SYSTEMY RZĄDÓW
System rządów - modele wzajemnych relacji między władzą ustawodawczą a wykonawczą, władza sądownicza jest władza odrębną, niezależną od innych władz.
SYSTEM Prezydencki - tylko w USA! - 1787 roku - konstytucja jest on wymagający, silne organy władzy centralnej silni obywatele (społeczeństwo). Władza jest podzielona nie tylko między organy centralne ale i między centralną a lokalną (pionowo i poziomo). Zasady systemu prezydenckiego:
-prezydent jest jednym organem władzy wykonawczej, nieformalny rząd składający się z sekretarzy (13) jest podporządkowany prezydentowi, rząd jest wykonawcą poleceń prezydenta,
-prezydent, kongres pochodzą z odrębnych wyborów powszechnych (dysponują podobną legitymacją).
-Zasada separacji - maksymalne oddzielenie od siebie władzy wykonawczej i władzy ustawodawczej (kongresu) przejawia się w:
*prezydent nie może rozwiązać Kongresu, Kongres nie może odwołać prezydenta z przyczyn politycznych,
* zasada niepołączalności władzy w Kongresie i władzy wykonawczej,
- zasada separacji została przełamana i przyjęte zostały powiązane, pomiędzy władzami np. impeachment (forma pociągania do odpowiedzialności prezydenta), veto prezydenta, potrzebna rada i zgoda Senatu przy nominacji prezydenta.
SYSTEM PARLAMENTARNO (parlamentarno - gabinetowy).
To system brytyjski, Wły, Hiszpania, Dania, Szwecja, Norwegia, Polska, Czechy, Węgry, Kanada.
Cechy:
- dualizm egzekutywy (głowa państwa i rząd),
- głowa państwa pełni przede wszystkim funkcje reprezentacyjne (ma słabą wiedzę),
- rządzi rząd,
- rząd powoływany jest przez głowę państwa, ale z większości parlamentarnej,
- rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem,
- głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej (nigdzie) ale konstytucyjną, monarchowie nie ponoszą żadnej odpowiedzialności,
- głowa państwa może rozwiązać parlament (najczęściej),
- rząd uczestniczy w procesie ustawodawczym, posiada prawo inicjatywy ustawodawczej,
- członkowie rządu mogą być członkowie parlamentu (zasada połączalności).
Funkcjonowanie systemu parlamentarnego zależy od systemu partyjnego. Gdy jest system 2-partyjny (WB) system parlamentarny funkcjonuje stabilnie i sprawnie. Gdy jest system wielopartyjny to system funkcjonuje niestabilnie i dochodzi do częstej zmiany rządów (Wł. lat 60 i 70), potrzebne są koalicje. W połowie XX wieku wprowadzano racjonalizacje systemu parlamentarnego, polegającą na wzmacnianiu władzy wykonawczej a zwłaszcza rządu - system niemiecki kanclerski tzw. parlamentaryzm zracjonalizowany.
SYSTEM PÓŁPREZDENCKI (parlamentarna - prezydencki, semi-prezydencki).
Powstał na bazie systemu parlamentarnego poprzez wzmocnienie pozycji prezydenta, przyjęciu pewnych zasad systemu prezydenckiego. Powstał we Francji (V Republika Francuska).
Zasady:
- dualizm egzekutywy (prezydent i rząd),
- prezydent wybierany w wyborach powszechnych,
- prezydent posiada szeroki zakres uprawnień, w tym osobiste nie wymagające kontrasygnaty (sam decyduje o ich wykorzystaniu),
- rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem a niekiedy też przed prezydentem.
Ten system funkcjonuje w Austrii, Islandii, Irlandii, Portugalii, Finlandii, Litwie, Rumunii.
Na funkcjonowanie systemu półprezydenckiego musi być zgoda partii. W Rosji wszystkie cechy odpowiadają systemowi półprezydenckiemu, ale wzorem dla systemu jest Francja i gołym okiem widać różnice w funkcjonowaniu. System rosyjski jest nazwany prezydencko - parlamentarnym jak i Ukraiński - silne ośrodki władzy w Rosji, premier nic nie znaczy, parlament jest takim drugim biegunem prezydenta. System półprezydencki jest najświeższy, najnowszy.
SYSTEM PARLAMENTARNO - KOMITETOWY, system rządów zgromadzenia lub konwentu.
Nadrzędność parlamentu, nie ma zasady podziału władzy, parlament wybiera, kontroluje i odwołuje pozostałe organy. W wersji czystej nigdzie nie funkcjonuje ale pewne elementy występują w Szwajcarii. W historii taki system funkcjonował we Francji za rządów Jakobinów, Komuna Paryska (1861), przedwojenna Estonia (1920), konstytucja PRL 52, państwa socjalistyczne.
Organ państwowy - wyodrębnienie organizacyjny zespół ludzi posiadających określone prawem kompetencje, działają na podstawie i w granicach prawa, może korzystać z przymusu państwowego.
Parlament:
sposób wyboru parlamentu: większościowy,
struktura parlamentarna: jednoizbowy (unikameralizm) lub 2-izbowy (bikameralizm, może być równorzędność izb, egalitaryzm, nierównorzędny różne kompetencje), druga izba jest powoływana w państwie federalnym, albo jej istnienie wynika z tradycji i jest uzasadniana poprawieniem ustawodawstwa,
kadencja - czas pełnomocnictw zwykle 4-5lat,
głowa państwa rozwiązuje parlament gdy parlament nie może powołać rządu
organizacja wewnętrzna parlamentu:
organy kierownicze - powoływane po t aby ktoś przewodniczył posiedzeniu i reprezentował na zewnątrz. Mają charakter jednoosobowy (WB speaker), lub organy mieszane (przewodniczący i prezydium. Na urząd przewodniczącego wybierana jest osoba reprezentująca większość.
Organy pracy (Komisje) - organy opniodawcze, doradcze, przygotowują sprawy na posiedzenie parlamentu (nie zawsze), rodzaje komisji: zastępujące parlament (decyduje zamiast izby np. komisje ustawodawcze we Włoszech i Hiszpanii oraz w USA, Szwecja, komisje stałe, ad hoc, komisje resortowe, pozaresortowe, komisje nadzwyczajne (dla załatwienia określonej sprawy), komisje śledcze.
Organy grupujące, skupiające posłów (frakcje parlamentarne) - każdy parlamentarzysta chce należeć do frakcji bo mu się to opłaca.
Funkcje parlamentu:
prawodawcza wyróżniamy tu funkcję ustrojodawczą (zmiana konstytucji), ustawodawczą, uchwałodawczą,
kontrolna (kontrola nad rządem),
kreacyjna - wybór osób na sprawowanie określonych funkcji.
USTAWODAWSTWO to proces. Etapy:
inicjatywa ustawodawcza - prawo inicjatywy najczęściej posiadają parlamentarzyści (każdy, grupa posłów lub cała izba), rząd, obywatele, w zachodniej Europie prezydent nie ma inicjatywy, tylko w Europie środkowo wschodniej ma inicjatywę (Polska, Ukraina, Litwa, Węgry, Rosja, Chorwacja), części składowe federacji (kantony w Szwajcarii). Inicjatywa może być kierowana do jednej lub drugiej izby, gdzie ma większą szansę przejścia (oprócz Niemiec i Polski). Prace są prowadzone w obu izbach jednocześnie. Projekt ustawy budżetowej jest zawsze kierowany do izby pierwszej (niższej).
przejęcie projektu przez izbę - są różne warianty: konieczne jest przyjęcie przez obie izby (USA, Rumunia), pierwsza izba ma prawo veta - drugi rodzaj (Polska, WB), projekt jest kierowany do głowy państwa i głowa państwa go podpisuje, promulguje (zgodna z konstytucją i wzięcie obowiązku za jej wykonanie) i sankcjonuje (charakter ostateczny). Głowa państwa zwykle dysponuje prawem veta (zawieszające - może być ponownie przegłosowane przez izbę, ostateczne - ustawa nie wchodzi w życie, absolutne - tylko w WB ale królowa z tego nie korzysta). Weto głowy państwa jest obalane: większością zwykła lub kwalifikowaną (wzmacnia rolę głowy państwa np. Polska 3/5, USA2/3, Rosja 2/3, Ukraina 2/3).
WŁADZA WYKONAWCZA (EGZEKUTYWA) - może być monokratyczna (jednolita), jeden organ sprawuje władze wykonawczą (USA, Szwajcaria), lub dualistyczna składająca się z głowy państwa oraz rządu z premierem na czele.
Głową państwa może być prezydent lub monarcha. Czynniki wpływające na pozycję głowy państwa:
polityczno - konstytucyjna pozycja wyróżniamy tu:
pozycja konstytucyjna - wpływają na nią:
sposób wyboru - wybór prezydenta w głosowaniu powszechnym zwiększa jego legitymizacje i wpływa na podniesienie jego pozycji oraz jej wzmocnienie,
zakres i jakość posiadanych kompetencji - dyskrecjonalne (własne, władcze, osobiste), ograniczone (wnioskiem, okolicznościami wskazanymi w konstytucji),
zakres i rodzaj ponoszonej odpowiedzialności,
pozycja wynikająca z poza konstytucji:
osobowość polityczna prezydenta, styl sprawowania władzy,
kontekst sytuacyjny (sytuacja polityczna), układ sił politycznych w parlamencie.
RZĄD to nadrzędny i kolegialny organ władzy wykonawczej, którego głównym zadaniem jest wykonywanie ustaw i kierowanie administracją rządową. Zadania każdego rządu w państwie parlamentarnym:
wykonywanie ustaw,
projekt budżetu, wykonywanie, przedstawianie realizowanie, kierowanie i koordynowanie resortami administracyjnymi,
polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (dzielą z głową państwa),
wypełnia swoje funkcje w władzy ustawodawczej,
inicjatywa ustawodawcza,
wydaje akty wykonawcze,
wydaje akty z mocą ustawy (w Polsce obecnie nie ma takiej regulacji).
Delegacja ustawodawcza (ustawodawstwo delegowane) polega na tym, że rząd na mocy ustawy uchwalonej przez parlament (ustawa delegująca uprawnienia) może wydawać akty prawne z mocą ustawy. Akty te noszą nazwę rozporządzenia z mocą ustawy lub dekret z mocą ustawy (dekrety ustawodawcze). Nie są to rozporządzenia ustawowe!!! w ustawie delegacyjnej parlament wskazuje organ (rząd), sprawę która ma być przedmiotem regulacji oraz wskaźniki, zasady, wytyczne (charakter wiążący). Delegacja ustawodawcza sprawia, że parlament traci wyłączność ustawodawczą. Jedynie parlament może wydawać ustawy ale inne organy wydaje akty prawne z mocą ustawy. Delegacja jest dla szybkości, sprawności i fachowości.
SPOSOBY FORMOWANIA RZĄDU:
parlamentarny (pochodzi z większości parlamentarnej),
pozaparlamentarny (sposób amerykański i niekiedy francuski).
Rząd ponosi zawsze odpowiedzialność polityczną i zwykle też odpowiedzialność konstytucyjną.
