostałe normy muszą być nią zgodne. Zachowuje się wtedy jednolitość tego systemu. Można to realizować w dwóch formach ale w każdym przypadku chodzi o sądową kontrolę konstytucjonalności tzn przez organ badający, organ o charakterze sądowym. Albo sąd powszechny albo specjalnie powołany sąd. I to jest powszechny akceptowany model badania konstytucyjności prawa. W takiej czy innej wersji ale tylko i wyłącznie przez zewnętrzne organy w stosunku do parlamentu. Nie kontrolę parlamentarną bo ta Oszem powinna występować ale badanie konstytucyjności przez odpowiedni organ sądowy (sąd powszechny, TK, specjalnie powołany sąd). Zawsze musi być to podmiot nie powiązany z sejmem, z parlamentem. Ta koncepcja badania konstytucyjności prawa pojawia się w Stanach Zjednoczonych w drugiej połowie XIX wieku. Ma tradycję 150-letnią. USA zapoczątkowały rozwój tej instytucji, tej formy ochrony konstytucji, co później przejęła Europa, ale około 60 lat później. Pozostała część prawa musi być z nią zgodna. Na konstytucji buduje się cały system prawny, dlatego rozbudowana jest także sfera kontrolna. Jeśli podważymy kontrole konstytucyjności, to nie mamy możliwości uznania, że to jest najwyższe prawo. Kontrola konstytucji może być wtedy gdy jest ona dokonywana tylko przez organ zewnętrzny nie podlegający parlamentowi, jest to organ apolityczny, dokonywana powinna być zawsze
z punktu normatywnego a nie politycznego. Trybunał Konstytucyjny zatem nie bada sensu potrzeby stanowienia w określony sposób tylko bada zawsze konstytucyjność, czyli zgodność
z postanowieniami konstytucji.

Ochrona konstytucji ma związek także z zasadą bezpośredniego stosowania konstytucji.

Zasada bezpośredniego stosowania

W USA jest oczywista bo w momencie kiedy Sądy Powszechne badają konstytucyjność to znaczy że się mogę w postępowaniu sądowym powołać na niekonstytucyjność normy, inaczej nie miałoby to żadnego sensu. Mogę powiedzieć że ta norma wydaje mi się niezgodna. To jest reguła amerykańska. Na tym wzorcu można budować podobne rozwiązania Natomiast w Europie to bezpośrednie stosowanie konstytucji jest nieco bardziej skomplikowane gdyż kultura europejska nieco inaczej w tych sprawach się przedstawia. Polska art.8 konstytucji uznaje, że konstytucje można stosować bezpośrednio chyba że jej postanowienia stanowią inaczej. Jak to należy rozumieć. Przede wszystkim musimy odwołać się do pewnych historycznych ustaleń. Nie od razu można było konstytucje stosować bezpośrednio. Pewne wzorcowe rozwiązania przyniosła ustawa zasadnicza Niemiecka z 1949r. nadana Niemcom przez aliantów (nie jest to konstytucja tylko ustawa zasadnicza). Nie nadano Niemcom konstytucji celowo uważając że na konstytucję nie zasługują. Dziś wymiennie stosuje się dwa pojęcia. Niemcy w tej ustawie zasadniczej wprowadzili w 1956r. taką regulację że prawa zasadnicze wiążą ustawodawstwo, władzę wykonawczą i wymiar sprawiedliwości jako prawo bezpośrednio obowiązujące. Mamy tu dążenie do praw podmiotowych. Tu chodzi
o konstytucyjne prawa człowieka i te mają wiązać bezpośrednio. Ta regulacja powtarza się w innych konstytucjach, np. w konstytucji portugalskiej. W polskiej konstytucji mamy uregulowanie w art. 8; samo państwo stosuje zazwyczaj konstytucję bezpośrednio, ale nie obywatele, nie inne podmioty, które władzy publicznej są podporządkowane. Idea stosowania konstytucji bezpośrednio ma bardzo mocny walor demokratyczny. Jeśli uświadomimy sobie czym jest bezpośrednie stosowanie konstytucji to dopiero wtedy zrozumiemy istotę rzeczy. Ja wobec władzy publicznej powołam się na tą konstytucję. Przeciwstawię władzy publicznej konstytucje. I to ma dla mnie istotne znaczenie bo ja mogę wtedy powiedzieć że to władza wykracza poza normy konstytucyjne. Jeśli ja formułuje hasło, że konstytucja jest najwyższym aktem, to mnie zależy na tym żebym ja mogła przeciwstawić się arbitralności władzy, odwołać się do takiego porządku prawnego, któremu władza jest podporządkowana. To władza stanowi ustawę a konstytucję ustrojodawca. To nie jest ta sama władza. Ustawodawca jest podporządkowany konstytucji. Jeśli ja się odwołuję do porządku konstytucyjnego to neguje to co ustanowił ustawodawca lub jak kwestionuje rozporządzenie to władza wykonawcza. Jest jakiś porządek ponad tą władzą która rządzi. To trzeba widzieć właśnie w tych kategoriach. To jest pewna analogia jak w postępowaniu sądu administracyjnym. W postępowaniu administracyjnym pozycja strony , obywatela jest zawsze słabsza. Konstytucja może być wykorzystana dla ochrony interesów człowieka w jego konflikcie z władzą. Ten konflikt jest częsty. Im więcej jest regulacji państwowych, tym większa jest obawa opanowania nas przez władzę. Sądownictwo konstytucyjne musi wystąpić żeby była realna zasada nadrzędności konstytucji i konstytucjonalizm. Druga taka instytucja to jest bezpośrednie stosowanie konstytucji .