Sądy Konstytucyjne - 2 sposoby powoływania:
parlamentarny (parlament powołuje sędziów) - Niemcy, Polska.
mieszany (różne organy powołują).
UPRAWNIENIA:
badanie zgodności ustaw z konstytucji i innych aktów prawnych z konstytucją i ustawami,
badanie konstytucyjności działania niektórych organów,
rozpatrywanie sporów kompetencyjnych.
STANY ZJEDNOCZONE (USA)
USA posiada najstarszą z obowiązujących konstytucji. 04.07.1776 zadeklarowana niepodległość. Zostały uchwalone artykuły konfederacji. 1787 uchwalenie konstytucji. 1789 konstytucja wchodzi w życie. Konstytucja ta jest ogólna i krótka. Czynniki decydujące o możliwości obowiązywania konstytucji do dnia dzisiejszego:
sfera aksjologiczna - pochodzące z oświecenia, odwołuje się do myśli politycznej J. Locka i Montesgna,
aktualność konstytucji zapewnia jej interpretacja przez sądy a głównie przez Sąd Najwyższy. Przepisy mają charakter ogólny,
mądrość twórców konstytucji (70% to prawnicy, politycy, mający doświadczenie polityczne).
Konstytucja składa się z wstępu, 7 artykułów i 27 poprawek. Poprawki to specyficzna forma zmiany konstytucji - dopisywanie.
Artykuł pierwszy - traktuje o kongresie. Artykuł drugi - mówi o władzy wykonawczej. Artykuł trzeci - władza sądownicza. Artykuł czwarty - o federalizmie. Artykuł piąty - zmiana konstytucji. Artykuł szósty - o systemie źródeł prawa. Artykuł 7 - wejście konstytucji w życie.
Pierwszych 10 poprawek to tzw. Deklaracja Praw - prawa i wolności obywateli - 1789 przez Kongres. Są tu podstawowe prawa obywateli.
ZMIANA KONSTYTUCJI:
Zmiana konstytucji jest bardzo trudna. Poprawki proponuje Kongres na wniosek 2/3 w obu izbach Kongresu, 2/3 stanów. Zwołuje się konwencje konstytucyjną która proponuje tą poprawkę kongresowi. ZATWIERDZIĆ POPRAWKĘ MUSI ¾ STANÓW. Na 17 poprawek - stany zaproponowały 1 (dotyczyła zniesienia prohibicji).
ZASADY ZAWARTE W KONSTYTUCJI:
ZASADA PODZIAŁU WŁADZY - wyinterpretowana, władze są od siebie odseparowane i są przyjęte między nimi relacje minimalne.
ZASADA FEDERALIZMU - poprawka 10 - uprawnienia władz centralnych noszą nazwę delegowanych i są wyliczone w konstytucji. Kongres ma uprawnienia pochodne czyli prawo stanowienia ustaw. Stanom przysługują te uprawnienia które nie zostały zastrzeżone dla władz federalnych. Uprawnienia równoległe - przysługują organom stanowym i federalnym (podatki). Zasady federalizmu:
Pełna wiara i zaufanie - dokumenty i akty wydawane w jednym stanie muszą być uznawane w innych stanach,
Zasada przywilejów, swobód - wszyscy amerykanie mogą korzystać z przywilejów i praw obowiązujących w innym stanie,
Zasada ekstradycji - oskarżony - wydalony.
KONGRES
Składa się z 2 izb:
Izba Reprezentantów - 2 lata kadencji, 435 reprezentantów,
Senat - 100 senatorów, 6 letnia kadencja, wymiana 1/3 co 2 lata.
Pozycja senatora jest silniejsza bo reprezentuje stan, i kadencja jest dłuższa. WYBORY: obie izby są wybierane w oddzielnych wyborach. Do Izby Reprezentantów - 25 lat obywatel amerykański - 7 lat musi być zamieszkiwać w stanie w którym się kandyduje. Stany podzielone są na okręgi uzależnione od liczby mieszkańców. Najwięcej reprezentantów ma Kalifornia, a najmniej Alaska (1). Senat - 30 lat, obywatel amerykański - 9 lat zamieszkiwać w stanie, okręgiem w wyborach do senatu jest stan, każdy stan wybiera 2 senatorów. Członkowie Kongresu są wybierani wg zasady większości względnej.
ORGANIZACJA KONGRESU:
Izbie Reprezentantów przewodniczy speaker,
Senatowi przewodniczy wiceprezydent z urzędu, ale często jest nieobecny więc wybierany jest przewodniczący tymczasowy.
KOMISJE wyróżnia się:
stałe - powoływane do opracowania ustaw,
specjalne - do zbadania określonej sprawy,
wspólne - spośród członków obu izb do opracowania tekstów rezolucji (opinia, stanowiska),
uzgadniające - złożone z członków obu izb powołują……………..
Frakcje:
Partia republikańska
Partia demokratyczna,
Najważniejsze stanowiska to:
Przewodniczący izb,
Przewodniczący partii,
Przewodniczący komisji, głównie stałych (bo decydują o projektach ustaw).
UPRAWNIENIA KONGRESU:
ustrojodawcze - udział w procesie zmiany konstytucji,
ustawodawcza,
kontrolna - sądowniczo - śledcza,
kreacyjna,
w polityce zagranicznej - kongres wypowiada wojnę, senat ratyfikuje traktaty międzynarodowe 2/3, kongres przyznaje pomoc zagraniczną,
„uprawnienia kadrowe” - senat wyraża zgodę na nominacje dokonywane przez prezydenta.
Uprawnienia obu izb w procesie ustawodawczym są jednakowe. Ale w innych uprawnieniach to Senat ma szersze uprawnienia.
Kongres pracuje w trybie sesyjnym - od 3 stycznia obraduje do końca czerwca, ale mogą też być sesje nadzwyczajne. Proces ustawodawczy musi być zamknięty w jednej sesji.
AD. 2
Proces inicjatywy ustawodawczej:
członkowie Kongresu i komisje kongresu mają prawo inicjatywy ustawodawczej,
prezydent nie ma prawa inicjatywy ustawodawczej, ale 80% inicjatyw pochodzi od prezydenta - jest promotorem ustaw. Projekty ustaw są przygotowywane przez administrację prezydenta (ok. 3mln ludzi!). prezydent występuje do Kongresu z orędziami i informuje Kongres o tym jakie ustawy przygotowuje jego administracja. Prezydent „układa się” z członkami kongresu i ci występują w kongresie z prezydenckimi projektami ustaw. Projekt może być skierowany do jednej lub do drugiej izby. Prezydent występuje z projektem ustawy BUDŻETOWEJ. Debaty odbywają się w obu izbach (jednocześnie). W komisjach stałych prace nad projektami ustawy. (komisje = małe legislatury). Aby projekt był przyjęty w kongresie muszą go przyjąć obie izby. Gdy obie będą na tak to podpisany zostaje przez przewodniczących izb i przesłany jest do prezydenta, który w ciągu 10 dni podpisuje ustawę. Gdy nie zajmie stanowiska to wchodzi w życie. Ma też prawo veta, odesłanie do kongresu z uzasadnieniem. Wyróżniamy następujące veta prezydenckie:
zwykłe (regularne) - odmawia podpisania ustawy, potrzeba 2/3 głosów do obalenia veta,
kieszonkowe (szufladowe, półkowe) - odłożenie projektu, jeżeli prezydent otrzyma ustawę do podpisania w ciągu ostatnich 10 dni sesji kongresu i nie ma tych konstytucyjnych 10 dni to może nie zareagować, a kongres nie ma możliwości zareagowania na reakcje prezydenta,
nieformalne - prezydent w tym przypadku nie wydaje przepisów wykonawczych lub nie przyna na ten cel pieniędzy
AD. 3
Funkcja kontrolna - kongres kontroluje czy ustawy są wykonywane zgodnie z zasadą kongresu.
3 formy kontrolowania:
impeachment - prawo kongresu do postawienia w stan oskarżenia, ma możliwość skazania członków administracji federalnej w tym prezydenta za zdradę przekupstwo, przestępstwo lub inne wykroczenie. Odpowiedzialność ponoszą prezydent, viceprezydent, wyżsi urzędnicy administracji federalnej np. sekretarze i sędziowie federalni. W stan oskarżenia stawia Izba Reprezentantów a orzeczenie wydaje Senat. Gdy oskarżony jest prezydent to Senatowi przewodniczy sędzia Sądu Najwyższego. Prezydent może zostać usunięty z urzędu oraz mieć zakaz wykonywani funkcji publicznych w przyszłości. Senat podejmuje tą decyzje 2/3 głosów obecnych senatorów. Orzeczenie nie wyklucza odpowiedzialności przed sądami powszechnymi, senat nie jest sadem. W stan oskarżenia postanowiono 28 wyższych funkcjonariuszy, połowę skazano (PREZYDENCI: Jonsson - uniewinniony, Nixon - ustąpił ze stanowiska, Clinton - uniewinniony)
PREZYDENT
Sposób wyboru: 4 letnia kadencja, może kandydować obywatel amerykański od urodzenia, 35 lat żeby kandydować, mieszkać w USA przez 14 lat.
ETAPY WYBORU PREZYDENTA:
prawybory - wiosna roku prezydenckiego - jest to instytucja partyjna, aby dowiedzieć się który z ich kandydatów ma szansę wyboru na urząd prezydenta, ma wyłonić kandydata partii,
nominacje partyjne - lato - partia demokratyczna dokonuje tego w lipcu a republikańska w sierpniu, dokonywana jest przez partie i obwieszcza ona, że dana osoba jest oficjalnym kandydatem na prezydenta tej partii. Podczas nominacji kandydata na prezydenta ogłasza też swojego kandydata na wiceprezydenta i swoją platformę wyborczą tj wypadkową między hasłem a programem,
kampania wyborcza - IX - X - kandydaci jeżdżą do poszczególnych stanów, prowincje itd., 1 głos to 150 uścisków dłoni, ważny kontakt bezpośredni,
głosowanie powszechne - odbywa się w listopadzie dokładnie w 1 wtorek po pierwszym poniedziałku - wybierani są elektorzy, zasady obowiązujące: każdy stan ma tyle miejsc elektorskich ile ma miejsc w kongresie (co najmniej 3),
ogłoszenie wyników wyborów - 3 styczeń na sesji Kongres ogłasza,
objęcie urzędu przez nowo wybranego prezydenta.
POZYCJA USTROJOWA PREZYDENTA:
jest jednoosobową egzekutywą,
przepisy konstytucji są ogólne stosuje się interpretacją rozszerzającą,
w czasach kryzysu - prezydent jako organ jednoosobowy jest zdolny do szybkiego działania,
jego pozycja jest też silna z powodu sposobu jego wyboru (wybory powszechne).
KOMPETENCJE PREZYDENTA:
jest głową państwa - reprezentuje państwo w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych, mianuje ambasadorów, nadaje odznaczenia, ma prawo łaski, nadaje obywatelstwo, przyjmuje listy uwierzytelniające,
jest szefem rządu i administracji federalnej - stoi na czele maszyny urzędników federalnych ok. 3 mln urzędników, mianuje wyższych urzędników (szefów FBI, CIA) pracują na rzecz prezydenta, rząd ma charakter nieformalny (sekretarze stojący na czele departamentów zwykle 13-15 odpowiedniki naszych ministerstw), może odwoływać sekretarzy,
jest wykonawcą ustaw - realizuje ustawę i podlegają mu: urząd wykonawczy (biuro Białego Domu), bierne zarządzanie budżetem, urząd obrony narodowej,
jest kreatorem polityki zagranicznej - tworzy politykę zagraniczną państwa i jest jego domeną, zawiera umowy międzynarodowe, zawiera porozumienia administracyjne (nie wymaga zgody Senatu),
jest naczelnym Sił Zbrojnych - dowodzi armią w czasie wojny i pokoju, wydaje decyzje, gdy jest zagrożone życie, zdrowie i mienie Amerykanów, kongres wydał 5 decyzji o wojnie, prezydent 150,
uprawnienia prawodawcze - jest promotorem ustaw, podpisuje ustawy ma na to 10 dni, ma prawo veta, wydaje rozporządzenia wykonawcze w stosunku do ustaw,
jest liderem opinii publicznej i szefem partii której jest reprezentantem.
WŁADZA SĄDOWNICZA
Dzieli się na:
sądownictwo stanowe,
sądownictwo federalne.
SĄDOWNICTWO FEDERALNE jest trójstopniowe:
sądy dystryktowe (95),
sądy apelacyjne (13),
Sąd Najwyższy - zajmuje się sprawami uregulowanymi w ustawach federalnych, zajmuje się rozstrzyganiem sporów. Sąd Najwyższy niema odmiennych kompetencji, ale decyduje ostatecznie. Sędziów mianuje prezydent za radą i zgodą Senatu. Odwołani tylko drogą impeachmentu, ale mogą sami zrezygnować. Jest 9 sędziów. UPRAWNIENIA WŁADZY SĄDOWNICZEJ:
jest 3 władzą,
funkcja kreacyjna - tworzenie precedensów - orzeczenie sądu najwyższego ma charakter wiążący w orzekaniu sporów podobnych,
funkcja interpretacyjna - interpretują ustawy, wykładnia prawa,
funkcja ustrojodawcza - dokonują interpretacji konstytucji, orzekają w sprawach zgodności ustaw z konstytucją.
WIELKA BRYTANIA
System WB to wzór systemu parlamentarnego. Nie ma konstytucji pisanej.
EWOLUCJA SYSTEMU POLITYCZNEGO OKRESY:
XII - XVI wiek → przewaga króla, 1215 Wielka Karta Swobód (Wolności), władza króla to władza absolutna,
XVII wieku → walka króla z parlamentem, 1688-89 tzw. Chwalebna Rewolucja, wprowadzono monarchie konstytucyjną, 1701 - akt o następstwie tronu,
XVIII do połowy XIX wieku → przewaga parlamentu, przewaga gabinetu,
od połowy XIX do teraz→ przewaga premiera.
BRYTYJSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE (źródła):
prawo powszechne, prawo zwyczajowe, nie mające charakteru pisanego, ale obowiązywało zawsze, na jego podstawie wydawano precedensy, wyróżniamy:
zasada suwerenności parlamentu - od XVIII wieku do dziś. Parlament może stanowić dowolne ustawy,
zasada politycznej i konstytucyjne nieodpowiedzialności monarchy - król nie może czynić źle bo nie może czynić sam,
zasada nadrzędności ustawy,
orzecznictwo sądowe - orzeczenie dotyczące uprawnień monarchy,
konwenanse konstytucyjne - utarty i uznany za właściwy sposób postępowania w określonej sytuacji ustrojowej, np.:
premierem zostaje lider partii która wygrała wybory,
wraz z ustąpieniem premiera ustępuje cały gabinet,
partia która przegrała wybory podaje się do dymisji,
odbywanie się zebrań parlamentu co roku,
prawo wyborcze może być zmieniane ale z udziałem obu partii,
instytucja opozycji jej królewskiej mości,
prawo pisane - ustawy uchwalone przez parlament np. akty historyczne,
dzieła i traktaty prawnicze, głównie Waltera Bagehot`a i Alberta Dicey`a - pozycja króla jes ceremonialna, symboliczna jak ołtarz w kościele.
PARLAMENT
Parlament brytyjski składa się z trzech izb:
IZBA GMIN,
IZBA LORDÓW,
Królowa (Monarcha).
IZBA GMIN
PRAWO WYBORCZE DO IZBY GMIN:
Kadencja do 5 lat, dolnej granicy nie ma,
Izbę Gmin rozwiązuje Królowa na wniosek premiera,
Premier wybiera czas kiedy mają odbyć się wybory (najbardziej korzystny czas dla własnej partii),
Na przedłużenie kadencji IZBY GMIN musi wyrazić zgodę Izba Lordów (w czasie I i II wojny światowej),
System wyborczy - system większości względnej, kraj podzielony na jedno mandatowe okręgi (jest ich 659),
Wybory w WB mają charakter partyjny - kandydatów zgłaszają wyborcy (potrzeba 10 podpisów wyborców) ,potrzebny jest też list polecający - wszyscy kandydaci powinni mieć taki list od lidera partii, wybory odbywają się w terminie korzystnym dla partii rządzącej bo premier decyduje o dacie wyborów, (21 dni jest na kampanie wyborczą).
ORGANIZACJA IZBY GMIN.
Izba Gmin składa się z 659 członków. Na czele stoi speaker - jest jednoosobowym organem przewodniczącym, jest bezstronny, nie bierze udziału w głosowaniu. Urząd jest sprawowany przez bardzo długi okres czasu (dopóki nie umrze). Funkcje które wzmacniają jego pozycję - jest ustami izby, dopuszczany przed oblicze królowej. Tworzy precedensy - decyduje czy ustawa jest ustawą zwykłą czy finansową (bez udziału Izby Lordów). Czuwa na straży immunitetów poselskich.
Izba Gmin dzieli się na: rząd większości i opozycja Jej Królewskiej Mości. Większości rządowej przewodniczy Premier, ale w praktyce zastępuje go Lider Izby Gmin. Opozycja formułuje swój gabinet cieni - mają też Lidera Partii Opozycyjnej.
WHIP - rzecznik dyscypliny partyjnej - dba o dobre stosunki między posłami zasiadającymi w tylnej ławie a kierownictwem partii, informuje o decyzji kierownictwa, informuje posłów kiedy ich obecność jest wskazana, konieczna lub niekonieczna. Whipowie partii porozumiewają się ze sobą i ustalają kto będzie nieobecny.
KOMISJE podział:
komisja całej Izby - cała Izba Gmin przekształca się w Komisję, gdy rozpatrywane są sprawy szczególnej rangi (konstytucyjne, budżetowe). Obrady mają wtedy charakter odformalizowany - każdy może zabrać głos. Obradom Izby Gmin wtedy nie przewodniczy Spiker tylko przewodniczący komisji budżetowej. Izba Gmin jest przekształconą w komisję z mocy wniosku (1poseł),
komisje stałe - (ad hoc),
komisje specjalne (śledcze),
komisje wspólne - spośród członków obu Izb gdy są rozbieżności między Izbami,
komisja projektów ustaw prywatnych.
Izba Gmin pracuje na rocznych sesjach (od końca października do czerwca). Każdą sesję rozpoczyna mowa tronowa wygłaszana przez Królową, napisaną przez Premiera. Jest to plan działań rządu na najbliższy rok sesja kończy się prorogacją - pochodzi od Króla.
FUNKCJE IZBY GMIN: ustawodawcza i kontrolna.
Rodzaje ustaw (projekty):
publiczne - sprawy dotyczące państwa,
prywatne - sprawy dotyczące prywatnych rzeczy,
mieszane
Projekty ustaw mogą być:
rządowe - mają przewagę, występuje z nimi minister,
pochodzące od indywidualnych osób.
Prawa inicjatywy ustawodawczej posiadają członkowie obu IZB. Projekt jest uchwalony w czytaniach. Izba Lordów ma prawo veta w stosunku do ustaw Izby Gmin ale rzadko do tego dochodzi. VETO Izby Lordów jest obalone przez Izbę Gmin, jeśli ta w ciągu roku w dwóch kolejnych sesjach ponownie uchwali ten projekt. Ustawy podpisuje Królowa, ale ma prawo veta - to veto ma charakter ostateczny, ale to tylko teoria. Od 1707 Królowa z tego uprawnienia nie skorzystała. Rząd ma też prawo wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy, ale parlament musi go wcześniej do tego upoważnić.
FUNCKJA KONTROLNA IZBY GMIN:
możliwość pociągnięcia rządu do odpowiedzialności politycznej (postawienie wniosku o votum nieufności), ale ma to charakter iluzoryczny,
możliwość pociągnięcia rządu do odpowiedzialności konstytucyjnej (impeachment), Izba Gmin oskarża Izba Lordów sądzi, od II wojny światowej żaden członek nie został pociągnięty do odpowiedzialności,
komisja cały Izby - debata,
dyskusja nad mową tronową,
interpelacje i zapytania,
kontrola komisyjna.
Izba Gmin działa pod dyktando rządu bo partia rządząca ma większość.
IZBA LORDÓW
Jest reliktem. Od 8 lat zmieniona koncepcja Izby Lordów. Izba ta nie pochodzi z wyborów, tylko z nominacji.
SKŁAD:
lordowie dziedziczni - do 1999 roku w skład Izby Lordów wchodzili wszyscy Lordowie dziedziczni, było ich około 900, od 1999 jest ich 92 - jest to reprezentacja lordów dziedzicznych,
lordowie prawa - 21 - mianowani przez Koronę, mianuje Królowa na wniosek Premiera - są to najwybitniejsi prawnicy, adwokaci, sędziowie, prokuratorzy, profesorzy prawa, wykonują większość kompetencji Izby Lordów, wchodzą w skład komisji apelacyjnej,
lordowie duchowni - 26 arcybiskupów i biskupów kościoła anglikańskiego i prezbiteriańskiego, mianowani przez Koronę,
lordowie mianowani przez Koronę za wybitne zasługi w różnych dziedzinach, kultura, intelektualiści - ok. 350 - 400.
Lordów jest ok. 650. ale generalnie to podział na lordów świeckich lub duchowych lub lordów mianowanych i z dziedziczenia.
Kworum w Izbie Gmin wynosi 40, a w Izbie Lordzie 3.
UPRAWNIENIA IZBY LORDÓW:
udział w ustawodawstwie,
sądownicze.
Izba Lordów nie kontroluje rządu.
Uprawnienia ustawodawcze:
zgoda Izba Lordów jest konieczna do przedłużenia kadencji Izby Gmin,
veto ustawodawcze,
prawo inicjatywy ustawodawczej,
poprawianie prawa,
zajmuje się przygotowaniem nie kontrowersyjnych ale skomplikowanych pod względem prawa projektów ustaw.