Bezpośrednie stosowanie konstytucji oznacza że stosujemy wykładnię językową bez pośrednictwa aktu niższego rzędu. Mam normę i ją stosuję. Robie tylko w pewnych okolicznościach tzn że norma jest tak skonstruowana, że to jest możliwe. Norma ta jest na tyle szczegółowa że nie jest potrzebne wydanie aktu niższego rzędu. Ona musi mieć zatem pewną dokładność szczegółowość co
w przypadku norm konstytucyjnych nie jest zjawiskiem częstym. W praktyce taka rzeczywistą szansę zastosowania konstytucji bezpośrednio ma w przypadku ochrony naszych praw i wolności. Korzystamy z instytucji skargi konstytucyjnej dla ochrony praw. Przypadku stosowania bezpośredniego konstytucji są rzadkie. To są wszystkie wyjątkowe sytuacje. Ale taka możliwość potencjalnie istnieje.

Konstytucję możemy zastosować bezpośrednio gdy norma to umożliwia, jest na tyle szczegółowa, nie ma potrzeby wydania aktu niższego rzędu, i wówczas możemy się taką normę powołać.

Co się dzieje gdy pojawia się spór o zgodność aktu niższego rzędu z konstytucją? Możemy się wówczas także powołać na normę konstytucyjną w konkretnym postępowaniu, wykorzystując pewne instytucje, które temu służą, także skargę konstytucyjną , możemy też się posłużyć wnioskiem do sądu w danej sprawie o złożenie pytania prawnego. Po wyczerpaniu całej drogi prawnej mogę złożyć skargę zgodnie z przepisami ale na podstawę prawną wydanego rozstrzygnięcia. (zarzucam niekonstytucyjność normy, która była podstawą rozstrzygnięcia w danej sprawie i stad moim zdaniem nastąpiło naruszenie moich konstytucyjnych praw i wolności) . Mogę również nie chcąc czekać na wyczerpanie drogi prawnej mogę złożyć wniosek do sądu przed którym toczy się moje postępowanie
o to by sąd wystąpił do TK z pytaniem prawnym w sprawie konstytucyjności normy, która ma być podstawą wydania rozstrzygnięcia w mojej sprawie (to jest instytucja pytania prawnego). Sąd nie ma obowiązku przychylić się do mojego wniosku. Przedmiotem skargi polskiej jest naruszenie konstytucyjnych paw i wolności a jej podstawą jest zarzut niekonstytucyjności normy która była podstawą rozstrzygnięcia wdanej sprawie. To jest tzw wąski zakres skargi.