UPRAWNIENIA SĄDOWNICZE (komisja apelacyjna):
najwyższy sąd apelacyjny w sprawach cywilnych i karnych zjednoczonego Królestwa (oprócz spraw karnych w Szkocji),
ewolucja prawa konstytucyjnego przebiegała logicznie.
MONARCHA
Teoretycznie jest to 3 izba parlamentu. Jest częścią władzy wykonawczej, nie ponosi odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej. Każdy akt monarchy oprócz mianowania premiera wymaga kontrasygnaty.
Prerogatywy monarchy:
mianowanie premiera a na jego wniosek składu rządu,
reprezentowanie państwa w stosunkach międzynarodowych,
rozwiązywanie parlamentu i zarządzanie wyborów,
prawo łaski,
zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi,
podpisywanie ustaw i prawa veta,
mianowanie lordów.
Królowa ma charakter symboliczny, integracyjny. Ma prawo ostrzegania, udzielania rady (ale tylko jak się premier zapyta). Królowa jest apolityczna.
RZĄD I GABINET
Rząd i gabinet to nie to samo.
RZĄD - w jego skład wchodzi ok. 100 osób. Jest to suma stanowisk politycznych w administracji rządowej. 95 z nich może pochodzić z Izby Gmin a reszta z Izby Lordów lub z poza parlamentu. Rząd nigdy nie zbiera się na wspólne posiedzenia.
Gabinet to istota rządu - 20 - 24 osoby. Jest to organ kolegialny. Najbliżsi współpracownicy premiera. Gabinet to wybrani spośród rządu. W skład wchodzi premier, wybrani przez premiera ministrowie (najważniejszych resortów), lord kanclerz (przewodniczący Izby Lordów, nie jest apolityczny). Jest też minister sprawiedliwości, sekretarze stanu ds. Anglii, Szkocji i Irlandii Północnej, Walii. W skład rządu oprócz członków gabinetu wchodzą pozostali ministrowi (starsi, młodsi), wyżsi funkcjonariusze.
Rząd jest ciałem łączącym Gabinet z Izbą Gmin. Można wyróżnić Gabinet:
wewnętrzny - premier + 2,3 osoby,
częściowy (komitety gabinetu).
UPRAWNIENIA GABINETU:
prowadzenie polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa poprzez występowanie z inicjatywami ustawodawczymi,
wykonanie ustaw,
zapewnienie bezpieczeństwa państwa,
kierowanie i koordynacja administracją.
PREMIER - jest najważniejszy, jego pozycja jest szczególna. Jest liderem większości parlamentarnej. Jest liderem Izby Gmin, szefem rządu i gabinetu. Może się powoływać na to, że został wybrany w wyborach pośrednich. Prowadzi politykę personalną - on decyduje a Królowa nominuje, obsadza stanowiska administracyjne w gospodarce (w firmach państwowych), jest szefem służby cywilnej, zwierzchnikiem wszystkich pracowników administracyjnych. Dysponuje instytucją patronażu (obsadzania) mianowania na wyższe stanowiska państwowe. Kieruje pracami rządu on decyduje o rozwiązaniu parlamentu. Rzeczywista pozycja premiera zależy od jego pozycji w partii.
NIEMCY
Po II wojnie światowej Niemcy były okupowane. Konstytucja Niemiec została uchwalona w 1949. konstytucja ta była tworzona pod dyktando Komisji Alianckiej. Tworzona oddolnie. W 1968 została wprowadzona całkowita suwerenność RFN. W 1973 RFN w ONZ. W 1955 został uchylony stan okupacji. 3.X.1990 zjednoczenie Niemiec. IX 1991 zmiana konstytucji (kosmetyczna, powierzchowna) nie naruszająca istotnych regulacji. Dotyczy głównie ilości landów, reprezentacji (448 było wcześniej teraz 658 Bundestag), liczba reprezentantów Bundesracie (48 - 68).
Konstytucja Niemiec - to akt tworzony przez chadecję i socjaldemokracje. Akt kompromisowy. Akt nawiązujący do Niemieckiej tradycji prawnej (szczegółowy akt bardzo obszerny). Stanowiący reakcje na doświadczenie okresu hitlerowskiego, wprowadziła zasady demokracji, utworzono instytucje zabezpieczające, odrzucenie demokracji bezpośredniej (w Niemczech nie referendum nie dotyczy landów). Wprowadziła silną władzę wykonawczą (kanclerz). System Niemiec to system parlamentarno zracjonalizowany, kanclerski silna pozycja kanclerza. Zasady systemu kanclerskiego:
kanclerz dobiera sobie współpracowników i wytycza kierunki polityczne państwa które wiązą poszczególnych ministrów,]
konstruktywne wotum nieufności,
jedynie kanclerz ponosi odpowiedzialność polityczną przed Bundestagiem.
W Niemczech nie ma odpowiedzialności indywidualnej poszczególnych ministrów. Tylko raz kanclerz został wybrany zgodnie z prawem 2 (1982)
ZASADY KONSTYTUCJI:
Konstytucja przewiduje zasady nienaruszalne (niezmienialne). Są to zasady które w sposób legalny nie można zmienić (art. 79 ust. 3). Zasady nienaruszalne to:
zasada federalizmu,
współudziału kraju w ustawodawstwie,
prawa człowieka (godność człowieka),
zasada państwa socjalnego,
zasada suwerenności narodu,
zasada podziału władzy,
zasada demokracji pośredniej,
zasada państwa prawa,
prawo do oporu.
W Niemczech dopuszczane jest referendum, ale tylko w kwestii zmiany granic landów.
ZMIANA KONSTYTUCJI:
w sposób zwykły - zmiana musi uzyskać poparcie 2/3 w obu izbach,
pośrednia - gdy przyjmowane umowy międzynarodowe których przedmiotem jest redukcja ustroju prawno okupacyjnego, to gdy umowa ta jest sprzeczna z konstytucją, to wtedy wystarcza deklaracja obu izb (2/3) że nie jest sprzeczna i zmieniane są w pośredni sposób przepisy konstytucyjne.
PARLAMENT
Są dwie izby:
parlament federalny (Bundestag),
Rada Federalna (Budesrat).
BUNDESTAG
Bundestag to reprezentacja narodowa wybierany na kadencję 5 - letnią. Skład 656. Sposób wyboru: system mieszany, większościowo - proporcjonalny. Połowa członków (328) jest wybierana na 1 - mandatowych okręgach wyborczych wg zasady większości względnej. Druga połowa wybierana wg systemu proporcjonalnego. Obywatele oddają głos na listy partyjne w landach. Mandaty rozdzielane są proporcjonalne. Każdy wyborca ma 2 głosy, pierwszy głos oddaje na kandydata w jednomandatowym okręgu a głos drugi na listę landową. W listach landowych jest klauzula zaporowa 4% lub 3 mandaty bezpośrednie. Mandaty nadwyżkowe - jeżeli partia zdobyła więcej mandatów w Bundestagu niż w Bundesracie to jej dodaje się mandaty.
System partyjny - wielopartyjny dwubiegunowy (2 partie dominujące) - chadecja i socjaldemokracja.
ZASADY TWORZENIA RZĄDÓW:
kanclerz pochodzi z wielkiej partii,
obywatele muszą być informowani o nawiązanych koalicjach, dlatego partie tworzą koalicje wyborcze a nie parlamentarne,
duże partie nie wchodzą ze sobą w koalicje,
kanclerz jest wybierany w wyborach pośrednich (lider danej partii która wygrała wybory). Osoba kandydująca na stanowisko kanclerza jest eksponowana opinii publicznej.
ORGANIZACJA BUDESTAGU:
prezydium - przewodniczący z zastępcami,
komisje,
konwent seniorów - opiniodawczy,
frakcje parlamentarne.
FUNKCJE BUNDESTAGU:
ustrojodawcza - dla zmiany konstytucji potrzeba 2/3 poparcia,
ustawodawcza - proces ustawodawczy rozpoczyna się w Bundestagu,prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają: 1. członkowie parlamentu w liczbie potrzebnej do utworzenia frakcji = 5%, 2. rząd, 3. Bundesrat. Rząd i Bundesrat mają tzw. związane prawo inicjatywy ustawodawczej polegające na wzajemnym opiniowaniu. Projekty przyjęte przez Bundestag są kierowane do Bundesratu. Bundesrat ma prawo veta w stosunku do ustaw. Dysponuje dwoma rodzajami veta w zależności od rodzaju ustawy. Można wyróżnić: ustawy federalne - dotyczą interesów poszczególnych landów. W stosunku do tych ustaw Bundesrat ma prawo veta ostatecznego, ustawy zwykłe - wszystkie pozostałe - veto zawieszające - sprzeciw który może być obalony. Veto Bundesratu w Bundestagu jest obalone co najmniej taką samą większości głosów jaką zostało uchwalone w Bundesracie. W przypadku rozbieżności między izbami powoływania jest komisja mediacyjna. Projekt uchwalony przez obie izby podpisuje Prezydent który nie posiada konstytucyjnego prawa veta. Lecz wg doktryny uznaje się, że prezydent może odmówić podpisania ustawy jeżeli jest ona sprzeczna z konstytucją (jest strażnikiem konstytucji).
Funkcja kontrolna: 1. Bundestag ma możliwość odwołania kanclerza i przy tym rządu ale tylko w wyniku konstruktywnego wotum nieufności, 2. możliwość żądania obecności i informacji od kanclerza i członku rządu - postawienie pisemnego żądania, 3. możliwość powołania komisji (śledcze czyli dochodzeniowo śledcze, ankietowe gdy chcą uzyskać niezależne od rządu informacje), 4. interpelacje (duże zapytania, odpowiedź udzielana jest na posiedzeniach plenarnych) i zapytania (charakter pisemny, odpowiedź pisemna), pytania (udzielanie odpowiedzi w godzinie pytań), 5. debata budżetowa, 6. debata nad expose kanclerza.
BUNDESRAT
Składa się z 68 członków, jest to reprezentacja rządów poszczególnych landów. Skład:
Reprezentacja landów nie jest równa (2-6), zależy od liczby mieszkańców, są to członkowie rządów landów,
Jest mandat imperatywny (związany), przedstawiciele landów muszą głosować tak jak nakazują im rządy tych landów,
Decyzje w Bundesracie są podejmowane większością głosów landów a nie członków,
Reprezentacje poszczególnych landów muszą głosować tak samo, w przeciwnym razie głos jest nieważny,
W Bundesracie nie ma frakcji partyjnych i nie ma dyscypliny partyjnej.
Przewodniczący Bundesratu jest wybierany na rok i zostaje nim kolejno premier każdego landu. Przewodniczący zastępuje w razie potrzeby zastępuje Prezydenta.
UPRAWNIENIA BUNDESRATU:
w dziedzinie ustawodawstwa: ma prawo inicjatywy ustawodawczej, prawo opiniowania projektów rządu, prawo veta,
wybiera połowę Trybunału Konstytucyjnego (8),
może postawić Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Konstytucyjnym,
zatwierdza rozporządzenia, realizowane przez administracje landową (2/3 rozporządzeń ma taki charakter),
Bundesrat uczestniczy w kontrolowaniu rządu, w wyborze prezydenta i kanclerza.
PREZYDENT FEDERALNY
Wybierany na 5 lat i wybierany tylko raz. Wybierany w wyborach pośrednich. Wybiera go Zgromadzenie Federalne, które składa się z członków Bundestagu (656) i z takiej samej liczby reprezentantów parlamentów landowych. Głosowanie jest tajne. W I turze - bezwzględną liczbę głosów, w II turze też, w 3 turze większość względna.
Prezydent pełni przede wszystkim funkcje reprezentatywne. Jego akty wymagają kontrasygnaty. Kontrasygnaty nie wymaga:
Mianowanie kanclerza,
Żądanie od kanclerza sprawowania funkcji do momentu wyboru następcy,
Rozwiązywanie Bundestagu w przypadku gdy Bundestag nie wybierze kanclerza bezwzględną większością głosów, a prezydent nie zgadza się na wybór kanclerza mniejszości.
Ponadto prezydent rozwiązuje Bundestag na wniosek rządu (kanclerza), któremu Bundestag odmówił udzielenia wotum zaufania. W takiej sytuacji Bundestag może obronić się przed rozwiązaniem jeżeli w ciągu 21 dni dokona wyboru kanclerza bezwzględną większością głosów.
UPRAWNIENIA PREZYDENTA:
Prawo łaski,
Odznaczenia,
Obywatelstwo,
Ambasadorowie,
Reprezentuje państwo,
Nie jest zwierzchnikiem sił zbrojnych (jest nim minister obrony).
Ponosi odpowiedzialność konstytucyjną ale nie polityczną. Za naruszenie konstytucji lub ustawy prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialność przed Trybunał Konstytucyjny na wniosek Bundestagu lub Bundesratu.
RZĄD - KANCLERZ
RZĄD ZWIĄZKOWY = KANCLERZ+VICEKANCLERZE+MINISTROWIE
Sposób wyboru kanclerza:
na wniosek prezydenta Bundestag wybiera kanclerza bezwzględną większością głosów w ciągu 14 dni (lider wielkiej partii) - jak dotychczas kanclerze byli tak wybierani,
z inicjatywy Bundestagu bezwzględną większością głosów, 14 dni,
z inicjatywy Bundestagu - względną większością głosów, 14 dni.
Prezydent musi mianować kanclerza wybranego bezwzględną większością głosów. W przypadku wybranego kanclerza mniejszościowego to wtedy prezydent ma 2 możliwości: 1. może mianować kanclerza mniejszości, 2. może rozwiązać Bundestag.
WYGAŚNIĘCIE FUNKCJI KANCLERZA:
gdy zostanie wybrany nowy Bundestag,
gdy kanclerz umrze lub zrzeknie się urzędu,
gdy zostaje rozwiązany Bundestag.
POZYCJA RZĄDU I KANCLERZA:
pierwsza osoba w państwie,
szefem rządu jest kanclerz,
decyduje o składzie personalnym,
wytycz kierunki polityki,
ponosi odpowiedzialność polityczną (tylko on),
tylko konstruktywne wotum nieufności może go usunąć.
FUNKCJE RZĄDU:
są takie same jak wszędzie,
polityka wewnętrzna państwa,
funkcja ustawodawcza,
funkcja kontrolna,
bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne,
ochrona rządu i kanclerza,
polityka zewnętrzna,
kierowanie i koordynowanie administracją rządową,
wydanie aktów normatywnych (rozporządzenie).
ŚRODKI OCHRONY KANCLERZA MNIEJSZOŚCI:
Gdy kanclerz staje kanclerzem mniejszościowym to wówczas stawia wniosek o wotum zaufania. Jeżeli go nie otrzyma to występuje z wnioskiem (może) do prezydenta o rozwiązanie Bundestagu. Prezydent musi się do niego przychylić. Parlament może obronić się przed rozwiązaniem wybierając w ciągu 21 dni nowego kanclerza w wyniku konstruktywnego wotum nieufności, wcześniej musi być zawiązana większościowa koalicja. Kanclerz mniejszościowy funkcjonowałby do czasu wyboru nowego kanclerza. Gdyby nie wnioskował o rozwiązanie parlamentu to nadal jest kanclerzem. Kanclerz mniejszościowy może zabiegać o poparcie prezydenta. Kanclerz mniejszościowy może wystąpić do prezydenta z prośbą o wprowadzenie tzw. ustawodawczego stanu wyjątkowego lub stanu wyższej konieczności ustawodawczej. Stan ten jest wprowadzony przez prezydenta za zgodą Bundesratu. Polega on na tym, że każdy rządowy projekt ustawy odrzucony przez Bundestag staje się obowiązującym jeżeli zostanie uchwalony przez Bundesrat (uchwalanie ustaw ponad parlamentem). Stan ten nie może trwać dłużej niż 6 miesięcy i może być wprowadzony tylko raz podczas pełnienia funkcji przez danego kanclerza - nigdy nie wykorzystany.
ZWIĄZKOWY TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY.
Składa się z 16 członków, 8 wybiera Bundestag, 8 Bundesrat na 12 lat. Mandat nie jest odnawialny, wydaje orzeczenia ostateczne. Kompetencje:
badanie zgodności aktów ustaw z konstytucją,
rozpatrywanie sporów kompetencyjnych,
badanie konstytucyjności działania prezydenta i partii politycznych (rozwiązał partie komunistyczną),
rozpatrywanie skargi konstytucyjnej.
WŁ. ITALIA -:)
Jest to klasyczny system parlamentarny. Rządy niestabilne a to wynikało z wielopartyjności, system wyborczy proporcjonalny. Do lat 80 tych najsilniejszą partią Wł. Była partia komunistyczna. Partia komunistyczna była izolowana nie była dopuszczana do rządów. Partią istotną była partia chadecka - zwykle w rządach. 1993 zmiana systemu wyborczego co wywołało zmianę systemu partyjnego a to wpłynęło na stabilność rządu. Konstytucje uchwalono 27.XII.1947 a weszła w życie 1.I.1948. była wielokrotnie nowelizowana. Ustanowiła szereg demokratycznych instytucji np. TK, szeroki katalog praw i wolności obywateli. Wprowadza szeroką regionalizację (pozostając państwem unitarnym).
INSTYTUCJE DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ:
Referendum są dwa rodzaje:
konstytucyjne - jest ono zarządzane przez prezydenta, jeżeli w ciągu 3 miesięcy od zmiany konstytucji uchwalanej przez parlament przeprowadzenia referendum zażąda 500 tysięcy obywateli, 1/5 członków którejś z Izb lub 5 rad regionalnych. Referendum konstytucyjne nie jest przeprowadzane jeżeli w każdej z izb ta została uchwalona 2/3 głosów,
ustawodawcze - zarządza prezydent jeżeli w ciągu 3 miesięcy od uchwalenia ustawy przeprowadzenia referendum zażąda 500 tysięcy obywateli lub 5 rad regionalnych. Nie może być przeprowadzone referendum w następujących sprawach: podatkowych, budżetu, amnestii i ułaskawienia, upoważnienia do ratyfikacji umów międzynarodowych.
Referendum ma we WŁ. Charakter negatywny i fakultatywny, jest przeprowadzane na wniosek określonych podmiotów. Prawo udział w referendum mają ci sami co do Izby Deputowanych - 18 lat, pełnia praw obywatelskich. Referendum jest ważne gdy głosuje ponad 50 %.
LUDOWA INICJATYWA:
Ustawodawcza - 50 tysięcy może wystąpić z projektem ustawy. Często ta ludowa inicjatywa ma charakter wskazania problemu do regulacji ustawowej albo w parlamencie nie są prowadzone nad nią prace. Często nazywana jest INSPIRACJĄ,
Ludowa inicjatywa konstytucyjna - na wniosek 50 tysięcy obywateli.
ZMIANA KONSTYTUCJI.
Inicjatywę konstytucyjną mają: członkowie parlamentu, rząd, 50 tysięcy obywateli, Rady Regionalne, Narodowa Rada Gospodarki i Pracy, ale tylko w dziedzinie w której się zajmuje.
Zmiana jest uchwalana przez każdą z Izb parlamentu w 2 następujących po sobie głosowaniach z przerwą nie większą 3 miesięcy, bezwzględną większością głosów. Następnie jest zarządzane referendum jeżeli jest wniosek i dalej tak samo jak w referendum konstytucyjnym. Nie może być zmieniana republikańska forma rządów.
PARLAMENT
Parlament włoski składa się z 2 IZB:
Izba Deputowanych,
Senat
W skład Izby Deputowanych wchodzi 630 deputowanych, w skład senatu 315 senatorów i może się to zmieniać, bo wchodzą dodatkowe osoby mianowane przez prezydenta. Obie izby mają takie same uprawnienia jest to BIKAMERALIZM unitarny lub równoważny.
WYBORY DO IZB:
Wybory do parlamentu to wybory powszechne i za pomocą systemu mieszanego. ¾ członków izb jest wybieranych w systemie większościowych a ¼ wg systemu proporcjonalnego (4% próg zaporowy).
FUNKCJE IZB:
ustrojodawcza - zmiana konstytucji,
ustawodawcza - stanowienie ustaw, potrzebna jest zgoda obu izb, prawo inicjatywy mają te same podmioty co inicjatywę konstytucyjną. Przewidziane są 3 procedury stanowienia: 1. normalna 3 czytania, 2. skrócona krótsze terminy, 3. w komisjach parlamentarnych - ustawy są uchwalane szybko i sprawnie, przewodniczący decyduje o tym czy projekt jest kierowany do komisji. Projekty mogą wrócić na posiedzenie plenarne izby na wniosek 1/10 składu Izby lub 1/5 składu komisji lub rządu. Komisje nie mogą uchwalać projektów sprawie: prawa wyborczego, ustroju państwa, budżetu, delegacji ustawodawczej, upoważnienia do ratyfikacji umów międzynarodowych. O uchwaleniu ustaw przez komisję przewodniczący izby informuje izbę. Na forum izby nie jest przeprowadzane głosowanie. Ustawy uchwalone przez parlament są podpisywane przez prezydenta, ma prawo veta zawieszającego.
Funkcja kontrolna - możliwość odwołania rządu - parlament może uchwalić wotum nieufności. Musi się podpisać pod nim 1/10 składu izby i wniosek jest głosowany po 3 dniach. Rząd któremu uchwalone zostało wotum nieufności nie musi podać się do dymisji. Do funkcji kontrolnej należą też: interpelacje i zapytania, komisje śledcze, możliwości pociągnięcia prezydenta lub członków rządu do odpowiedzialności politycznej.