W prawie HISZPAŃSKIM możliwe jest także zastosowanie także skargi konstytucyjnej ale ona
w rozwiązaniach tych ma szeroki charakter bowiem zarzut niekonstytucyjności stosuje się wobec rozstrzygnięcia, gdy rozstrzygnięcie jest niekonstytucyjne. To oznacza że zakres skargi jest o wiele szerszy. Bo znacznie łatwiej jest znaleźć rozstrzygnięcie które narusza moje prawa lub wolności aniżeli uzna trybunał niekonstytucyjność normy, która była podatną rozstrzygnięcia. Może być wówczas nawet taka sytuacja że rozstrzygnięcie narusza moje prawa i nic się z tym nie da zrobić, bo ja nie mam środka żeby zaskarżyć rozstrzygnięcie. Mama tylko środek pozwalający mi wnosić
o zbadanie konstytucyjności normy, która była podstawą tego rozstrzygnięcia. A jak się okaże że norma jest konstytucyjna a rozstrzygnięcie jest niekonstytucyjne i narusz moje prawa to nic z tym nie zrobię.

Kto może rozstrzygać o niekonstytucyjności? W kontakcie z osobą prawną czy osobą fizyczną będzie Trybunał Konstytucyjny., lub Sąd Powszechny a kraju, w którym taka formuła jest przyjęta. Bezpośrednie stosowanie konstytucji przez sądy polega na tym, że sąd jeśli uzna, że norma jest niekonstytucyjna to w takim przypadku ma obowiązek przedstawić pytanie prawne do TK. Sąd wówczas zawiesza postępowanie do czasu rozstrzygnięcia przez TK konstytucyjności normy. Chodzi tu jedynie o normę która ma być podstawą rozstrzygnięcia.

Wyłączność uprawnienia do eliminowania norm niekonstytucyjnych z porządku prawnego ma tylko Trybunał Konstytucyjny.

Założenie jest zawsze takie, że norma jest zgodna z konstytucją.

ZASADA PAŃSTWA PRAWNEGO

- demokratyczne państwo prawne,

- socjalne państwo prawne jak Niemcy,

- demokratyczne i socjalne państwo prawne (Hiszpania)

Zasada to system wartości, który stanowi źródło dla konstytucji. We Francji, Wielkiej Brytania akty prawne nie odwołują się do tej zasady. Wynika z tego podstawowy wniosek że brak zasady nie oznacza niedemokratyczności systemu. Nie należy się kierować istnieniem tylko regulacji prawnych bo ona jest a nie znaczy że ona jest konieczna a jeśli jest to nie znaczy ze rzeczywistość jest taka jak zasada. Bardzo często rzeczywistość jest lepsza niż my możemy myśleć sądząc po braku tej zasady. Tam gdzie jest stabilna demokracja, nikt szczególnie takich zasad nikt wpisuje.

Zasada państwa prawnego czy demokratycznego państwa prawnego - ona jest typowa dla Europy kontynentalnej. Nie występuje pod tą nazwą zbiór takich zasad której tej nazwie odpowiadają
w Wielkiej Brytanii. W porządku brytyjskim natomiast mamy zasadę „rule of low” która jest odpowiednikiem zasady demokratycznego państwa prawnego i tak naprawdę oznacza to samo tylko realizowana jest poprzez nieco inny sposób działania np. sądu. Ale w efekcie uzyskujemy to samo czyli rządy prawa. Demokratyczne państwo prawne jest mocno obudowane doktryną i to w większości krajów. W swojej wersji podstawowej jako państwo prawne wywodzi się z doktryny niemieckiej
z początków 19 wieku ulegającym stopniowym przekształceniom ze względu na zmieniające się warunki społeczne i polityczne. Więc ta wersja pierwotna była bardzo ograniczona częściowo tzn ona utorowała drogę do tego co dziś jest oczywistością a mianowicie że władza może działać tylko na podstawie prawa i zgodnie z prawem. W takim aspekcie interesuje nas tylko formalne podejście to co jest prawem wiąże władzę ale też jednocześnie oznacza że ona może działać tylko wtedy, kiedy taka norma formalna istnieje. Nie ma normy, nie zadziałania władzy. To jest przecież zasada która rządzi działaniem państwa czyli władz administracyjnych (wykonawczych).