PREZYDENT
Jest wybierany w wyborach pośrednich. Jest to klasyczna głowa państwa w systemie parlamentarnym. Ma spełniać funkcje arbitrażowe. Kadencja trwa 7 lat i może być wybierany dowolną ilość razy. Ale żaden nie został wybrany ponownie. Prezydenta wybierają obie izby parlamentarne oraz po 3 delegatów z 19 regionów i 1 delegat z Valle d`Aosta. Aby zostać wybranym na prezydenta kandydat musi osiągnąć 2/3 głosów (w pierwszych 3 turach, potem wystarcza większość bezwzględna). Najwięcej był 20 głosowań. Prezydent został politycznie zneutralizowany, nie ponosi odpowiedzialności politycznej tylko konstytucyjną za naruszenie konstytucji i ustaw oraz zdradę stanu. W stan oskarżenia stawiają go obie izby parlamentu a sądzi TK + 16 obywateli wybranych w drodze losowania (posiadają bierne prawo wyborcze do Senatu 40 lat). Prezydentem można być po przekroczeniu 50 lat.
Uprawnienia prezydenta:
w stosunku do parlamentu: zarządza wybory, wyraża zgodę na rządowy projekt ustawy, podpisuje ustawy i ma prawo veto zawieszającego, rozwiązuje parlament - rozwiązuje go gdy ten nie jest w stanie sformować nowego rządu, rozwiązanie jest ostatecznością, zarządza referendum,
w stosunku do rządu: mianuje premiera, a na jego wniosek resztę rządu, mianuje 5 z 15 członków TK, ma prawo łaski, zwierzchnik sił zbrojnych, ogłasza stan wojenny, mianuje ambasadorów, ratyfikuje umowy międzynarodowe.
RZĄD
Pochodzi z większości parlamentarnej, ponosi odpowiedzialność przed 2 izbami. Rząd jest powoływany przez prezydenta. W ciągu 10 dni rząd ma uzyskać zaufanie parlamentu. Rząd ponosi odpowiedzialność konstytucyjną za naruszanie konstytucji i przestępstwa popełnione w czasie sprawowania urzędu. Uprawnienia: prawodawcze, dokonawcze??.
RZĄD WYDAJE NASTĘPUJĄCE AKTY PRAWNE:
dyrektywy ustawodawcze - (decreti legislatiwi) są to akty prawne wydawane na podstawie upoważnienia parlamentu wynikające z delegacji ustawodawczej. Parlament uchwala ustawę upoważniającą na mocy której przekazuje rządowi wykonywanie funkcji ustawodawczej. Ta ustawa upoważniająca zawiera: wskazanie spraw które rząd ma uregulować, czas w jakim ma to zrobić, zasady i kierunkowe wytyczne.
Dyrektywy z mocą ustawy (decreti legge) - charakterystyczne dla Wł. I Hiszpanii. Są to akty wydawane w wyjątkowych wypadkach nagłej konieczności. Natychmiast wprowadza w życie. Musi być natychmiast przedstawiany parlamentowi do przekształcenia go w ustawę. Jeżeli to przekształcenie nie nastąpi w ciągu 60 dni to ten dekret z mocą ustawy traci moc prawną,
Rozporządzenia wykonawcze w stosunku do ustaw.
TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
Składa się 15 członków. 5 mianuje prezydent, następnych 5 obie izby, i 5 NSA. Kadencja trwa 15 lat można być wybranym raz. Uprawnienia:
Zgodność aktów prawa z konstytucją i ustawami,
Rozpatruje spory kompetencyjne,
Sądzi prezydenta i człowiek rządu.
FRANCJA
Obecnie to V Republika, najczęściej ustrój i konstytucje się tam zmieniały. Były wszystkie możliwe ustroje.
I Republika - w czasie rewolucji francuskiej,
II Republika - Napoleon,
III Republika - 1871 - 1946,
IV Republika - 1946 - 1958,
V Republika - 1958 do dziś.
III i IV to republiki parlamentarne, III republika podobna do Wł. Lat 50,60,70. Republika parlamentarna ale miał parlament miał przewagę bo był rozdrobniony, ok. 15 partii więc trudno było utworzyć rząd. O stabilności rządu decydowali ludzie. III republika to rozczłonkowanie parlamentu i wielopartyjność był to system rządów zgromadzenia. W 1945 roku referendum i odrzucono tą lewicową konstytucję. Kolejna konstytucja proponowała system parlamentarno - gabinetowy (trójpodział władzy, 2 izby, rząd sprawujący władzę, ograniczona rola prezydenta). Obowiązywała do 1958 roku. Dużą rolę odegrał Ch. De Gaulle. W 1958 upadek IV republiki. Przyczyny upadku IV republiki i powstania V republiki:
Niestabilne funkcjonowanie systemu (rozczłonkowany parlament),
Nieumiejętność rozwiązania problemu kolonialnego - to była główna przyczyna (wojna w Indochinach, problem Algierii).
W dniach 1,2.06.1958 parlament uchwalił 2 ustawy (zwykła i konstytucyjną). Ustawa zwykła - przekazano ugodowo władzę generałowi de Gaulle. Ustawa konstytucyjna - przekazywała rządowi gen de Gaulla prawo do przygotowania nowej konstytucji. Ta konstytucja miała być zatwierdzona w referendum. Umieszczono tam fundamentalne zasady: podziału władzy, suwerenność narodu, zasada odpowiedzialności rządu przed parlamentu.
Gdy parlament uchwalił te 2 ustawy to dokonał aktu samorozwiązania. Latem 58 nie było parlamentu, był tylko rząd. Projekt był przygotowany w zaciszu gabinetów. Był gotowy pod koniec sierpnia. Referendum odbyło się we wrześniu. W referendum uczestniczyło 80 % i takie sama liczba za. Obywatel nie znali tej konstytucji ale chcieli porządku który gwarantował de Gaulle. W wyborach pośrednich wybrano prezydenta i parlament.
CECHY KONSTYTUCJI:
antyparlamentarny charakter,
na pierwszy plan wysunięte organy władzy wykonawczej głównie prezydent, rola parlamentu ograniczona,
była to konstytucja stworzona przez de Gaulla i na miarę de Gualla,
wprowadzała system rządów półpreyzdenckich - ale system parlamentarny był punktem wyjścia, ale dodano system prezydencki. W 1962 zmieniono konstytucje i wybierano prezydenta w wyborach powszechnych,
bardzo źle napisana, zła redakcja tekstu, może być interpretowana zależnie od sytuacji,
nie zawiera praw i wolności obywateli i trzeba się odnieść do konstytucji z 1946.
PREZYDENT
wybierany na 7lat, tak było na podstawie konstytucji z 1958, w 2000 roku zmieniono to i teraz kadencja trwa 5 lat,
można być wybranym wielokrotnie,
pozycja prezydenta jest silna wynika to ze sposobu jego wyboru, ma dużo uprawnień, bardzo zawężony zakres jego odpowiedzialności,
pozycja polityczna prezydenta zależy od sytuacji politycznej w państwie (kontekst sytuacyjny, układ partii politycznych w parlamencie), można wyróżnić 2 sytuacje polityczne:
sytuacja supremacji - dominacja, hegemonia prezydenta - gdy opcje polityczne prezydenta oraz większości parlamentarnej (rządu) są takie same (np. lewica +lewica), w takiej sytuacji pozycja prezydenta wzmacnia się (prezydent jest nieformalnym szefem rządu i Zgromadzenia Narodowego). Główny ośrodek władzy państwowej. Prezydent przyjmuje i wykorzystuje uprawnienia rządu a premier podporządkowuje się prezydentowi. Jest to rząd prezydenta, obecnie jest taka sytuacja,
sytuacja koabitacji (kohabitacji, cohabitacja) - prezydent i większość parlamentarna pochodzi z różnych opcji politycznych. Pozycja polityczna prezydenta słabnie, jest ograniczony do swoich konstytucyjnych uprawnień. Może korzystać tylko z tych uprawnień które daje mu konstytucja. Rola premiera i rządu wzrasta. Rząd staje się samodzielnym ośrodkiem decyzyjnym. Wtedy ten system jest nazywany prezydencko - premierowskim. Po raz pierwszy taka sytuacja pojawiła się w 1986-88 (prezydent lewica, rząd prawica), potem 1993-95,1997-2002.
PREZYDENCI V REPUBLIKI:
DE GAULLE 58-69
POMPIDOU
GISCARD d`ESTAING,
MINTERAND 81-95,
CHIRAC.
SPOSÓB WYBORU PREZYDENTA:
wybierany w wyborach powszechnych,
kandydaci są zgłaszani przez wyborców (500 podpisów wyborców kwalifikowanych czyli parlamentarzyści, członkowie lokalnych rad samorządowych pochodzących z co najmniej 30 różnych departamentów),
w I turze zwycięża kandydat który otrzyma 50% + 1 głosów, a jeśli nikt nie uzyskał ich to dochodzi do II tury - startuje w niej 2 kandydatów z największą liczbą głosów i zwycięża ten który uzyska bezwzględną większość.
Prezydent nie ponosiodpowiedzialności politycznej, ponosi tylko za zdradę stanu. W stan oskarżenia stawiają go obie izby parlamentu bezwzględną większością głosów (nie doszło do tego nigdy), prezydent jest sądzony przez Wysoki Trybunał Sprawiedliwości (składa się z członków Zgromadzenia Narodowego i Senatu w równej liczbie). Jeżeli prezydent nie może tymczasowo sprawować funkcji zastępuje go przewodniczący Senatu.
UPRAWNIENIA PREZYDENTA:
wymagające kontrasygnaty np.:
uprawnienia w stosunkach międzynarodowych,
reprezentowanie państwa,
mianowanie ambasadorów,
podpisywanie umów międzynarodowych,
podpisuje ustawy,
prawo veta (zawieszające) obalane przez powtórne przyjęcie ustawy zwykła większością,
prawo łaski,
w dziedzinie obrony,
zwierzchnik sił zbrojnych,
mianuje generałów,
dysponuje bronią atomową,
podpisuje akty prawne rządu (dekrety i ordonanse) może ich nie podpisać i wtedy wpływa na politykę rządu,
inicjatywa w przedmiocie zmiany konstytucji (na wniosek premiera)
prezydent przewodniczy posiedzeniu rządu - nie należy ani do pierwszej ani do 2 grupy kompetencji, prezydent jest zawsze obecny, w wyjątkowych sytuacjach uprawnienia premierowi,
uprawnienia osobiste nie wymagające kontrasygnaty to:
mianowanie premiera (ale nie odwołanie),
zarządzanie referendum (referendum było traktowane przez de Gaulle i potem jako swoiste wotum zaufania dla prezydenta),
rozwiązuje Zgromadzenie Narodowe (1 rok ma spokój)
mianuje 3 z 9 członków Rady Konstytucyjnej w tym jej przewodniczącego oraz zarządza jej posiedzenia, ma prawo wystąpienia z wnioskiem o zbadanie zgodności z konstytucją,
ma możliwość wprowadzenia stanu nadzwyczajnego jeżeli: 1. zagrożone są instytucje, niepodległość, integralność, bezpieczeństwo republiki, 2. gdy zostało przerwane regularne funkcjonowanie konstytucyjnych organów republik prezydent może podjąć środki które uważa za stosowne. Środki mają wynikać z zapewnienia konstytucyjnej władzy ich funkcjonowanie w jak najkrótszym czasie. W tym stanie prezydent nie może rozwiązać Zgromadzenia Narodowego.
RZĄD
Określa i prowadzi politykę (ale tylko wtedy gdy jest koabitacja). Funkcje w rządzie są niepołączalne z funkcjami parlamentarnymi. Premier ma w rządzie pozycje szczególną. Ma prawo inicjatywy ustawodawczej, powołuje komisję mieszaną, posiada władzę reglamentacyjną.
PARLAMENT
Jest 2 izbowy:
Zgromadzenie Narodowe - 577 deputowanych, kadencja 5 lat, wybierani w wyborach powszechnych i bezpośrednich,
Senat - izba wyższa, 315 senatorów, wybierani w wyborach pośrednich na 6 lat, co 2 lata 1/3 wymieniana.
Senatorowie są wybierani przez kolegia wyborcze złożone z członków rad samorządowych.
Wybory do Zgromadzenia Narodowego - wg zasady większości bezwzględnej, okręgi jednomadatowe, zwycięża ten który w I turze ma bezwzględną liczbę głosów, w II turze większość względna zmieniła to system partyjny. System partyjny można nazwać wielopartyjnym 2 blokowym z wyraźnym podziałem na lewice i prawice. Lewica to: partia socjalistyczna, partia komunistyczna. Prawica to: Zgromadzenie na rzecz Republiki, Unia na rzecz demokracji Francji. Jest jeszcze Front Narodowy (szowinistyczna). W I turze każda partia wysuwa własnego kandydata, między turami dochodzi do BALOTAŻU porozumienie koalicyjne. W drugiej turze jest 3 kandydatów.
Parlament obraduje na sesjach, sesja zwyczajna rozpoczyna się od października do czerwca ale liczba obrad nie może przekroczyć 120 dni. Może zbierać się też na sesje nadzwyczajne z określonym porządkiem obrad na żądanie premiera lub większości Zgromadzenia Narodowego. Jeżeli porządek obrad wcześniej zostanie wyczerpany to sesja nadzwyczajna jest zamykana. Nie może trwać dłużej niż 12 dni.
ORGANIZACJA IZBY:
W każdej Izbie nie może być więcej niż 6 komisji stałych (mają być niezbyt sprawnie działające). Konstytucja francuska szczegółowo reguluje możliwości wpływania rządu na działalność parlamentu. Konstytucja rozdzieliła materię prawodawczą na:
Ustawową zastrzeżoną dla parlamentu - została wskazana w art. 34 - zostały wymienione dziedziny w których parlament stanowi ustawę np.: prawo karne, administracyjne, wyborcze, pracy, finansowe.
Reglamentacyjną zastrzeżoną dla rządu - zaliczono tu wszystkie sprawy nie należące do zakresu ustawy.
Ponadto rząd może wydawać ordonanse- czyli akty prawa z mocą ustawy na podstawie upoważnienia parlamentu.
Przykłady wpływu rządu na parlament:
dzienny porządek obrad Izb jest przygotowywany z udziałem rządu, a rządowe projekty ustaw mają pierwszeństwo nad parlamentarnymi,
dyskusja nad rządowymi projektami ustaw toczy się nad projektem rządu a nie nad sprawozdaniem komisji,
prawo inicjatywy ustawodawczej ma premier i członkowie parlamentu. Premier jeżeli istnieją rozbieżności między izbami może zdecydować o powołaniu komisji mieszanej,
jeżeli są rozbieżności pomiędzy izbami to rząd może żądać od Zgromadzenia Narodowego ostatecznego rozstrzygnięcia (w formie uchwały),
jeżeli parlament w ciągu 70 dni nie uchwali budżetu jest on wprowadzany w życie ordonansem,
uchwalanie ustaw bez głosowania - premier może związać kwestie zaufania z projektem ustawy. Projekt uważa się za przyjęty jeżeli w ciągu 48 godzin (bez głosowania), chyba że w ciągu 24 godzin po postawieniu kwestii zaufania zostanie złożony wniosek o wotum nieufności - musi być podpisany przez1/10 członków parlamentu, głosowanie nad nim odbywa się po upływie co najmniej 48 godzin, jest przyjmowane bezwzględną większością głosów.
RADA KONSTYTUCYJNA
Składa się z 9 członków, wybieranych na 9 lat, 1/3 wymieniana co 3 lata. Można być wybranym tylko raz. 3 członków wybiera prezydent w tym przewodniczącego Rady, po 3 wybiera Senat i Zgromadzenie Narodowe. W skład Rady Konstytucyjnej wchodzą dożywotnio byli prezydenci. Funkcje RK:
badanie zgodności aktów prawa z konstytucją - ustawy zwykłe i umowy międzynarodowe RK bada na wniosek fakultatywny i wniosek ten może pochodzić od prezydenta, premiera, przewodniczącego ZN i Senatu, oraz 60 deputowanych lub 60 senatorów. Obligatoryjne RK bada ustawy organiczne i regulaminy parlamentarne. Ustawy organiczne są to ustawy konstytucyjne, akty prawa traktujące o ustroju państwa, dłuższy czas uchwalania. Regulaminy parlamentarne bada po to aby parlament nie rozszerzał swoich praw.
Stwierdza ważność oraz czuwa nad prawidłowością wyborów prezydenckich i wyborów parlamentarnych oraz referendum,
Funkcja opiniodawcza.
RADA STANU
Organ pomocniczy rządu w sprawach administracyjnych, prototyp sądownictwa administracyjnego.
SZWAJCARIA
Nowa konstytucja weszła w życie 01.01.2000 ale to nowa - stara konstytucja. Wzorowana na konstytucji z 1874 (a ta na tej z 1848).
CECHY SZWAJCARSKIEGO SYSTEMU TO:
Zasada federacji - przejawia się tym że jest nienaruszalność części składowych federacji. Zasada domniemania kompetencji działa na rzecz kantonów. Najbardziej istotne kwestie należą do federacji, a reszta do kantonów. Kantony mają wpływ na funkcjonowanie federacji czyli mają udział w funkcji ustawodawczej poprzez Radę Kantonów, która jest ich przedstawicielem. Kantony mają prawo inicjatywy ustawodawczej. Szwajcaria jest szeroko zakrojony lobbing zapoznanie się z opinią kantonów. Kantony muszą wyrazić zgodę na zmianę konstytucji. Administracja jest głównie administracją kantonalną - do nich należy wykonywanie ustaw.
Obowiązuje system parlamentarno - komitetowy, ale nie jest on wersją czystą, połączenie systemu zgromadzenia z systemem rządów dyrektorialnych. System zgromadzenia czyli nadrzędności parlamentu. W konstytucji Szwajcarii można znaleźć argumenty przemawiające na rzecz podziału władzy oraz nadrzędności parlamentu. Kompetencje rządu i parlamentu pokrywają się. Parlament sprawuje nadzór i kierownictwo, a rząd je wykonuje - można to domniemywać. Parlament wykonuje te funkcje które są wykonywane przez inne organy. Nie ma środków ograniczających władzy parlamentu (skrócenie kadencji, veta egzekutywy). Parlament ma też funkcje zarządzające - organ prowadzący politykę, to jest wskazanie na niego. Ale są też elementy podziału władzy - nazwy organów, zasada niepołączalności. Interpretacja konstytucji Szwajcarii jest taka, że wyraźnie zaznaczone jest podział władzy. System dyrektorialny - to specyficzna konstrukcja władzy wykonawczej, władza wykonawcza jest odizolowana od władzy ustawodawczej. Członkowie są sobie równi (zasada kolegialności), wspólnie podejmują decyzje w każdej sprawie, nie ma resortów. Zasada niepołączalności członkostwa w rządzie z członkostwem w parlamencie. Członek rządu nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Większość z tych zasad w Szwajcarii obowiązuje. Jest jednolitość egzekutywy - jedynym organem władzy wykonawczej jest rząd.
INSTYTUCJE DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ:
REFERENDUM - w ramach federacji może być: 1. w sprawie zmiany konstytucji - obligatoryjne, za tą zmianą musi opowiedzieć się większość kantonów (kantonów jest 20 i 6 półkantonów) i większość obywateli, 2. obligatoryjne referendum w sprawie przystąpienia do organizacji typu UE (gdy organy państwowe przekazują część swych praw), 3. fakultatywne referendum ustawodawcze - jest przeprowadzone gdy w ciągu 3 miesięcy z inicjatywą wystąpi 50 tysięcy obywateli lub 8 rządów kantonalnych, 4. fakultatywne referendum w sprawie umowy międzynarodowej, 5. referenda w sprawach uchwał parlamentarnych (pilnych zwykłych itd.),
LUDOWA INICJATYWA KONSTYTUCYJNA - zgłosić musi go 100 tysięcy obywateli może wystąpić z projektem częściowej lub całkowitej zmiany konstytucji.
PARLAMENT
Nazywa się Zgromadzeniem Federalnym, są dwie izby:
Rada Narodowa - jest przedstawicielstwem narodu, kadencja 4 lata, wybory powszechne i bezpośrednie, w skład wchodzi 200 deputowanych,
Rada Kantonów - przedstawicielstwo kantonów, 46 członków, każdy kanton ma po 2 przedstawicieli, półkanton po 1. nie ma kadencji bo to zależy od poszczególnych kantonów (zwykle wybierani w wyborach powszechnych, system większości bezwzględnej).
Rada Narodowa WYBORY - są to wybory proporcjonalne, okręgiem jest kanton, to ile kanton ma deputowanych zależy od liczby mieszkańców. Wyborca ma 4 głosy, głosuje na listę i kandydatów - równocześnie. I swoje głosy wyborca może:
Skumulować - oddać 4 głosy na tą samą osobę,
Zestawić - wymieniać kandydatów na liście,
Stworzyć własną listę.
Parlament nie może być rozwiązany, obie izby mają jednakowa uprawnienia.
FUNKCJE PARLAMENTU:
Funkcja kreacyjna -parlament wybiera członków rządu (7), wybiera prezydenta i vice prezydenta co roku, wybiera TK, wybiera główno dowodzącego armią,
Funkcja prawodawcza - może proponować poprawki do konstytucji,
Funkcja ustawodawcza - prawo inicjatywy mają członkowie parlamentu, rząd, kantony. Projekt musi być przyjęty przez obie Izby. Rząd przeprowadz tzw. postępowanie parlamentarne - konsultuje projekty ustaw z zainteresowanymi grupami społecznymi. Wszystkie zainteresowane grupy są dopuszczane do podejmowania decyzji - demokracja konsensualna i kompromisowa,
Funkcja uchwałodawcza - wyróżniamy uchwały zwykłe (nie przeprowadza się referendum), wykonawcze, pilne, niezgodne z konstytucją,
Funkcja kontrolna - najczęściej w stosunku do rządu, sprawowanie nadzoru nad TK. Rząd nie może być odwołany bo nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Kontrola przejawia się w (parlamentu nad rządem) dyskutowaniu nad ustawą budżetową, wytycznymi politycznymi rządu, rządowymi projektami ustaw, programami rządu, można krytykować ale nie można odwołać rządu. Jest też kontrola nad komisyjna: nadzoru, dochodzeniowe, finansowe. Trzeci rodzaj kontroli to interpelacje i zapytania - adresatem jest rząd jako całość,
Funkcja zarządzająca - zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, uchwalanie budżetu, zwierzchni nadzór nad administracją i wymiarem sprawiedliwości, może uchwalać realizacje i postulaty dla rządu - nie są to wytyczne! więc nie są wiążące. Ratyfikacja traktatów i umów międzynarodowych. Uprawnienia w stosunku do wymiaru sprawiedliwości: prawo łaski, rozstrzyga spory kompetencyjne między organami związkowymi.