Czy to jest wystarczające, bo prawo może być różnej treści? To z biegiem lat staje się niewystarczające dlatego że jest ten nacisk oczekiwania od prawa by realizowało pewne postulaty, by było np. prawo sprawiedliwe, prawo dobre, skutecznym. Im bardziej upodmiotowione jest społeczeństwo a więc im w większym stopniu korzysta ono z instytucji demokratycznych (wybory, inne środki formalne np. wyrażanie opinii, przynależność do organizacji, sposób określania interesów różnych ról) tym bardziej mówimy o upodmiotowieniu. A jak upodmiotowienie to konieczność liczenia się z interesami. I to jest fundament dzisiejszego rozumowania czy myślenia o demokracji. My wchodzimy w etap kształtowania się demokracji uczestnictwa, to co jest w systemie zachodnim już pewnym standardem, pewną oczywistością. To wymaga przygotowania obu stron, także dojrzałości społecznej nie tylko umiejętności władzy. Władza jest tym lepsza im lepsze jest całe społeczeństwo. Jest bardzo duża różnica myślenia o sposobie wykonywania władzy w Europie Zachodniej i na wschód właśnie ze względu na sposób pojmowania innej relacji pomiędzy społeczeństwa z władzą.
Z zasada demokratycznego państwa prawnego idąca od początku XIX wieku do dnia dzisiejszego zbiera te wszystkie zmiany. I jak wtedy wystarczyło jedynie że władza może działać tylko wtedy jak jest norma prawna i zgodnie z tą normą, to dzisiaj jest zupełnie niewystarczająca. Pytanie natomiast dotyczy co jest podstawą aksjologiczną normy prawnej, jak te wartości określić tzn gdzie wyznaczyć kompromis pomiędzy interesami, które budują treść normy?

My budujemy porządek prawny w oparciu o jakiś model. I ten model nazywamy dobrym prawem. A co do treści mamy problem by sformułować to jednoznacznie. Ale to jest warstwa aksjologiczna, ideologiczna która zawsze pozostaje aktualny problem istnienia instytucji które pozwalają na egzekucje prawa. I t już jest inna sprawa, bo tu mamy instrumenty formalne, którymi buduje się cały ten porządek np. dwuinstancyjne sądownictwo, sądownictwo administracyjne, pewne instytucje demokracji bezpośredniej np. referendum konstytucyjne, lokalne. Zasada ta obrosła wieloma ustaleniami i dzisiaj one wszystkie się w różnym stopniu mieszczą w tej formule demokratycznego państwa prawnego.

Prawo co do swej treści ma być dobre. Znaczenie czy konkretyzacja tego jest trudna. Ale w procesie społecznym możliwe do ustalenia.

Prawo powinno spełniać pewne wymogi formalne o typowych cechach systemu prawnego zgodnie
z zasadą demokratycznego państwa prawnego, tj:

- odpowiednia procedura,

- publikacja,

- vacatio legis,

- udział czynnika społecznego poprzez konsultacje,

- elementy prawidłowej legislacji (jasność, przejrzystość, spójność)

- lex retro non agit

- uznanie praw nabytych.

To jest efekt 200 lat kształtowania się zasady demokratycznego państwa prawnego.

Gwarancje państwa prawnego dzielimy na:

1. ustrojowe:

• podział władzy,

• legalnie i swobodnie działająca opozycja,

• niezbywalność wolności obywatelskich,

• niezawisłość sądów,

2. legislacyjne:

• hierarchia aktów prawnych,

• nadrzędność konstytucji w systemie aktów prawnych,

• rozgraniczenie kompetencji prawotwórczych.

3. proceduralne:

• dwuinstancyjność trybu rozstrzygania spraw w postępowaniu administracyjnym i sądowym,

• zasada odpowiedzialności indywidualnej,

• domniemanie niewinności oskarżonego,

• prawa oskarżonego w procesie karnym,

• sądowa kontrola decyzji administracyjnych.

ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA

Państwo musi mieć pewną strukturę organizacyjną, korzystać z określonej instytucji, żeby można je było uznać za demokratyczne Można tu wymienić:

- zasada podziału władzy,

- decentralizację władzy,

- niezależne sądownictwo,

- system instytucji chroniących prawa człowieka,

- dwuinstancyjne sądownictwo powszechne,

- sądownictwo administracyjne,

- ochrona praw konstytucyjnych (skarga),

- instytucje demokracji bezpośredniej (inicjatywa ludowa)

Wyznacznikiem demokratyczności systemu jest gwarancja wolności dla jednostki tzn możliwość swobodnego zrzeszania się i działania, różnego rodzaju organizacje polityczne i społeczne. Miernikiem demokratyczności nie jest zaangażowanie państwa w ochronę człowieka, a raczej oddanie mu maksymalnie szerokiego obszaru wolności. Społeczeństwo musi budować same swoje instytucje
i państwo powinno mu jedynie stworzyć warunki żeby można było wykorzystać tą własną inicjatywę. To się buduje przez lata no ale daje to efekty jeśli nikt tego procesu nie zaburzy po drodze.

Jak na tym tle wygląda Wielka Brytania i zasada rule of low? Ona jest budowana na przeświadczeniu, że władza działa na podstawie prawa i zgodnie z prawem. To jest analogiczne. I tak naprawdę to
w swojej treści tej zasady o to chodzi. To jest podstawowe założenie podobnie jak w przypadku demokratycznego państwa prawnego. Gwarancje są bardzo podobne. W tej doktrynie angielskiej mówi się właśnie, że nic nie jest ponad prawem. To jest ten sposób podejścia do zasady rule of low. Ta zasada oznacza, że działania władzy muszą wynikać z prawa. Oczywiście musimy pamiętać, że prawo może być w różny sposób ukształtowane i w doktrynie anglosaskiej źródła prawa są bardziej zróżnicowane niż przypadku Europy kontynentalnej. Pojęcie prawa jest szersze i znacznie bardziej pojemne w związku z tym.

System ustrojowy współczesny opiera się na pewnym fundamencie jakim jest zasada trójpodziału władzy. Są wyłomy np. Szwajcaria - kraj, który nie zastosował ww. zasady, a opiera się o zasadę jedności władzy państwowej.

ZASADA TRÓJPODZIAŁU WŁADZY

Opiera się o przekonanie, że podstawową wartością, którą należy chronić jest wolność człowieka. Jako gwarancję skuteczną Monteskiusz widział podzielenie władzy na ustawodawczą, wykonawczą
i sadowniczą. Uważał, że gdy jest podział władzy to nie dochodzi do nadużycia władzy nie ma żadnej zależności. Kumulacja władzy powoduje niezdolność dostrzegania błędu i jego w konsekwencji usunięcia.

ZASADA JEDNOŚCI WŁADZY PAŃSTWOWEJ

Jest to model przeciwny do zasady trójpodziału władzy. Władza jest skumulowana w jednym ręku, ma charakter hierarchiczny . Może występować w formułach:

- władza jednostki - władza monarchy

- władza jednostki dyktatorska - jednostka nie będąca monarcha,

- rządy zgromadzenia narodowego - rządy demokratyczne.

Systemy władzy państwowej - skumulowanie władzy państwowej w jednym podmiocie: parlament albo jednostka. Wszystkie pozostałe podmioty są mu podporządkowane. Rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu.

ZASADA NADRZĘDNOŚCI PARLAMENTU - SYSTEM PARLAMENTARNO-KOMITETOWY

Cechy:

- nadrzędność parlamentu,

- wielofunkcyjny charakter kompetencji,

- parlament ma władzę zwierzchnią nad egzekutywą - brak odpowiedzialności rządu przed parlamentem
i możliwości skrócenia kadencji parlamentu,

- komitetowy charakter egzekutywy, podległość parlamentowi i kolegialność w działaniu.