RZĄD
Jest jedynym organem władzy wykonawczej. Inaczej nazywa się Rada Federalna. 7 członków wybranych przez obie izby parlamentu na 4 lata. Swoje urzędy ministerialne spełniają osoby praktycznie aż do śmierci. Członkowie mają być reprezentatywni: główne partie polityczne, największych kantonów, najważniejszych grup językowych. Rząd nie jest rządem koalicyjnym, ale jest rządem wielpartyjnym. Jest rządem koncyliacyjnym (jednoczącym). Rząd nie jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem, jest organem kolegialnym (wspólnego decydowania).
FUNKCJE RZĄDU:
Funkcje dotyczące „rządzenia” - czuwanie nad bezpieczeństwem, kierowanie administracją, kierowanie sprawami dotyczącym wojska,
Funkcja wykonawcza - wykonywanie aktów prawnych
Funkcje prawodawcze - posiada inicjatywę ustawodawczą, opiniuje projekty ustaw.
PREZYDENT
Jeden z członków rządu wybierany przez parlament na 1 rok, czyli co 7 lat jest się prezydentem. Nie jest szefem rządu ani głową państwa. 2 funkcje prezydenta:
Reprezentowanie państwa w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych,
Przewodniczy posiedzeniom rządu.
Jest też wyróżniony kanclerz federalny.
TRYBUNAŁ FEDERALNY
Jedyny organ sądowniczy. Jest wybierany i nadzorowany przez parlament. TF pełni funkcję apelacyjną w spawach cywilnych i karnych. W sprawach rozstrzygania kompetencji między organami federalnymi a kantonalnymi. Rozpatruje też skargi obywateli dotyczące konstytucji ale tylko dotyczy kantonów.
System partyjny:
Jest wielopartyjny, ale jest to system kooperacji parlamentarnej, współpracy. 4 główne partie:
Partia radykalne,
Partia chadeckie,
Partia socjalistyczna,
Partia ludowa.
Partie kontrolują ze sobą w procesie wyborczym ale w parlamencie współpracują 3 partie otrzymują ok. 20 % a partia ludowa ok. 10% i to się przekłada na miejsca w parlamencie i reprezentacje w rządzie.
ROSJA
KONSTYTUCJA
Przewidywała takie rozwiązania jakie podobały się Jelcynowi. Wprowadził silną pozycję urzędu prezydenta. Przygotowana konstytucję bez udziału parlamentu. Wprowadzono system prezydencko - parlamentarny. Porównywalny z systemem Francji (co do zasad) i USA (jeśli chodzi o siłę prezydenta). Jest konstytucją demokratyczną. Wprowadza zasadę federalizmu - części składowa mają wpływ na sprawowanie władzy, jest to też widoczne w systematyce konstytucyjnej.
PREZYDENT art. 80
Określa podstawowe kierunki wewnętrznej i zagranicznej polityki państwa - to jest najważniejsze. W państwie parlamentarnym robi to rząd. Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich, mając nie mniej niż 35 lat, 4 letnia kadencja.
UPRAWNIENIA:
UPRAWNIENIA w zakresie rządzenia - to co było wyżej,
Zatwierdza doktrynę wojskową,
Najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych,
Kieruje polityką zagraniczną,
Uprawnienia w stosunku do parlamentu:
zarządza wybory do Dumy Państwowej,
rozwiązuje Dumę ale w przypadkach określonych w konstytucji: 1. potrzykrotne odrzucenie przez Dumę kandydata proponowanego na Premiera przez prezydenta, 2. gdy Duma w ciągu 3 miesięcy ponownie wyrazi rządowi wotum nieufności. Wtedy prezydent dymisjonuje rząd albo rozwiązuje Dumę, 3. gdy Duma odmówi wyrażenia rządowi wotum zaufania i potem tak jak wyżej.
Podpisuje ustawy i ma prawo veta w stosunku do ustaw federalnych,
Veto prezydenta jest obalane większością 2/3,
Prezydent ma prawo inicjatywy ustawodawczej,
Uprawnienia w stosunku do rządu:
wybiera osobę na stanowisko premiera,
w każdym czasie może zdymisjonować rząd,
prezydent ma prawo przewodniczenia posiedzeniom rządu,
uprawnienia w stosunkach międzynarodowych:
kieruje polityką międzynarodową i określa jej kierunki,
reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych,
mianuje ambasadorów,
podpisuje traktaty,
uprawnienia w zakresie obrony narodowej:\
najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych,
wprowadza stan wojenny,
mianuje, powołuje, odwołuje najważniejsze stanowiska w armii,
kreacyjne - powoływanie sędziów, mianowanie prezesa Naczelnego Sądu Arbitrażowego.
Prezydent jest nietykalny, wydaje dekrety i rozporządzenia. Są aktami samo istniejącymi. Dekrety nie mogą być sprzeczne z konstytucją i ustawami. Prezydent rządzi za pomocą dekretów. Nie ma w Rosji instytucji kontrasygnaty. Nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ale ponosi karną. W stan oskarżenia stawia Duma (2/3 głosów). Sąd Najwyższy potwierdza zaistnienie przestępstwa, Sąd Konstytucyjny, że tryb jest przestrzegany. Rada Federacji w ciągu 3 miesięcy podejmuje decyzje, a jeśli nie podejmie to wniosek nieważny.
PARLAMENT
Składa się z:
Dumy Państwowej - 450 deputowanych, wybieranych w wyborach powszechnych i bezpośrednich na 4lata, system wyborczy większościowo proporcjonalny z klauzulą zaporową 5%, każdy wyborca ma 2 głosy.
Rada Federacji - jeden przedstawiciel organu ustawodawczego i organu wykonawczego razem178.
KOMPETENCJE IZB:
Izby mają pewne kompetencje ustawodawcze i każda ma własne,
Prawo inicjatywy ustawodawczej ma prezydent, Rada Federacji, członkowie Rady Federacji, członkowie Dumy, rząd, organy przedstawicielskie podmiotów federacji Rosyjskiej, Sąd Konstytucyjny, Naczelny Sąd administracyjny, Sąd Najwyższy.
Konstytucja wyróżnia:
Federalne ustawy konstytucyjne - uchwalone przez obie izby, 2/3 w Dumie, ¾ w RF. Prezydent nie ma do nich prawa veta.
Ustawy federalne - wszystkie inne niezastrzeżone dla tych wyżej.
Veto ma RF, może być odrzucone większością 2/3 Dumy.
Parlament ma funkcję kontrolną ale jest ona słaba rozwinięta i wyraża się poprzez interpelacje i zapytania oraz przez Izbę Obrachunkową.
Parlament posiada też funkcję kreacyjną (powołuje i odwołuje prezesa Banku Centrlnego).
RZĄD
PRZEWODNICZĄCY powoływane przez prezydenta za zgodą Dumy a reszta przez prezydenta za zgodą Przewodniczącego. Rząd ponosi odpowiedzialność przed Prezydentem i Dumą. Odpowiedzialność przed Prezydentem jest silniejsza.
SĄD KONSTYTUCYJNY
Składa się z 19 sędziów powoływanych przez RF na wniosek Prezydenta na 12 lat. UPRAWNIENIA:
Badanie zgodności z konstytucją,
Rozpatrywanie sporów kompetencyjnych,
Rozpatrywanie skarg konstytucyjnych obywateli.
HISZPANIA
Konstytucja pochodzi z grudnia 1978. na czele przemian stał Król Carlos. W1981 próba zamachu Tejero.
Najważniejszą konstytucji jest pluralizm polityczny. Hiszpania to monarchia parlamentarna.
Ta konstytucja korzysta z rozwiązań niemieckich, francuskich, włoskich. Przewiduje instytucje demokracji bezpośredniej - referendum, jest też ludowa inicjatywa ustawodawcza (500 tysięcy obywateli).
KRÓL
Jest szefem państwa, głową państwa. Ma szereg uprawnień. Ale jego uprawnienia wynmagają kontrasygnaty. Tylko nominacje na dworze nie wymagająkontrasygnaty, król nie ma prawa veta. Może rozwiązywać parlament ale tylko w 3 okolicznościach. Królma zwykłe kompetencje głowy państwa.
PARLAMENT = KORTEZY GENERALNE
Składają się z:
Senatu,
Kongresu Deputowanych - wybory powszechne, kadencja 4 lata, 350 deputowanych, wybory proporcjonalne.
Nie ma równowagi KD ma szersze kompetencje. Ustawy mogą być uchwalone przez komisje parlamentarne. Jest podział ustaw - organiczna. W procesie ustawodawstwa Senat ma veto zawieszająca. Rząd jest politycznie odpowiedzialny przed KD. Jest tylko konstruktywne wotum nieufności. Rząd jest powoływany z udziałem Króla i za zgodą. Rząd (jak we Wł.) może wydawać dekrety wykonawcze na mocy upoważnienia parlamentu i dekrety z mocą ustawy.
SZWECJA
Konstytucja składa się z 3 aktów:
O formie rządu,
O następstwie tronu,
O Riksdagu.
Parlament jednoizbowy - RICKSDAG - WYBORY POWSZECHNE, BEZPOŚREDNIE, PRPORCJONALNE. Przewodniczący parlamentu to talman.
Praca zawsze prowadzone są w komisjach.
Głosowanie przez aklamację (milcząca zgoda).
W przepisach prawa jest wyeksponowana ustawa budżetowa. Są ścisłe terminy.
Ustawę kontrasygnuje premier i właściwy minister. Nie podpisuje KRÓL.
Król ma najsłabszą pozycję wśród monarchów europejskich. Król jest głową państw a jego uprawnienia to:
Ceremonialne otwarcie Ricksdagu,
Reprezentuje Szewcje w stosunkach z innymi głowami państwowymi,
Zwierzchnikiem kościoła ewangelicko - luterańskiego,
Ma prawo do bycia informowania od premiera o stanie państwa i o tym co jest przedmiotem prac rządu,
Przewodniczy posiedzeniem gabinetu (RADA PAŃSTWA),
Premier powoływany przez Ricksdag na wniosek talmana.
niepołączalność stanowiska w rządzie i parlamencie, rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed Ricksdagiem, odrębność rządu i urzędów centralnych,
instytucja Ombudsmana nasz Rzecznik Praw Obywatelskich,
zasada zupełnej przejrzystości administracji publicznej,
każdy obywatel ma dostęp do aktów administracji.