Politykę państwa powinien określać parlament a rząd jedynie jest wykonawcą jest podporządkowany w swoim działaniu parlamentowym. Nie występuje taka instytucja jak VOTUM NIEUFNOŚCI bo po prostu będzie odwołany. Za tym także idzie konsekwencja niemożliwości skrócenia kadencji. Taka konstrukcja prowadzi do niefunkcjonalności, zaburzona jest konkurencyjność będąca podstawą działania, następnie przerost władzy. Nie ma rozdzielenia między tworzeniem polityki a jej kontrolą. Brak kontroli nad tworzeniem polityki. Taki model był w PRL przy założeniu, że ośrodek władzy był
w rękach jednej partii i poza parlamentem. Parlament nie może być organem wykonawczym, więc aparat wykonawczy się usamodzielnia - ośrodek władzy w partii poza parlamentem (nadal komunistyczny). Parlament nie jest ośrodkiem decyzyjnym. Brak konkurencji w podejmowaniu decyzji.

W Szwajcarii przy nadrzędności parlamentu, demokracja jest oparta na demokracji bezpośredniej. Chociaż jest system nadrzędności to funkcjonuje to trochę inaczej. Partie polityczne konkurują ze sobą tylko do wyborów. Potem zawieszają konkurencję. Skład rządu od strony partyjnej jest ściśle określony. Trzy pierwsze partie po dwie teki ministralne, czwarta partia - jednego ministra. Muszą dojść do porozumienie.

Współcześnie rządy jednostki są niedemokratyczne. Monarchie są oparte o podział władzy.
W Hiszpanii monarcha nie reprezentuje narodu, Organem określonym w konstytucji o określonych kompetencjach.

SYSTEM RZĄDÓW PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH

- ogólne założenia,

- zasada podziału władzy (wzajemne oddziaływanie władzy na siebie),

- system rządów zrównoważonych (wywodzi się z systemu rządów mieszanych).

4 CECHY PODZIAŁU WŁADZY:

1). Funkcjonalny podział władzy - rozdzielenie pewnych sfer działania państwa,

2). Organizacyjny podział władzy - legislatywa, egzekutywa, sądownictwo,

3). Niezależność, równorzędność,

4). Wzajemne hamowanie się władz, które prowadzi do względnej równowagi i współpracy.

SYSTEMY USTROJOWE:

- parlamentarno-gabintow, (Wielka Brytania)

- prezydencki, (USA)

- mieszany.

Źródła prawa konstytucyjnego Wielkiej Bytanii

- Prawo stanowione to są różnego rodzaju akty prawne w bardzo odległym czasie wydawane. Stanowią podstawę systemu ustrojowego Wielkiej Brytanii,

- prawo zwyczajowe konstytucyjne - jest to część niepisanego zwyczajowego praca common law np. zasada król nie może czynić żle, tzn że ktoś musi za niego ponosić odpowiedzialność analogicznie jak prezydent

- precedensy - to rozstrzygnięcia wydawane przez sąd.

- konwenanse konstytucyjne -to utrwalony w praktyce sposób wykonywania określonych czynności należących do kompetencji organów.

Rodzaje ustaw Wielkiej Brytanii:

- publiczne - mogą być o projekty rządowe lub szeregowych deputowanych.

- prywatne - powstają z inicjatywy zainteresowanych obywateli, także samorządu; charakterystyczną cechą jest to że akty przynoszą korzyść raczej osobistą i szczególną a nie publiczną lub ogólną. Tryb uchwalania tych aktów jest inny.

- konstytucyjne (USA)

Zasady ustrojowe Brytyjskie:

-rule of law - są to rządy prawa, - każdy podmiot prawa jest podporządkowany prawu i poddany kontroli sądów powszechnych;

- trójpodział władzy - podział władzy następuje przede wszystkim w odniesieniu do płaszczyzny organizacyjnej, brak jest odpowiedzialności funkcjonalnej bo dopuszczenie jest wykonywanie części funkcji państwa przez organ innej władzy. Uprawnienie władzy wykonawczej do stanowienia prawa.

---